Een zenuwinstorting — genezen of voorkomen?
BEGIN 1972 kwam het in de openbaarheid dat kolonel Edwin Aldrin, de tweede man die voet op de maan zette, een psychiatrische behandeling had ondergaan. Het scheen dat de grote publiciteit in verband met zijn Apollo 11-vlucht voor hem te veel was geweest. Zijn commentaar luidde: „Het kwam erop neer dat ik hard op weg was een goede, ouderwetse Amerikaanse zenuwinstorting te krijgen.” Ja, hij maakte een lichamelijke toestand door die sommigen het liefst omschrijven als „chronische uitputting van de zenuwen”.
De rol die onze zenuwen in ons lichaam vervullen, zou vergeleken kunnen worden met die van de elektrische bedrading van een auto. Alle mechanische onderdelen van een auto kunnen in orde zijn, maar wanneer er iets hapert aan het elektrische systeem, zal hij niet in beweging zijn te brengen. Een zelfde situatie bestaat wanneer ons zenuwstelsel niet juist functioneert. Derhalve maken doktoren een onderscheid tussen organische ziekten, waarbij er iets niet in orde is met een orgaan of deel van het lichaam, èn functionele stoornissen, waarbij een lichamelijk onderzoek geen enkel mankement aan een orgaan aan het licht zal brengen.
Nog beter zou deze illustratie opgaan wanneer wij ons de auto voorstellen met elektrische aandrijving en bestuurd door een robot — de robot komt dan overeen met onze geest, terwijl de rest van het elektrische systeem van de auto vergeleken zou kunnen worden met de rest van ons zenuwstelsel. Evenmin als de robot en de auto juist zouden kunnen werken bij te weinig elektrische energie, kunnen ook de geest en het lichaam niet juist functioneren wanneer de zenuwen zijn uitgeput.
Maar wij mogen de zaak niet al te simpel voorstellen. Een zenuwimpuls is eigenlijk net zo min te vergelijken met een elektrische stroom, als de zenuwdraden van het menselijk lichaam met de elektriciteitsdraden van een auto. De laatste geleiden de stroom slechts, terwijl de zenuwdraden de zenuwimpuls zelf voeden of voortdrijven, zoals een lont een vonk geleidt, door deze namelijk te voeden. Ja, een zenuwimpuls behoudt zijn kracht, ongeacht de afstand die hij aflegt, aangezien hij onderweg voortdurend wordt „aangewakkerd”.
De symptomen
Een zenuwinstorting kan van een grote verscheidenheid van symptomen vergezeld gaan. Vermoeidheid is daar een van, een gevoel van moeheid dat geen enkel verband houdt met lichamelijke inspanning, en kan variëren van nauwelijks waarneembaar tot zo zwaar dat het iemand belemmert nog enig werk te verrichten. Rusteloosheid, slapeloosheid en een opgeblazen gevoel in de maag zijn andere veelvoorkomende symptomen, evenals gebrek aan eetlust, hoofdpijn en constipatie. Een zenuwinstorting kan vergezeld gaan van een onregelmatige hartslag, hartkloppingen, aanvallen van duizeligheid en wazig zien, huiduitslag, overmatige transpiratie, spierpijn en een tintelend gevoel in handen en voeten. Ja, de symptomen van haast alle lichamelijke kwalen kunnen erbij optreden.
Hoogstwaarschijnlijk zullen zich ook geestelijke en emotionele symptomen openbaren. Misschien is men niet in staat beslissingen te nemen of rustig mensen te ontmoeten. In extreme gevallen kan er zelfs sprake zijn van huilbuien, paniek of bijna aanvallen van hysterie. Daarnaast heeft men misschien last van buitensporige, doch ongegronde angst of bezorgdheid, ernstige geestelijke depressies, een verlangen om te sterven en zelfs zelfmoordneigingen. Christenen hebben wel verteld dat hun zenuwinzinking gepaard ging met de angst dat zij de ’onvergeeflijke zonde’ hadden bedreven.
Aangezien al onze geestelijke, emotionele en lichamelijke processen en activiteiten „zenuwenergie” verbruiken, kan gemakkelijk worden ingezien hoe het komt dat een zenuwinstorting zich op zoveel verschillende wijzen kan manifesteren.
