Kianja sy kianja filalaovana tantara an-tsehatra. Nisy kianja tany amin’ny 1,5 km teo ho eo tany atsimoandrefan’ny tempolin’i Artemisy, ka i Néron no nanorina azy io indray (taona 54-68). Nifaninana tao angamba ny atleta fahiny ary niady tao ny gladiatera. Nilaza ny apostoly Paoly fa niady tamin’ny bibidia izy tao Efesosy. (1Ko 15:32) Raha ady ara-bakiteny izany, dia niady tamin’ny bibidia tao amin’io kianja io tokoa angamba izy ary tsy maintsy niaro tena.

Nino ny Epikoreanina hoe misy andriamanitra, saingy noheveriny fa fitambarana ataoma ny vatan’izy ireny, toy ny an’ny zava-drehetra ihany, fa ataoma madinika kokoa fotsiny. Lavitra loatra azy ireny, hono, ny tany ary tsy niraharaha an’izay nataon’ny olona izy ireny, ka tsy nilaina ny nivavaka taminy na nanao sorona ho azy. Tsy nino izy ireo hoe namorona an’izao rehetra izao izy ireny, na hoe manasazy sy mitahy. Tretrika anefa, hono, izy ireny, ka ny ho toa azy no tanjona eo amin’ny fiainana, saingy tsy afaka manampy ny olona ho sambatra toy izany izy ireny. Nilaza koa izy ireo fa nisy noho ny kisendrasendra ny fiainana, ary mifarana eo amin’ny fahafatesana ny zava-drehetra, anisan’izany ny fiainana mampahory. Nino ny Epikoreanina fa manana fanahy ny olona nefa fitambarana ataoma koa, hono, izy io, ka levona rehefa maty ny vatana, toy ny rano raraka rehefa vaky ny fitoerany.

Tsy mahagaga àry raha anisan’ny niady hevitra tamin’i Paoly tany an-tsenan’i Atena ny Epikoreanina, ka nilaza hoe: “Mba inona, hono, no tian’io be resaka io holazaina?” “Toa mpitory momba ny andriamanitra vaovao, hono, izy io.” (As 17:17, 18) Tsy ninoan’izy ireo ilay hafatra notorin’ny Kristianina hoe mbola hitsangana ny maty, fa ny filozofiany kosa dia hoe: “Aoka isika hihinana sy hisotro, fa rahampitso dia ho faty.”​—1Ko 15:32.

Tamin’ny lalao romanina, dia ny lalao nahatsiravina indrindra no natao farany, ary tsy maintsy maty izay natokana ho amin’izy io. Mety ho izany no nataon’i Paoly fanoharana, rehefa nilaza izy fa toy ireo farany nalefa nankao amin’ny kianja ny tenany sy ny apostoly hafa. (1Ko 4:9) Ny lalao romanina koa no tao an-tsainy tamin’izy nanoratra ny Hebreo 10:32, 33. (Jereo KIANJA FILALAOVANA TANTARA AN-TSEHATRA.) Toa efa saika maty tamin’ny lalao romanina i Paoly, matoa izy nilaza hoe “niady tamin’ny bibidia tany Efesosy” ny tenany. (1Ko 15:32) Tsy nampiadiana tamin’ny bibidia izy satria olom-pirenena romanina, fa ireo mpanohitra azy tany Efesosy no nolazainy hoe bibidia, hoy ny sasany. Notandindomin-doza anefa izy tany amin’ny faritr’i Azia, izay nisy an’i Efesosy, saingy nanafaka azy tamin’ny “loza saika nahafaty” azy Andriamanitra. (2Ko 1:8-10) Tena niady tamin’ny bibidia àry izy tany Efesosy, fa tsy hoe nisy olona nanohitra fotsiny. (As 19:23-41) “Saika maty” matetika izy rehefa nanompo, ary mety ho anisan’izany ilay tany Efesosy.​—2Ko 11:23; jereo FIALAM-BOLY.

Misy kosa tsy mba manantena an’Andriamanitra sy tsy manantena fa hatsangana ny maty. Mitovitovy toe-tsaina amin’izy ireo ny olona tsy nankatò tao Jerosalema izay tsy nibebaka na nalahelo rehefa nomelohin’Andriamanitra horavana ilay tanàna, fa vao mainka aza nanaram-po tamin’ny fahafinaretana. Hoy izy ireo: “Andao hihinana sy hisotro, fa rahampitso dia ho faty.” (Is 22:13) Nampitandrina an’ireo Kristianina àry i Paoly sao hifindran’ny toe-tsain’ny olona tsy manana fanantenana toy izany izy ireo.​—1Ko 15:32, 33.