De waterbuffel — Trouw en nuttig
DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT IN BRAZILIË
’Vlucht, vlucht! Een tijger!’, roepen de jongens. Zij rennen naar hun buffel, slingeren zich op zijn rug en galopperen weg. Plotseling verliest Saïdjah, een van de jongens, zijn evenwicht en valt in het rijstveld — een prooi voor de naderende tijger. Saïdjahs buffel ziet echter wat er gebeurd is. Hij keert terug, zet zijn brede lijf als een dak over zijn vriendje en keert zijn kop naar de tijger. De grote kat valt aan, maar de buffel staat pal en redt Saïdjah het leven.
DIT treffen, door Multatuli in de negentiende eeuw beschreven in de Max Havelaar, laat een innemende eigenschap van de waterbuffel uitkomen: trouw. Thans is trouw nog steeds zijn kenmerk. „De waterbuffel”, zegt een deskundige, „is net een hond. Hij betoont u levenslange genegenheid mits u hem goed behandelt.”
Kinderen in Azië weten op hun vierde al hoe zij dat moeten doen. Elke dag leiden zij hun kolossale vrienden, daar meestal karbouwen genoemd, de rivier in, waar zij ze schoonspoelen en met hun kleine handjes de oren, ogen en neusgaten van de dieren schoonmaken. De buffel laat als reactie daarop een zucht van tevredenheid horen. Zijn donkere huid absorbeert veel warmte, en omdat de buffel naar verhouding veel minder zweetklieren heeft dan andere rundersoorten, heeft hij problemen met de warmteafgifte. Geen wonder dat hij die dagelijkse baden heerlijk vindt! „Ondergedompeld in water of modder, herkauwend met halfgesloten ogen”, wordt in een boek opgemerkt, bieden buffels „een gelukzalige aanblik”.
Hun liefde voor water is echter slechts een deel van het totale beeld. Wat kenmerkt ze nog meer? Waarom zijn ze nuttig? Om te beginnen: hoe zien ze er uit?
Gespierde globetrotter
De waterbuffel (Bubalus bubalis) ziet er uit als een bovenmaatse os en weegt zeker 900 kilo. Zijn huid is schaars behaard en leigrijs. Met zijn schouderhoogte van 1,8 meter, zijn kolossale horens, rechte rug, lange lichaam, laag gehouden kop en gespierde bouw is hij een toonbeeld van kracht. Aan zijn stevige poten steekt schoeisel dat ideaal is voor moddertrappers: grote brede hoeven bevestigd aan uiterst soepele gewrichten. Die soepelheid stelt de buffel in staat zijn hoeven naar achteren te buigen, over obstakels te stappen en door drassige velden te ploeteren waar het gewone vee uitglijdt.
De 150 miljoen gedomesticeerde waterbuffels die er op de wereld zijn, behoren tot twee variëteiten: het moerastype en het riviertype. Van de Filippijnen tot India vormt de moerasbuffel met zijn 1,2 tot 1,8 meter lange naar achteren gerichte horens een populair fotomodel voor prentbriefkaarten. Wanneer hij niet poseert, plast hij kniediep door sawa’s of trekt hij karren over paden die elke vrachtwagenchauffeur zouden doen huiveren.
De rivierbuffel lijkt veel op het moerastype. Zijn lichaam is iets kleiner en zijn horens zijn wat bescheidener — stevig gewonden of recht en omlaagwijzend. Maar met zijn gewicht van 900 kilo ziet hij er ook indrukwekkend uit. In het verleden hebben Arabische handelaars deze variëteit uit Azië naar het Midden-Oosten overgebracht; en later hebben terugkerende kruisvaarders hem in Europa geïntroduceerd, waar hij het nog steeds goed doet.
Hoewel u geen waterbuffels op de snelweg zult tegenkomen — ze sjokken voort met een gangetje van drie kilometer per uur — trekken zowel de moeras- als de rivierbuffel de aarde rond. Ze hebben zich gevestigd langs de kust van Noord-Australië, zijn aan land gegaan op de eilanden van de Grote Oceaan en trekken zelfs sporen in de wouden van het Amazonegebied. Het Amazonegebied?
