തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽനി​ന്നുള്ള പാഠങ്ങൾ: ഓബദ്യാവ്‌ 1-21

നിങ്ങളെ ബാധി​ക്കുന്ന ദിവ്യ​മു​ന്ന​റി​യി​പ്പു​കൾ

“നിങ്ങളെ തൊടു​ന്നവൻ എന്റെ കൺമണി​യെ തൊടു​ന്നു.” (സെഖര്യാവ്‌ 2:8) ആ അശുഭ​സൂ​ച​ക​മായ വാക്കുകൾ ഏവർക്കും ജാഗ്ര​ത​യു​ടെ ഒരു സന്ദേശ​മാ​യി നില​കൊ​ള്ളു​ന്നു: ജനതകൾ തന്റെ ജനത്തോട്‌ എങ്ങനെ പെരു​മാ​റു​ന്നു​വെന്ന്‌ യഹോവ കാണു​ന്നുണ്ട്‌. എന്നാൽ ആ ദിവ്യ​മു​ന്ന​റി​യി​പ്പി​നെ തൃണവൽഗ​ണി​ക്കു​ക​യും ദ്രോ​ഹ​പൂർവം ദൈവ​ജ​നത്തെ തൊടു​ക​യും ചെയ്യുന്ന ഒരു ജനതക്ക്‌ എന്തു ഭവിക്കു​ന്നു? എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളി​ലെ ഏററവും ചെറിയ പുസ്‌ത​ക​മായ ഓബദ്യാവ്‌ ഉത്തരം​നൽകു​ന്നു.

ഏദോ​മിന്‌ അനർത്ഥം

ആരും യഹോ​വ​യു​ടെ ന്യായ​വി​ധി​യെ ഒഴിഞ്ഞു​പോ​കു​ന്നില്ല. ക്രി.മു. ഏതാണ്ട്‌ 607ൽ ഉച്ചരിച്ച ഓബദ്യാ​വി​ന്റെ പ്രവചനം ഏദോ​മ്യ​രു​ടെ “നക്ഷത്ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ഇടയിലെ” അവരുടെ സുരക്ഷി​ത​മെ​ന്നു​തോ​ന്നിയ സ്ഥാനം ഉണ്ടായി​രു​ന്നി​ട്ടും അവരുടെ ദേശത്തു​നി​ന്നുള്ള അവരുടെ ബഹിഷ്‌ക്ക​ര​ണത്തെ മുൻകൂ​ട്ടി​പ്പ​റഞ്ഞു. ഈ ബൈബി​ളെ​ഴു​ത്തു​കാ​രന്റെ വ്യക്തി​പ​ര​മായ ജീവി​തത്തെ വെളി​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​ട്ടി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും അവൻ “യഹോ​വ​യു​ടെ ദാസൻ” എന്ന പേരിന്റെ അർത്ഥത്തിന്‌ അനു​യോ​ജ്യ​മാ​യി ജീവി​ക്കു​ന്നു. എങ്ങനെ? ഒരു വിനാ​ശ​ക​ര​മായ ന്യായ​വി​ധി മുഴക്കി​ക്കൊണ്ട്‌. ഏദോം വീഴു​മ്പോൾ, അവളോട്‌ ഉടമ്പടി ചെയ്‌തി​രി​ക്കുന്ന സുഹൃ​ത്തു​ക്ക​ളാൽ അവൾ പൂർണ്ണ​മാ​യി കൊള്ള​യ​ടി​ക്ക​പ്പെ​ടും. അവളുടെ ജ്ഞാനി​ക​ളും ശക്തരു​മാ​യവർ പോലും അതിജീ​വി​ക്കു​ക​യില്ല.—ഓബദ്യാവ്‌ 1-9

