Kerstgebruiken — Zijn ze christelijk?

DE KERSTTIJD is aangebroken. Wat betekent dat voor u, uw gezin en uw vrienden? Gaat het om een geestelijk evenement of alleen maar om een feestelijke en vrolijke periode? Is het een tijd om over de geboorte van Jezus Christus na te denken of een periode waarin men zich niets van christelijke normen hoeft aan te trekken?

Houd bij een beschouwing van die vragen in gedachte dat de kersttradities in de streek waar u woont, kunnen afwijken. In Mexico en andere Latijns-Amerikaanse landen wordt bijvoorbeeld zelfs een andere naam gebruikt. Zoals in de Grote Winkler Prins Encyclopedie wordt opgemerkt, is het woord Kerstmis „afgeleid van ’Christus-mis’”, terwijl La Navidad, zoals het kerstfeest in deze Latijns-Amerikaanse landen wordt genoemd, betrekking heeft op de geboorte van Christus. Gun u een ogenblik om enkele details uit Mexico te beschouwen. Hierdoor kunt u worden geholpen uw eigen mening over dit feest bij te schaven.

De posadas, „de drie koningen” en de nacimiento

De festiviteiten beginnen op 16 december met de posadas. In het boek Mexico’s Feasts of Life wordt opgemerkt: „Het is de tijd van de posadas, negen magische dagen vóór kerstavond, waarin de eenzame zwerftocht van Jozef en Maria in de stad Bethlehem en het ogenblik waarop ze uiteindelijk hartelijkheid en een onderkomen vonden, worden herdacht. Familie en vrienden komen ’s avonds bijeen om de dagen vóór de geboorte van Christus na te spelen.”

Traditiegetrouw draagt een groep mensen beeldjes van Maria en Jozef naar een huis en vraagt in een lied om onderdak, oftewel posada. De personen in het huis zingen bij wijze van antwoord, totdat het de bezoekers uiteindelijk wordt toegestaan binnen te komen. Dan begint een feestelijk samenzijn, waarbij sommigen — geblinddoekt en met een stok in de hand — om de beurt proberen de piñata, een grote versierde aardewerken pot die aan een koord hangt, kapot te slaan. Is de pot eenmaal gebroken, dan wordt de inhoud (snoep, fruit en dergelijke) door de feestvierders bijeengeraapt. Hierna breekt de tijd aan voor eten, drinken, muziek en dans. Van 16 tot en met 23 december worden acht posada-feestavonden gehouden. Op de 24ste wordt nochebuena (kerstavond) gevierd en doen gezinnen extra moeite om met z’n allen een speciale maaltijd te nuttigen.

Kort daarna volgt nieuwjaarsdag, waarop zeer luidruchtig feest wordt gevierd. Op de avond van 5 januari is het gebruikelijk dat de Tres Reyes Magos („drie koningen”) de kinderen speelgoed brengen. Het hoogtepunt wordt gevormd door een feest op 6 januari, waarop er een rosca de Reyes (ringvormige koek) wordt geserveerd. Als dit gebak wordt gegeten, zal iemand in zijn stuk een poppetje aantreffen dat de baby Jezus voorstelt. De vinder is verplicht op 2 februari een laatste feest te organiseren waarop hij of zij als gastheer of gastvrouw zal optreden. (Op sommige plaatsen gebruikt men drie poppetjes, die „de drie koningen” voorstellen.) Zoals u ziet, gaan de festiviteiten in verband met Kerstmis alsmaar door.

In deze periode neemt de nacimiento (kerststal) een behoorlijk belangrijke plaats in. Wat is hierbij betrokken? Welnu, zowel op openbare plaatsen als in kerken en huizen worden taferelen opgebouwd met figuren (groot of klein) van aardewerk, hout of klei. Ze beelden Jozef en Maria af, knielend voor een kribbe waarin een pasgeboren baby ligt. Vaak zijn er herders, alsook Los Reyes Magos („de drie koningen”). De entourage is een stal, en er kunnen ook enkele dieren in voorkomen om het tafereel compleet te maken. De centrale figuur is echter de pasgeboren baby, in het Spaans el Niño Dios (de Kindgod) genoemd. Deze sleutelfiguur wordt meestal op kerstavond in de stal geplaatst.

