‘Taluka Unangakane mu Ntanda Ino’

“Taluka bidi unangakane monka mu ntanda ino, mu bula bwayo ne umbunkimbwa bwayo.”—NGALWILO 13:17.

 1. I musoñanya’ka usangaja wāpelwe Abalahama na Leza?

LELO nobe uswele kunanga mu ntanda, padi i na kwenda lwa motoka ku mfulo kwa yenga? Bakwabo basangelanga kwenda lwa makinga mwa kwiolwela bidyoma ne kubandila ntanda biyampe. Ino bangi nabo basakanga kukanda ngulu mwa kuyukila ne kumona nzaba mikatampe. Pavule, ino ñendo yonso ikalanga ya kitatyi kityetye. Ino langa’po mwēivwanine Abalahama pāpwile Leza kumulombola’mba: “Taluka bidi unangakane monka mu ntanda ino, mu bula bwayo ne umbunkimbwa bwayo, mwanda nkakupanga’yo abe”!—Ngalwilo 13:17.

 2. Pāpwile Abalahama kufunduka mu Edipito, wāendele kwepi?

² Ivwana bidi myanda idi kungala ne kunshi. Abalahama ne mukajandi ne bakwabo’po, bāile mu Edipito. Ngalwilo shapita wa 13 (NW) witulombola amba pa kutaluka mu Edipito, bāenda ku “Nengeba” na luombe lwabo. Kupwa Abalahama “wāenda, wādi pa kyoki kitūlo, ke pa kyokya kitūlo, kutamba ku Nengeba kutūla ne ku Betele.” Bakumbi ba Lota, mwanā mwanabo, pa kwipatanya na bandi bakumbi, byāmweka amba i biyampe bekale na madyo pala pala a kudisha ñombe yabo, penepa Abalahama wānena Lota abadikile bidi kutonga kwasaka. Lota wātonga “dilungu dyonso dya Yodano,” lupongo luyampe mpata pamo “bwa budimi bwa Yehova,” kadi mwenda mafuku wākashikata mu Sodoma. Ebiya Leza wānena Abalahama amba: “Tulula bidi meso obe podi’po utale ku mitamba yonso, kuntenta ne kunshi, kutunduka ne kushika.” Abalahama, byaādi padi pa mutenta dya ku Betele, wāmwene bipindi bivule bya ntanda. Ino, bivule byādi bimutengele kumeso. Leza wāmunena amba “taluka bidi unangakane monka mu ntanda ino” amba ujingulule biyampe moikadile ne bifuko byayo.

 3. Mwanda waka kufwatakanya ñendo yādi yenda Abalahama i kukomo?

³ Nansha shi Abalahama wāendele ñendo’ka kumeso kwa kufika mu Hebelona, ino wājingulwile biyampe Ntanda ya Mulao kwitupita batwe bavule. Langa bidi bifuko bitelelwe mu ino nsekununi—Nengeba, Betele, Dilungu dya Yodano, Sodoma, ne Hebelona. Lelo ulwanga pa kulangidija i kwepi kwādi bino bifuko? Ku bavule i bikomo, mwanda i bantu ba Yehova batyetye kete bapempwile bifuko byotutanga mu Bible, na kwenda mu bula ne mu bunkimbwa bwa ntanda’ya. Ino tudi na bubinga bwa kusakila kuyuka biyampe bino bifuko bitelelwe mu Bible. Mwanda waka?

4, 5. (a) Nkindi 18:15 ukwatañanya namani kuyukidija ne kwivwanija kwa matanda atelelwe mu Bible? (b) Shapita wa 2 wa Zefenia ulombola bika?

