Hebben hervormers de oplossing?

FRAUDULEUZE handelspraktijken, partijdige wetshandhaving, maatschappelijk onrecht, slechte gezondheidszorg, tweederangs onderwijs, uitbuiting in naam van religie en plundering van het milieu — dit soort zaken bezorgen de meesten van ons een gevoel van teleurstelling. En het zijn ook kwesties die hervormers tot actie bewegen.

Hervormers zijn in bijna elke samenleving te vinden, waar ze op een fatsoenlijke, legale manier tot veranderingen aanmoedigen. Over het algemeen zijn het geen anarchisten of revolutionairen, want de meeste hervormers houden zich aan de wet en gebruiken geen geweld. Enkele hervormers bekleden een invloedrijke positie in de maatschappij en nemen zelf het initiatief tot veranderingen. Andere lobbyen bij degenen die aan de macht zijn en proberen hen tot actie aan te sporen.

Hervormers proberen de samenleving ertoe te brengen haar benadering van bepaalde kwesties te heroverwegen. Ze protesteren niet alleen; ze hebben ook ideeën over de manier waarop dingen verbeterd kunnen worden. Om de aandacht te vestigen op hun zaak vragen hervormers misschien het publiek een petitie te ondertekenen, houden ze demonstraties op straat of zoeken publiciteit in de media. Een van de ergste dingen die een hervormer kunnen overkomen, is dat de samenleving hem negeert.

Vroegere hervormers

De geschiedenis heeft veel hervormingen gekend. De bijbel vertelt ons dat een openbaar spreker zo’n 2000 jaar geleden lovende woorden richtte tot Felix, de procurator van de Romeinse provincie Judea. Hij zei: ’Door uw vooruitziende blik komen er hervormingen tot stand in deze natie’ (Handelingen 24:2). Ongeveer 500 jaar voor Felix slaagde de Griekse wetgever Solon erin hervormingen tot stand te brengen om de situatie van de armen te verbeteren. Solon „maakte [in het oude Athene] een eind aan de ergste misstanden als gevolg van de armoede”, zegt The Encyclopædia Britannica.

Ook de geschiedenis van religie kent talloze hervormers. Maarten Luther bijvoorbeeld probeerde de Rooms-Katholieke Kerk te hervormen, en onder andere door zijn initiatieven werd de weg voor het protestantisme gebaand.

Hervorming — Op welke terreinen?

Hervormers willen soms ook de gewone, alledaagse dingen veranderen. Sommige hervormers propageren een fundamenteel andere leefstijl. Dat was het geval met de Lebensreform-beweging in Duitsland in het begin van de twintigste eeuw. Door de toenemende industrialisatie van de maatschappij hadden veel mensen het gevoel dat het leven mechanisch en onpersoonlijk was geworden. De hervormers bepleitten een terugkeer naar een natuurlijke manier van leven. Ze streefden naar een goede lichamelijke conditie en waren voorstanders van recreatie in de openlucht, natuurgeneeswijze en vegetarisme.

Andere hervormers stellen onrecht aan de kaak en oefenen druk uit op de overheid om de situatie recht te zetten. Sinds het begin van de jaren zeventig hebben groepen milieuactivisten geprotesteerd tegen misbruik en aantasting van het milieu. Sommige van deze groepen zijn inmiddels tot wereldwijde organisaties uitgegroeid. De activisten doen meer dan demonstreren en tegen gevaren voor het milieu protesteren. Ze geven ook suggesties voor het verbeteren van de situatie. Ze hebben ertoe bijgedragen dat de wetgeving werd gewijzigd, onder andere op het gebied van het dumpen van giftig afval in zee en de jacht op walvissen.

In de jaren zestig gaf het Tweede Vaticaans Concilie de aanzet tot een hervorming van de Rooms-Katholieke Kerk. In de jaren negentig waren er ook zogeheten hervormers vanuit het lekendom van de Katholieke Kerk. Ze stelden onder andere een wijziging van de celibaatsregeling voor. Hervormers binnen de Anglicaanse Kerk kregen het voor elkaar dat vrouwen tot priester gewijd mogen worden.