തന്റെ ജനത്തി​നെ​തി​രെ അക്രമം കാട്ടി​യ​തിൽ കുററ​ക്കാ​രാ​യ​വ​രു​ടെ​മേൽ ദൈവം അനർത്ഥം​വ​രു​ത്തു​ന്നു. ഏദോ​മ്യ​രു​ടെ അനർത്ഥ​ത്തിന്‌ കാരണ​മെ​ന്താ​യി​രു​ന്നു? അവരുടെ സഹോ​ദ​രൻമാ​രായ യാക്കോ​ബി​ന്റെ പുത്രൻമാർക്കെ​തി​രെ​യുള്ള ആവർത്തി​ച്ചുള്ള അക്രമ​പ്ര​വൃ​ത്തി​കൾ. ഏശാവി​ന്റെ സന്തതി​ക​ളെന്ന നിലയിൽ ഏദോ​മ്യർ യിസ്രാ​യേ​ല്യ​രോ​ടു ബന്ധമു​ള്ളവർ ആയിരു​ന്നു. എന്നിരു​ന്നാ​ലും, അവർ തങ്ങളുടെ ചാർച്ച​ക്കാ​രെ കൊള്ള​യ​ടി​ച്ച​താ​യും യരുശ​ലേ​മി​ന്റെ വീഴ്‌ച​യിൽ ദ്രോ​ഹ​പൂർവം സന്തോ​ഷി​ച്ച​താ​യും അതിജീ​വി​ച്ച​വരെ ശത്രു​വിന്‌ ഏൽപ്പി​ച്ചു​കൊ​ടു​ത്തു​കൊണ്ട്‌ അതിനെ പാരമ്യ​ത്തി​ലെ​ത്തി​ച്ച​താ​യും കുററ​മാ​രോ​പി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു. അങ്ങനെ ഏദോം അതിന്റെ നാശത്തിന്‌ മുദ്ര​യി​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു.—ഓബദ്യാവ്‌ 10-16.

യാക്കോ​ബി​ന്റെ ഗൃഹം പുനഃ​സ്ഥി​തീ​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു

യഹോ​വ​യു​ടെ വാഗ്‌ദ​ത്തങ്ങൾ എപ്പോ​ഴും ആശ്രയ​യോ​ഗ്യ​മാണ്‌. ഓബദ്യാ​വി​ന്റെ നാളിൽ തന്റെ ജനം അവരുടെ ദേശവും അതിൽകൂ​ടു​ത​ലും വീണ്ടും കൈവ​ശ​പ്പെ​ടു​ത്തു​മെന്ന്‌ യഹോവ ഉറപ്പു​കൊ​ടു​ത്തു. യിസ്രാ​യേൽ മേലാൽ വിഭജി​ത​മാ​യി​രി​ക്ക​യില്ല. ഇരു​ഗോ​ത്ര​യ​ഹൂ​ദാ​രാ​ജ്യം തീ വൈ​ക്കോ​ലി​നെ ദഹിപ്പി​ക്കു​ന്ന​തു​പോ​ലെ ഏദോ​മി​നെ വിഴു​ങ്ങു​ന്ന​തി​ലും ഏദോ​മി​ന്റെ പ്രദേ​ശം​കൈ​വ​ശ​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന​തി​ലും വടക്കേ പത്തു​ഗോ​ത്ര​രാ​ജ്യ​മായ യോ​സേ​ഫ്‌ഗൃ​ഹ​ത്തോ​ടു വീണ്ടും ചേരും. ഒരു പ്രോൽസാ​ഹ​ക​സ്വ​ര​ത്തിൽ അവസാ​നി​പ്പി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ ഓബദ്യാവ്‌ പുനര​ധി​വ​സി​പ്പി​ക്ക​പ്പെട്ട യിസ്രാ​യേ​ല്യർ തങ്ങളുടെ ദൈവത്തെ ഒററ​ക്കെ​ട്ടാ​യി ആരാധി​ക്കു​മെ​ന്നും അവന്റെ പ്രജക​ളാ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്നും പ്രഖ്യാ​പി​ക്കു​ന്നു. തീർച്ച​യാ​യും രാജത്വം യഹോ​വ​യു​ടേ​താ​യി​ത്തീ​രും.—ഓബദ്യാവ്‌ 17-21