⁴ Kinenwa kya Leza kinena’mba: “Mutyima wa wañeni [“wa kwivwanija,” NW] umonanga kuyukidija; kadi kutwi kwa wañeni kukimba kuyukidija.” (Nkindi 18:15) Kudi myanda mivule ipa muntu kuyukidija, ino buyuki bwa binebine bwa kuyuka Yehova Leza ne mashinda andi bo bwa mvubu kutabuka. Na bubine, byobya byotutanga mu Bible byo abyo bine biletanga buno buyuki. (2 Temote 3:16) Kadi yuka amba kwivwanija nako kudi na mvubu. Kino kilomba ne kujingulula mwanda, kusansanya ne kupotolola bipindi pala pala mobikwatañenine na mwanda onso mutuntulu. Ne pa kuyuka bifuko bitelwe mu Bible napo mo monka. Kimfwa, batwe bavule tuyukile kudi Edipito, ino le twivwanije byobya byobanena amba Abalahama wātambile mu Edipito “kaenda ku Nengeba,” kupwa ke ku Betele, ne ku Hebelona? Le wivwanije bino bifuko mobikwatañenine?

⁵ Pakwabo ulondanga mpangiko ya butangi bwa Bible, mutanwa ne Zefenia shapita wa 2. Ebiya ubatange’mo majina a bibundi, a bantu, ne a matanda. Kimfwa, Ngaza, Ashekelona, Ashedoda, Ekalone, Sodoma, ne Nineva, kubadila’mo ne Kenani, Moabu, Amona, ne Ashidia bitelelwe mu uno shapita umo yenka. Le ubwanyanga namani kumona mu ñeni bino bifuko byādi bikala’ko bantu ba bine, batelwa mu kufikidila kwa bupolofeto bwa Leza?

 6. Mwanda waka bene Kidishitu bamo baswele kutala tulata? (Tala kapango.)

⁶ Befundi bavule ba Kinenwa kya Leza bamwenanga mu kutala tulata twa matanda a mu Bible. Baloñanga namino, ke enkapo mwanda baswele tulata, ino i ne kuyuka kobayukile amba kwitutala kubwejejanga’ko buyuki bwa Kinenwa kya Leza. Tulata tukokeja kadi kulundila’ko kwivwanija kwabo, kumona myanda yobayukile kala moikwatañenine na milangwe mikwabo. Pano potusa kubandaula bimfwa bimobimo, mutyima obe wa kufwija’ko Yehova keukabulwepo kukunkwa bininge ne bujinguludi bobe pa bintu byālongekele bitelelwe mu Kinenwa kyandi nabo bukavudila’ko.—Tala kapango pa paje 14.

Kuyuka Bula bwa Ntanda Kuleta Kwivwanija

7, 8. (a) I kintu’ka kitulumukwa kyālongele Samishoni mu Ngaza? (b) I myanda’ka itwivwanija senene bya nkuo byālongele Samishoni? (c) Nsekununi ya Samishoni yotwayuka ne kwivwanija ikokeja kwitukwasha muswelo’ka?

⁷ Mu Batyibi 16:2, ukokeja kutanga amba Mutyibi Samishoni wādi mu Ngaza. Dijina Ngaza ditelwatelwanga mu misapu ya ano mafuku, padi udi na mulangwe wa kokwa kwādi Samishoni, mu mwaba wa bene Fidishitia kubwipi na mbadi ya Meditelanea. [11] Pano ivwana munenena Batyibi 16:3: “Samishoni walāla kutūla ne umbukata mwa bufuku, kadi walanguka pa bukata bwa bufuku, kakwata binjilo bya kibelo kya kibundi’kya, ne ñunji yonso ibidi mine, watukuna’byo ne mukamba mwine kumo katūla’byo pa bipuji byandi, webiselela ku mutwe wa lūlu ludi kampalampala ne Hebelona.”

