Het stierenvechten — Kunst of misdrijf?

Door Ontwaakt!-correspondent in Spanje

LUCIO was net negentien toen het gebeurde. Het was lente in Sevilla en de beroemde Maestranza-arena was vol. Maar Lucio was iets te dichtbij toen de stier langsraasde. Een wrede horen stak hem zijn rechteroog uit.

Weer uit het ziekenhuis oefende hij drie maanden onophoudelijk het werken met de cape. Ondanks het verlies van een oog was hij niet bereid zijn langgekoesterde droom op te geven. Aan het einde van de zomer bevocht hij in Sevilla weer een stier en werd hij in triomf de arena uitgedragen. „Het was een gok,” gaf hij toe, „maar dat hoort nu eenmaal bij het stierenvechten.”

De tot de verbeelding sprekende figuur van de stierenvechter heeft componisten, schrijvers en filmmakers geïnspireerd. Misschien daardoor vinden miljoenen toeristen dat een bezoek aan Spanje of Mexico niet compleet zou zijn zonder het bijwonen van een stieregevecht.

De toeristen zijn zeker niet de enigen die de arena’s vullen. Beroemde matadors trekken duizenden zeer ter zake kundige plaatselijke liefhebbers naar de monumentale arena’s van Madrid, Sevilla en Mexico-Stad. Voor de aficionado is een groot matador een kunstenaar, vergelijkbaar met Goya of Picasso, een kunstenaar die met doodsverachting schoonheid van beweging schept.

Maar niet alle Spanjaarden zit het stierenvechten in het bloed. Bij een recente enquête gaf 60 procent te kennen er weinig of geen belangstelling voor te hebben. Verscheidene groeperingen in Spanje zijn begonnen met een campagne tegen dit „volksfeest”, betogend dat „martelen noch kunst noch cultuur is”.

Oude traditie

Het laten vechten van een mens tegen een stier is een oude traditie, voor sommigen fascinerend, voor anderen weerzinwekkend. De volken uit het Middellandse-Zeegebied hebben van oudsher respect voor het ontembare karakter van de wilde stier. Farao’s van Egypte maakten er te voet jacht op, terwijl Kreta’s prinsen en prinsessen een aanvallende stier tartten door zijn horens te grijpen en een salto over zijn rug te maken.

In het eerste millennium van onze gewone tijdrekening drukten de Romeinse en mohammedaanse overheersing hun stempel op wat een traditioneel Spaans schouwspel zou worden. In verval geraakte Romeinse amfitheaters werden veranderd in stierenarena’s, die nog steeds enige gelijkenis met het Romeinse circus vertonen. Het met een lans bevechten van stieren vanaf een paard werd geïntroduceerd door de Moren en is nu een vast onderdeel van de ceremonie.

Pas in de achttiende eeuw echter begon het stieregevecht op de huidige voorstelling te lijken. Toen ging het echte stierenvechten van de aristocratie over op professionele ondergeschikten. Rond die tijd ontwierp Goya een speciaal kostuum, thans een traje de luces ofte wel „kostuum van licht” genoemd vanwege het rijke gouden en zilveren borduursel. Er werd nu ook aandacht besteed aan het verwerven van geschikte stieren.

Een ander soort stier

De echt wilde stier is in de zeventiende eeuw uit zijn laatste bolwerk in de wouden van Midden-Europa verdwenen. Maar de Spaanse wilde stier is de afgelopen driehonderd jaar blijven bestaan dank zij het selectieve fokken van vechtstieren. Het voornaamste verschil tussen een wilde stier en een tamme stier is de manier waarop hij reageert als hij bedreigd wordt. De woeste Iberische stier zal voortdurend al wie of wat zich vóór hem beweegt aanvallen.

Het stieregevecht berust op die eigenschap, een eigenschap die de Spaanse veefokkers voortdurend trachten te verbeteren. Vier jaar lang worden de stieren verwend, totdat het noodlottige moment is aangebroken dat ze ruw de arena ingedreven worden. Voordat de stier de arena binnengaat, heeft hij nog nooit een matador of een cape gezien — als dat zo was, zou hij zich de technieken herinneren en te gevaarlijk zijn. Maar hij stormt instinctief op die bewegende doek af, of die nu rood is of een andere kleur heeft (stieren zijn kleurenblind). In ongeveer twintig minuten is het allemaal voorbij; een levenloos karkas van 450 kilo wordt de ring uitgesleept.

De drie bedrijven van een stieregevecht

In de kleurrijke openingsceremonie defileren alle deelnemers, namelijk de drie matadors, hun assistenten en de picadors, door de arena. Elke matador heeft twee stieren toegewezen gekregen, die hij één voor één bevecht in twee gevechten. Tijdens de gevechten begeleidt een orkest de actie met opzwepende traditionele muziek, terwijl trompetgeschal het begin aankondigt van elk van de drie tercios of bedrijven van het drama.

Het eerste bedrijf begint nadat de matador enkele voorbereidende passen heeft gedaan met een grote cape om de stier te provoceren. De picador komt de ring te paard binnen, voorzien van een lans met stalen punt. De stier wordt uitgedaagd tot een aanval op het paard, waarvan de flanken beschermd zijn door een gewatteerd beschermdek. De picador weert de aanval af met zijn lans, die hij in de nek en de schouderspieren van de stier steekt. Dit verzwakt de nekspieren, wat de stier dwingt zijn kop lager te houden als hij aanvalt en dat is bijzonder belangrijk voor de doodsteek. (Zie foto boven.) Na nog twee aanvallen verlaat de bereden picador de ring en begint de tweede tercio van het gevecht.