De oorzaken
Terecht is wel opgemerkt dat een zenuwinstorting of -inzinking neerkomt op een stoornis die het gevolg is van een samenbotsing van tegengestelde gevoelens, dat wil zeggen het resultaat van mentale ofwel geestelijke en emotionele moeilijkheden. Iemand heeft eens gezegd: „De Heer mag dan al onze zonden vergeven, ons zenuwstelsel doet dat nooit.”
Een zeer algemene oorzaak van nerveuze uitputting is overgevoeligheid, een instelling die vaak overgeërfd wordt, te zamen met snelle prikkelbaarheid en een licht ontvlambaar gemoed. Hierdoor gaat men „van molshopen bergen maken”, en is men snel geraakt bij werkelijke of denkbeeldige kleineringen, terwijl men van anderen te veel verwacht. Overmatig druk zijn en nooit tevreden zijn met eigen prestaties of verrichtingen zijn kenmerkende verschijnselen die daar nauw verband mee houden. Al zulke emotionele toestanden vergen hun eigen dosis „zenuwenergie” en kunnen tot een zenuwinstorting leiden.
Een zenuwinstorting of -inzinking kan ook het gevolg zijn van wat wel een trauma wordt genoemd. Een geestelijk letsel dat het gevolg kan zijn van een ernstig ongeluk, het verlies van een geliefde in de dood, een ongelukkige liefde, dan wel het verlies van werkkring of financiële middelen. Ook de omgeving kan een factor zijn. Een ongelukkig huwelijk, ongunstige werkomstandigheden, te veel druk of verantwoordelijkheid, discriminatie of willekeur, alsook het probleem hoe de eindjes aan elkaar te knopen, zijn omstandigheden die bij heel wat mensen een zware tol aan zenuwenergie eisen.
Ook gebrek aan gezond verstand, of althans het betonen daarvan, kan leiden tot een zenuwinzinking. Misschien is dit het euvel van de man die bezig is zichzelf te overwerken, uit ambitie te grote nauwgezetheid of omdat hij geen „nee” kan zeggen. Nooit komt hij aan rust toe, voortdurend is hij gespannen. Dit kost grote hoeveelheden zenuwenergie, evenals dit met piekeren het geval is. Ja, over piekeren gesproken, dit schaadt vaak nog meer mensen dan overwerk.
Tot de oorzaken van een zenuwinzinking moeten stellig ook de in de bijbel genoemde „werken van het vlees” gerekend worden (Gal. 5:19-21). Daaronder vallen praktijken als losbandig gedrag, een onverstandig gebruik van geneesmiddelen, het drinken van te grote hoeveelheden alcoholische drank en het aannemen van een ongezonde geesteshouding: opstandigheid, met anderen in conflict blijven leven, en vasthouden aan grieven en haatgevoelens. Er is hierbij echter een moeilijkheid die men heeft moeten vaststellen, en wel dat het in de menselijke aard ligt om geen verband te zien tussen dit soort van geestelijke spanningen en de ziekte waaronder men lijdt; mensen schijnen zelfs onbeperkt te zijn in hun vermogen om zichzelf in dit opzicht op scherpzinnige wijze te bedriegen. Het is ook hier weer dat de bijbel kernachtig van toepassing is: „Het hart is verraderlijker dan iets anders en niets ontziend.” — Jer. 17:9.
Behandeling — lichamelijk
Steeds meer mensen nemen in deze tijd hun toevlucht tot geneesmiddelen wanneer zij aan nervositeit of een zenuwinzinking lijden. Maar zoals één autoriteit opmerkte, brengen geneesmiddelen slechts tijdelijk verlichting en vergroten ze niet iemands wijsheid en inzicht, hetgeen voor een genezing bijzonder belangrijk is. Het is zoals Dr. W. C. Alvarez zo treffend illustreerde: na jarenlang van de bank van gezondheid meer te hebben afgenomen dan men bezat, worden plotseling de leningen teruggevorderd, met het gevolg dat men in een soort van „zenuwbankroet” geraakt. Daaruit volgt dat genezing tijd zal vergen, terwijl het van buitengewoon belang is om te begrijpen dat voor genezing zelfbeheersing nodig is. „De meeste mensen zullen echter liever geneesmiddelen of een operatie proberen dan zich in te spannen op het gebied van zelfbeheersing.”
