De kunst van het bloemschikken

Door Ontwaakt!-correspondent in Brazilië

EEN bos bloemen, hoe mooi ook, is toch niet meer dan een bos bloemen. Maar met behulp van wat fantasie en door het in acht nemen van bepaalde regels is die lukraak gerangschikte bos om te toveren tot een artistieke en elegante bloemschikking, die uw huis zeker extra schoonheid en kleur zal verlenen.

Wat bepaalt de aard van een schikking? In principe zijn er vier basiselementen waar men bij het opbouwen van een schikking aan moet denken: de lijn, de vorm, de kleur en de textuur. Lange, slanke bloemen of takken geven de bloemschikking lijn. De verscheidenheid van materialen uit de plantenwereld zelf verschaft de vormen en kleuren. En de uitwendige aard van het gebruikte materiaal noemt men de textuur. Chrysanten bijvoorbeeld zijn met hun vele kleine bloemblaadjes „ruw” van oppervlak en gladiolen glad. Ook takken en bladeren vertonen uiteenlopende textuur-kenmerken.

Bij de opbouw van uw schikking kunt u de ronde, symmetrische stijl volgen, of de driehoeksschikking, of u kunt uw stuk opbouwen volgens een horizontale of verticale lijn of met een S-bocht. Een piramidevormige, kegelvormige, langwerpige of ellipsvormige opbouw behoren eveneens tot de mogelijkheden. Hebt u eenmaal een keus uit een van de stijlen gemaakt, dan komt het aan op het scheppen van een goede verhouding van alle componenten ten opzichte van elkaar, dat wil zeggen, bloemen, bladeren en andere elementen, alsook de bak of de vaas, moeten één geheel vormen.

Interessante effecten verkrijgt men wanneer men de openingen in de schikking naar grootte en vorm varieert. En wanneer een deel van het plantemateriaal naar voren en een ander deel naar achteren steekt, ontstaat er een driedimensionaal effect.

Enkele bloemschikregels

Een van de eerste regels waaraan men bij het bloemschikken moet denken, is evenwicht, evenwicht tussen de diverse onderdelen, zodat het stuk niet de neiging lijkt te vertonen om te vallen. Een naar één kant overhellende bloemschikking roept gevoelens van spanning op — iets waarvoor ze nu juist niet is ontworpen.

De stabiliteit van het ontwerp is afhankelijk van zowel de kleur als de grootte van de plantematerialen. Donkere kleuren zien er zwaarder uit dan lichte. Vandaar dat een donkerrode roos in een bloemschikking meer „weegt” dan een lichtroze anjelier. Wilt u daarom voorkomen dat uw schikking een „topzware” indruk maakt, dan is het altijd zaak een massale schikking van donkere kleuren boven en lichte kleuren onder te vermijden.

Symmetrisch evenwicht wordt bereikt door aan beide kanten van het verticale centrum gelijke bloemen een zelfde stand te geven. Een ongelijke verdeling van bloemen en bladeren met hetzelfde „visuele gewicht” schept wat men noemt asymmetrisch evenwicht — veel natuurlijker dan symmetrisch evenwicht en vaak veel plezieriger om naar te kijken.

Donkere en grote vormen laag gerangschikt aan één zijde verlenen tegenwicht aan een groter geheel van lichtere en kleinere vormen aan de andere zijde. Hoe hoger bovendien een vorm is geplaatst, des te „zwaarder” hij overkomt. Hetzelfde geldt met betrekking tot de afstand van het centrum.

Contrasten van groot en klein, licht en donker, en ruw en glad verlenen variatie aan een schikking. Bovendien bezit een goede bloemschikking meestal een blikvanger of middelpunt — het interessantste onderdeel van de schikking, waar het oog op natuurlijke wijze naar toe getrokken wordt. Dit kan bestaan uit een dichte groepering van plantemateriaal langs het centrum en net boven de rand van de bak, of uit een plek in de schikking met heel felle of lichte kleuren. Eén of meer grote bloemen of bladeren, een combinatie van beide, of een boeketje bloemen van dezelfde soort kunnen zo’n blikvanger in de schikking scheppen.

De herhaling van een bepaalde vorm of de combinatie van aan elkaar verwante kleuren, schept een golvende lijn, of ritme. De schaal van het geheel verdient eveneens aandacht. Dit betekent dat er een passende verhouding dient te bestaan tussen de grootte van de plantematerialen en de grootte van de bak. We komen hier later nog op terug.

