Vulkaanuitbarsting bedreigt Heimaey
DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT OP IJSLAND
EVEN voor middernacht op 22 januari van dit jaar voelden enkele bewoners van Heimaey, een klein eilandje zestien kilometer buiten de zuidkust van IJsland, twee lichte aardbevingen. Niemand bracht de trillingen echter in verband met de Helgafell, de reeds lang slapende vulkaan van het eiland.
Om 2 uur ’s nachts belde evenwel een vrouw de brandweer op en vertelde enorme vlammen te zien. Zij dacht dat er een huis in brand was gevlogen. Een nader onderzoek onthulde echter de schokkende feiten.
De grond was opengescheurd en spuwde vuur en stoom! Het „leek wel alsof de aarde ontplofte”, zei Jonas Sigurdsson, de schoolinspecteur van het eiland. De scheur was ontstaan op de oostelijke helling van de Helgafell, slechts enkele meters van de dichtstbijzijnde huizen.
Spoedig was de hele stad in actie. Mensen renden heen en weer, sommigen naar de haven, anderen om het schouwspel van dichterbij te bekijken. Fontijnen van lava spoten meer dan 90 meter de lucht in!
Ooggetuigenverslag
Heimaey is slechts vijf kilometer lang en heeft maar één stad. Een van de 5000 bewoners vertelt:
„Ik werd wakker doordat er hard op de deur werd geklopt en ik mensen hoorde hollen en roepen. Om 2 uur ’s nachts slapen de meeste mensen hier vast. Ik schreeuwde dus: ’Wat is er aan de hand?’
’Uitbarsting! Uitbarsting! Uitbarsting op het eiland!’ was het antwoord.
Ik kleedde me haastig aan en rende naar buiten. In het zuidoosten, ongeveer anderhalve kilometer weg, zag ik een rode gloed afsteken tegen de hemel. Ik ging ernaar toe om het van dichterbij te bekijken. Wat ik zag, was een muur van vuur! De scheur waaruit de lava werd gespuwd, was meer dan anderhalve kilometer lang. Het was een adembenemend gezicht!
Iemand had twee verschrikte paarden losgelaten. Het ene holde de stad in, maar het andere rende in paniek in de richting van de scheur. Het leek er regelrecht in te verdwijnen. Later hoorde ik echter dat het, voordat het in de vlammen omkwam, door een politieagent was doodgeschoten.
Ook het vee op een dichtbijzijnde boerderij werd losgelaten en doolde door de straten. Later werden de dieren naar een diepvriesfabriek gebracht en daar geslacht.
Na een poosje naar de uitbarsting te hebben gekeken, zag ik dat zich as ophoopte. Ik haastte me de stad in om naar mijn zuster en haar gezin te gaan kijken, maar zij waren reeds weg. De mensen werden door de politie aangespoord het eiland zo snel mogelijk te verlaten.
Tegen 5 uur ’s morgens werd de regen van as en gestolde lava die uit de vulkaan werd gespuwd heviger. Het had veel weg van een hagelbui. Er heerste ook een vieze stank en mijn ogen gingen pijn doen.
Ik zocht enkele van mijn bezittingen bij elkaar, deed ze in een kleine zak en haastte me naar de haven. Ik ging aan boord van een vissersboot en verliet omstreeks 6 uur ’s morgens het eiland.”
De evacuatie
De dag voor de uitbarsting had de burgerbescherming van IJsland een vergadering gehouden om de evacuatieplannen voor het eiland in geval van een ramp, na te gaan en opnieuw onder de loep te nemen. Wie had kunnen denken dat men binnen enkele uren reeds volledig van deze plannen gebruik zou maken!
Velen voelden er maar weinig voor hun huis te verlaten, aangezien de situatie aanvankelijk niet zo kritiek leek. Hun moest dus bevolen worden weg te gaan. Tegen 6 uur ’s morgens hadden de meesten van de 5000 bewoners het eiland verlaten, ongeveer 800 per vliegtuig en de rest per boot.
Sommige functionarissen noemden de evacuatie de snelste en doeltreffendste die ooit was uitgevoerd. Anderen hadden er kritiek op en zeiden dat er meer eigendommen gered hadden kunnen worden als zij wat langer op het eiland hadden mogen blijven.
De verwoesting
De eerste dag ontstond er weinig schade. De lavastroom bedolf één huis, zodat de bewoners ervan in nachtkleding moesten vluchten. De volgende dag echter vatten de huizen vlam die het dichtst bij de kraters lagen. Na een week had de vulkaan ongeveer honderd huizen vernield, waarvan de meeste pas waren gebouwd. Sommige stortten in onder het gewicht van de as op hun dak.
Naar schatting is er de eerste paar dagen meer dan twee miljoen ton as en sintels op het eiland gevallen. Sommige huizen zijn onder een meer dan zes meter dikke aslaag bedolven! Men schat dat er op het dak van het ziekenhuis ongeveer 600 ton as ligt. Sommigen geloven dat de stad, ondanks alle krachtsinspanningen haar te redden, een modern Pompeji zal gaan worden.
De lava stroomt grotendeels in zee. Waardoor het eiland groter wordt. Aanvankelijk werd de stad niet door de stroom bedreigd, maar op 23 maart duwde een negen meter hoge muur van lava de enorme aarden versterkingen opzij die gebouwd waren om de stad te beschermen. De lava bedolf tientallen huizen, en mensen van de reddingsploeg vreesden dat ook de rest van de stad zou worden verwoest.
Velen vragen zich af: Hoe lang zal de uitbarsting duren? Dit valt onmogelijk te voorspellen. In 1963 ontstond door een uitbarsting vanuit de diepten der zee enkele kilometers verder het nieuwe eiland Surtsey, met een bijna 150 meter hoge kegel van gestolde lava. Die uitbarsting duurde vier jaar.
Bergingswerk
De dag na de uitbarsting op Heimaey werden de meeste van de 800 auto’s op het eiland naar het vasteland overgebracht. Reddingsploegen haalden huizen leeg die gevaar liepen en schepten as van de daken. Zij deden ook ijzeren platen voor ramen en deuren. Op 30 januari, een week nadat de uitbarsting was begonnen, vertelde iemand die het eiland bezocht:
„Toen wij de haven binnenkwamen, bombardeerde de rommelende vulkaan de omgeving met gloeiende stenen. Met hevige explosies schoten 450 meter hoge vuurzuilen de lucht in! Het vuur verlichtte de stad en de omringende bergen.
De stad zag er uit alsof ze door een felle sneeuwjacht was getroffen, maar in plaats van met sneeuw was ze bedekt met as en sintels. Het was een treurig gezicht. Overal was men met bergingswerk bezig en alle bergers droegen veiligheidshelmen wegens de regen van lava.”
De uitbarsting is een ware economische tegenslag voor IJsland. Heimaey’s tachtig boten, vier diepvries- en drie vismeel- en visoliefabrieken waren verantwoordelijk voor 12 percent van de export van het land.
Tien dagen na het begin van de uitbarsting werd één vismeelfabriek weer in bedrijf gesteld, ondanks het gevaar voor de arbeiders. Maar toen de lavastroom de haven dreigde te sluiten, werd er besloten de hele outillage van de fabriek naar het vasteland over te brengen. De bergingswerkzaamheden hebben miljoenen guldens gekost.
Voor degenen die uitsluitend aan stoffelijke rijkdom denken, zijn de recente gebeurtenissen misschien een ondraaglijke ramp. Degenen echter die het leven op juiste waarde schatten, zijn dankbaar dat er niemand door deze uitbarsting op Heimaey is gedood.