De kerststaltradities nader bekeken

The Encyclopedia Americana zegt over de kerstviering zoals men die in de hele wereld algemeen kent: „De meeste gebruiken die nu met Kerstmis verband houden, waren oorspronkelijk geen kerstgebruiken maar veeleer voorchristelijke en niet-christelijke gebruiken die door de christelijke kerk werden geassimileerd. De saturnaliën, een Romeins feest dat half december werd gevierd, verschaften het model voor een groot aantal van de met Kerstmis verband houdende festiviteiten. Aan deze viering zijn bijvoorbeeld de uitgebreide feestmaaltijden, het geven van geschenken en het branden van kaarsen ontleend.”

In Latijns-Amerika worden aan die fundamentele kerstgebruiken vaak nog extra gebruiken toegevoegd. ’Uit welke bron’, vraagt u zich misschien af. Eerlijk gezegd beseffen velen die zich aan de bijbel willen houden dat sommige gebruiken puur azteekse riten zijn. El Universal, een krant die in Mexico-Stad verschijnt, merkte op: „Fraters van verschillende orden trokken voordeel van de omstandigheid dat festiviteiten van de indiaanse rituele kalender samenvielen met de katholieke liturgische kalender, en daarom maakten ze hier gebruik van om hun evangelisatie- en zendingswerk te ondersteunen. Ze vervingen de vieringen ter ere van de pre-Columbiaanse godheden door festiviteiten ter ere van christelijke godheden, introduceerden Europese feesten en activiteiten en trokken ook voordeel van de indiaanse festiviteiten, hetgeen in een cultureel syncretisme resulteerde dat tot authentiek Mexicaanse uitingen heeft geleid.”

The Encyclopedia Americana legt uit: „Kerstspelen werden al vroeg een deel van de kerstviering . . . De Heilige Franciscus is er naar verluidt mee begonnen in de kerk een kerststal in te richten.” Deze spelen waarin de geboorte van Christus werd uitgebeeld, werden in het begin van de kolonisatie van Mexico in de kerken opgevoerd. Ze werden door franciscaner monniken georganiseerd om de indianen over het kerstgebeuren te onderwijzen. Later werden de posadas populairder. Welke oorspronkelijke bedoeling er ook achter de posadas geschuild mag hebben, de manier waarop ze in deze tijd worden gehouden, spreekt voor zichzelf. Als u in deze periode in Mexico bent, kunt u zien of ervaren wat een schrijver voor El Universal in zijn commentaar speciaal belichtte: „De posadas, die een manier vormden om ons aan de pelgrimage van Jezus’ ouders te herinneren toen ze naar een plaats zochten waar de Kindgod geboren kon worden, zijn in deze tijd louter dagen van dronkenschap, excessen, gulzigheid, zinloosheid en toenemende misdaad.”

De gedachte van de nacimiento is tijdens de kolonisatie van Mexico uit de oorspronkelijke opvoeringen in de kerken ontstaan. Sommigen zullen het idee misschien aantrekkelijk vinden, maar geeft het correct weer wat de bijbel zegt? Dat is een goede vraag. Toen de zogenoemde drie koningen — die in werkelijkheid astrologen waren — op bezoek kwamen, verbleven Jezus en zijn ouders niet langer in een stal. Er was tijd overheen gegaan en het gezin woonde in een huis. U zult het interessant vinden dit detail in het geïnspireerde verslag in Mattheüs 2:1, 11 op te merken. U kunt ook opmerken dat de bijbel niet zegt hoeveel astrologen er waren.a

In Latijns-Amerika is het idee van de kerstman vervangen door de drie koningen. Maar net als in veel andere landen, verstoppen veel ouders speelgoed in huis. Op de ochtend van 6 januari gaan de kinderen er dan naar op zoek, alsof de drie koningen het hebben gebracht. Dit is een lucratieve tijd voor speelgoedwinkeliers, en sommige hebben veel geld verdiend aan wat veel eerlijke mensen als slechts een illusie beschouwen. De mythe van de drie koningen verliest onder heel wat mensen, zelfs onder kleine kinderen, aan geloofwaardigheid. Sommigen mogen het weliswaar betreuren dat steeds minder mensen deze mythe geloven, maar wat kan men verwachten van een illusie die alleen maar in stand gehouden wordt ter wille van de traditie en het commerciële voordeel?

