Ny Ady Nataon’i Casiodoro de Reina ho An’ny Baiboly Espaniola
I ESPAINA tamin’ny taonjato faha-16 dia toerana nampidi-doza ho an’ny famakiana Baiboly. Ny Eglizy Katolika dia nanome toromarika ho an’ny Inquisition mba hamongorana izay fisehoan-javatra kely indrindra tsy araka ny fampianarana nekena hatramin’izay. Nisy tovolahy iray anefa, tany amin’ny faritra atsimon’i Espaina, izay tsy vitan’ny hoe namaky ny Soratra Masina fotsiny, fa nivoady koa ny handika azy io ho amin’ny fiteny nahazatra teo an-toerana, mba hahafahan’ny Espaniola rehetra hamaky azy io. Casiodoro de Reina no anarany.
Nifoha ny fahalianan’i Reina tamin’ny Baiboly nandritra ireo taona nolaniny tao amin’ny monasiteran’i San Isidro del Campo, any amin’ny faritra manamorona an’i Séville, any Espaina. Nandritra ireo taona 1550, ny ankamaroan’ireo moanina tao amin’io monasitera mahatalanjona io, dia nandany ora maro kokoa namakiana ny Soratra Masina, noho izay nolaniny hanefana ireo adidiny kanônika. Ary nanova ny fisainany ny hafatra tao amin’ny Baiboly. Nolaviny ny foto-pampianarana katolika mahakasika ny fampiasana sary sy ny finoana ny amin’ny afo fandiovana. Tamin’ny fomba tsy azo nosakanana, dia nanjary fantatra tao amin’ilay faritra ny fomba fihevitr’izy ireo, ka noho ny tahotra sao ho voasambotry ny Inquisition espaniola, dia nanapa-kevitra izy ireo ny handositra tany ivelany. Iray tamin’ireo moanina 12 nahavita nandositra tany Genève, any Soisa, i Reina.
Taorian’io fandosirana zara raha nahomby io, dia nandeha lavitra avy tamin’ny tanàna eoropeana iray nankamin’ny anankiray hafa izy, ka nahavita nidify hatrany hatrany an’ireo mpanenjika azy. Tamin’ny 1562, dia nandoro ny sariny tao Séville ireo mpanohana ny Inquisition kivy, kanefa na dia io fandrahonana nampiseho fahasiahana io aza, dia tsy nampihemotra an’i Reina tamin’ny asa fandikana ny Soratra Masina nataony. Na dia teo aza ny fanolorana valisoa nataon’ireo mpanenjika ho an’izay hahasambotra azy, ary ny fiainany tao anatin’ny tahotra tsy an-kijanona sao ho voasambotra, dia niasa tsy nisy fitsaharana izy tamin’ilay fandikana ho amin’ny fiteny espaniola nataony. “Raha tsy tamin’ny fotoana naharariako na nanaovako dia lavitra (...) dia tsy niala teny an-tanako ny penina”, hoy ny fanazavany.
Tao anatin’ny folo taona, dia vitan’i Reina ilay asa. Tamin’ny 1569, dia navoaka tany Bâle, any Soisa, ny fandikana ny Baiboly manontolo nataony. Io asa soratra miavaka io no fandikan-teny voalohany feno tamin’ny fiteny espaniola, natao avy tamin’ireo fiteny tany am-boalohany. Nandritra ireo taonjato, dia azo nampiasaina ireo Baiboly latina, kanefa ny teny latina dia fitenin’ireo avara-pianarana. Nino i Reina fa tokony ho azon’ny rehetra ny hevitry ny Baiboly, ary dia nanao vivery ny ainy izy ho fampandrosoana an’io tanjona io.
Tao amin’ny teny fampidirana ho amin’ny fandikan-teny nataony, dia nanazava ny heviny izy. “Ny fandrarana ny Soratra Masina tsy ho amin’ny fiteny iombonana, dia mitondra amin’ny fomba tsy azo sakanana, fitenenan-dratsy faran’izay lehibe an’Andriamanitra ary manimba ny fahasambaran’ny olombelona. Izany fandrarana izany dia miharihary fa asan’i Satana sy ireo olom-peheziny. (...) Rehefa heverina fa Andriamanitra dia nanome ny Teniny ho an’ny olombelona, noho ny faniriana fa ho azo ny hevitr’izy io, ka hampiharin’ny rehetra eo amin’ny fiainana andavanandro, dia tsy afaka ny hanana antony manosika tsara na iza na iza handrara azy io tsy ho amin’ny fiteny na inona izany na inona.”
