Een besluit dat de wereld verdeelde

Het eigendomsrecht van de pas ontdekte gebieden was voor Spanje, Portugal en de pausen al eerder onderwerp van discussie geweest. In 1455 verleende paus Nicolaas V de Portugezen het alleenrecht om gebieden langs de Atlantische kust van Afrika te verkennen en alles wat ze tegenkwamen voor zichzelf te claimen. De macht over de Canarische Eilanden werd met het Verdrag van Alcaçovas in 1479 door Alfons V en prins Johan, zijn zoon, aan Ferdinand en Isabella van Spanje overgedragen. In ruil daarvoor erkende Spanje het Portugese handelsmonopolie in Afrika en de soevereiniteit van de Portugezen over de Azoren, de Kaapverdische Eilanden en Madeira. Twee jaar later hernieuwde paus Sixtus IV dit verdrag en liet erin opnemen dat eventuele nieuwe ontdekkingen ten zuiden en ten oosten van de Canarische Eilanden van Portugal zouden zijn.

Johan, inmiddels koning van Portugal, beweerde dat de gebieden die door Columbus waren ontdekt, bij Portugal hoorden. De Spaanse vorsten wilden daar niets van weten en stapten naar de nieuwe paus, Alexander VI. Ze wilden zijn toestemming om die gebieden te koloniseren en tot het christendom te bekeren.

Alexander kwam toen met drie formele besluiten. Met het eerste werden de nieuwe gebieden ‘met de autoriteit van de almachtige God’ het exclusieve en permanente eigendom van Spanje. Met het tweede werd er een grens van noord naar zuid getrokken die ongeveer 560 kilometer ten westen van de Kaapverdische Eilanden liep. Alle landen ten westen van die grens zouden voor Spanje zijn. Met één pennenstreek verdeelde de paus de continenten onder Spanje en Portugal! Met zijn derde besluit leek Spanje zelfs macht in India te krijgen. Koning Johan was woedend! De Portugese zeevaarders waren namelijk kort daarvoor om de kaap van Afrika gevaren, waardoor het Portugese monopolie zich uitbreidde tot aan de Indische Oceaan.

Johan had genoeg van Alexandera en besloot rechtstreeks met Ferdinand en Isabella te overleggen. ‘De Spaanse vorsten, die bang waren voor de meedogenloze Portugezen en het al druk genoeg hadden met het innemen van de Nieuwe Wereld, wilden graag een compromis sluiten’, schrijft William Bernstein. Dus werd in 1494 het Verdrag van Tordesillas gesloten, genoemd naar de plaats waar het getekend werd.

Het Verdrag van Tordesillas verplaatste de lijn die Alexander had getrokken 1480 kilometer naar het westen. Daardoor zou de Nieuwe Wereld van Spanje worden, en heel Afrika en Azië zouden ‘bezit’ van Portugal worden. Later bleek dat een groot deel van het gebied dat toen nog niet ontdekt was (het huidige Brazilië) ook aan de Portugese kant van de lijn viel.

De verdragen die Spanje en Portugal het recht verleenden om nieuwe gebieden in te nemen en te verdedigen, zouden tot veel bloedvergieten leiden. Deze besluiten hielden geen rekening met de rechten van de bewoners van die gebieden, waardoor ze eeuwenlang onderdrukt en uitgebuit konden worden. Ook leidden ze tot een eeuwenlange machtsstrijd over land en zee.