Met het oog op het feit dat zoveel verschillende dingen de oorzaak van een zenuwinzinking kunnen zijn, zal men in de eerste plaats moeten vaststellen wat de in eigen geval geldende oorzaak of oorzaken zijn. Wij zeggen oorzaken, omdat er vaak meer dan één factor in het beeld verschijnt. Bent u overgevoelig geworden door een ongeval of trauma? Of zijn het de omstandigheden waaronder u moet leven? Of — wat ook kan — is de oorzaak van emotionele aard, doordat u gefrustreerd, bezorgd of bang bent? Poog erachter te komen, hetzij alleen of met de hulp van een rijpe vriend, een christelijke bedienaar of uw huisarts. Soms kan alleen al het herkennen van de oorzaak verlichting brengen.
En hoewel het in sommige delen van de wereld misschien gewoon is om bij een zenuwinzinking een psychiater te raadplegen, hebben velen goede en daadwerkelijke hulp ontvangen van een fysiotherapeut, een chiropracticus of een osteopaat van de oude stempel. Het is heel goed mogelijk dat u goede baat zult vinden bij massage, vooropgesteld dat u onder behandeling komt van een bekwame, begrijpende masseur.
Als natuurlijk gespannenheid de oorzaak is, en u gewoon niet tot rust kunt komen, dan zult u eenvoudig moeten leren uzelf te ontspannen, als u ooit beter wilt worden. Doe hier bewust moeite voor, oefen u in ontspannen, neem hier tijd voor af. Probeer, liggend op een hard bed of een stevige divan, één deel van het lichaam tegelijk te ontspannen: eerst de handen en onderarmen, daarna de voeten, uw benen, nekspieren, enzovoort. Denk ook aan ontspanning tijdens het werk. Tracht tot een gestage, geregelde werkgang te komen, in plaats van te haasten. Leer het langzamer aan te doen. Leer uzelf te beheersen en te wandelen in plaats van te rennen. En wat vooral belangrijk is: neem tijd voor welbewuste ontspanningsoefeningen vóór u slapen gaat; u zult sneller in slaap vallen en gezonder slapen. Ook het luisteren naar melodieuze, kalmerende en opgewekte muziek kan een weldaad voor uw zenuwen zijn. Neem, zo mogelijk, in de weekeinden mini-vakanties. En probeer als huisvrouw twee maanden achtereen ’s morgens rustig in bed te blijven. Stel een goede gezondheid boven een perfect huishouden, totdat u weer hersteld bent.
En wederom, als bepaalde slechte gewoonten tot uw zenuwinstorting hebben geleid, laat die dan vallen als u wilt dat uw behandeling succes heeft. Slechte eetgewoonten moeten worden vervangen door goede; uit gewoonte geneesmiddelen innemen moet worden gestaakt, terwijl u zelfbeheersing zult moeten oefenen ten aanzien van het gebruik van alcoholische dranken.
Mentale, emotionele en geestelijke hulpmiddelen
Hoogstwaarschijnlijk zullen stoffelijke middelen en lichamelijke behandelingsmethoden op zichzelf niet voldoende zijn. Ook de mentale, emotionele, ja, geestelijke aspecten zullen de nodige aandacht moeten krijgen. In dit verband is het stellig opmerkelijk hoe waardevol bijbelse beginselen zijn. Zo vindt men een goed recept voor geestelijke hygiëne in Filippenzen 4:8, waar wij de raad krijgen aandacht te blijven schenken aan dingen die waar, liefelijk, deugdzaam en prijzenswaardig zijn en waarover gunstig wordt gesproken. De bijbel vertelt ons ook dat „een hart dat blij is”, ’goed doet als geneesmiddel’. — Spr. 17:22.
