Dus u denkt dat u een maagzweer hebt?
U BENT net de spreekkamer van de dokter uitgekomen — met meer vragen dan antwoorden. ’Hij denkt dat ik een maagzweer heb! Niet te geloven! Hoe moet ik die dan gekregen hebben? En wat belangrijker is, wat kan ik eraan doen?’
Het „ulcus pepticum” vormt echt geen gering probleem. Alleen al in de Verenigde Staten worden ieder jaar naar schatting acht miljoen mensen voor ulcusziekte of zweerziekte behandeld, waarmee bij benadering vier miljard dollar gemoeid is. Bovendien hebben medische ontdekkingen betreffende maagzweren er de laatste jaren toe geleid dat de juistheid van de traditionele behandelingswijzen wordt aangevochten. Wat zou u zeggen? Is melk goed voor maagzweren? Is alcohol slecht? En sterk gekruid voedsel? Welk geneesmiddel wordt nu in de VS het meest voorgeschreven? De antwoorden zullen u wellicht verbazen.
Wat is een maagzweer?
Een zweer (ulcus) is een plaatselijk defect, een uitholling, van het oppervlak van een orgaan of weefsel, en wordt veroorzaakt door het verlies van door een ontsteking afstervend weefsel. Er vallen twee belangrijke categorieën te noemen, de eigenlijke maagzweren en de duodenumzweren, waarbij de zweren in het begin van de twaalfvingerige darm, net buiten de maag, optreden. Te zamen heten ze dus ook wel maagdarmzweren. Eenvoudig gezegd is het ulcus een plek waar de bekleding van maagwand of twaalfvingerige darm (duodenum) is aangevreten. Deze aantasting wordt veroorzaakt door de inwerking van sterke, door de maag geproduceerde verteringssappen die zoutzuur en pepsine bevatten (vandaar de naam ulcus pepticum). Als de zweer ernstig is, kan ze zich helemaal door de wand van de maag heen vreten, een zeer gevaarlijke complicatie die een maagperforatie wordt genoemd. Ernstige bloedingen kunnen plaatsvinden bij aanvreting van een belangrijke slagader. In geval van een chronische duodenumzweer kunnen verdere complicaties optreden door het ontstaan van sterke littekenvorming en samentrekking van het littekenweefsel waardoor een afsluiting van de maaguitgang kan ontstaan.
Waardoor ontstaat een maagzweer?
Vele onderzoekers noemen het ulcus pepticum graag een „pluricausale” ziekte, waarmee zij bedoelen dat verscheidene factoren tot het ontstaan van de ziekte bijdragen. Veel is nog onduidelijk. Zo is er bijvoorbeeld al tientallen jaren geconstateerd dat er zich in lente en herfst aanmerkelijk meer maagdarmzweren voordoen — maar het waarom weet niemand.
Niettemin is er van verscheidene factoren bewezen dat ze tot zweervorming bijdragen. Erfelijkheid bijvoorbeeld speelt een belangrijke rol. Een aantal onderzoekingen met families en tweelingen verschaffen aanwijzingen dat de kans op een duodenumzweer bij directe familieleden van patiënten met een duodenumzweer ongeveer driemaal zo groot is. Ook van het roken van sigaretten is bewezen dat het een oorzaak is van de zweerziekte. Het meeste bewijsmateriaal wijst erop dat bij sigarettenrokers zowel maag- als duodenumzweren vaker voorkomen. Bovendien genezen zulke zweren bij rokers langzamer dan bij niet-rokers, en geven ze meer complicaties zoals bloedingen of maagperforaties. Ook de sterftekans is voor rokers hoger.
En wat valt er te zeggen over alcohol? Er zijn geen bewijzen dat een matig gebruik van alcohol samenhangt met een toegenomen kans op maagzweren. G. D. Friedman en zijn medewerkers berichtten zelfs dat die patiënten die heel geringe hoeveelheden alcohol dronken, minder kans op een maagzweer hadden dan geheelonthouders. Het is interessant hoe dit de juistheid aantoont van Paulus’ raad aan Timótheüs in 1 Timótheüs 5:23: „Gebruik wat wijn ter wille van uw maag.”
Dit brengt ons op de vraag of bepaalde voedingsgewoonten een maagdarmzweer kunnen veroorzaken, en of anderzijds een ulcusziekte met bepaalde voeding kan genezen. Tientallen jaren lang deed het verhaal de ronde dat maagzweren werden veroorzaakt door het veelvuldig eten van scherp gekruid voedsel, en genazen door een licht dieet. Maar recente medische onderzoekingen hebben deze algemeen aanvaarde zienswijzen nu aanvechtbaar gemaakt. Er is geen bewijs dat bij bepaalde etnische groepen (zoals bijvoorbeeld Amerikanen van Mexicaanse afkomst) die gewoon zijn sterk gekruid voedsel te eten, vaker maagzweren voorkomen dan bij degenen die geen hete spijzen gebruiken. Koffie, met of zonder cafeïne, en coladranken zijn beslist middelen die de produktie van maagsap krachtig stimuleren, maar of ze een rol spelen in het ontstaan van maagzweren staat nog steeds niet vast.