Gedijende immigranten
Ecotoeristen op de Amazone speuren de rivieroevers vaak tevergeefs af naar zelden zichtbare jaguars of de reusachtige anaconda’s. Zij hebben echter geen verrekijker en zelfs geen bril nodig om de nieuwelingen in de jungle te zien — waterbuffels, bij duizenden.
Als u denkt dat deze Aziatische immigranten, die zich in de Amazone wentelen, het ecosysteem bedreigen, zou u kunnen overwegen te protesteren bij de politie op Marajó, een eiland in de rivierdelta. Maar pas op! U zult geen onpartijdig oor vinden als u bij het bureau arriveert, want de dienstdoende agent kan op het punt staan op patrouille door de straten te gaan op de rug van een intimiderende overheidsmedewerker. Goed geraden, een waterbuffel — en nog wel een moerastype! Wie wil er nu nog een klacht indienen?
In feite is de waterbuffel een aanwinst voor het Amazonegebied, zegt dr. Pietro Baruselli, een dierenarts die voor een van de twee waterbuffel-researchcentra in Brazilië werkt. Hij vertelde Ontwaakt! dat buffels een uitmuntend spijsverteringsstelsel hebben waardoor ze in staat zijn vet te worden op weidegronden waarop het gewone vee zou verhongeren. Veehouders moeten voortdurend bos kappen om nieuwe weidegrond te creëren, maar buffels gedijen op weidegrond die er al is. Dr. Baruselli zegt dat waterbuffels „kunnen bijdragen tot het behoud van het regenwoud”.
Om in de jungle in leven te blijven, moet de buffel echter improviseren — en dat kan hij. In het boek The Water Buffalo: New Prospects for an Underutilized Animal wordt verteld dat in het regenseizoen, wanneer de Amazone de weidegronden blank zet, de buffel zich aanpast aan zijn natte omgeving. Terwijl ander rundvee, geïsoleerd op stukjes hooggelegen grond, met afgunstige ogen en een lege maag toekijkt, doen buffels zich rond hen, plassend door het water, te goed aan drijvende planten en grazen ze zelfs onder water. Wanneer de weidegronden weer te voorschijn komen, ziet de buffel er net zo weldoorvoed uit als voordien.
Koningin-moeder
In andere delen van Brazilië doen waterbuffels het ook goed. Sinds het begin van de jaren ’80 is de kudde van het land aanzienlijk gegroeid, van vierhonderdduizend tot verscheidene miljoenen dieren. De buffels nemen zelfs in veel hoger tempo toe dan het gewone vee. Hoe komt dat?
Wanderley Bernardes, buffelfokker in Brazilië, legt uit dat een buffel op tweejarige leeftijd geslachtsrijp is. Na een dracht van tien maanden werpt ze haar eerste kalf. Zo’n veertien maanden later wordt het tweede kalf geboren. Omdat het sterftecijfer onder kalveren laag is en de weerstand tegen ziekten hoog, verheugen buffels zich in een lang en vruchtbaar leven. Hoe lang? Gemiddeld meer dan twintig jaar. Hoe vruchtbaar?
„Dat zal ik u laten zien”, zegt de heer Bernardes als hij de golvende weidegronden van zijn 300 hectare grote farm oploopt, zo’n 160 kilometer ten westen van São Paulo. „Dit is Rainha (Koningin)”, zegt hij vol genegenheid, terwijl hij een dier aanwijst waarvan de versleten huid en afgebrokkelde horens duiden op een buffelleven van recordlengte. „Ze is 25 jaar, vele malen grootmoeder, maar”, voegt hij er stralend aan toe, „ze heeft zojuist haar twintigste kalf geworpen.” Met grootmoeders als Rainha is het geen wonder dat sommige deskundigen voorspellen dat in de komende eeuw de grootste buffelkudde ter wereld wel eens in Brazilië zou kunnen grazen!