⁸ Na bubine, binjilo ne ñunji ya mpakala pamo bwa ya Ngaza byādi bikatampe kadi bilēma. Langa’po bidi shi wadi amba i abe uselele’byo! Samishoni aye wēbiselele, ino i kwepi kwāendele nabyo, ne lwādi lwendo lwa muswelo’ka? Bine, Ngaza udi ku mukunko, pamo na mbeyabeya ya mema a dijiba. [15] Ino Hebelona udi kutunduka peulu pa metele 900 na mulomo wa mema—i mukuna wa binebine! Ketuyukilepo pene padi “mutwe wa lūlu ludi kampalampala ne Hebelona,” inoko kibundi kyādi ku kintu kya makilometele 60 na Ngaza—na bubine wādi i mukandijo! Mwene kuyuka bula bwādi’po kwitwivwanija senene bukomo bwādi na Samishoni, le ke amopo? Kadi vuluka mwanda waka Samishoni wābwenye kulonga bino bilongwa—‘mushipiditu wa Yehova wādi umutentama byamwiko’tu.’ (Batyibi 14:6, 19; 15:14) Byotudi bene Kidishitu dyalelo, ketulombangapo amba mushipiditu wa Leza witupe lukupa lwa pa bula uno muswelo. Inoko buno bukomo bwa mushipiditu bukokeja kubweja mushike wa kwivwanija kotwivwanija myanda ya ku mushipiditu ne kukomeja muntu wetu wa munda. (1 Kodinda 2:10-16; 13:8; Efisesa 3:16; Kolose 1:9, 10) Bine, kwivwanija nsekununi ya Samishoni kwitukulupija amba mushipiditu wa Leza ukokeja kwitukwasha.

9, 10. (a) I bika bibadilwa mu bushindañani bwa Ngideoni pa bene Midyana? (b) Kuyuka bifuko byobādi bapita’mo kwitwivwanija biyampe namani ino nsekununi?

⁹ Bushindañani bwa Ngideoni pa bene Midyana nabo i nsekununi mikwabo ilomba kwivwanija bula bwa ntanda. Batangi bavule ba Bible bayukile Mutyibi Ngideoni ne bantu bandi 300 mobāshindile balwana 135 000 bēkukīle—bene Midyana, bene Amaleke, ne bakwabo bāile kutūla kitūlo mu musanza wa Yezelele, kubwipi na kalūlu ka Mole. [18] Bantu ba Ngideoni bāvumije bimpungidi, bālala milondo mwa kusokwela bimuni byabo, kebela lubila’mba: “Kipete kya Yehova ne kya Ngideoni!” Kino kyāvutakanya balwana ne kwibapa moyo, penepa bāshilula kwitapa abo bene na bene. (Batyibi 6:33; 7:1-22) Le ino yo yādi mfulo ya mwanda, kintu kyālongekele mu mfindi ya bufuku’bwa? Endelela na kutanga Batyibi shapita 7 ne 8. Ukamona amba Ngideoni kālekelepo kwibalonda. Mu bifuko bivule bitelelwe, bimo kebikiyukenepo dyalelo pobyādi, o mwanda i bikomo kwibimona pa tulata twa mu Bible. Ino kudi biyukene bibwanya kwituyukija byālongele Ngideoni.

¹⁰ Ngideoni wāpangile balwana bāshele’ko kufika ne ku Bete-shita, ne dya kunshi ku Abela-mehola, kubwipi na Yodano. (Batyibi 7:22-25) Nsekununi inena’mba: “Ngideoni waiya ku Yodano, kaabuka aye ne bāna bana-balume tutwa tusatu’ba badi nandi, bampungiji, inoko nanshi badi balonda.” Bene Isalela pa kwabuka, bālondele balwana nabo dya kunshi ku Sukote ne Penuele, kubwipi na Yaboko, kupwa papo bākanda ku ngulu ya Yongebela (kubwipi na kibundi kya Amane kya dyalelo, ku Yodano). Luno lwādi lwendo lwa bula bwa makilometele 80 lwa kulonda balwana ne kulwa nabo. Kadi Ngideoni wākwete ne kwipaya balopwe babidi bene Midyana, kupwa wājokela ku kyandi kibundi, ku Ofela, kubwipi’tu na kobāshilwidile bulwi. (Batyibi 8:4-12, 21-27) Kibamweka patōka amba bilongwa bya nkuo bya Ngideoni kebyādipo’tu enka bya minite ibala-inga ya kuvumija bimpungidi, kwākija bimuni, ne kwela lubila. Pano langa kino mokibwejeja mutyika ku byānenwe pa bano bana-balume ba lwitabijo amba: “Mwakusapwila umbambulwe, shi nsapule ya baNgideone, [ne bakwabo] badi babukōkekōke [baalamunwa] ke babukomo, ne kupebwa ke ba bukomo bwa divita.” (Bahebelu 11:32-34) Bene Kidishitu nabo bakokeja kukōka ku ngitu, ino mwene i kipite buya kwendelela na kulonga kiswa-mutyima kya Leza?—2 Kodinda 4:1, 16; Ngalatea 6:9.