Bij deze etappe komen de hulpen van de matador in het geweer, de banderilleros, die tot taak hebben twee of drie stel banderillas, korte stokken met stalen, van weerhaken voorziene punten, in de schouders van de stier te steken. De banderillero trekt op een afstand van zo’n twintig tot dertig meter de aandacht van de stier met kreten en gebaren. Als de stier komt aanstormen, holt de banderillero op hem toe maar springt op het allerlaatste moment opzij terwijl hij twee banderillas in de schouders van de stier zet.

In het laatste bedrijf van het gevecht staat de matador tegenover de stier — alleen. Deze kritieke fase van het gevecht wordt het moment van de waarheid genoemd. Nu gebruikt de matador een muleta, een scharlakenrode lap van serge of flanel, om het dier te misleiden. Hij blijft dicht bij de stier, daagt het dier uit tot wanhopige aanvallen maar houdt het in bedwang met de muleta terwijl de stier steeds dichter bij zijn lichaam komt. Er is wel eens gezegd dat dit bedrijf van het gevecht „niet zozeer een strijd is tussen een man en een stier maar veeleer de strijd van een man met zichzelf: hoe dichtbij zal hij de horens durven laten komen, hoe ver zal hij gaan om de menigte te behagen?”

Als de matador heeft laten zien dat hij de nu gefrustreerde stier de baas is, maakt hij zich klaar voor de doodsteek. Dit is de climax van het gevecht. De matador zorgt ervoor dat de stier in de ideale positie staat voor de doodsteek, met de voorpoten naast elkaar. Dan stapt hij naar de stier toe, reikt over de horens en plaatst zijn degen tussen de schouders terwijl hij probeert een eventuele plotselinge stoot van de horens te vermijden. Ideaal is het als de degen de aorta doorsnijdt en een bijna onmiddellijke dood veroorzaakt. Dit gebeurt zelden. Bij de meeste stieren zijn verscheidene degenstoten nodig.

Zelfs in de ogenblikken dat ze sterven kunnen stieren dodelijk zijn. Vijf jaar geleden keerde een populaire 21-jarige matador die bekendstond als Yiyo zich om na de genadestoot toegediend te hebben. De stier kwam echter weer omhoog en een van zijn horens doorboorde het hart van de ongelukkige stierenvechter.

Stomp maken en sterven

Voor velen is het stieregevecht een kleurrijk en opwindend schouwspel. Maar er zit meer dan één lelijke kant aan. Een liefhebber ervan merkte op dat „bij dit ellendige gedoe de enige eerbare figuur de stier is, en die verminken ze door de punten van zijn horens stomp te maken zodat hij moeite heeft met het raken van zijn doel”.a

De organisators van stieregevechten zijn berucht om hun corruptheid, wat een matador ironisch deed opmerken dat hij de stieren „niet half zo erg vreesde als . . . de mannen die de arena’s beheren”. Hoewel topmatadors miljoenen kunnen verdienen, is de concurrentie fel en vormen verwondingen en de dood een constant gevaar. Van de ongeveer 125 eminente matadors in de afgelopen 250 jaar zijn er meer dan 40 in de arena gestorven. De meeste matadors worden in elk stierenvechtseizoen minstens eenmaal meer of minder ernstig gespietst.

De christelijke zienswijze

Hoe moet een christen gezien het voorgaande het stierenvechten bezien? De apostel Paulus legde uit dat het fundamentele principe dat dieren goed behandeld moeten worden, ook voor christenen nog gold. Hij citeerde de Mozaïsche wet, die specifiek van de Israëlitische boer verlangde dat hij goed voor zijn stier was (1 Korinthiërs 9:9, 10). Het stieregevecht kan zeker niet beschreven worden als een humane behandeling van de stier. Het is waar dat het stierenvechten door sommigen als een kunst wordt bezien, maar rechtvaardigt dat het rituele doden van een edel dier?

Nog een beginsel dat in aanmerking genomen moet worden, is de heiligheid van het leven. Mag een christen zijn leven met opzet in gevaar brengen louter om zijn mannelijkheid te bewijzen of de op sensatie beluste menigte te amuseren? Jezus weigerde God op de proef te stellen door zijn leven onnodig in gevaar te brengen. — Mattheüs 4:5-7.

Ernest Hemingway schreef in Dood in de namiddag: „Ik denk dat vanuit een modern moreel standpunt, dat wil zeggen vanuit een christelijk standpunt, het hele stierevechten niet te verdedigen is; er komt zonder twijfel veel wreedheid aan te pas, er bestaat altijd gevaar, hetzij bewust gezocht, hetzij onvoorzien, en de dood speelt altijd een rol.”

Van de duizenden die naar het stierenvechten gaan kijken, zijn sommigen verrukt en sommigen teleurgesteld en vinden anderen het weerzinwekkend. Ongeacht hoe het door mensen wordt bezien, de Schepper van de stier kan niet met plezier naar dit schouwspel kijken. Hoewel het door velen als een kunst wordt bezien, is het in feite een schending van goddelijke beginselen. — Deuteronomium 25:4; Spreuken 12:10.

[Voetnoten]

[Illustraties op blz. 18]

De picador te paard steekt zijn lans in de nek en de schouderspieren van de stier en verzwakt ze zo

Een matador op het punt zijn degen in de stier te stoten