Kerstmis, of het geboortefeest, werd niet door de vroege christenen gevierd. Een encyclopedie zegt er het volgende over: „In de eerste eeuwen van de christelijke kerk werd het feest niet gevierd, omdat het onder christenen in het algemeen gebruikelijk was de dood van opmerkelijke personen te vieren in plaats van hun geboorte.” De bijbel brengt de viering van verjaardagen in verband met heidenen, niet met Gods ware aanbidders. — Mattheüs 14:6-10.

Dit wil natuurlijk niet zeggen dat het niet nuttig is de werkelijke gebeurtenissen in verband met de geboorte van de Zoon van God te weten te komen en in gedachte te houden. Het bijbelse feitenrelaas verschaft belangrijke verhelderende inlichtingen en lessen voor allen die willen doen wat God van hen verlangt.

De geboorte van Jezus volgens de bijbel

In de Evangeliën van Mattheüs en Lukas zult u betrouwbare inlichtingen over de geboorte van Jezus aantreffen. Ze tonen aan dat de engel Gabriël in de Galilese stad Nazareth een jonge ongehuwde vrouw, Maria genaamd, bezocht. Welke boodschap bracht hij? „Zie! gij zult in uw schoot ontvangen en een zoon baren, en gij moet hem de naam Jezus geven. Deze zal groot zijn en de Zoon van de Allerhoogste worden genoemd; en Jehovah God zal hem de troon van zijn vader David geven, en hij zal voor eeuwig als koning over het huis van Jakob regeren en aan zijn koninkrijk zal geen einde zijn.” — Lukas 1:31-33.

Maria was erg verbaasd over deze boodschap. Omdat ze ongehuwd was, zei ze: „Hoe zal dit geschieden, daar ik geen gemeenschap heb met een man?” De engel antwoordde: „Heilige geest zal over u komen en kracht van de Allerhoogste zal u overschaduwen. Daarom ook zal hetgeen wordt geboren, heilig, Gods Zoon, worden genoemd.” Maria, die besefte dat dit Gods wil was, zei: „Zie! Jehovah’s slavin! Mij geschiede naar uw verklaring.” — Lukas 1:34-38.

Een engel vertelde Jozef over de wonderbare geboorte, opdat Jozef niet van Maria zou scheiden, zoals hij van plan was toen hij op de hoogte raakte van haar zwangerschap. Jozef was daarna bereid de verantwoordelijkheid op zich te nemen om voor de Zoon van God te zorgen. — Mattheüs 1:18-25.

Vervolgens werden Jozef en Maria, wegens een verordening van caesar Augustus, gedwongen Nazareth in Galilea te verlaten en naar Bethlehem in Judea, de stad van hun voorvaders, te gaan om zich te laten inschrijven. „Terwijl zij daar waren, werden de dagen vervuld dat zij moest baren. En zij baarde haar zoon, de eerstgeborene, en bond hem in windsels van doeken en legde hem in een kribbe, omdat er in het gastverblijf geen plaats voor hen was.” — Lukas 2:1-7.

Lukas 2:8-14 beschrijft wat er daarna gebeurde: „Er waren in diezelfde landstreek ook herders, die buitenshuis verbleven en ’s nachts de wacht hielden over hun kudden. En plotseling stond Jehovah’s engel bij hen, en Jehovah’s heerlijkheid omscheen hen, en zij werden zeer bevreesd. Maar de engel zei tot hen: ’Vreest niet, want ziet! ik maak u goed nieuws bekend omtrent een grote vreugde, die heel het volk ten deel zal vallen, want heden is u in Davids stad een Redder geboren, die Christus de Heer is. En dit is een teken voor u: gij zult een baby vinden in windsels van doeken gebonden en liggend in een kribbe.’ En plotseling bevond zich bij de engel een menigte van de hemelse legerschare, die God loofde en zei: ’Glorie in de hoogste hoogten aan God, en op aarde vrede onder mensen van goede wil.’”