ഇന്നത്തേ​ക്കു​ള്ള പാഠം: അവഗണി​ക്ക​പ്പെട്ട മുന്നറി​യി​പ്പു​കൾ ഹാനി​ക​ര​മായ ഫലങ്ങൾ ഉളവാ​ക്കു​ന്നു. അങ്ങനെ ഏദോ​മി​നോ​ടുള്ള ഓബദ്യാ​വി​ന്റെ ഉഗ്രമായ മുന്നറി​യിപ്പ്‌ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ ആധുനി​ക​നാ​ളി​ലെ എതിരാ​ളി​ക​ളു​ടെ കാതു​ക​ളിൽ മാറെ​റാ​ലി​ക്കൊ​ള്ളേ​ണ്ട​താണ്‌: യഹോ​വ​ക്കും അവന്റെ ജനത്തി​നും എതിരാ​യി പോരാ​ടു​ന്നവർ നിത്യ​മാ​യി ഛേദി​ക്ക​പ്പെ​ടും. (w89 4/15)

തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽനി​ന്നുള്ള പാഠങ്ങൾ: യോനാ 1:1−4:11

അനർത്ഥം ഒഴിവാ​ക്കുക! കരുണ നേടുക! എങ്ങനെ? 2,800-ലധികം വർഷം പഴക്കമുള്ള ഒരു യഥാർത്ഥ​ക​ഥ​യു​ടെ പാഠം ശ്രദ്ധി​ക്കു​ന്ന​തി​നാൽ—യോനാ​യു​ടെ പുസ്‌ത​ക​ത്തിൽനിന്ന്‌. ക്രി.മു. 844നോടടുത്ത്‌ ഗലീല​യി​ലെ യോനാ​പ്ര​വാ​ച​ക​നാൽ എഴുത​പ്പെട്ട ആ പുസ്‌ത​ക​ത്തിൽ ആത്മീയ ഉൾക്കാഴ്‌ച നിറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നു.

യോനാ ഓടി​പ്പോ​കു​ന്നു

യഹോ​വ​യു​ടെ സേവന​ത്തിൽ നമ്മെ പിന്താ​ങ്ങു​ന്ന​തിന്‌ നാം അവനെ ആശ്രയി​ക്കണം. എന്നിരു​ന്നാ​ലും, യോനാ തന്നെ പിന്താ​ങ്ങു​ന്ന​തിന്‌ യഹോ​വ​യിൽ ആശ്രയി​ക്കു​ന്ന​തി​നു​പ​കരം ദൈവ​ദ​ത്ത​മായ ഒരു ജോലി​യിൽനിന്ന്‌ ഓടി​പ്പോ​കു​ന്നു. അവന്റേത്‌ എളുപ്പ​മുള്ള ഒരു നിയമ​ന​മ​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു​വെ​ന്നത്‌ സത്യം​തന്നെ. അവൻ ലജ്ജകൂ​ടാ​തെ ദുഷ്ടനി​ന​വേ​യ്‌ക്കെ​തി​രെ ദിവ്യ അനർത്ഥ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ മുന്നറി​യി​പ്പു​കൊ​ടു​ക്ക​ണ​മാ​യി​രു​ന്നു. എന്നാൽ യോനാ എതിർദി​ശ​യിൽ ഇപ്പോൾ സ്‌പെ​യി​നാ​യി​രി​ക്കു​ന്ന​ടത്തെ തർശീ​ശി​ലേക്ക്‌ കപ്പൽക​യ​റു​ന്നു. മാർഗ്ഗ​മ​ദ്ധ്യേ ഒരു കൊടും​കാ​ററ്‌ ഉഗ്രമാ​യി​ത്തീർന്ന​തി​നാൽ കപ്പലി​ന്റെ​യും ജോലി​ക്കാ​രു​ടെ​യും അതിജീ​വനം അസാദ്ധ്യ​മെന്നു തോന്നു​ന്നു. യോനാ ഏററു​പ​റ​യു​ന്നു, നാവികർ അവനെ കപ്പലി​നു​പു​റ​ത്തേക്ക്‌ എറിയു​ന്നു. കടൽ ശാന്തമാ​കു​ന്നു. ഒരു വലിയ മത്സ്യം പ്രവാ​ച​കനെ വിഴു​ങ്ങു​ന്നു.—1:1-17.

