Waarom ze wolken „krabben”
WEET u wat het hoogste gebouw in uw woonplaats is? En in uw land? Of in de hele wereld? Waarschijnlijk is het een wolkenkrabber. Overal ter wereld treft men tegenwoordig wolkenkrabbers aan. Honderden populaire badplaatsen worden gekenmerkt door hoog optorenende toeristenhotels. Steden strijden met elkaar om de eer de hoogste wolkenkrabber te hebben. De volgende vraag raakt ons echter allemaal: Moeten wij blij zijn met het bestaan van wolkenkrabbers?
Om u alvast antwoord te geven op één vraag, waar staat volgens u het hoogste bouwwerk ter wereld? In de Verenigde Staten? In Rusland misschien? Het antwoord luidt: in Canada. Het is de Canadian National Tower in Toronto. Met zijn 555 meter vormt hij ’s werelds hoogste vrijstaande bouwwerk. Maar dat is dan een toren en geen bewoonbaar gebouw in de normale betekenis van het woord. Wat is dan wel het hoogste gebouw of de hoogste wolkenkrabber ter wereld?
Daarvoor moeten wij naar de Verenigde Staten. Naar welke stad echter? Naar New York wellicht? Nee. Het is Chicago waar de Sears Tower een hoogte bereikt van 443 meter. Hoewel dit gebouw nog ruim 30 meter boven het World Trade Center in New York uitkomt, tellen beide giganten hetzelfde aantal verdiepingen — 110!
Nu wij het toch over zulke hoogten hebben, is u opgevallen hoeveel mensen daardoor gefascineerd worden? Veel van de hoogste gebouwen in de wereld zijn om die reden voorzien van speciale liften ten behoeve van toeristen. En denkt u hier eens over na: Als Elisha Graves Otis niet in 1853 de eerste veilige lift ter wereld had uitgevonden, zouden wolkenkrabbers dan praktisch bruikbaar zijn geworden?
Waarom hoge gebouwen?
Ver in het verleden werden mensen al gefascineerd door de idee van hoogte. Zo vertelt het oudste voorhanden zijnde historische verslag ons dat in het derde millennium vóór onze Gewone Tijdrekening mensen zich verzamelden op een vlakte in het land Sinear in Mesopotamië en tegen elkaar zeiden: „Komaan! Laten wij een stad voor ons bouwen en ook een toren waarvan de top tot in de hemel reikt, en laten wij ons een gevierde naam maken, opdat wij niet over de gehele oppervlakte der aarde worden verstrooid” (Genesis 11:1-4). Feitelijk hadden zij hun zinnen gezet op een toren die „de wolken zou krabben” — een „hemel”-krabber! De beroemde Toren van Babel was het resultaat.
Hebt u opgemerkt wat in dat verre verleden het motief vormde om die toren te bouwen? „Laten wij ons een gevierde naam maken.” Ja, zij legden verband tussen een hoog gebouw en het vestigen van een reputatie voor zichzelf. In zeker opzicht dachten zij net als de huidige, moderne reclameadviseurs en handelsmagnaten. Hoe dat zo? Omdat men in de 20ste eeuw geneigd is tot de gedachte ’hoe groter hoe beter’ — en als iemand dan zijn naam eraan weet te verbinden, is dat nog mooier.
Merk eens op wat Frank W. Woolworth, eigenaar van een internationale serie warenhuizen, zei in verband met het 60 verdiepingen tellende Woolworthgebouw in New York. (Het werd in 1913 gebouwd en was met zijn 242 meter destijds het hoogste gebouw ter wereld.) „Ik wilde iets bouwen wat groter was dan enige andere zakenman ooit had gebouwd. Het Woolworthgebouw is het resultaat.” Terzelfder tijd verwierf hij zich een nog grotere reputatie als zakenman. In 1930 echter werd zijn „toren” in de wolkenkrabbers-competitie verdrongen door het 77 verdiepingen tellende, 319 meter hoge Chryslergebouw. Het Chryslergebouw werd al snel onttroond door een nóg hoger bouwwerk, het 381 meter hoge Empire State Building dat in 1931 in New York werd voltooid.
De wereldwijde verspreiding van wolkenkrabbers is door twee belangrijke factoren beïnvloed: de wens het beperkte grondoppervlak tot het uiterste te benutten en in sommige gevallen een soort innerlijke behoefte van de geldschieters tot zelfverheerlijking. De schrijver James C. Giblin zegt er het volgende over: „In New York is het ontwerpen van wolkenkrabbers mede beïnvloed door de eerzucht en verlangens van degenen die de gebouwen financierden. De projectontwikkelaars, de industriëlen en de zakenlieden wilden hun naam verbonden zien aan schitterende gebouwen die aan iedereen die naar deze gebouwen keek, hun rijkdom en macht zouden verkondigen.”
Wat heeft de architecten geïnspireerd?