De astrologen

In Mattheüs’ verslag wordt vermeld dat er astrologen uit het oosten naar Jeruzalem kwamen om de plaats te zoeken waar de Koning van de joden geboren was. Koning Herodes had hier veel belangstelling voor — maar niet met goede bedoelingen. „Hij zond hen naar Bethlehem en zei: ’Gaat, stelt een nauwkeurig onderzoek in naar het jonge kind, en wanneer gij het gevonden hebt, bericht het mij dan, opdat ook ik het hulde kan gaan brengen.’” Toen de astrologen het jonge kind vonden, „openden zij hun schatten en boden het geschenken aan: goud en geurige hars en mirre”. Maar ze gingen niet terug naar Herodes. ’Hun was in een droom een goddelijke waarschuwing gegeven niet naar Herodes terug te keren.’ God gebruikte een engel om Jozef voor Herodes’ bedoelingen te waarschuwen. Jozef en Maria vluchtten daarop met hun zoon naar Egypte. Daarna, in een poging de nieuwe Koning uit de weg te ruimen, gaf de wrede koning Herodes opdracht jongens in het gebied van Bethlehem te doden. Welke jongens? Jongetjes van twee jaar oud en daaronder. — Mattheüs 2:1-16.

Wat kunnen we van het verslag leren?

De op bezoek zijnde astrologen — ongeacht hoeveel het er waren — aanbaden niet de ware God. De bijbelvertaling La Nueva Biblia Latinoamérica (uitgave van 1989) verklaart in een voetnoot: „De magiërs waren geen koningen, maar waarzeggers en priesters van een heidense religie.” Hun komst hield verband met hun kennis van de sterren, waaraan ze waren toegewijd. Als God hen naar het jonge kind had willen leiden, zouden ze naar de precieze plaats zijn gebracht zonder eerst naar Jeruzalem en Herodes’ paleis te hoeven gaan. Later kwam God tussenbeide om hun route te veranderen en zo het kind te beschermen.

In de kersttijd wordt dit verslag vaak in een mythische en romantische sfeer gehuld waardoor het belangrijkste feit wordt verdoezeld: dat deze baby werd geboren om een luisterrijke Koning te zijn, zoals aan Maria en de herders was bekendgemaakt. Nee, Jezus Christus is niet langer een baby, of zelfs een kind. Hij is de regerende Koning van Gods koninkrijk, dat zeer binnenkort alle regeringen die tegen Gods wil gekant zijn zal verwijderen en alle problemen van de mensheid zal oplossen. Dat is het Koninkrijk waar we in het Onze Vader om bidden. — Daniël 2:44; Mattheüs 6:9, 10.

Via de bekendmaking van de engelen aan de herders vernemen we dat de gelegenheid tot redding voor allen openstaat die bereid zijn naar de boodschap van het goede nieuws te luisteren. Degenen die Gods gunst verwerven, worden „mensen van goede wil”. Er zijn schitterende vooruitzichten op vrede in de hele wereld onder het koninkrijk van Jezus Christus, maar men moet bereid zijn Gods wil te doen. Is de kersttijd hier bevorderlijk voor en wordt dat verlangen in deze periode weerspiegeld? Veel oprechte mensen die overeenkomstig de bijbel willen leven, zijn van mening dat het antwoord duidelijk is. — Lukas 2:10, 11, 14.

[Voetnoot]

[Kader op blz. 4]

VELEN ZOUDEN VERBAASD ZIJN

In zijn boek The Trouble With Christmas zette de schrijver Tom Flynn de conclusies uiteen waartoe hij na jaren van onderzoek in verband met Kerstmis was gekomen:

„Een groot aantal tradities die we nu met Kerstmis associëren zijn geworteld in voorchristelijke heidense religieuze tradities. Sommige hebben maatschappelijke, seksuele of kosmologische associaties die onderlegde, cultureel gevoelige moderne mensen ertoe zouden kunnen brengen de tradities te verwerpen zodra ze de oorsprong ervan beter zijn gaan begrijpen.” — Bladzijde 19.

Na een grote hoeveelheid ondersteunende inlichtingen verschaft te hebben, keert Flynn naar het uitgangspunt terug: „Een van de grootste tegenstrijdigheden van Kerstmis is hoe weinig ervan werkelijk christelijk is. Wanneer we de voorchristelijke elementen eenmaal hebben verwijderd, is het merendeel van wat overblijft nachristelijk in plaats van authentiek christelijk van oorsprong.” — Bladzijde 155.

[Illustratie op blz. 7]

De aankondiging van Jezus’ geboorte bereidde de weg voor zijn toekomstige rol als Gods uitverkoren Koning