Bantu Balañanga ne Kulonga’po Bika?

11. I lwendo’ka lwāendele bene Isalela kumeso ne kupwa kwa kufika ku Kadesha?

¹¹ Bamo banyemenanga ku tutala twa Bible mwanda wa kuyuka bifuko, ino le ulanga amba tulata tubwanya kupa bantu bujinguludi pa byobalanga? Tulete kimfwa kya bene Isalela pobātambile ku Lūlu lwa Shinai ke benda mu Ntanda ya Mulao. Pa kupwa kutūla bitūlo kamukaya, bāfika ku Kadesha (nansha Kadesha-Balenea). [9] Kupituluka 1:2 witulombola amba padi lwendo lwa mafuku 11, ko kunena’mba kintu kya makilometele 270. I kuno kwātumīne Mosesa batubedibedi 12 bakabele Ntanda ya Mulao. (Umbadilo 10:12, 33; 11:34, 35; 12:16; 13:1-3, 25, 26) Batubedibedi bāendele dya kungala, kupita dya ku Nengeba, padi na kupita ku Bela-Sheba, ke ku Hebelona, ne kufika bāfika ku mikalo ya kungala kwa Ntanda ya Mulao. (Umbadilo 13:21-24) Bene Isalela pa kwitabija malapolo mabi a batubedibedi dikumi, bāikala kulumbakana mu ntanda mutuputupu myaka 40. (Umbadilo 14:1-34) Le kino kisokola bika pa lwitabijo lwabo ne mutyima wabo wa kukulupila mudi Yehova?—Kupituluka 1:19-33; Mitōto 78:22, 32-43; Yude 5.

12. Tukanena bika pa lwitabijo lwādi na bene Isalela, ne mwanda waka kino kifwaninwe kwitulanguluja?

¹² Pano langa luno lwendo kukwatañana na bifuko. Shi bene Isalela bāikele na lwitabijo ne kulonda madingi a Yoshua ne Kalebu, ulanga longa bāendele lwendo lulampe nabya pa kufika mu Ntanda ya Mulao? Kadesha wādi ku kintu kya makilometele 16 na Bela-lahai-loi, kwādi kushikata ba Isake ne Lebeka. [7] Kadi kyādi munshi mwa makilometele 95 na ku Bela-Sheba, kibundi kya ku mukalo wa kunshi wa Ntanda ya Mulao. (Ngalwilo 24:62; 25:11; 2 Samwele 3:10) Byobādi ke bende kala tamba ku Edipito kufika ku Lūlu lwa Shinai, papo ke bapwe kala makilometele 270 kufika ku Kadesha, na bubine bādi kebadi ku kibelo kya Ntanda ya Mulao. Ne batwe netu mo monka, ketudi ku milomo ya Paladisa ya pano pa ntanda yotulailwe. Lelo tukokeja kuboila’ko ñeni’ka? Mutumibwa Polo wākwatañenye ngikadilo yādi’mo bene Isalela na ano madingi, amba: “Tupyasakane pa kutwela muno mwakōlolokwa, kutyina’mba muntu wakaponena umuswelo umo onka wa mifutululo.”—Bahebelu 3:16–4:11.

13, 14. (a) Bene Ngibeone bātabwile ditabula dya mvubu mu ngikadilo’ka? (b) Mutyima wa bene Ngibeone ulombola bika, ne i ñeni’ka yotufwaninwe kuboila’ko?

