Koffie, thee of guarana?

DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT IN BRAZILIË

„WAT wilt u drinken?”, vraagt de charmante gastvrouw. „Koffie, thee of guarana?” Dat is een veel gestelde vraag als u in Brazilië op visite bent. Maar haar buitenlandse gasten kijken vreemd op bij deze vraag. Als reactie daarop toont de gastvrouw haar gasten dus een fles met een etiket waarop drie rode besachtige vruchten staan. Tot hun opluchting zien de gasten dat guarana niet de een of andere exotische amfibie is maar een refrigerante, een frisdrank.

U hebt misschien ook nog nooit van guarana gehoord. Terwijl koffie en thee over de hele wereld favoriete dranken zijn, is guarana vooral populair in Brazilië. Niettemin hebben alle drie de dranken iets gemeen: Ze bevatten cafeïne. Een glas guarana kan zelfs driemaal zoveel cafeïne bevatten als eenzelfde hoeveelheid koffie! Gedreven door nieuwsgierigheid kiezen de gasten voor guarana. Terwijl zij nippen aan de verfrissende drank en genieten van de wrange maar fruitige smaak, luisteren zij met plezier naar het verhaal van guarana.

De guarana, wordt hun verteld, is een houtachtige klimplant die inheems is in het Amazonebekken. Hij groeit in het wild bij de steden Maués en Parintins en in andere delen van de staat Amazonas. Maar in Braziliaanse staten als Pará, Goiás en Mato Grosso wordt de guarana ook verbouwd.

De plant kan een hoogte van wel tien meter bereiken. De donkere takken hebben ovale bladeren met gezaagde randen en trossen bloemen met korte stelen. In zijn derde jaar, in januari of februari, begint de struik vrucht te dragen. Een vijfjarige struik kan zo’n drie kilo vruchten opleveren.

De vrucht van de guarana, die ongeveer zo groot is als een druif, bevat een of twee gladde ovale zaden. De vrucht is van boven knalrood en meer naar beneden geel. Bij het bereiden van de guaranapulp worden de vruchten geweekt. Daardoor wordt het zachte zaadvlies gescheiden van de zaden. Dan worden de zaden gewassen, gedroogd, gebrand en tot poeder vermalen. Later wordt het poeder, dat cafeïne bevat, vermengd met water en soms met cacao en cassave.

Lang voordat Braziliës koloniserende mogendheden van guarana hoorden, werd deze vrucht al door de Indianen gewaardeerd. Om een drank van zeer goede kwaliteit te maken, letten de Indianen er zorgvuldig op alleen de rijpe vruchten te selecteren en geen rijpe vruchten te vermengen met groene of gegiste exemplaren. Dan werden de zaden gemalen en met water vermengd tot deeg. Van het deeg werden stangen gevormd van zo’n vijftien centimeter lang met een doorsnede van twee en een halve centimeter. De stangen werden gedroogd tot ze keihard waren — een vroege manier om voedsel te conserveren in hete en vochtige klimaten. Later werden de gedroogde guaranastangen geraspt op het gehemeltebeen van een grote vis met de naam pirarucu, waarna het poeder aan water of vruchtensap werd toegevoegd.

Bij de Braziliaanse Indianen was de drank in trek vanwege zijn therapeutische waarde. Vaak kregen zieken door medicijnmannen de guaranadrank in diverse vormen voorgeschreven. En wanneer de Indianen lang en zwaar moesten werken, gebruikten zij guarana als middel tegen vermoeidheid.

Omstreeks 1816 arriveerde de guarana in Frankrijk. Later, in 1826, liet de Duitse botanicus Karl von Martius zijn broer, Theodore, de eerste scheikundige analyse van de vrucht maken. Het gebruik van guarana bleef in Europa evenwel beperkt omdat geneeskundigen daar vonden dat er in plaats van guarana goedkopere producten konden worden gebruikt.

Niettemin was er in het land van herkomst, Brazilië, een groeiend aantal mensen dat guarana als een panacee beschouwde. In 1905 roemde Luís Pereira Barreto, een Braziliaanse arts, de persoon die het eerst guarana had geproefd en de goede effecten ervan had opgemerkt als een van de grootste weldoeners van de mensheid.

Door voorstanders van de guaranadrank wordt hij nog steeds hoog aangeslagen. Sommigen beweren dat het niet gewoon een opwekkend middel is maar ook een kalmerend middel voor het hart en een effectief medicijn tegen arteriosclerose, oftewel aderverkalking. Ook is beweerd dat guarana helpt tegen diarree, dysenterie en migraine en tegen neuralgie of zenuwpijn. Of deze beweringen overeind blijven bij nauwkeurig medisch onderzoek valt te bezien. Guarana is in ieder geval sinds 1929 een populaire drank in Brazilië.

De gasten vonden de uiteenzetting heel informatief. „Wilt u nog wat guarana?”, vraagt de gastvrouw. Eensgezind knikken ze ja. En u? Wilt u ook een glaasje guarana?

[Illustraties op blz. 23]

Guarana — voordat er een drank van wordt gemaakt