Waardoor zijn de moderne architecten geïnspireerd? Giblin zegt vervolgens: „[Zij] waren van mening dat zij hun opdrachtgevers het best konden tevredenstellen door de ontwerpen voor hun wolkenkrabbers te ontlenen aan de tempels van de oude Grieken en Romeinen en aan de imposante Gotische kathedralen in West-Europa. Deze bouwwerken waren ontworpen als monumenten voor keizers of godheden, waarom zouden ze dan niet kunnen dienen als model voor de wolkenkrabbers die werden opgericht als monumenten voor de 20ste-eeuwse miljonairs?”
Opmerkelijk is dat verscheidene moderne wolkenkrabbers kathedralen zijn genoemd. Het Woolworthgebouw bijvoorbeeld, een in het oog lopend voorbeeld van moderne Gotische bouwkunst, is door een geestelijke de Kathedraal van de Handel genoemd. De eveneens in Gotische stijl opgetrokken wolkenkrabber van de University of Pittsburgh staat bekend als de Kathedraal van de Wetenschap. En de schrijver Giblin oppert het idee dat de 36 verdiepingen hoge wolkenkrabber waar de Chicago Tribune zetelt, heel goed de Kathedraal van de Journalistiek genoemd zou kunnen worden.
Waar stond de eerste moderne wolkenkrabber?
Waar en wanneer werd de eerste moderne wolkenkrabber gebouwd? Daar het silhouet van Manhattan met al zijn wolkenkrabbers wel het beroemdst is, zou het heel logisch zijn te veronderstellen dat New York de eerste stad was waar een wolkenkrabber verscheen. Er zijn echter drie Amerikaanse steden — New York, Chicago en Minneapolis — die elkaar deze „eer” betwisten. Wie van hen kan deze „eer” terecht opeisen?
Als men onder een wolkenkrabber elk gebouw met meer dan tien woonlagen verstaat, zou New York met de eer gaan strijken vanwege het gebouw van de Equitable Life Assurance Society dat in de jaren 1868-1870 werd neergezet. Maar niet elk gebouw dat „de wolken krabt” is een wolkenkrabber in de ogen van architecten en ingenieurs. Een echte wolkenkrabber is opgetrokken rond een skelet van ijzer of staal, hetgeen qua ontwerp dé revolutionaire vernieuwing van de 19de eeuw was. Deze constructiemethode maakte het mogelijk zeer hoge en zware gebouwen neer te zetten. Welke stad komt er dus als winnaar uit de bus?
Het gezaghebbende antwoord treffen wij aan in Space, Time and Architecture, geschreven door de Zwitserse kunsthistoricus Sigfried Giedion: „Het is bekend dat de eerste wolkenkrabber die werkelijk volgens . . . moderne constructiemethoden gebouwd werd, het tien verdiepingen hoge gebouw van de Home Insurance Company in Chicago was (1883-’85).” Ja, Chicago was de eerste stad met een échte wolkenkrabber.
Er schijnt een voortdurende strijd tussen Chicago en New York te bestaan wie er nu het hoogste gebouw ter wereld bezit. Lange tijd kon New York hierop bogen, maar in 1974 werd het voorbijgestreefd door Chicago met zijn Sears Tower. Voor hoe lang echter? Zal iemand de bouw van een nog hogere wolkenkrabber in New York financieren? Als dat het geval is, wat is dan het motief? Is New York werkelijk gebaat met nog een wolkenkrabber?
Zijn wolkenkrabbers heilzaam voor de mens?
Dit brengt ons tot diepgaande vragen. Zijn wolkenkrabbers en torenhoge gebouwen echt in het belang van de gemiddelde ’man in de straat’? Varen menselijke betrekkingen er wel bij als zo veel mensen samengepropt worden in zulke beperkte ruimten? Hoe staat het met de druk die op het openbaar vervoer of de sanitaire voorzieningen van een stad wordt uitgeoefend? Brandgevaar is een ander punt waar rekening mee gehouden dient te worden.
Vooral onder degenen die zich zorgen maken over de bedreiging van het milieu en de ecologie, worden ernstige twijfels geuit in verband met het totale effect van de wolkenkrabber. Lewis Mumford zei het als volgt: „In werkelijkheid is de wolkenkrabber, van de eerste tot de laatste, voornamelijk een sta-in-de-weg geweest bij een rationele stadsplanning en bouwkundige vooruitgang. Hij is voornamelijk gebruikt om ter wille van particulier financieel voordeel té veel mensen op elkaar te pakken, ongeacht de kosten voor de gemeente, en om te voorzien in een duur middel tot publiciteit en reclame.” Met recht kan men dus vragen: Waarom de wolken „krabben”?
[Illustratie op blz. 26]
Twee voormalige houders van de wereldtitel — het 60 verdiepingen hoge Woolworthgebouw (1913) en het World Trade Center van 110 verdiepingen (1970) in New York