Nampiseho herim-po io fanambarana io, satria navoaka indrindra 18 taona taorian’ny nanambaran’ny Indeksan’ny Inquisition espaniola tamin’ny fomba voafaritra tsara, fa voararan’ny lalàna ny Baiboly “tamin’ny fiteny romance castillane [espaniola] na tamin’izay fiteny hafa nahazatra teo an-toerana”. Mazava ho azy fa tsy navelan’i Reina hifehy ny fitiavany ny fahamarinana ny tahotra olona.
Ankoatra ny fananany faniriana tamim-pahatsorana hanao izay hahatonga ny Baiboly ho azon’ny olona rehetra miteny espaniola ampiasaina, i Reina dia naniry koa hamokatra fandikan-teny iray faran’izay araka ny marina azo natao. Tao amin’ny teny fampidirana nataony, dia novelabelariny ireo soa azo avy amin’ny fandikana mivantana avy amin’ireo fiteny tany am-boalohany. Nisy fahadisoana sasany tafatsofoka tao amin’ny soratry ny Vulgate latina, hoy ny fanazavan’i Reina. Anisan’izay niharihary indrindra tamin’izy ireny dia ny fanafoanana ny anaran’Andriamanitra.
Ny anaran’Andriamanitra ao amin’ireo fandikan-teny espaniola
Takatr’i Reina fa ny anaran’Andriamanitra hoe Jehovah, dia tokony hiseho ao amin’ny fandikan-tenin’ny Baiboly rehetra natao tamim-pitandremana, tahaka ny isehoan’izany ao amin’ny soratra tany am-boalohany. Tsy nekeny ny hanaraka ilay fanao mahazatra, dia ny fanoloana ny anaran’Andriamanitra amin’ny anaram-boninahitra toy ny hoe “Andriamanitra” na “Tompo”. Tao amin’ny sasin-teny ho amin’ny fandikan-teniny, dia nohazavainy tamin’ny fomba mazava tsara ny antony nanosika azy.
“Notazoninay ilay anarana hoe (Iehoua), noho ny antony faran’izay mafonja. Voalohany dia satria, na aiza na aiza mety hahitana ny anaran’Andriamanitra ao amin’ny fandikan-teninay, dia hita toy izany koa izy io ao amin’ny soratra hebreo, ary heverinay fa tsy afaka ny hamela na hanova azy io izahay ka tsy hoe hampiseho tsy fahatokiana sy hanao sakrilezy amin’ny lalàn’Andriamanitra, izay mandidy ny tsy hanesorana na hanampiana na inona na inona. (...) Ilay fanao mahazatra [dia ny fanesorana ilay anarana], nataon’ny Devoly, dia nipoitra avy tamin’ny finoanoam-poanan’ireo raby maoderina izay, na dia nihambo ho naneho fanajana ara-pivavahana azy io aza, raha ny marina, dia nanafina ny anarany masina, ka nanao izay hanadinoan’ny vahoakan’Andriamanitra ilay anarana izay niriny hiavahana tamin’ireo andriamani-kafa (...) rehetra.”
Ny faniriana mendri-piderana nananan’i Reina, izany hoe ny hanandratra ny anaran’Andriamanitra, dia nisy vokany nahatratra lavitra. Hatramin’izao androntsika izao, ny ankamaroan’ireo fandikan-teny espaniola — katolika sy protestanta — dia nanaraka an’io ohatra io tamin’ny fampiasana ny anaran’Andriamanitra ao amin’ny tapany rehetra. Noho i Reina, voalohany indrindra, ireo mpamaky saika ny fandikan-tenin’ny Baiboly rehetra amin’ny fiteny espaniola, dia afaka manavaka avy hatrany fa Andriamanitra dia manana anarana manokana izay mampiavaka azy amin’ireo andriamani-kafa rehetra.
Tsara homarihina fa ny anaran’i Jehovah amin’ny fiteny hebreo dia hita mazava tsara eo amin’ny fonon’ny Baibolin’i Reina. Nanokana ny fiainany ho amin’ny antony mendri-kaja i Reina, dia ny fitahirizana ny Tenin’Andriamanitra, tamin’ny fanaovany izay hahatonga azy io ho azo raisina amin’ny fiteny iray azon’ny olona an-tapitrisany maro vakina.