Meroë — Stille getuige van vergane glorie

DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT IN KENIA

DE WERELD is de oude stad Meroë bijna vergeten. Ze ligt op de oostelijke oever van de Nijl, zo’n 210 km ten noordoosten van de Soedanese hoofdstad Khartoem, en was eens de trotse hoofdstad van het Ethiopische Rijk. Maar nu is ze niet meer dan een schoolvoorbeeld van verval. De bouwvallige tempels, leegstaande paleizen en afbrokkelende kunstwerken zijn slechts een zwakke echo van een glorierijk verleden. Laten wij eens een paar van de oude ruïnes bekijken.

Hier heeft de tempel van Amon gestaan, eens wel 140 meter lang. Nu nog steken de overblijfselen ervan uit het woestijnzand. Granieten beelden van rammen, waarvan sommige nog te zien zijn, flankeerden eens de brede processieweg naar de ingang van de tempel.

In de onmiddellijke omgeving van de tempel ziet u nog iets van het beeldhouw- en schilderwerk waarmee de koninklijke paleizen rijk versierd waren. Of misschien wilt u de prachtig bewerkte zuilen rond een nabijgelegen zwembad bewonderen. Het buizenstelsel waardoor eens het water naar het zwembad werd geleid, waarin het via de open bekken van kleine beelden met leeuwekoppen terechtkwam, is zelfs naar twintigste-eeuwse maatstaven ingenieus. De tand des tijds, de zon en het woestijnzand hebben de opvallende kleuren die de zuilen rond het zwembad sieren, niet helemaal kunnen vervagen.

Aan de oostelijke rand van Meroë staat de Zonnetempel, die eens een zeer belangrijke plaats innam bij de aanbidding die de inwoners van deze stad beoefenden. Hoewel deze tempel niet de indrukwekkende grootsheid heeft van de tempel van Amon, is hij niettemin rijk versierd met blauwe en gele vloer- en wandtegels en met gebeeldhouwde taferelen van militaire overwinningen.

Een belangrijk bewijs voor Meroës glorie is de begraafplaats. Verspreid over een uitgestrekte woestijnvlakte, maar betrekkelijk dicht bij de stad, liggen diverse piramiden. Hoewel deze graftombes niet zo omvangrijk en majestueus zijn als de grote piramiden van Egypte, zijn ze niettemin indrukwekkend. Ze vormen de overtuigende bewijzen voor een vergeten koninklijke levensstijl. In haar bloeitijd was Meroë een stad van distinctie — een oud Parijs, Washington of Moskou.

Maar wie woonden en werkten hier? En wat heeft tot de ondergang van deze stad geleid?

De mensen en hun geschiedenis

De stichters van Meroë waren Kuschieten ofte wel Ethiopiërs. Op muurschilderingen en beeldhouwwerk komen hun Afrikaanse trekken duidelijk uit. De Egyptische cultuur heeft haar stempel op Meroë gedrukt, maar tegen het einde van het tweede millennium v.G.T. wist Ethiopië zich van de Egyptische overheersing te ontdoen.

In de tweede helft van de achtste eeuw v.G.T. veroverde Ethiopië Egypte zelfs en voerde er zo’n zestig jaar de heerschappij. Hoewel velen denken dat Egypte het enige grote rijk van Afrikaanse origine is geweest, is dat dus niet het geval. Een van de Ethiopische heersers uit de achtste eeuw v.G.T., koning Tirhaka, wordt zelfs in de bijbel genoemd.

Volgens het bijbelverslag streed de Assyrische koning Sanherib tegen Libna terwijl hij tevens voorbereidingen trof om Jeruzalem aan te vallen. Plotseling kwam het bericht dat koning Tirhaka onderweg was om tegen de Assyriërs te strijden (2 Koningen 19:8, 9; Jesaja 37:8, 9). Assyrische inscripties vermelden echter dat Tirhaka bij Elteke werd verslagen. Een halve eeuw later kwam er een einde aan de Ethiopische overheersing van het Nijldal toen Assyrië Egypte geheel en al onder zijn juk bracht. — Nahum 3:8-10; Jesaja 20:3-6.

In die periode had de stad Napata als hoofdstad van Ethiopië gediend. Maar in 540 v.G.T. werd Meroë de hoofdstad van het rijk en zou dat 800 jaar blijven. En hoewel het rijk qua macht en invloed achteruitging, kon Meroë toch nog enige macht uitoefenen.

Tijdens de periode van de Romeinse overheersing werd een Ethiopische eunuch door Filippus de evangelieprediker geholpen een christen te worden (Handelingen 8:26-29, 38). De bijbel zegt dat deze man schatbewaarder was onder Candáce, de koningin van de Ethiopiërs. De naam Candáce blijkt een titel geweest te zijn voor koninginnen die regeerden vanuit Meroë. En dus kan Meroë zelfs enige invloed op de christelijke gemeente hebben gehad.

Verval van een rijk

Hoe komt het dan dat Meroë in vergetelheid is geraakt? De gegevens daarover zijn schaars. Wat de zaak verder compliceert is het feit dat de oude Kuschitische taal nog ontcijferd moet worden. Het Meroïtische cursieve schrift dat men bij de ingangen van tempels en paleizen en op andere steenconstructies hier en daar in de ruïnes ziet, is uniek, hoewel in een vroegere periode wel een gewijzigde versie van het Egyptische hiërogliefenschrift werd gebruikt. Meroïtische woorden kunnen wel worden gelezen en uitgesproken maar worden, helaas, nog niet begrepen. Wij moeten dus enigszins gissen naar wat er precies is gebeurd.

Het kan zijn dat het opkomende koninkrijk Aksoem Meroë heeft beroofd van haar handelspositie, wat vervolgens heeft geleid tot de neergang van het rijk. Hoe het ook zij, uiteindelijk heeft Aksoem omstreeks 350 G.T. Meroë aangevallen en verwoest. Meroë is daardoor met haar zustersteden, haar beschaving en haar cultuur in vergetelheid geraakt totdat recente archeologische opgravingen hun vergane glorie aan het licht brachten.

Enorme hopen metaalslakken verspreid over het landschap bij het oude Meroë duiden erop dat de bevolking het geheim van het smelten van ijzererts kende, en dat dit op reusachtige schaal gebeurde. Tussen de ruïnes van Meroë worden ijzeren landbouwwerktuigen en ook oorlogsmateriaal van ijzer gevonden. Meroës ligging aan de voornaamste handelsroute tussen Oost en West bracht veel handelaars en karavanen op haar grondgebied. Omdat ze toegang had tot de Indische Oceaan via de Ethiopische hooglanden en in westelijke richting tot Afrika ten zuiden van de Sahara, kon de kennis en invloed van Meroë zich gemakkelijk uitbreiden naar andere delen van Afrika.

Niettemin staat ook Meroë nu op de lijst van de talloze koninkrijken die korte tijd roem en macht genoten en toen verdwenen. Ondanks al haar vroegere kunstzinnigheid en rijkdom is de stad nu weinig meer dan een verzameling ruïnes. Toch heeft deze Ethiopische stad, waarvan de glorie vergaan is, zonder enige twijfel een onuitwisbaar stempel gedrukt op de groei en de verbreiding van de beschaving overal in Afrika.

[Kaart/Illustraties op blz. 25]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

SOEDAN

Meroë

Rode Zee

EGYPTE

SAOEDI-ARABIË

[Illustraties]

Boven: Tempelruïnes in Meroë

Onder: Grafpiramiden in Meroë

[Illustratie op blz. 24]

Reliëf op grafpiramide