ദൈവ​ദാ​സൻമാർക്ക്‌ തങ്ങളുടെ പ്രാർത്ഥ​ന​കൾക്ക്‌ ദൈവം ഉത്തരം​നൽകു​മെന്ന്‌ ഉറപ്പു​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കാൻക​ഴി​യും. മത്സ്യത്തി​ന്റെ ഉള്ളിൽനിന്ന്‌ യോനാ സഹായ​ത്തി​നാ​യി യഹോ​വ​യോട്‌ നിലവി​ളി​ക്കു​ന്നു. ഒരു ജലശവ​ക്കു​ഴി​യിൽനി​ന്നുള്ള വിടു​ത​ലിന്‌ ദൈവ​ത്തി​നു നന്ദി​കൊ​ടു​ക്കു​ക​യും താൻ നേർന്നത്‌ നിവർത്തി​ക്കാ​മെന്ന്‌ വാഗ്‌ദാ​നം​ചെ​യ്യു​ക​യും​ചെ​യ്യു​ന്നു. തക്കസമ​യത്ത്‌ അവനെ ഉണങ്ങിയ നിലത്ത്‌ ഛർദ്ദി​ക്കു​ന്നു.—2:1-10.

യോനാ നിന​വേ​യി​ലേക്കു പോകു​ന്നു

യഹോ​വ​യിൽനി​ന്നുള്ള ഒരു നിയോ​ഗ​ത്തിൽനിന്ന്‌ ഒരിക്ക​ലും ഒഴിഞ്ഞു​മാ​റ​രുത്‌. പ്രത്യ​ക്ഷ​ത്തിൽ ഈ പാഠം പഠിച്ച​തി​നാൽ ഒരിക്കൽ വിമു​ഖ​നാ​യി​രുന്ന പ്രവാ​ചകൻ “മഹാനഗര”ത്തിൽ പ്രസം​ഗി​ക്കു​ന്നു. യോനാ ലളിത​മെ​ങ്കി​ലും നിശി​ത​മായ ഒരു മുന്നറി​യിപ്പ്‌ മുഴക്കു​ന്നു: “നാൽപ്പതു ദിവസം​കൂ​ടെ കഴിഞ്ഞാൽ, നിനവേ മറിച്ചി​ട​പ്പെ​ടും.” ഏററം ശ്രദ്ധേ​യ​മായ ഒരു സംഭവ​വി​കാ​സ​ത്തിൽ നിന​വേ​ക്കാർ അനുത​പി​ക്കു​ക​യും അനർത്ഥം​ഒ​ഴി​വാ​ക്കു​ക​യും ചെയ്യുന്നു.—3:1-10

മനുഷ്യന്‌ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ കരുണയെ പരിമി​ത​പ്പെ​ടു​ത്താൻ കഴിക​യില്ല. നിന​വേയെ ഒഴിവാ​ക്കി​യ​തു​കൊണ്ട്‌ യോനാ​യു​ടെ കോപം പെരു​കു​ന്നു. എന്നാൽ തന്റെ സ്വന്തം ഹിത​പ്ര​കാ​രം താൻ കരുണ​കാ​ണി​ക്കു​മെന്ന്‌ ഒരു ചെടിയെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ യഹോവ യോനാ​യെ പഠിപ്പി​ക്കു​ന്നു.—4:1-11.

ഇന്നത്തേ​ക്കു​ള്ള പാഠം: ദിവ്യ​പ്ര​വ​ചനം ശ്രദ്ധി​ക്കു​ന്ന​തി​നാൽ അനർത്ഥം ഒഴിവാ​ക്കാൻക​ഴി​യും! നിന​വേ​ക്കാ​രെ അനുക​രി​ക്കുക. യോനാ​യെ​ക്കാൾ വലിയ പ്രവാ​ച​ക​നായ യേശു​ക്രി​സ്‌തു​വി​നെ വിനീ​ത​മാ​യി കേട്ടനു​സ​രി​ക്കുക.—ലൂക്കോസ്‌ 11:32. (w89 4/15)

[29-ാം പേജിലെ ചതുരം]