Een levende tractor, maar dat niet alleen
Op het moment geldt dat echter voor India, dat bijna de helft van alle buffels ter wereld herbergt. Daar en in andere Aziatische landen weten miljoenen arme boerengezinnen zich dank zij de buffel te redden op marginaal bouwland. Zonder dieselolie of reserveonderdelen nodig te hebben trekt, ploegt en egt hun „levende tractor” en onderhoudt het gezin zo ruim twintig jaar. „Voor mijn familie”, vertelde een oude Aziatische vrouw, „is de buffel belangrijker dan ik. Als ik sterf, zullen zij om me huilen; maar als onze buffel sterft, zullen zij misschien van honger omkomen.”
De buffel is niet alleen boerenknecht maar ook voedselleverancier. Zo’n zeventig procent van alle in India geproduceerde melk komt van de rivierbuffel, en er is zo veel vraag naar buffelmelk dat koemelk moeilijk aan de man te brengen kan zijn. Waarom geven velen er de voorkeur aan? „Buffelmelk”, wordt in het boek The Water Buffalo: New Prospects for an Underutilized Animal uitgelegd, „bevat minder water, meer vaste stoffen, meer vet, iets meer lactose en meer eiwit dan koemelk.” Ze geeft veel energie, smaakt goed en wordt gebruikt bij het maken van mozarella, ricotta en andere heerlijke kaassoorten.
En wat valt er te zeggen van buffelvlees? „Wij kunnen de vraag niet aan”, zegt de veefokker Bernardes. Bij smaakvoorkeursproeven in Australië, Venezuela, de Verenigde Staten en andere landen werd aan buffelbiefstuk de voorkeur gegeven boven die van ander rundvee. In feite smullen miljoenen mensen overal ter wereld vaak van buffelvlees terwijl zij denken dat zij een sappige runderbiefstuk oppeuzelen. „Dikwijls zijn mensen bevooroordeeld,” merkt dr. Baruselli op, „maar buffelvlees is even lekker en vaak lekkerder dan rundvlees.”
De buffel wordt kleiner
Hoewel de buffel in aantal toeneemt, verkeert hij toch in moeilijkheden. „Grote stieren die het geschiktst zouden zijn voor fokdoeleinden,” zo wordt in Earthscan Bulletin opgemerkt, „worden vaak geselecteerd als trekdieren en gecastreerd, of naar het slachthuis gestuurd.” Op die manier gaan erfelijke eigenschappen die bepalend zijn voor een grote omvang verloren en worden de buffels kleiner. „Tien jaar geleden was het in Thailand”, aldus deskundigen, „heel gewoon een buffel aan te treffen die 1000 kilo woog; nu is het moeilijk exemplaren van 750 kilo te vinden.” Is dat probleem op te lossen?
Ja, zegt een rapport dat door 28 dierkundigen is opgesteld, maar „er moeten dringend stappen worden genomen . . . tot behoud en bescherming van bijzondere buffelexemplaren”. Tot dusver, geven zij toe, is de buffel verwaarloosd, maar „meer verstand van de waterbuffel zou van onschatbare waarde kunnen zijn voor veel ontwikkelingslanden”. Meer research, zeggen zij, zal ertoe bijdragen dat zijn „ware kwaliteiten te voorschijn komen”.
Eindelijk ontdekken wetenschappers wereldwijd wat Aziatische boeren al eeuwen weten: De trouwe en nuttige waterbuffel is een van de beste vrienden van de mens.
[Kader op blz. 27]
Identiteitsverwisseling
„ALOM wordt geloofd”, schrijft het boek The Water Buffalo: New Prospects for an Underutilized Animal, „dat de waterbuffel vals en gemeen is. Die opvatting wordt in encyclopedieën versterkt.” In werkelijkheid echter is de gedomesticeerde waterbuffel „een van de zachtaardigste van alle dieren die de mens houdt. Ondanks zijn intimiderende uiterlijk heeft hij meer weg van een huisdier — hij is gezellig, zachtaardig en rustig.” Hoe is de waterbuffel dan aan die onverdiende reputatie gekomen? Misschien is hij verward met de Afrikaanse kafferbuffel (Synceros caffer), die inderdaad slechtgehumeurd is, hoewel hij een verre verwant is. Maar waterbuffels paren niet met kafferbuffels. Ze geven er de voorkeur aan zulke chagrijnige familieleden te laten waar ze zijn — op een afstand.