Stoppen met dat ’nog even uitstellen’

U BENT net klaar met eten. U zegt tegen uzelf dat u vanavond uw kast, of de garage, of uw bureau eens gaat opruimen of eindelijk eens aan een van die projecten gaat beginnen die u al weken of misschien zelfs maanden van plan was aan te pakken.

Maar voordat u begint, zo redeneert u, kunt u zich nog wel even ontspannen. U hebt immers pas gegeten. Dus gaat u op de bank zitten en zet de tv aan — „eventjes maar”. Voordat u het weet, zit u al naar het late journaal te kijken. De avond is om. De taak waaraan u had willen beginnen, zal weer moeten wachten.

Als u zichzelf herkent in de bovenstaande beschrijving, kunt u tenminste troost putten uit het feit dat u allerminst alleen bent. Voor u uit schuiven, in de ijskast zetten, uitstellen of hoe u het ook noemen wilt, behoort stellig tot de zeer veelvuldig voorkomende menselijke zwakheden. Er is vrijwel niemand die niet ooit bij zichzelf heeft gezegd: „Ik weet dat ik het eigenlijk zou moeten doen, maar . . .”

„Volgende keer beter”

De neiging tot uitstellen treedt in ons leven in vele gedaanten op, sommige tragisch, andere minder ernstig. De gedragswetenschappers geloven zelfs dat het ’nog even uitstellen’ heel gemakkelijk een ingewortelde gewoonte kan worden doordat het in veel gevallen niet zo’n ernstige zaak is.

U bent bijvoorbeeld vast van plan een bedankbriefje te schrijven aan de vrienden bij wie u onlangs hebt gelogeerd. Maar de tijd staat niet stil. Voordat u het in de gaten hebt, zijn er weken en maanden voorbijgegaan, en uw briefje is nog steeds niet verstuurd. Maar zo te zien is er echt niets ergs gebeurd. „Volgende keer beter”, houdt u zichzelf voor. En dat is het begin van een verloren strijd.

Misschien is er niet altijd een „volgende keer”. Een 25-jarige vrouw, die jarenlang had geaarzeld om haar genegenheid voor haar zuster te tonen, schreef: „Dikwijls wilde ik haar omarmen en kussen, maar ik heb haar nooit laten merken wat ik voelde. . . . Op 25 febr. is mijn zuster gestorven. Mijn wereld is ineengestort. Wat is het toch droevig dat zij nooit geweten heeft hoeveel ik van haar hield! . . . Als familieleden van elkaar houden, . . . toon het dan! Stel het niet uit tot later. Dan kan het te laat zijn.”

Er moet echter worden opgemerkt dat niet alle uitstel schadelijk hoeft te zijn. Sommigen gebruiken misschien liever de uitdrukking „zich nader bezinnen”. Ideeën hebben tijd nodig om gestalte te krijgen en plannen moeten uitkristalliseren. Een beslissing uitstellen tot de tijd er rijp voor is, kan zelfs op zich een goede beslissing zijn.

Een ernstiger vorm van de neiging tot uitstellen, die door velen niet als zodanig wordt herkend, is het chronisch te laat komen. Het kan daarbij gaan om te laat komen voor afspraken, sociale activiteiten, zakelijke vergaderingen of gewoon te laat op het werk komen. Of het kan zijn dat men er moeite mee heeft dingen op tijd klaar te krijgen of zich aan een bepaalde tijdslimiet of „uiterste datum” te houden. Dit kan iemand zijn vrienden, een baan, en naar men zegt zelfs zijn huwelijk kosten.

Waarom dingen worden uitgesteld

Aangezien de neiging tot uitstellen op een of andere manier met tijd te maken lijkt te hebben, is de eerste verklaring die zich opdringt, dat mensen die altijd alles uitstellen geen besef van tijd hebben of hun tijd niet kunnen indelen. Daarom probeert men het personeel in grote bedrijven vaak bepaalde technieken bij te brengen om hun tijd doelmatiger te gebruiken. Al te vaak echter is de teleurstellende bevinding dat wanneer het erop aankomt de nieuwgeleerde technieken in praktijk te brengen, de meeste chronische uitstellers gewoon doorgaan met uitstellen. Er blijkt dus nog iets meer bij betrokken te zijn.

In het boek Decision Making (Beslissingen nemen) schreven de beide auteurs, Irving Janis en Leon Mann: „De man die voor een zeer belangrijke beslissing staat, die van invloed zal zijn op zijn toekomstig welzijn, zal het moeilijk vinden om tot een definitieve keuze te komen omdat er, welke handelwijze hij ook kiest, altijd wel enige kosten en risico’s te verwachten zijn. Eén manier om op zo’n pijnlijk dilemma te reageren, is het vermijden een beslissing te nemen.”

Als mensen zich onbekwaam of niet voor een taak berekend voelen, zullen zij ook vaak allerlei zaken uitstellen. „Dingen uitstellen dient als buffer voor hun labiele gevoel van eigenwaarde”, zegt de psychologe Jane Burka. Liever dan het risico te lopen iets slecht te doen, blijven zij het karwei op de lange baan schuiven. Hun angst voor kritiek belet hen, er zelfs maar aan te beginnen.