ബൈബിൾവാക്യങ്ങൾ പരി​ശോ​ധി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു

● 7ബൈബിൾകാലങ്ങളിൽ ആരോ​ടെ​ങ്കി​ലു​മൊത്ത്‌ “ആഹാരം കഴിക്കു​ന്നത്‌” ഫലത്തിൽ ഒരു സൗഹൃദ ഉടമ്പടി​യാ​യി​രു​ന്നു. എത്ര വിരോ​ധാ​ഭാ​സം! “ഏദോ​മ്യ​രോട്‌ ഉടമ്പടി​ചെ​യ്‌തി​രുന്ന മനുഷ്യ​രാ​യി​രുന്ന” ബാബി​ലോ​ന്യർ അവരുടെ നാശക​രെന്നു തെളി​യും. യരൂശ​ലേം കൊള്ള​യ​ടി​ക്ക​പ്പെട്ട ശേഷം നെബൂ​ഖ​ദ്‌നേ​സ്സ​രു​ടെ നാളിലെ ബാബി​ലോ​ന്യർ യഹൂദ​യിൽനിന്ന്‌ കിട്ടിയ കൊള്ള​യു​ടെ ഒരു പങ്ക്‌ ഏദോ​മി​നു കൊടു​ത്തു​വെ​ന്നതു സത്യം​തന്നെ. എന്നാൽ പിന്നീട്‌ ബാബി​ലോ​ന്യൻരാ​ജാ​വായ നബോ​ണീ​ഡസ്‌ ഏദോ​മി​ന്റെ വ്യാപാ​ര​പ​ര​വും വാണി​ജ്യ​പ​ര​വു​മായ അഭിലാ​ഷ​ങ്ങളെ എന്നേക്കു​മാ​യി നശിപ്പി​ച്ചു.

● 10ഏദോമിന്റെ സഹോ​ദ​ര​ജ​ന​ത​യായ “യഹൂദാ​പു​ത്രൻമാ​രോട്‌” അതിനു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന കഠിന​വി​ദ്വേ​ഷ​വും സ്വാഭാ​വി​ക​പ്രി​യ​ത്തി​ന്റെ നിർദ്ദ​യ​മായ രാഹി​ത്യ​വും നിമിത്തം അത്‌ “അനിശ്ചി​ത​കാ​ല​ത്തേക്ക്‌ ഛേദി​ക്ക​പ്പെ​ടാൻ” വിധി​ക്ക​പ്പെട്ടു. (വാക്യം 12) അങ്ങനെ​യുള്ള ദേശീ​യ​വി​നാ​ശം ഒരു പ്രത്യേക ഭൂമി​ശാ​സ്‌ത്ര​പ​ര​മായ സ്ഥാനത്ത്‌ സ്ഥിതി​ചെ​യ്‌തി​രുന്ന ഒരു ഭരണകൂ​ട​ത്തോ​ടും ഒരു ജനസം​ഖ്യ​യോ​ടും​കൂ​ടിയ ഏദോ​മ്യ​സം​സ്ഥാ​നം ഭൂമു​ഖ​ത്തു​നിന്ന്‌ അപ്രത്യ​ക്ഷ​പ്പെ​ടു​മെന്ന്‌ അർത്ഥമാ​ക്കി. ഇന്ന്‌, ഏദോ​മ്യ​ദേ​ശീ​യ​ത​യോ​ടു​കൂ​ടെ തിരി​ച്ച​റി​യാ​വുന്ന ജനമില്ല; അവർ “ഒരിക്ക​ലും ഇല്ലായി​രു​ന്ന​തു​പോ​ലെ ആയി”ത്തീർന്നി​രി​ക്കു​ന്നു.—വാക്യം 16.

[30-ാം പേജിലെ ചതുരം]