Bent u een „piekeraar”? Vraag uzelf dan af of het probleem waarover u piekert, werkelijk uw probleem is. Kan er iets aan gedaan worden? Zo niet, zet het dan uit uw geest. Houd u alleen bezig met de problemen van vandaag, pieker niet over die van morgen. In dit verband hebben wij opnieuw een goede schriftuurlijke raad: „Weest over niets bezorgd, maar laat in alles door gebed en smeking te zamen met dankzegging uw smeekbeden bij God bekend worden, en de vrede van God, die alle gedachten te boven gaat, zal uw hart en uw geestelijke vermogens behoeden door bemiddeling van Christus Jezus.” En zoals Jezus het stelde: „Weest . . . nooit bezorgd voor de volgende dag . . . Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen kwaad.” — Fil. 4:6, 7; Matth. 6:34.
Leren aanpassen is een andere grote hulp. Bent u getrouwd met een helleveeg? Pas u dan aan, door extra tactvol te zijn. Of kunt u haar misschien veranderen? Ook dat is een aanpassing. Hetzelfde geldt omgekeerd voor echtgenotes. Is uw man een brute alcoholist? U zou kunnen trachten geschillen over de situatie te vermijden, òf kunnen trachten veranderingen in de omgeving aan te brengen. Of zoals een wijs man het stelde: „O Heer, geef mij de kalmte om de dingen te aanvaarden die ik niet kan veranderen; de moed om de dingen te veranderen die ik kan; en de wijsheid om het verschil te kennen.” Ja, men zal zich soms, zoals het gezegde luidt, „in het onvermijdelijke moeten schikken”. Wat zal u daarbij helpen? Liefde, want liefde „verdraagt alle dingen”. — 1 Kor. 13:4-8.
U zult ook moeten leren een onderscheid te maken tussen wat wel en niet belangrijk is. Vermijd nodeloze geschillen door ’voor zover het van u afhangt, vredelievend te zijn jegens alle mensen’ (Rom. 12:18). Voorts zullen alle „werken van het vlees”, zoals losbandig gedrag en vlagen van toorn, vermeden dienen te worden. — Gal. 5:19-21.
Voorkomen beter dan genezen
„Voorkomen is beter dan genezen” is een spreuk die in dit verband evenzeer opgaat. Het spreekt bijna vanzelf dat nagenoeg al datgene wat genezend op een zenuwinzinking werkt, haar, indien eerder toegepast, ook had voorkomen. Zo hebben wij dus als belangrijkste les geleerd dat de gezondheid van onze zenuwen het meest is gebaat bij samenwerking. En samenwerking zal zeker het resultaat zijn wanneer wij de raad opvolgen om ’mensen te doen zoals wij willen dat zij ons doen’. — Luk. 6:31.
Tevredenheid is een andere belangrijke factor die tot voorkoming bijdraagt; ze is een eigenschap die de bijbel ons herhaaldelijk aanbeveelt om aan te kweken. Bijzonder nuttig zijn ook de waarschuwingen die in dit boek staan tegen liefde voor geld en de zucht naar rijkdom, aangezien dit niet alleen tot geestelijk verlies kan leiden, maar er ook de oorzaak van kan zijn dat men „overal met vele pijnen” wordt doorboord, waaraan een zenuwinstorting zeker niet vreemd hoeft te zijn. — 1 Tim. 6:6-10.
Terwijl praktische wijsheid ons inderdaad in hoge mate zal helpen een zenuwinzinking te voorkomen of te vermijden, geldt dit nog in veel sterkere mate voor de eigenschap liefde. Het schriftuurlijke beginsel dat ’liefde opbouwt” gaat in elk opzicht, zowel mentaal, fysiek als geestelijk, op (1 Kor. 8:1). De „werken van het vlees”, zo is aangetoond, kunnen een zenuwinstorting veroorzaken. Volgt daar dan ook niet uit dat de aankweking van het tegenovergestelde, de vruchten van de geest, een gunstige uitwerking zal hebben en zal bijdragen tot voorkoming? En wat zijn die vruchten van de geest? „Liefde, vreugde, vrede, lankmoedigheid, vriendelijkheid, goedheid, geloof, zachtaardigheid, zelfbeheersing.” Ja, er bestaat geen twijfel over: meer dan iets anders zal de toepassing van bijbelse beginselen in iemands leven een zenuwinstorting helpen genezen of voorkomen. — Gal. 5:22, 23.