Ten aanzien van geneesmiddelen valt vaak moeilijk te bewijzen dat een bepaald geneesmiddel werkelijk een maagdarmzweer heeft veroorzaakt. Aspirine is het grondigst onderzocht en hier is een duidelijke samenhang aangetoond met een vaker voorkomen van maagzweren.
En hoe staat het met emotionele factoren? Men heeft altijd al gedacht dat stress en spanningen nauw verband houden met de ontwikkeling van een ulcus pepticum. Nog niet zo lang geleden is bewezen hoe waar de schriftuurlijke gedachte is dat ’een hart dat blij is, goed doet als geneesmiddel, maar dat een geest die terneergeslagen is, de beenderen uitdroogt’ (Spr. 17:22). Medische onderzoekingen hebben aangetoond dat bij veel maagzweerpatiënten het optreden van hun ziekte onmiddellijk was voorafgegaan door gebeurtenissen die hen onder grote geestelijke spanningen zetten, of door een leven dat wellicht al jarenlang door spanningen werd beheerst.
Wat de primaire oorzaak ook is, te veel spanning, te veel roken, te veel cafeïne, of de erfelijke aanleg, uiteindelijk is de gemeenschappelijke factor die tot de vorming van een maagdarmzweer leidt, te veel maagzuur.
Wat zijn de symptomen?
Het belangrijkste symptoom is een gewoonlijk in de bovenbuik gelokaliseerde pijn — vaak beschreven als branderig van karakter — die enkele uren na het eten optreedt of de patiënt om één of twee uur ’s nacht wekt. De pijn wordt soms verminderd door iets te eten of antacida (zuurbindende middelen) te gebruiken, maar dit gaat niet in alle gevallen op. Van honderd klinische patiënten met een zweer aan de twaalfvingerige darm zei 40 procent zelfs dat het nuttigen van voedsel de pijn verergerde. Nauwkeurig onderzoek van zweerlijders wijst erop dat het meest kenmerkende symptoom wordt gevormd door maagpijn waar de patiënt ’s nachts wakker van wordt.
Zoals u nu wel begrepen zult hebben is het moeilijk om bij een maagdarmzweer alleen op grond van de symptomen een diagnose te stellen. Het belangrijkste onderzoek waarmee bepaald wordt of iemand wel of niet een maagzweer heeft, is het röntgenonderzoek van de maag, waarbij de patiënt een melkachtige contrastvloeistof drinkt waardoor de slokdarm, maag en twaalfvingerige darm zich op de röntgenfoto zullen aftekenen. Een nieuwere onderzoekmethode, die nauwkeuriger is gebleken, doch iets onaangenamer en iets duurder, is endoscopie. Bij de patiënt wordt een dunne, verlichte buis door de mond naar binnen geschoven, met behulp waarvan de arts de maagzweer werkelijk kan zien en iets van het weefsel kan wegnemen.
Wat is de behandeling voor maagzweren?
In de regel is de maagdarmzweer geen ernstige, levensgevaarlijke zaak. Ja, tegenwoordig is voor de behandeling gewoonlijk niet eens opname in een ziekenhuis noodzakelijk. Er moet zelfs worden opgemerkt dat veel zweren uit zichzelf zullen genezen (bij één onderzoek 34 procent, en dat zonder medische behandeling). De behandeling met medicijnen heeft echter tot doel de pijn te verminderen, de genezing te bespoedigen, de kans op complicaties te verkleinen en een terugkeren van de ziekte te voorkomen. Er zijn twee soorten geneesmiddelen die hierin effectief zijn gebleken.
De eerste soort is het antacidum, een zuurbindend middel, dat eenvoudig dient om een overmaat aan maagzuur te neutraliseren. En in weerwil van alle nieuwe geneesmiddelen schijnen antacida, indien juist gebruikt, toch nog steeds de beste behandeling voor de meeste maagdarmzweren te vormen. Hoewel er veel soorten antacida bestaan, zijn ze bij juiste dosering over het algemeen allemaal even effectief. De gebruikelijke dosering is twee eetlepels van de vloeistof één uur na het eten, drie uur na het eten en tegen bedtijd, en hoewel sommigen het lastig vinden om hun medicijn op deze manier in te nemen, zijn antacida over het geheel genomen erg veilig en doeltreffend.