Niet bij iedereen populair

Sommige hervormingen hebben heel veel goeds tot stand gebracht. Zo vinden we in de bijbel talloze voorbeelden van nationale leiders en anderen die de aanzet gaven tot wenselijke hervormingen. Die inspanningen leidden tot religieuze opleving, maatschappelijke vernieuwing en goddelijke goedkeuring (2 Koningen 22:3-20; 2 Kronieken 33:14-17; Nehemia hfst. 8 en 9). In recentere tijd heeft een toegenomen nadruk op fundamentele vrijheden, burgerrechten en mensenrechten veel bijgedragen tot de bescherming en verdediging van kansarme minderheden en mensen die vervolgd worden.

Maar vaak zorgen hervormingen, als ze eenmaal zijn ingevoerd, voor verrassingen. John W. Gardner, een overheidsfunctionaris uit de twintigste eeuw, merkte op: „Het is een van de ironieën van de geschiedenis dat hervormers de gevolgen van hun hervormingen heel vaak verkeerd inschatten.” Hier zijn een paar voorbeelden:

Begin jaren tachtig nam de Europese Gemeenschap het initiatief tot landbouwhervormingen voor het behoud van natuurlijke gras- en heidelandschappen. Nieuwe agrarische gedragslijnen maakten in Duitsland en Italië ruim 300.000 hectare bouwland vrij om er grasland van te maken. Ondanks de goede bedoelingen waren er onvoorziene risico’s. „Hoewel ’set-aside’-maatregelen [het uit productie nemen van bouwland] aanvankelijk werden toegejuicht als een gelegenheid om de ecologische waarde van dergelijke gebieden te vergroten,” aldus het Milieuprogramma van de Verenigde Naties, „kunnen ze ook negatieve gevolgen hebben — ze kunnen mensen ertoe brengen traditionele landbouwmethodes te laten varen en ongeschikte vormen van bosbouw of bosaanplant te gaan toepassen.”

Het Internationaal Fonds voor Landbouwontwikkeling zei over pogingen om de armen hulp te verlenen: „Alle pogingen om de armen door middel van institutionele hervorming te helpen, stuiten op een groot probleem. De instellingen worden gewoonlijk in het leven geroepen en bestuurd in het belang van de mensen die macht bezitten. . . . ’Hoge heren’ besturen plaatselijke instellingen meestal in hun eigen belang.”

Nog een voorbeeld is de feministische beweging, die het leven van vrouwen in de westerse wereld veranderde door er bijvoorbeeld voor te zorgen dat ze stemrecht kregen, alsook meer kansen om hoger onderwijs te volgen en carrière te maken. Maar zelfs sommige voorstanders van vrouwenemancipatie geven toe dat het feminisme bepaalde problemen heeft opgelost maar andere heeft verergerd. De schrijfster Susan Van Scoyoc vroeg: „Hebben we het lot van vrouwen echt verbeterd of hebben we, door op de werkplek gelijkheid van vrouwen te verwachten zonder daar in hun persoonlijke leven iets tegenover te stellen, vrouwen tot een hel veroordeeld?”

„Tandeloze hervormingen”

Sommige hervormers heeft men verweten dat ze louter uit hervormingsdrang naar veranderingen streefden. Frederick Hess, die studie heeft gemaakt van onderwijshervorming, merkte het volgende op over wat hij tandeloze hervorming noemde: „Het probleem met de armzalige resultaten van uitgebreide hervormingspogingen ligt in de aard van de hervorming zelf. In plaats van problemen op te lossen, zijn deze hervormingspogingen aanlokkelijke afleidingsmanoeuvres geworden die [de problemen die ze moesten oplossen] eigenlijk hebben verergerd.” Hij vervolgt: „Omdat elk regime weer nieuwe hervormingen invoert, begint het hele proces om de paar jaar opnieuw.”

Hervormingen kunnen ook uiteindelijk een heel andere, soms schadelijke, zaak dienen. De Lebensreform-beweging in Duitsland heeft bijgedragen tot de ontwikkeling van de eugenetica, de bestudering van methoden om het menselijk ras te verbeteren door ouders te selecteren die een sterker nageslacht zullen voortbrengen. Radicalen hebben deze kennis echter misbruikt om de nationaal-socialisten te steunen in hun ideologische strijd om een superras te creëren.

