वेटिकन कोडेक्सको रहस्य
वेटिकन पुस्तकालयको प्रथम फिरिस्तमा, १४७५ मा तैयार गरिएको, कोडेक्स वटिकेनस १२०९ देखा पर्छ। यो त्यहाँ कसरी पुग्यो, कसैलाई थाह छैन। आज सम्म रहेका तीन महान ग्रीक हस्तलिखित् पाठहरू मध्य यो एउटा हो। यसका अरू समकालीन ग्रन्थहरू, चौथो शताब्दिको सायनायटिकस र पाँचवा शताब्दिको एलेक्सानद्रिनस हुन्।
प्रख्यात् विद्वानहरूलाई, १६ शताब्दि देखिन् नै, वेटिकनको यो हस्तलेखको महत्व थाह भएता पनि, यसलाई जाँच गर्ने अनुमति थोरैले मात्र पाए। १६६९ मा, यो ग्रन्थका विभिन्न अंशहरूको एउटा तुल्नात्मक हस्तलेख तैयार गर्नु ता गरिएको थियो तर १८१९ मा त्यसको पुनःआविष्कार नहोउञ्जेल, त्यो बेपत्ता थियो।
१८०९ मा फ्रान्सका सम्राट, नेपोलियनले रोमलाई कब्जा गरे र उनले यो बहुमूल्य हस्तलेखलाई पैरिसमा लगे। त्यहाँ यसलाई प्रसिद्ध विद्वान, लिओनार्ड हुले जाँच गरे। तर नेपोलियनको पतन हुनासाथै, यो हस्तलेख १८१५ मा वेटिकनलाई फिर्ता दिइयो। यस पछि, फेरि ७५ वर्षका लागि, यो हस्तलेख एउटा रहस्य भयो। यसलाई वेटिकनले लुकाएर राख्यो।
सन् १८४३ मा, विश्व-व्यापी ख्याति प्राप्त, हस्तलेखहरूका विद्वान, कोन्सटानटिन वोन टिशेनडोर्फले ६ घण्टाका लागि मात्र, यो हस्तलेखको जाँच गर्ने अनुमति पाए। यो मौकाको लागि उनले कैयौं महिना पर्खनु पर्यो। दुई वर्ष पश्चात्, बेलायती विद्वान, डाक्टर एस. पी. ट्रेगेल्सले यो हस्तलेख हेर्न मात्र पाए। त्यसलाई अध्ययन गर्ने अनुमति चाहिं पाएनन्। उनले एसो भने: “हो, मैले त्यो हस्तलेख कैयौं चोटी देखें। तर तिनीहरूले त्यसको प्रयोग गर्न चाहिं दिएनन्। त्यसलाई मैले खोलेर हेर्नु भन्दा अघि, तिनीहरूले मेरा सबै खल्ती छामेर, त्यहाँबाट कलम, मसी र कागत खोसेर लगथिए। तर यति मात्र होइन। त्यो हस्तलेख हेर्दा, दुई जना प्रिलेटी [पादरीहरू] म सँग लेटिन भाषामा लगातार कुरा गरिरहन्थे। र कुनै पानालाई मैले अलिक समय लगाएर हेर्न खोज्दा, मेरो हातैबाट तिनीहरूले त्यो पुस्तकलाई खोसि दिन्थे।”
आफू सँग भएको बहुमूल्य हस्तलेख संसारलाई देखाउन, रोमन क्याथोलिक गिर्जा यति अनिच्छुक किन थियो?
किन लुकाएको?
रोमन क्याथोलिक गिर्जाले, लेटिन वलगेटबाट अनुवाद गरिएको पवित्र शास्त्रलाई मात्र “सर्व श्रेष्ठ” मान्यता दिंदै आएको छ। १९४३ मा, पोप पायस १२ वाँले सबै बिशपहरूलाई पठाएको, डिविनो अफ्लान्टे स्पिरिटु भन्ने पत्रमा, जेरोमले चौथो शताब्दिमा अनुवाद गरेको लेटिन बाइबल नै, “विश्वास र नैतिकताको मामलामा त्रुटि रहित छ” भन्ने दृष्टिकोण राखिएको छ। तर जुन् हिब्रू र ग्रीक हस्तलेखहरूबाट जेरोमले यो वलगेट अनुवाद गरे, ती हस्तलेखहरू बारे चाहिं के भन्नु थियो? पोपको पत्र अनुसार, ती हिब्रू र ग्रीक हस्तलेखहरू, वलगेटको अधिकारिकतालाई स्थापित् गर्नका लागि काम आउँछ। यसकारण, वेटिकन कोडेक्स समेत्, कुनै पनि ग्रीक हस्तलेखलाई, लेटिन वलगेट जति अधिकारिक मानेनन्। रोमन क्याथोलिक गिर्जाको यो विचारले गर्दा, स्वभाविकतः, समस्याहरू उठेकाछन्।
उदाहरणका लागि, १६ वाँ शताब्दिका विद्वान, इरासमसले उसको ग्रीक “नया नियम” अनुवाद गरे पछि, वेटिकन कोडेक्सबाट प्रमाण दिंदै, १ यूहन्ना ५:७-८ को नकली पद हटाउन भनि अनुरोध गरे। इरासमसले भनेको कुरा ठीक थियो। तर १८९७ सम्मै, पोप लिओ १३ वाँले, खोट सहितको लेटिन वलगेटलाई नै सर्व-मान्यता दिंदै आए। आधुनिक रोमन क्याथोलिक अनुवादहरूले मात्र, यो पाठ्य त्रुटी स्वीकारेका छन्।
संसारमा, १९ वाँ शताब्दिको अन्त तिर, कोडेक्स सायनायटिकस प्रकाशित् हुँदा, रोमन क्याथोलिक अख्तियारवालाहरूले, तिनीहरू सँग भएको कोडेक्स वेटिकेनसको ख्याति कम हुने खतरा महसूस गरे। यसकारण, अन्ततः शताब्दिको अन्त हुनु अघि नै, कोडेक्स वेटिकेनसका फोटोग्राफिक कापीहरू उपलब्ध भए।
कोडेक्स वटिकेनसको हस्तलिखित् ग्रन्थमा ७५९ पानाहरू छन्। त्यसमा उत्पत्तिको धेरै जसो भाग, भजन संग्रहका कुनै कुनै भजनहरू र मसीही ग्रीक शास्त्रको अन्तिम भाग छैन। यो, शायद हरिणको छालाले बनाइएको, मिहिन चर्मपत्रमा लेखिएको छ। लेख्ने ढ़ङ्ग सरल र सुन्दर छ। यसलाई औपचारिक भाषामा कोडेक्स बी भन्छन् र आज यसलाई वेटिकनको पुस्तकालयमा हेर्न सकिन्छ। यसलाई लुकाएर अब राख्दैनन् र बल्ल यसको महत्व बुझेर, सारा संसारमा आज त्यसको मुल्याङ्कन गरिन्छ। (w89 5/1)
[पृष्ठमा भएको चित्र]
महत्वपूर्ण कोडेक्स वटिकेनस १२०९ लाई कैयौं शताब्दि सम्म वटिकनमा लुकाएर राखिएको थियो