Ook de proporties zijn belangrijk. De Encyclopædia Britannica schrijft hierover: „Het proportioneren heeft te maken met het bepalen van hoeveelheden en gebieden. De traditionele Japanse regel dat een bloemschikking minstens anderhalf maal de hoogte van de bak moet hebben, is wat dit aangaat een van de algemeen aanvaarde regels. Proportioneren heeft ook te maken met de plaatsing van het bloemstuk in een omgeving. Een stuk wordt te groot of te klein wanneer men het op een te klein of te groot oppervlak plaatst, of in een te kleine of te grote ruimte.”

Harmonie slaat op de eenheid die alle componenten onderling moeten vertonen. Volgens The Encyclopedia Americana is het „een gelukkig stemmende aanblik van complete eenheid — de bloemen en bladeren met elkaar en met de stijl van het geheel, en de kleuren harmoniërend met de bak, die qua vorm, kleur, textuur en stijl goed is uitgekozen. Een succesvolle bloemschikking moet ook harmoniëren met de omgeving. Een bloempot met geraniums is weinig op zijn plaats in een strakke tekenkamer, net zomin als een porseleinen vaas met exotische bloemen thuishoort in een eenvoudig buitenhuisje.”

Plantematerialen en voorbereidingstechnieken

Tot de materialen die voor een bloemschikking in aanmerking komen, behoren bloemen, bladeren, grassoorten, granen, takken, zaden, bessen, noten, denneappels, vruchten, groenten, schelpen, stenen, drijfhout, enzovoort. Snijbloemen en ander gesneden plantemateriaal vragen speciale aandacht. De beste resultaten verkrijgt men wanneer men de bloemen slechts een paar uur vóór het schikken gaat plukken, het liefst tijdens het koelere gedeelte van de dag. Snijd de onderkant van de stelen schuin af en zet ze in diep, lauwwarm water. Laat ze daarna een paar uur op een donkere plaats staan, bij voorkeur ’s nachts.

Houtachtige stengels of takken kan men het beste enkele centimeters opensnijden en dan een tijdje in heet water laten staan. Het dichten van melkvocht-afscheidende stelen van bijvoorbeeld grote dahlia’s en papavers, is eenvoudig te verrichten door de steeluiteinden een paar seconden in kokend water of boven een vlam te houden. Ter bescherming van de bloem steekt men daarbij de steel door een gaatje in een krant, die men losjes rond de bloem houdt.

Koopt u bloemen in een bloemisterij, dan zijn de stelen waarschijnlijk al dichtgeschroeid. Rozen en andere bloemen met houtige stelen zullen meestal weer opbloeien wanneer u de steel van onderen opnieuw een stukje afsnijdt en ze in heet water zet. Wil men echter een bloemschikking die lang mooi zal blijven, dan is het zaak er alleen bloemen en bladeren in te verwerken die in perfecte conditie verkeren. Een simpele tip om bacteriële rotting en de nare geur die daardoor ontstaat, te voorkomen, is eerst alle bladeren te verwijderen van dat deel van de stelen dat onder water zal komen te staan.

Over het geven van water en voeding stond in de brochure Woman’s Realm het volgende: „Ververs het water niet elke dag maar houd het wel altijd op het juiste niveau. Soms gebeurt het dat water van bloemen die lang staan — zoals chrysanten — gaat verkleuren of zelfs ruiken. Neem dan de hele bloemschikking naar de gootsteen en laat er schoon water inlopen, zodat het vervuilde water vanzelf vervangen wordt. Dit zal voorkomen dat de schikking verstoord raakt. Stukjes houtskool in vazen met lang houdbare bloemen zullen helpen het water goed te houden.

Een bepaalde rozenkweker verkoopt een conserveringsmiddel waarmee rozen en andere gewassen en bloemen met stevige stelen lange tijd zijn goed te houden. U kunt uw bloemstuk ook langer goed houden door op elke halve liter water een klontje suiker of een theelepeltje honing te doen. Als bloemen of bladeren op onverklaarbare wijze gaan verleppen betekent dit vaak dat een luchtbel in de steel de sapstroom belemmert. Dit is op te heffen door de steeluiteinden in enkele centimeters kokend heet water te zetten en ze daarin te laten staan totdat het water is afgekoeld. Zet ze daarna opnieuw in vers, ongekookt water.”

Vazen, schalen en andere hulpmiddelen

Een bloemschikking omvat niet alleen de bloemen zelf maar ook de vaas of schaal waar ze in staan en de basis waarop deze geplaatst is. Een houten basis kan de onderzijde extra „gewicht” verlenen en zal ook uw meubilair tegen vochtvlekken beschermen.

De vaas of schaal moet overeenkomen met de grootte, de kleur en de textuur van de schikking. Om die reden gebruiken veel bloemschikkers het liefst onversierde vazen van een neutrale kleur als grijsgroen, gebroken wit of lichtgrijs.