Zelfs fervente voorstanders van hervorming zijn soms teleurgesteld over de resultaten. Kofi Annan, de secretaris-generaal van de VN, verzuchtte: „Ik denk dat het meest frustrerende is dat we allemaal weten wat er mis is en wat er moet gebeuren, maar dat we er vaak niet naar kunnen handelen. Het kan zijn dat een secretariaat onder supervisie van de secretaris-generaal mandaat krijgt om er iets aan te doen, maar dat de middelen om de beslissingen te realiseren, uitblijven. Soms, als er onvoorstelbare dingen gebeuren en we het geweten van de wereld wakker willen schudden, wil niemand iets doen wegens slechte ervaringen in het verleden.”

Hervormers kunnen niet verwachten populair te worden, want door aandacht te vragen voor hun zaak maken ze anderen het leven zuur. „De hervormer is altijd een doorn in het vlees”, zei Jürgen Reulecke, hoogleraar moderne geschiedenis en een deskundige op het gebied van hervormers, die in het nieuwsblad Die Zeit werd geciteerd. En hoewel de meeste hervormers zich aan de wet houden en geen geweld gebruiken, worden sommige ongeduldig als er weinig vooruitgang wordt geboekt. Onder zulke omstandigheden kan een hervormingsbeweging militanten kweken die de wet wel overtreden.

Hebben de uitgebreide hervormingen van de afgelopen jaren ervoor gezorgd dat de mensen in het algemeen tevredener met hun leven zijn? Het schijnt van niet. In Duitsland bijvoorbeeld blijkt uit opinieonderzoeken dat de mate van voldoening die mensen uit hun leven putten, de laatste 35 jaar praktisch gelijk is gebleven. En hoe staat het met religie? Hebben religieuze hervormingen meer mensen naar de kerk getrokken? Zijn de kerkgangers tevredener met hun religie? Blijkbaar niet, want de westerse wereld wordt steeds onkerkelijker en de mensen voelen zich steeds minder tot de gevestigde religies aangetrokken.

Was Jezus Christus een hervormer?

Sommigen voeren misschien aan dat Jezus Christus een hervormer was. Is dat zo? Deze vraag is belangrijk voor iedereen die een ware dienstknecht van God wil zijn, want dit houdt in dat men nauwkeurig in Christus’ voetstappen moet treden. — 1 Petrus 2:21.

Er kan geen twijfel over bestaan dat Jezus in staat was hervorming tot stand te brengen. Als volmaakte man had hij nieuwe wegen kunnen openen en ingrijpende veranderingen en innovaties kunnen doorvoeren. Maar Christus zette geen campagne op touw om de wereld te ontdoen van corrupte ambtenaren of oneerlijke zakenlieden. Hij leidde geen demonstraties tegen onrecht, ook al zou hij zelf het onschuldige slachtoffer van een grove rechterlijke dwaling worden. Soms had Jezus „geen plaats om zijn hoofd neer te leggen”. Toch richtte hij geen pressiegroep op om de aandacht te vestigen op de behoeften van daklozen. „De armen hebt gij altijd bij u”, legde hij uit toen sommigen zich zorgen maakten over geldzaken. Jezus bleef neutraal in wereldlijke conflicten. — Mattheüs 8:20; 20:28; 26:11; Lukas 12:13, 14; Johannes 6:14, 15; 18:36.

Natuurlijk lieten problemen als armoede, corruptie en onrecht Christus niet onberoerd. Uit de bijbel blijkt dat hij zich de erbarmelijke situatie van de mensheid juist heel erg aantrok (Markus 1:40, 41; 6:33, 34; 8:1, 2; Lukas 7:13). Maar hij kwam met een unieke oplossing. Hij had niet gewoon een hervorming in gedachten, maar een totaal andere manier waarop de menselijke aangelegenheden worden bestuurd. Deze verandering zal tot stand komen door middel van het hemelse koninkrijk dat door de Schepper van de mens, Jehovah God, in het leven is geroepen en waarvan Jezus Christus de koning is. Dit wordt in het volgende artikel besproken.

