Waarom moet het regenwoud gered worden?

EEN menigte kijkt naar een voetbalwedstrijd en juicht wild enthousiast. Zij wilden wel dat er nooit een eind aan de wedstrijd kwam. Maar steeds weer schieten zij spelers neer. Een voor een worden de doden van het veld gedragen. De menigte wordt woedend als het tempo van het spel afneemt.

De ontbossing heeft daar veel van weg. Mensen genieten van de wouden en zijn er in feite van afhankelijk. Maar zij doden steeds weer het equivalent van de spelers: de afzonderlijke plante- en diersoorten, waarvan het ingewikkelde samenspel het woud levend houdt. Dit is echter meer dan een spel. De ontbossing is op u van invloed. Ze raakt de kwaliteit van uw leven, ook al hebt u nog nooit een regenwoud gezien.

Het is de formidabele verscheidenheid van levensvormen, door geleerden biologische diversiteit genoemd, die volgens sommigen het waardevolste aspect van de regenwouden is. Op een halve vierkante kilometer Maleis regenwoud kunnen zo’n 835 boomsoorten groeien, meer dan in de Verenigde Staten en Canada bij elkaar.

Maar dit weelderige complex van levensvormen is kwetsbaar. Een geleerde vergeleek de afzonderlijke soorten met de klinknagels in een vliegtuig. Hoe meer klinknagels er losschieten, des te meer andere gaan het begeven onder de toegenomen druk. Als die vergelijking opgaat, is onze planeet een „vliegtuig” dat in grote moeilijkheden verkeert. Door het slinken van de regenwouden gaan elk jaar volgens de schatting van sommigen 10.000 soorten planten en dieren verloren, en het tempo waarin ze uitsterven zou nu zo’n 400 maal hoger liggen dan het ooit geweest is in de geschiedenis van de planeet.

Wetenschappers betreuren het pure verlies aan kennis dat uit deze afname van de diversiteit van het leven voortvloeit. Zij zeggen dat het is alsof je een bibliotheek in brand steekt voordat je de boeken hebt gelezen. Maar er zijn ook tastbaarder verliezen. Voor zo’n 25 procent van de in de Verenigde Staten voorgeschreven medicijnen bijvoorbeeld worden planten uit het tropisch woud als basis gebruikt. Een van die medicijnen bewerkt het verdwijnen van ziekteverschijnselen bij leukemie op de kinderleeftijd en verhoogde het remissiecijfer van 20 procent in de jaren ’60 tot 80 procent in 1985. Volgens het Wereld Natuur Fonds vertegenwoordigen de regenwouden dan ook „een enorme apotheek”. En talloze planten zijn nog onontdekt, laat staan onderzocht op mogelijke medische toepassingsmogelijkheden.

Verder beseffen weinigen van ons hoeveel van onze voedingsgewassen afkomstig zijn van planten die oorspronkelijk in de regenwouden zijn gevonden. (Zie kader op blz. 11.) Tot op de huidige dag verzamelen wetenschappers genen uit de sterke, in het bos groeiende variëteiten van deze planten om ze te gebruiken voor het verhogen van de weerstand tegen ziekten bij hun kwetsbaarder nakomelingen, de verbouwde gewassen. Op die manier hebben wetenschappers honderden miljoenen guldens uitgespaard aan verloren oogsten.

Bovendien weten wij niet welke voedselsoorten uit de regenwouden nog een wereldwijde populariteit zullen gaan genieten. De meeste Noordamerikanen weten niet dat slechts honderd jaar geleden hun voorouders de banaan als een vreemde, exotische vrucht beschouwden en voor deze bananen, elk afzonderlijk ingepakt, twee dollar per stuk neertelden.

Het beeld wereldwijd

Uiteindelijk is de mens zelf het slachtoffer van de ontbossing. De gevolgen voor het wereldmilieu grijpen steeds verder om zich heen totdat ze de hele wereld omspannen. Hoe dan wel? Laten wij nog eens een blik werpen op het karakteristieke regenwoud. Zoals de naam impliceert, is regen er een opmerkelijk kenmerk van. Er kan op een dag wel ruim 20 centimeter regen vallen, zo’n 9 meter in een jaar! Het regenwoud is volmaakt berekend op zulke stortregens.

Het bladergewelf breekt de kracht van de druppels, zodat ze de aarde niet kunnen wegschuren. Veel bladeren zijn voorzien van verlengde uiteinden of druippunten, die de zware druppels uiteen doen vallen. Zo wordt de neerkletterende regen teruggebracht tot een gestadig gedrup, dat wat zachter op de grond beneden neerkomt. Door de punten kunnen de bladeren zich ook snel van het water ontdoen, zodat ze zich weer kunnen wijden aan de transpiratie, het teruggeven van vocht aan de atmosfeer. De wortelstelsels zuigen 95 procent van het water op dat de bodem van het woud bereikt. Het woud in zijn geheel neemt de vallende regen op als een reusachtige spons en staat die dan geleidelijk weer af.