ബൈബിൾവാക്യങ്ങൾ പരി​ശോ​ധി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു

● 1:17—എണ്ണത്തി​മിം​ഗ​ല​ത്തി​ന്റെ വലിയ തലയും തൊണ്ട​യും നിമിത്തം അതിന്‌ മനുഷ്യ​നെ വിഴു​ങ്ങാൻക​ഴി​യും. മെഡി​റ​റ​റേ​നി​യ​നിൽ തിമിം​ഗ​ലങ്ങൾ കുറവാ​ണെ​ങ്കി​ലും തിമിം​ഗ​ല​വേ​ട്ട​ക്കാർ ഒരു കാലത്ത്‌ യോപ്പ​യിൽ താവള​മ​ടി​ച്ചി​രു​ന്നു. മെഡി​റ​റ​റേ​നി​യ​നിൽ കപ്പലു​കളെ അനുഗ​മി​ച്ചി​രു​ന്ന​തും കപ്പലിൽനിന്ന്‌ പുറ​ത്തേ​ക്കി​ടുന്ന എന്തും തിന്നി​രു​ന്ന​താ​യി അറിയ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന​തു​മായ ഒരു മത്സ്യമാണ്‌ വലിയ വെള്ള​സ്രാവ്‌. അതിനും ഒരു മനുഷ്യ​നെ മുഴു​വ​നോ​ടെ വിഴു​ങ്ങാൻക​ഴി​യും. എന്നിരു​ന്നാ​ലും ദൈവം യോനാ​യു​ടെ കാര്യ​ത്തിൽ ഒരു “വലിയ മത്സ്യത്തെ” ഉപയോ​ഗി​ച്ചു, ഒരുപക്ഷേ ആധുനി​ക​ശാ​സ്‌ത്ര​ത്തിന്‌ അറിയ​പ്പെ​ടാത്ത ഒന്നുതന്നെ.

● 2:1,2—തീർച്ച​യാ​യും “മത്സ്യത്തി​ന്റെ അന്തർഭാ​ഗ​ങ്ങളി”ലായി​രു​ന്ന​പ്പോൾ യോനാ​യ്‌ക്ക്‌ ഒരു കവിത എഴുതു​ന്ന​തി​നുള്ള ആദർശ​യോ​ഗ്യ​മായ സാഹച​ര്യ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നില്ല. എന്നാൽ അവൻ പിന്നീട്‌ തന്റെ അനുഭ​വങ്ങൾ രേഖ​പ്പെ​ടു​ത്തി. അവന്റെ ഹൃദയ​ത്തി​ന്റെ അഗാധ​ത്തിൽനിന്ന്‌ അവന്റെ വികാ​ര​ങ്ങളെ പ്രകടി​പ്പി​ക്കുന്ന സങ്കീർത്ത​ന​ങ്ങ​ളി​ലെ വാക്കുകൾ ഉതിർന്നു.—2:2 സങ്കീർത്തനം 120:1നോടും 130:1നോടും 2:5 സങ്കീർത്തനം 69:1നോടും താരത​മ്യ​പ്പെ​ടു​ത്തുക.

● 3:3—നിന​വേ​യു​ടെ വലിപ്പത്തെ പെരു​പ്പി​ച്ചി​ട്ടില്ല. അതിന്റെ പുറമ​തി​ലിന്‌ 8 മൈൽമാ​ത്രമേ ചുററ​ള​വു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു​ള്ളു​വെ​ങ്കി​ലും അതിന്റെ പരിസ​ര​ങ്ങ​ളും ഉൾപ്പെ​ടെ​യാണ്‌ നഗരത്തിന്‌ പേരി​ട്ടി​രു​ന്നത്‌, അതിന്‌ ഏതാണ്ട്‌ 26 മൈൽ നീളമു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​രി​ക്കാം.

● 3:10—“ദുഃഖി​ച്ചു” എന്ന എബ്രാ​യ​പ​ദ​ത്തി​ന്റെ അർത്ഥം “കഴിഞ്ഞ​തോ (ഉദ്ദേശി​ക്കു​ന്ന​തോ ആയ) പ്രവർത്തനം സംബന്ധിച്ച്‌ ഒരുവന്റെ മനസ്സു​മാ​റ​റുക” എന്നാണ്‌. അതു​കൊണ്ട്‌, തെററു ചെയ്യുന്ന മനുഷ്യർ യഥാർത്ഥ​ത്തിൽ അനുത​പി​ക്കു​മ്പോൾ യഹോ​വക്ക്‌ അവരു​ടെ​മേൽ ശിക്ഷവ​രു​ത്തു​ന്ന​തു​സം​ബ​ന്ധിച്ച്‌ ‘ദുഃഖി​ക്കാ​നോ’ മനസ്സു​മാ​റ​റാ​നോ കഴിയും.