¹³ Kwishila kwa mulongelo—utala pa kukulupila mudi Leza pa kufikidija kiswa-mutyima kyandi—i kumweke mu mānga ya mu Bible itala bene Ngibeone. Kyaba kya kupanga bene Kenani kyābwene pāikele Yoshua kwabula bene Isalela bukila bwa Munonga wa Yodano ne kwibatweja mu ntanda yālailwe kisaka kya Abalahama na Leza. (Kupituluka 7:1-3) Ko kunena amba i ne bene Ngibeone bene kumo. Bene Isalela pa kutūta Yediko ne Ai, bātūla kitūlo mu Ngilengale. Bene Ngibeone bāpela kufwila kumo na bene Kenani bafingwe mafingo, penepa bātuma bantunguluji kudi Yoshua pa Ngilengale. Bētela amba i bene Kenani batambile kulampe, baile kusamba kipwano na Bahebelu.

¹⁴ Bano bantunguluji bānena’mba: “Bengidi bobe abaiya ku ntanda ya kulampe kwine’tu, mwanda wa dijina dya Yehova Leza obe.” (Yoshua 9:3-9) Mbwija yabo ne bidibwa bine byādi bibingija amba batambile kulampe, ino na bubine Ngibeone wādi ku makilometele 30 na Ngilengale. [19] Yoshua pa kwibakulupila, bamfumu basamba kipwano kya bulunda na bene Ngibeone ne bibundi byabo byonso. Lelo budyumuku bwa bene Ngibeone bwādi’tu enka bwa kutyina kwipaibwa? Mhm, bwālombwele amba bādi basaka kwitabijibwa na Leza wa bene Isalela. Yehova nandi wāitabija bene Ngibeone bekale “ke bakutyaba nkuni ne bakuteka mema ba kitango ne ba madabahu a Yehova,” ba kuleta nkuni ya madabahu a bitapwa. (Yoshua 9:11-27) Bene Ngibeone bāendelele kulombola mutyima wa kwituma pa kwitabija mingilo ya kwiikija yēbapele Yehova. Mobimwekela, bamo bābadilwe mu bene Netini bātambile mu Babiloni ne kwingila mu kubakulula tempelo. (Ezela 2:1, 2, 43-54; 8:20) Tukokeja kwiula mutyima wabo na kulonga bukomo bwa kulama ndoe na Leza ne kwitabija kwingila nansha ke mingilo ya kwiikija mu mwingilo wandi.

Twikalei na Mutyima wa Kwipāna

15. Mwanda waka i biyampe kwifunda bifuko bya matanda bya mu Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu?

¹⁵ Bwifundi bwa bifuko bya matanda a mu Bible butanwa ne mu nsekununi ya mu Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu, kimfwa ñendo ne mwingilo wa Yesu ne wa mutumibwa Polo. (Mako 1:38; 7:24, 31; 10:1; Luka 8:1; 13:22; 2 Kodinda 11:25, 26) Polonda ino nsekununi, tompa kulangidija byādi bilomba ino ñendo.

16. Le bene Kidishitu ba mu Belea bāsangedile Polo namani?

¹⁶ Polo, mu lwendo lwandi lwa bubidi lwa bumishonele, wāfikile mu Fidipai, ibadilwa dyalelo mu Ngidiki (tala mushiko utyiluluka pa kalata). [33] Wāsapwile’mo, wākutwa monka ne kukutululwa, kupwa wāenda ku Tesalonika. (Bilongwa 16:6–17:1) Bayuda pa kutununa kibumbo, banabetu ba mu Tesalonika bānena Polo ende ku Belea, ku kintu kya makilometele 65. Polo pa kufika mu Belea, wāingila mwingilo muyampe, ino Bayuda bāsomanya dintu dimulwe. Pa kino, “bāna babo batalula Polo bukidi bukidi’mba: Enda ku kalunga-kamema,” ne “boba bakashindikile Polo bakamufikije konka ku Atene.” (Bilongwa 17:5-15) Mobimwekela, bamo mu betabije bapya bāsakile kwenda makilometele 40 kufika ne ku Dijiba dya Ejé, kupwa bāfuta kyombo ne kukafika ku makilometele 500. Luno lwendo lwādi na byaka, ino banabetu bāitabije bino byaka mwanda wa kulāla mafuku na uno ntunguluji wendakana wa Leza.