Neem bovendien de uitwendige aard of de textuur van de vaas in aanmerking. Zware, wat „grove” planten zet men gewoonlijk in een zware bak van koper, aardewerk, hout of tin. Teerdere bloemen en bladeren schikt men in porselein, zilver of glas.

De omvang van de bak is ook van belang. Hij mag niet te groot zijn, zodat de bloemen en planten er als het ware in „verdrinken”. Aan de andere kant mag hij ook weer niet bij de schikking in het niet zinken en evenmin te veel aandacht opeisen. Slechts erg kleine bloemen zijn goed te harmoniëren met een miniatuurvaas. En een massale bloemschikking voelt zich slechts thuis in een forse bak, op een zware tafel in een groot vertrek.

In hoge, smalle vazen zijn de bloemen vaak zonder extra steun te rangschikken. Indien nodig kan in de hals van de vaas wat „stopgroen” worden gebruikt, coniferen- of varengroen, dat men in de hals stopt om de bloemen stevig rechtop te houden en rond de rand afsnijdt. Vaker gebruikt men voor steun een gebogen stukje kippegaas. En ook het waterabsorberende kunststofschuim oasis is een erg populair steunmiddel geworden. Snijd het in de juiste vorm en drenk het in water. Dan hoeft u alleen nog maar de stelen op de gewenste plaats in de natte oasis te steken.

De meest algemeen gebruikte steunen zijn echter de prikkers met zware metalen voet en bedekt met metalen pinnetjes. Ze zijn er in diverse vormen en maten. Stelen die op deze pinnetjes zijn geprikt, blijven onwrikbaar zitten en de prikker zelf wordt op de bodem van de vaas vastgeplakt met plasticine. In zilveren vazen geeft men de voorkeur aan gesmolten paraffine, omdat dat de vaas niet zal aantasten.

Een scherpe schaar, plakband, elastiekjes en ijzer voltooien de gebruikelijke uitrusting van de bloemsierkunstenaar. Met dit materiaal kunnen, op plaatsen onzichtbaar voor het oog, bladeren en takken bijeengehouden worden. Verborgen ijzerdraad kan dienen om stelen te versterken of in een bepaalde vorm te buigen.

Tips voor beginners

Hoewel de volgende tips niet moeten worden beschouwd als strakke, onwrikbare regels, zijn ze voor de beginner zeker nuttig.

(1) Gebruik lange takken met kleine bloemen en gesloten knoppen voor het aangeven van de lange lijnen. Ze zijn ook te gebruiken als opvulmateriaal.

(2) Plaats grote bloemen en donker materiaal voor de stabiliteit en het gewicht van de compositie laag in het geheel.

(3) Plaats niet de ene bloem recht boven de andere. En vermijd, behalve in moderne symmetrische composities, meetkundige precisie.

(4) Gebruik ter wille van de harmonie, gelijke kleuren altijd in trossen of grotere gehelen bij elkaar; plaats geen kleuren willekeurig door elkaar.

(5) Schenk uw compositie aan drie zijden aandacht, omdat een toeschouwer altijd het gezicht heeft op de voorkant en een van de twee zijkanten.

(6) Geef de schikking een driedimensionaal effect door enkele bloemen en bladeren naar voren en naar achteren te laten steken. Grote composities tonen rijker met enkele, naar de zijkant gebogen bloem- of bladertrossen.

Bovendien geeft het boek Flower Arrangements voor snijbloemen als gladiolen nog de volgende aanbeveling: „Laat de gladde stelen minstens een uur in een hoge kan vol water staan, waaraan twee of drie ijsblokjes zijn toegevoegd. Dit bevordert de levensduur van uw bloemen.

Een voorname regel bij het bloemschikken is: heb de moed stelen af te snijden. . . . Bij de eenvoudigste bloemschikking bestaat stap A in het rangschikken van alle afzonderlijke bloemen op uw werktafel. Ga dan sorteren naar toekomstige steelgrootte: die met knoppen en kleinere bloemen blijven lang, die met meer open bloemen worden iets korter en die met de grootste bloemen snijdt u het kortst.”

En nu zelf aan de slag! Volg deze suggesties op of neem als leidraad een van de schetsen van bloemschikkingen die u in de lectuur hierover tegenkomt, te beginnen met een eenvoudige schikking. Het verkrijgen van de onmiddellijke resultaten zal u veel genoegen schenken. En spoedig zult u uw bekwaamheid zozeer verbeterd hebben dat uw bloemschikken is geworden tot echte bloemsierkunst.

[Illustraties op blz. 21]

1 Bepaal eerst de hoogte en breedte van de schikking

2 Opvulling en evenwicht zijn te bereiken door een verscheidenheid van bloemen en takken toe te voegen

3 Zorg voor een gevuld centrum en dicht de openingen