Als het woud verdwenen is, valt de regen echter loodrecht en hard op de naakte grond en voert die met tonnen tegelijk weg. In het Westafrikaanse Ivoorkust bijvoorbeeld verliest een hectare enigszins hellend tropisch regenwoud slechts ongeveer 0,03 ton grond per jaar. Als ontbost, bebouwd land verliest dezelfde hectare 90 ton grond per jaar, als braakliggend land 138 ton.

Dat de bodem ongeschikt wordt voor landbouw of veeteelt, is niet de enige schade die door een dergelijk grondverlies wordt aangericht. De ironie wil dat dammen, die op reusachtige schaal ontbossing veroorzaken, er zelf door geruïneerd worden. Bedolven onder het slib dat door rivieren uit ontboste gebieden wordt aangevoerd, raken ze al snel verstopt en zijn dan nutteloos. Kustgebieden en paaiplaatsen worden ook door de grote hoeveelheden slib bedorven.

De uitwerking op het regen- en weerpatroon is nog rampzaliger. Rivieren die uit tropische regenwouden komen, staan over het algemeen het hele jaar vol water. Maar zonder het woud om de toevloed van water naar de rivieren te reguleren, treden ze bij plotselinge regens buiten hun oevers en vallen daarna droog. Een cyclus van overstromingen en periodes van droogte is het gevolg. Het regenpatroon kan duizenden kilometers in het rond verstoord raken, daar een regenwoud door transpiratie wel de helft van het vocht in de plaatselijke atmosfeer bijdraagt. Ontbossing kan dan ook bijgedragen hebben tot zowel de overstromingen in Bangladesh als de periodes van droogte in Ethiopië, waardoor de afgelopen tien jaar zo veel mensen zijn omgekomen.

Maar de ontbossing kan ook het klimaat van de hele planeet aantasten. Regenwouden zijn wel de groene longen van de aarde genoemd omdat ze kooldioxide uit de lucht halen en de koolstof gebruiken om stammen, takken en schors op te bouwen. Als een bos wordt platgebrand, komt al die koolstof in de atmosfeer terecht. Het probleem is, dat de mens zo veel kooldioxide in de atmosfeer brengt (zowel door de verbranding van fossiele brandstoffen als door ontbossing) dat hij wellicht reeds een wereldomvattende opwarmingstrend heeft veroorzaakt — het zogenoemde broeikaseffect — die dreigt de poolijskappen van de planeet te doen smelten en het zeeniveau te verhogen, waardoor kuststreken onder water zullen komen te staan.a

Het is dan ook geen wonder dat overal ter wereld mensen zich met de crisis gaan bezighouden. Bieden zij hulp? Wordt er een oplossing aangedragen? Welke hoop is er in deze sombere situatie?

[Voetnoten]

[Kader op blz. 11]

Rijkdommen uit het regenwoud

Hebt u op het moment een stukje tropisch regenwoud bij u liggen? Bedenk eens wat een voedingsmiddelen er zoal oorspronkelijk ergens ter wereld in het regenwoud zijn gevonden: rijst, maïs, zoete aardappels, maniok (cassave of sago), suikerriet, bananen, sinaasappels, koffie, tomaten, cacao, ananassen, avocado’s, vanille, grapefruits, allerlei noten, specerijen en thee. Minstens de helft van de voedingsgewassen die de wereld kent, komt van planten die uit het regenwoud stammen! En dat zijn nog maar enkele van de voedingsmiddelen.

Sta nu eens stil bij de medicijnen: Alkaloïden uit klimplanten worden gebruikt als spierverslappende middelen bij operaties. De werkzame bestanddelen van cortisol ter bestrijding van ontstekingen, kinine tegen malaria, digitalis ter behandeling van hartzwakte, diosgenine in de anticonceptiepil en het braakmiddel ipecacuanha komen allemaal van planten uit het regenwoud. Andere planten lijken veelbelovend in de strijd tegen AIDS en kanker en tegen diarree, koorts, slangebeten en bindvliesontsteking en andere oogkwalen. Welke andere geneesmiddelen het regenwoud nog verborgen houdt, weten wij niet. Nog niet 1 procent van de plantesoorten uit het regenwoud is door wetenschappers bestudeerd. Een botanicus klaagde: „Wij vernietigen dingen waarvan wij niet eens weten dat ze bestaan.”

Er komen echter nog meer produkten uit de verdwijnende wouden: latex, harsen, wassoorten, zuren, alcoholen, smaakstoffen, zoetstoffen, kleurstoffen, vezels zoals die welke in reddingsvesten worden gebruikt, de gom die voor kauwgom wordt gebruikt, bamboe en rotan — op zich de basis voor een grote, wereldwijde industrie.

[Diagram/Illustratie op blz. 9]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

De rol van het woud

[Illustratie op blz. 10]

Gevolgen van ontbossing