[Inzet op blz. 6]

„Het is een van de ironieën van de geschiedenis dat hervormers de gevolgen van hun hervormingen heel vaak verkeerd inschatten.” — John W. Gardner

[Inzet op blz. 7]

„Ik denk dat het meest frustrerende is dat we allemaal weten wat er mis is en wat er moet gebeuren, maar dat we er vaak niet naar kunnen handelen.” — Kofi Annan, secretaris-generaal van de VN

[Kader/Illustraties op blz. 8, 9]

„Ik waagde mijn leven om het milieu te beschermen”

Hans heeft 48 jaar gevaren, waarvan ruim 35 jaar als kapitein. De laatste jaren van zijn loopbaan was hij kapitein op een schip dat door een milieuorganisatie werd gebruikt. Hij vertelt:

„Ik ben altijd van mening geweest dat de mens het milieu moet respecteren en dat hij de natuur met waardigheid moet behandelen. Dus toen ik het aanbod kreeg om kapitein te worden op het schip van een milieugroep, ging ik daar meteen op in. Het was onze taak om bedreigingen van het milieu aan het licht te brengen. Zodra we een campagne op zee hadden gepland, betrokken we de media erbij om de aandacht van het publiek te trekken. We gingen de zee op om actie te voeren tegen het dumpen van radioactief afval en giftige stoffen. Bij een andere campagne probeerden we het afmaken van zeehonden en hun jongen een halt toe te roepen.

Dit was geen werk voor bangeriken. Ik waagde mijn leven om het milieu te beschermen. Bij één protestactie maakte ik me met handboeien aan het anker van een schip vast en werd ik met anker en al op de zeebodem neergelaten. Een andere keer zat ik in een snelle rubberboot die naast een groter schip voer. Iemand gooide een zwaar ijzeren vat op onze boot, die daardoor omsloeg. Ik raakte ernstig gewond.”

Hans besefte ten slotte dat hoewel de bedoelingen van de organisatie goed waren, hij zijn leven waagde zonder veel kans op blijvende gevolgen voor het milieu (Prediker 1:9). Kort nadat hij bij de milieugroep was weggegaan, ging hij met Jehovah’s Getuigen de bijbel bestuderen en werd een gedoopte Getuige. Nu is hij een volletijdprediker. „De bijbel heeft me geholpen te beseffen dat Gods Messiaanse koninkrijk de enige reële hoop biedt op een goede zorg voor het milieu.”

[Kader/Illustratie op blz. 9]

Zij vocht voor hervorming

Sara (niet haar echte naam) werd midden jaren zestig in Azië geboren. Ze was een tiener toen een revolutie in haar land een nieuw regime aan de macht bracht, dat politieke en maatschappelijke hervorming beloofde. Eerst waren de burgers blij met de verandering, maar binnen een jaar begon de nieuwe regering tegenstanders te vervolgen, net zoals de oude regering had gedaan. Veel mensen waren teleurgesteld, en Sara sloot zich bij een groep aan die oppositie voerde tegen de nieuwe regering. Ze vertelt:

„Onze oppositiegroep hield bijeenkomsten, en we protesteerden in het openbaar. Ik was in de hoofdstad op straat affiches aan het opplakken en strooibiljetten aan het uitdelen, toen de militie me arresteerde. Uiteindelijk lieten ze me weer gaan. Anderen in onze groep waren niet zo fortuinlijk. Twee van mijn vriendinnen werden gearresteerd en terechtgesteld. Mijn leven was in gevaar, dus mijn vader drong er bij me op aan het land te verlaten.”

Eenmaal in Europa bestudeerde Sara de bijbel en werd als een van Jehovah’s Getuigen gedoopt. Nu is ze een volletijdprediker. Terugkijkend zegt Sara:

„Ik verlangde hevig naar gerechtigheid en naar een oplossing voor onze maatschappelijke problemen. Ik zag dat de nieuwe regering van ons land met deze zelfde doelstellingen van start ging maar zo extreem werd dat ze die uit het oog verloor en de bevolking begon te onderdrukken. Ook besefte ik dat de protestbeweging waartoe ik behoorde, geen oplossing had voor de moeilijkheden in ons land (Psalm 146:3, 4). Nu weet ik dat de oplossing voor alle problemen van de mensheid Gods Messiaanse koninkrijk is.”

[Illustratie op blz. 7]

De Berlijnse muur viel in 1989

[Illustratie op blz. 8]

Hebben religieuze hervormingen meer mensen naar de kerk getrokken?

[Illustratieverantwoording op blz. 5]

Top right: U.S. Information Agency photo

[Illustratieverantwoording op blz. 7]

Kofi Annan: UN/DPI photo by Evan Schneider (Feb97); background: WHO/OXFAM