17. I kintu’ka kyotukokeja kusangela pa kupwa kwivwanija bula bwa tamba ku Miletusa kufika ku Efisesa?

¹⁷ Mu lwendo lwa busatu (mushiko wa musombelo wa mani a lulundu), Polo wāfika ku kyabu kya Miletusa. Wāityija bakulumpe ba mu kipwilo kya Efisesa, ku kintu kya makilometele 50. Langa’po bidi bakulumpe mobāshidile mingilo yabo kebāya kudi Polo. Padi bādi benda besambila pa kupwila kobakatanwa’ko. Ino pa kupwa kwitana na Polo ne kumuteja ulombela, “bonso badi ke badila pakatampe pene, bamuponena peshingo, ke bamwimuna lwimu lwa ku kanwa.” Kupwa “bakamushindikila konka ku kibwato.” (Bilongwa 20:14-38) Bine, pa kujokela kwabo ku Efisesa kebābudilwepo myanda mivule ya kwisamba ne kulanguluka’po. Mwene ubatengwa mutyima na buswe ne bulēme bobālombwele pa kwenda luno lwendo kwa kuketana na mwingidi wendakana wēsambile nabo ne kwibakankamika? Lelo nobe uboila’po ñeni’ka ya kulonda mu būmi ne mu mulangilo obe?

Tuyukei Ntanda’ya ne Byobya Bitutengele Kumeso

18. Tufwaninwe kusumininwa kulonga bika potwifunda bifuko bya mu Bible?

¹⁸ Bimfwa byapwa kala kunenwa bilombola mvubu ya kuyukidija ntanda yāpene Leza ku bene Isalela, ke-pantu yo ayo imanine’po nsekununi mivule ya mu Bible. (Kadi tukokeja kutandabula mumweno wetu na kwifunda matanda makwabo a kubwipi esambilwe’po mu nsekununi ya mu Bible.) Ponso potubweja buyuki ne kwivwanija kwetu, nakampata kwa Ntanda ya Mulao, tulamei mu ñeni kisakibwa kinekine kyādi kilombwa bene Isalela pa kutwela mu ntanda’ya ne kwitomonya “mabele ne būki.” I kino: kwakamwa Yehova ne kulama mbila yandi.—Kupituluka 6:1, 2; 27:3.

19. I mapaladisa’ka abidi otufwaninwe kuta’ko mutyima?

¹⁹ Ne dyalelo nadyo, tufwaninwe kulonga bitulombwa, kwakamwa Yehova ne kulamata ku mashinda andi. Namino, tukatuntwila ku kuneñenya ne kulumbulula paladisa ya ku mushipiditu idi’ko dyalelo mu kipwilo kya bwine Kidishitu kya ntanda yonso. Ne kadi tukekala na buyuki buvule butala pa bipindi byayo ne madyese oileta. Mwanda tuyukile amba kudi bivule bitutengele kumeso. Yoshua wāabwile bene Isalela pa Yodano, wēbatweja mu ntanda ipa bipa ne ya maloa. Batwe netu tudi na bubinga bwa kutengela na kikulupiji Paladisa ya ku ngitu, ntanda milumbuluke īya kumeso’ku.

Lelo Ukivulukile?

• Mwanda waka tusakilwa kuvudija buyuki ne kwivwanija matanda a mu Bible?

• I bifuko’ka byotwafunda mu kino kishinte byakusokwela myanda mivule kupita?

• I ñeni’ka yowaboila ku kwifunda bifuko bibala-binga ne myanda yālongekele’mo?

[Kapango/Kifwatulo pa paje 14]

“Talai Ntanda Milumbuluke”

Ku bitango bya mu 2003 ne mu 2004, Batumoni ba Yehova badi na nsangaji ya kutambula boloshile umpya ‘ Voyez le bon pays ’. Uno boloshile umpya walamwinwe mu ndimi kubwipi kwa 80, udi na tulata ne matabulo a misombelo mivule alombola bifuko bishileshile bya ntanda isekunwinwe mu Bible, nakampata Ntanda ya Mulao mu bitatyi pala pala.