In de afgelopen paar jaar is er in de medische behandeling van maagdarmzweren een belangrijke stap vooruit gedaan met de ontwikkeling van een geneesmiddel, cimetidine genaamd, dat bekend is onder de merknaam Tagamet. Dit geneesmiddel is verkrijgbaar in pilvorm, en in het algemeen wordt geadviseerd het viermaal daags in te nemen. De werking ervan berust niet op neutralisatie van het in de maag gevormde zuur, maar op het blokkeren van de maagzuurafscheiding. Het middel is zeer doeltreffend, wordt door de patiënt zeer gunstig ontvangen en heeft erg weinig bijwerkingen. Zoals bij elk ander doeltreffend geneesmiddel is er de tendens dat het te veel wordt gebruikt, en dit begint sommige artsen nu zorgen te baren. Wat dacht u dat in 1981 in de Verenigde Staten het meest voorgeschreven geneesmiddel was (gerekend naar het totale eraan uitgegeven bedrag) — Valium, Librium of een van de andere tranquillizers? Geen van alle. Verrassend genoeg was het Tagamet. Men maakt zich nu dus zorgen dat het geneesmiddel te gemakkelijk voor elke soort van maagpijn wordt voorgeschreven.
Maar de patiënt met een maagdarmzweer is erg gebaat bij Tagamet daar het snel de pijn vermindert en de genezing bespoedigt. In wezen is het even effectief als de antacida en veel gemakkelijker in te nemen, maar wel duurder.
Wat valt er te zeggen over een dieet ter behandeling van een maagdarmzweer? De dagen van de melkdiëten, of zelfs de lichte diëten voor het genezen van maagzweren kunnen wel eens tot het verleden gaan behoren. Sommige onderzoekingen hebben zelfs aangetoond dat melk in werkelijkheid schadelijk kan zijn voor bepaalde zweerlijders; de melk geeft weliswaar een tijdelijke verlichting van de symptomen, maar verlaat de maag snel en kan er dan de oorzaak van zijn dat de maag meer zuur produceert. Derhalve zetten de meeste artsen hun maagzweerpatiënt tegenwoordig niet op een of ander streng dieet, maar zeggen hem volwaardige maaltijden te nuttigen en van zijn voedsel te genieten, en geven hem alleen de waarschuwing voedingsmiddelen te vermijden die bij hem niet goed schijnen te vallen.
Enkele opmerkingen ten slotte over de rol die de chirurgie bij de maagdarmzweer kan spelen. De belangrijkste indicatie voor operatief ingrijpen bij zweerlijders is het optreden van complicaties, zoals een perforatie, een bloeding, of afsluiting van de maaguitgang. Hoewel elke beslissing tot opereren op zichzelf beschouwd moet worden, is in het algemeen de selectieve vagotomie — waarbij uitsluitend die zenuwvezels naar de maag worden doorsneden welke de zoutzuurafscheiding veroorzaken — de veiligste en meest effectieve operatie. Maar chirurgisch ingrijpen is bij de maagdarmzweer werkelijk een laatste redmiddel daar de meeste zweren met geneesmiddelen behandeld kunnen worden.
Hoe kan ik een maagdarmzweer voorkomen?
Natuurlijk kunnen wij niets veranderen aan enige genetische aanleg voor een maagdarmzweer die wij misschien door onze onvolmaaktheid hebben geërfd. Maar met de eerder genoemde beginselen in gedachten zijn er wel enkele maatregelen die mogen worden beklemtoond om dit pijnlijke gezondheidsprobleem te helpen voorkomen. De allerbelangrijkste is te stoppen met de ongezonde tabaksgewoonte. Vermijd het vervolgens te veel gebruik te maken van vrij verkrijgbare medicamenten, vooral die welke aspirine bevatten. En mocht u verder bemerken dat bepaalde voedingsmiddelen, zoals sterk gekruid voedsel of cafeïne, uw maag schijnen te irriteren, dan zou het verstandig zijn u ook daarvan te onthouden.
Een woord ter waarschuwing: Hoewel iemand wiens maag enigszins van streek is, veilig antacida kan gebruiken, zou hij zo snel mogelijk een arts moeten raadplegen als de pijn aanhoudt en hij gewicht verliest en een verandering in zijn stoelgang bemerkt. Dit kunnen symptomen zijn van een ander probleem dat veel ernstiger is dan de gewone zweerziekte.
Als laatste, maar wellicht belangrijkste maatregel zou de patiënt die aanleg heeft voor maagdarmzweren, er goed aan doen acht te slaan op de wijze bijbelse vermaning in Spreuken 14:30: „Een kalm hart is het leven van het vleselijke organisme.”
[Kader op blz. 22]
Een woord ter waarschuwing
Hoewel antacida vaak worden gebruikt bij lichte maagstoornissen, dient u zo snel mogelijk een arts te raadplegen als de pijn aanhoudt en u gewicht verliest en een verandering in stoelgang bemerkt. Dit kunnen symptomen zijn van een ander probleem dat veel ernstiger is dan een maagzweer.
[Kader op blz. 24]
Hoe maagzweren te helpen voorkomen:
1. Stop in de allereerste plaats met de ongezonde gewoonte om tabak te roken.
2. Vermijd het te veel gebruik te maken van vrij verkrijgbare medicamenten, vooral die welke aspirine bevatten.
3. Mocht u bemerken dat bepaalde voedingsmiddelen, zoals sterk gekruid voedsel of cafeïne, uw maag schijnen te irriteren, dan zou het verstandig zijn u ook daarvan te onthouden.