Deskundigen die het probleem van de neiging tot uitstellen hebben bestudeerd, wijzen op andere, misschien subtielere oorzaken. Het kan zijn dat een ondergeschikte verzet pleegt tegen de regels, gestelde termijnen en andere eisen van zijn chef door de dingen voor zich uit te schuiven. De dingen tot het laatste ogenblik uitstellen, kan de manier zijn waarop iemand zich verontschuldigt voor zijn ondeugdelijke werk, omdat hij dan kan zeggen: „Als ik maar meer tijd had!” Anderen worden zo overweldigd door de totale omvang van hun taak of door de hoeveelheid tijd die nodig is om deze te volbrengen, dat zij van mening zijn dat het geen zin heeft er zelfs maar aan te beginnen.

Ja, er zijn tal van redenen waarom mensen dingen uitstellen, en ieder van ons heeft daar weer op een andere manier mee te maken. Wat kunnen wij daarom doen om die verraderlijke neiging tot uitstellen en chronisch te laat komen tegen te gaan?

Hoe men kan stoppen met dat ’nog even uitstellen’

Als u wel eens boeken hebt gelezen over het overwinnen van de neiging om dingen uit te stellen, hebt u waarschijnlijk opgemerkt dat de meeste daarvan vol staan met aansporingen als: „Doe het nu meteen!” „Sta op en begin eraan!” enzovoort. Maar slechts weinig lezers zijn ooit voldoende gemotiveerd om verder te komen dan opstaan en het boek neerleggen. Waarom? Omdat de meeste van die boeken over „zelfverbetering” de kwestie benaderen vanuit een egoïstisch gezichtspunt. Waarom u druk maken over wat anderen denken of zeggen? Ga uw gang en doe waar u zin in hebt.

Het probleem met die benadering is dat veel van al die uitstellerij, dat afschuiven op anderen, en vooral dat te laat zijn, in eerste instantie te wijten is aan een gebrek aan belangstelling voor het welzijn van anderen. Als iemand bovendien werkelijk zo gewetensvol aandacht schenkt aan alles wat goed voor hem heet te zijn, zou hij om te beginnen naar alle waarschijnlijkheid niet eens tot de uitstellers behoren.

Prioriteiten stellen

Aangezien de neiging tot uitstellen zoals wij hebben gezien, een vorm van dingen uit de weg gaan is, moet men om deze neiging te kunnen overwinnen, kunnen zien wat de reden en de werkelijke waarde van de taak in kwestie is, alsook hoe de belangrijkheid ervan zich laat vergelijken met de vele andere dingen die men moet of wil doen. De management-deskundigen noemen dit prioriteiten stellen.

Wat zijn voor u de werkelijk belangrijke dingen in het leven? Waaraan zou u de hoogste prioriteit toekennen? Bij velen nemen thans zelfontplooiing en vooruitkomen de eerste plaats in hun leven in. Toch bevatten de archieven van adviesbureaus vele beschrijvingen van ambitieuze mannen en vrouwen met een veelbelovende carrière, die plotseling op een of andere moeilijkheid stuitten en de dingen op de lange baan gingen schuiven, zodat zij zelfs hun toekomst op het spel zetten. De wedijver en de druk om produktie te leveren maakt dat zij aan zichzelf gaan twijfelen. Zij beginnen hun werktempo te vertragen, dingen uit te stellen, voor zich uit te schuiven. Zoals een jonge jurist het uitdrukte: „Het is de angst om veroordeeld, om uitgelachen te worden. Laat hun liever helemaal niets zien dan iets stoms te laten zien.”

Koning Salomo uit de oudheid was beslist iemand die de top had bereikt. Maar toch zei hij over zulke inspanningen: „Ikzelf heb al het harde werk en al de bekwaamheid in het werk gezien, dat het de wedijver betekent van de een tegenover de ander; ook dit is ijdelheid en een najagen van de wind” (Pred. 4:4). Men zal beslist al gauw iets dat toch maar „ijdelheid en een najagen van de wind” is, gaan uitstellen wanneer men de „wedijver van de een tegenover de ander” begint te voelen. Om het populair te zeggen, mensen leggen het bijltje erbij neer als het moeilijk begint te worden.

Het is duidelijk dat verbetering van de eigen positie mensen slechts tot op zekere hoogte kan motiveren. Wil iets als werkelijk belangrijk worden beschouwd, en dus als een zaak die geen uitstel kan lijden, dan moet er meer bij betrokken zijn dan louter eigenbelang.

Neem dus de eerstvolgende keer dat u zich afvraagt waarom bepaalde dingen die u al een tijdlang van plan was, zo vaak worden uitgesteld, eens de tijd om u af te vragen: Zijn die dingen werkelijk belangrijk? Dienen ze een nuttig doel? En zo ja, waardoor word ik er dan van weerhouden ze te doen?