Kishinte kino kisambila pa tulata tudi’mo na kutela mapaje na bilembwa bityite, kimfwa amba [15]. Shi udi na uno boloshile, witūdile’ko kyaba kya kuyukidija senene bipindi pala pala bidi’mo bya kukukwasha uvudije buyuki ne kwivwanija Kinenwa kya Leza.

(1) Tulata tuvule tudi na bushintuludi nansha kapango kalaija tuyukeno twa pa bula nansha mishiko idi pa kalata [18]. (2) Tulata tuvule tudi na bipimo bilombola makilometele bya kukukwasha wivwanije bula nansha bukata bwa ntanda isambilwa’po [26]. (3) Divule muketo ufunkanga kuntenta, mwanda wa kukupa buludiki [19]. (4) Pavule pene tulata tudi na misombelo ilombola mutundukilo wa nshi [12]. (5) Ku milomo ya kalata, ukokeja kumona’ko masomo ne bibalwa, shi ulonde mishiko yabyo, poitana’pa po pokatana bukidi bibundi nansha majina [23]. (6) Pa mapaje abidi a nondelo ya majina [34-35], ukamona bibalwa bya mapaje byandike bityite, divule bilondwa na masomo ne bibalwa, kimfwa amba E2. Shi upwe kwiibidija misunsa kampanda ino myanda, kukejepo kutandabula buyuki ne kupa kwivwanija kobe kwa Bible mushike.

[Tabulo/Kalata pa paje 16]

KALATA KA BIPINDI BYA NTANDA

(Pa kuyukila’ko bikwabo, tala dibuku)

A. Mukunko wa Dijiba Dikatampe

B. Malungu a Kushika kwa Yodano

1. Dilungu dya Ashela

2. Mikuna ya ku Mukunko wa Dola

3. Madyo a Shalone

4. Dilungu dya Fidishitia

5. Lupongo lukata lwa Kutunduka ne Kushika

a. Dilungu dya Mekido

b. Dilungu dya munshi mwa Yezelele

C. Ngulu ya Kushika kwa Yodano

1. Mikuna ya Ngadilea

2. Mikuna ya Kalamela

3. Mikuna ya Samadia

4. Kibatabata (ngulu ya munshi)

5. Ntanda ya Ngulu ya Yuda

6. Ntanda mituputupu ya Yuda

7. Nengeba

8. Ntanda mituputupu ya Palana

D. Alaba (Lupongo Lulampe)

1. Kyalo kya Hula

2. Mwaba wa Dijiba dya Ngadilea

3. Lupongo lwa Yodano

4. Kalunga ka mwepo (Kalunga Kafwe)

5. Alaba (kunshi kwa Kalunga ka Mwepo)

E. Ngulu/Nzaba ya Kutunduka kwa Yodano

1. Bashane

2. Ngileade

3. Amona ne Moabu

4. Ngulu ne nzaba ya Edoma

F. Ngulu ya Lebanona

[Kalata]

Lūlu lwa Helemone

Mole

Abela-mehola

Sukote

Yongebela

Betele

Ngilengale

Ngibeone

Yelusalema

Hebelona

Ngaza

Bela-Sheba

Sodoma?

Kadesha

[Kalata/Kifwatulo pa paje 18]

Pa kuyukila’ko bikwabo, tala dibuku)

KENANI

Mekido

NGILEADE

Dotani

Shekema

Betele (Luzi)

Ai

Yelusalema (Saleme)

Betelema (Efelata)

Mamela

Hebelona (Makapela)

Ngelala

Bela-Sheba

Sodoma?

NENGEBA

Lehobota?

[Ngulu]

Modia

[Ngui]

Kalunga ka Mwepo

[Minonga]

Yodano

[Kifwatulo]

Abalahama wānangile mu ntanda

[Kalata pa paje 18]

(Pa kuyukila’ko bikwabo, tala dibuku)

Toasa

SAMOFASE

Neapodi

Fidipai

Amfipodi

Tesalonika

Belea

Atene

Kodinda

Efisesa

Miletusa

LODESA