Het eiland dat verscheen en verdween

Door een Ontwaakt!-medewerker in Italië

OP 28 juni 1831 werd de westkust van Sicilië, een eiland in de Middellandse Zee, getroffen door een krachtige aardbeving. Een zeeman die de schok voelde, dacht dat zijn schip op een zandbank was gelopen.

Nog dagen daarna bleef de zee voor de kust van Sicilië tekeergaan. In het water dreven dode vissen. De lucht stonk naar zwavel. Op het strand spoelden stukken puimsteen aan.

Giovanni Corrao, kapitein van de Teresina, een brigantijn uit Napels, die op 10 juli op de Middellandse Zee voer, kon zijn ogen niet geloven toen hij een gigantische kolom van water en rook zag die zich tot wel 20 meter boven de zee verhief. Hij hoorde ook „een donderend lawaai”.

Ferdinand II, de ’koning der beide Siciliën’, gaf het oorlogsschip de Etna bevel de zaak te onderzoeken. Het nieuws over deze gebeurtenissen bereikte ook Malta, dat destijds onder Brits bestuur stond. De Britse vice-admiraal van het eiland, Sir Henry Hotham, wilde niet achterblijven en stuurde ook schepen „om de exacte ligging op de kaart te bepalen en nog meer waarnemingen te doen betreffende de aard van het verschijnsel”.

Zo ontstond er een controverse die tot op de dag van vandaag voortduurt.

De geboorte van een eiland

Op 19 juli 1831 was er in het gebied tussen Sicilië en de kust van Afrika een nieuw eiland te zien — verrezen door de uitbarsting van een onderwatervulkaan. Charles Swinburne, gezagvoerder van het Britse zeilschip Rapid, voer om de westelijke punt van Sicilië toen hij een hoge, grillig gevormde zuil van spierwitte rook of stoom zag. Swinburne koerste er recht op af. Toen het donker werd, waren er in de rook, die zelfs bij maanlicht duidelijk zichtbaar bleef, heldere flitsen te zien. In het binnenste van de kolom spoten lichtgevende fonteinen van vuur omhoog. Toen de rook bij zonsopgang iets optrok, kon hij „een paar meter boven de zee een kleine donkergekleurde heuvel” zien uitsteken.

Binnen een maand stak het eiland zo’n 65 meter boven het water uit en had het een omtrek van zo’n 3,5 kilometer. „Deze gebeurtenis heeft hier op de eilanden uiteraard voor buitengewoon grote opschudding gezorgd”, berichtte de Malta Government Gazette, „en veel mensen zijn al naar de plek vertrokken waar het allemaal gebeurt.” Professor Friedrich Hoffmann, een geoloog uit Pruisen die toevallig onderzoek deed op Sicilië, was een van hen. Hij kwam tot op zo’n kilometer afstand van het eiland en kon het „heel duidelijk” zien. Maar omdat hij op zijn hoede was voor mogelijk gevaar weigerde hij aan land te gaan.

Minder voorzichtig was kapitein Humphrey Senhouse, die naar verluidt op 2 augustus voet aan land zette op het eiland en er de Union Jack (Britse vlag) plantte. Hij noemde het eiland Graham Island, ter ere van Sir James Graham, het hoofd van de Admiraliteit.

De Universiteit van Catania (Sicilië) belastte Carlo Gemellaro, hoogleraar natuurlijke historie, met het onderzoek naar het eiland. Hij noemde het Ferdinandea, naar Ferdinand II. Ferdinand, die niet onder de indruk was van het nieuws over de vlag die er al wapperde, verklaarde het eiland formeel tot deel van zijn koninkrijk, ook al lag het buiten de territoriale wateren van Sicilië.

De Fransen waren de laatsten die op het toneel verschenen. De geoloog Constant Prévost noemde het eiland Julia, omdat het in de maand juli was opgedoken. Ook hij hees de vlag van zijn land op het eiland. Het doel van dit gebaar was, zoals hij schreef, „aan iedereen die nog zal volgen duidelijk te maken dat Frankrijk geen gelegenheid voorbij laat gaan om zijn belangstelling voor wetenschappelijke zaken te tonen”.

De geschillen over wie de eigenaar van het eiland was, escaleerden. Volgens een recent artikel in de Londense Times stonden Groot-Brittannië, Italië en Frankrijk wegens dit stipje land „op de rand van oorlog”.

De verdwijning van het eiland

De onenigheid over het eiland — tot op de dag van vandaag afwisselend Julia, Ferdinandea of Graham genoemda — bleek maar kort te duren. „Het eiland wordt elke dag kleiner”, schreef Hoffman na een bezoek in september, „en als die afbraak, waarvan we getuige zijn geweest, doorzet . . ., zullen de zware stormen van de komende winter voldoende zijn om [het] binnen een paar maanden te laten verdwijnen.”

Tegen december was het eiland vanzelf in de golven verdwenen en was er niet veel meer van over dan een gevaarlijk rif, op een paar meter onder de zeespiegel. „Het enige wat er nog van het eiland Julia over was,” schreef de Italiaanse vulkanoloog Giuseppe Mercalli, „waren de vele namen die eraan gegeven waren door de reizigers uit allerlei landen die het geluk hadden getuige te zijn van het schouwspel van zijn verschijning en verdwijning.”

Zal het herrijzen?

Einde verhaal? Nee hoor! Het gebied waar het eiland zich ooit bevond, is nog steeds geologisch actief. Volgens de Siciliaanse historicus Salvatore Mazzarella is het tegenwoordig „in strategisch opzicht nog net zo belangrijk als in de negentiende eeuw”. Enkele geologen geloven dat het eiland zal herrijzen. De spanningen over wie de eigenaar van het nog te verschijnen eiland is, laaien al weer op.

Het verhaal van het eiland dat verscheen — en verdween — is de zoveelste zwarte bladzijde uit de geschiedenis van menselijke heerschappij. De Italiaanse journalist Filippo D’Arpa verwoordt het goed als hij dit verhaal „een typisch voorbeeld van de absurditeit van macht” noemt.

[Voetnoot]

[Illustratie op blz. 26]

Een schilderij van de uitbarsting in 1831

[Verantwoording]

Copyright Peter Francis/The Open University