Onderzoek uw gewoonten

Wij leven in een wereld met een hoog tempo, en het leven van de meesten van ons is gevuld met veel bezigheden. Sommige daarvan moeten wij doen. Andere zouden wij graag willen doen. Weer andere doen wij min of meer uit gewoonte. Mensen met een ernstige neiging tot uitstellen, schuiven dingen die zich in de eerste categorie bevinden, voor zich uit. De meeste mensen stellen dingen in de tweede categorie uit. Maar heel dikwijls komt het door het doen van dingen uit de derde categorie, dat wij achterop raken en uitstellers worden.

Neem bijvoorbeeld de kwestie van het chronisch te laat zijn als een vorm van uitstellen. Zij die altijd en eeuwig te laat zijn, kennen gewoonlijk het belang van hetgeen zij moeten doen, en zij doen het zelfs met graagte wanneer zij er eenmaal aan beginnen. Maar altijd zijn zij te laat. Deskundigen op dit gebied zijn van mening dat de gewoonte al vroeg in het leven wordt aangeleerd, gewoonlijk van ouders en broers en zusjes. Eerst neemt men die gewoonte mee naar school, vervolgens naar het werk en andere levensterreinen. Voor zulke mensen is het niet eenvoudig een kwestie van leren hoe zij hun tijd moeten indelen. Zij „dienen hun denken van ’beter laat dan nooit’ te veranderen in ’beter te vroeg dan te laat’”, zegt de psycholoog Pierre Haber.

Het is interessant dat het adviseursechtpaar Tony en Robbie Fanning in hun boek Get It All Done (Zorg dat alles klaarkomt) opmerken: „Te laat komen heeft niets te maken met de feitelijke tijd; het is een kwestie van het verschuiven van de uiterste tijdgrens.” Chronische laatkomers zullen merken dat zij zelfs te laat komen als zij extra tijd hebben of die ervoor uittrekken. Om met de gewoonte te breken stellen de Fannings voor om de limiet in uw geest te vervroegen. Als u om zeven uur ’s avonds op een vergadering moet zijn, mik dan op half zeven of kwart voor zeven. Zoals gewoonlijk zult u dat wel niet halen, maar dan bent u toch nog op tijd voor de vergadering.

Er is hulp beschikbaar

Menigeen blijft uit gebrek aan echte motivatie zijn pogingen om van bepaalde schadelijke gewoonten af te komen voor zich uit schuiven. Een man die elf jaar lang maar liefst drie pakjes sigaretten per dag rookte, vertelt hoe het hem verging: „Ik heb wel twaalf keer serieus geprobeerd ermee op te houden, maar telkens tevergeefs. Iedere keer dat ik probeerde te stoppen, liep het uit op een periode van ondraaglijke kwelling . . . en altijd was het eind van het liedje dat ik weer ging roken.” Een ander, die een jaar of tien een dwangmatig gokker is geweest, zei: „Ik heb een aantal keren geprobeerd met de gewoonte te breken, maar ik kon het op zijn hoogst ongeveer twee dagen laten.” Hun herhaaldelijke mislukkingen brachten hen ertoe een nieuwe poging uit te stellen. Uiteindelijk hebben beiden echter de beweegreden gevonden die zij nodig hadden.

De voormalige roker vertelde: „Toen ik de bijbel ging bestuderen met Jehovah’s Getuigen, vond ik heel wat schriftplaatsen die handelden over zowel fysieke als geestelijke reinheid. Ook is er het grondbeginsel van elkaar liefde betonen en anderen behandelen zoals wijzelf behandeld willen worden. Hoe kun je iemand anders rook in het gezicht gaan zitten blazen en dan zeggen dat je dit beginsel naleeft?”

Waartoe heeft deze nieuwe motivatie hem in staat gesteld? „Ik nam het besluit er nu definitief mee op te houden”, zei hij. „Iedere keer dat ik trek kreeg in een sigaret, vroeg ik Jehovah om hulp. Tot mijn verbazing was het gemakkelijker dan ik verwachtte.”

En de gokker? „Mijn vrouw begon de bijbel te bestuderen”, zei hij. „Zij nodigde mij uit de studie bij te wonen en daar ging ik op in. Het gevolg was, dat ik al snel inzag dat gokken verkeerd was.” De bijbelse waarheid schonk hem de noodzakelijke motivatie. Binnen drie maanden presteerde hij wat hij tien jaar lang had uitgesteld.

„Hij die op de wind let, zal niet zaaien; en hij die naar de wolken ziet, zal niet oogsten”, zegt de bijbel in Prediker 11:4. Of u nu last hebt van een ernstige neiging tot uitstellen of dat u voortdurend te laat komt, de verstandige handelwijze is uw prioriteiten en uw gewoonten eens ernstig onder de loep te nemen. En stop dan met dat ’nog even uitstellen’.

[Illustratie op blz. 9]

Voor u het weet, is de avond om. Het karwei dat u van plan was te doen, zal moeten wachten

[Illustratie op blz. 10]

Altijd te laat komen is een slechte gewoonte

[Illustratie op blz. 11]

Pressie kan aanleiding geven tot de neiging dingen uit te stellen