Zagadkowe dolmeny — jak, kiedy i dlaczego?
OD NASZEGO KORESPONDENTA W HOLANDII
DOLMEN? A cóż to takiego? Jest to prehistoryczny obiekt zbudowany co najmniej z dwóch pionowych głazów, zwieńczonych blokiem poziomym; ma przeważnie kształt komory i pełni funkcję grobowca. Dolmeny spotyka się głównie w zachodniej, północnej i południowej Europie.
W holenderskiej prowincji Drenthe dolmeny najczęściej wkomponowane są w uroczy krajobraz. Słynny malarz Vincent van Gogh pisał kiedyś w liście, że w Drenthe jest tak pięknie, iż gdyby nie mógł pozostać tu na zawsze, wolałby nigdy nie oglądać tych okolic. Zwiedzający tutejsze dolmeny miłośnicy przyrody oraz archeologii są w pełni usatysfakcjonowani.
Ale właściwie czemu miałyby nas interesować pradawne konstrukcje kamienne? Choćby z czystej ciekawości. Dlaczego starożytne ludy zadawały sobie tyle trudu: przesuwały, obrabiały i podnosiły te niewyobrażalnie ciężkie bloki? Niektóre z nich ważyły wiele ton. A przecież w owych czasach nie znano jeszcze dzisiejszych dźwigów! Co zatem wiadomo o dolmenach?
Monumentalne konstrukcje megalityczne
Dolmeny zalicza się do konstrukcji megalitycznych (megalit to po grecku „wielki kamień”). Może słyszałeś o francuskich menhirach, których nazwa po bretońsku znaczy „długi kamień”. Na Minorce w archipelagu Balearów stoją megalityczne taule (stoły): ciężka, pozioma płyta jest ustawiona na pionowym bloku, co przypomina gigantyczną literę T.
Ludzi w dalszym ciągu fascynuje Stonehenge w Anglii — krąg potężnych głazów o wadze dochodzącej nawet do 50 ton. Około 80 bloków wykutych z błękitnoszarego piaskowca przetransportowano z Walii z gór Preseli, odległych o blisko 400 kilometrów. Jak informuje pewna książka, „uczeni przypuszczają, że budowla ta [Stonehenge] (...) to nic innego, tylko świątynia, w której zobrazowano odwieczne, cykliczne ruchy słońca, księżyca i gwiazd na sferze niebieskiej” (Mysteries of Mankind—Earth’s Unexplained Landmarks).
Dzisiejszy dolmen to zaledwie szkielet dawnego grobowca, gdyż gigantyczne bloki kamienne były pierwotnie ukryte w usypisku ziemi lub piasku. Wykopaliska ujawniły, że dolmen stanowił zbiorowy grobowiec. Wiele przemawia za tym, że w pewnym dolmenie pogrzebano przeszło 100 ciał — był to więc istny cmentarz!
W Holandii zachowały się do dziś 53 dolmeny, z czego 52 w prowincji Drenthe. Charakterystyczne, że nie wznoszono ich dowolnie, lecz przeważnie wzdłuż osi wschód-zachód, z wejściem od południa, co może mieć związek z pozornym rocznym ruchem Słońca. Starożytni budowniczowie ustawiali pionowe bloki nośne, na nich wielkie bloki szczytowe, a szczeliny pomiędzy głazami wypełniali drobniejszymi kamieniami. Posadzkę także robiono z kamieni. Największy holenderski dolmen, w pobliżu wsi Borger, ma 22 metry długości i do dziś zachowało się w nim 47 głazów. Jeden z kamieni szczytowych jest długi na trzy metry, a waży aż 20 ton! W związku z tym rodzi się wiele pytań.
Kto, kiedy, jak i dlaczego je wzniósł?
Na te pytania nie ma ostatecznych odpowiedzi, ponieważ nie istnieje spisana historia Europy z tamtego okresu. Dolmeny pokrywa mgła tajemnicy. A co o nich wiadomo? Albo przynajmniej — jakie przypuszczenia się snuje?
W roku 1660 „wielebny Picardt” z miasteczka Coevorden w prowincji Drenthe uznał, że dolmeny zostały wzniesione przez olbrzymów. Po pewnym czasie grobowcami tymi zainteresowały się miejscowe władze. Ponieważ głazy z dolmenów były używane do umacniania grobli i do budowy kościołów i domów, więc 21 lipca 1734 roku władze prowincji Drenthe wydały dekret w sprawie ochrony dolmenów.
Dopiero jednak po 1912 roku niektóre dolmeny starannie przebadali eksperci. Wewnątrz znaleźli szczątki ceramiki (fragmenty garnków), narzędzia (krzemienne ostrza siekier, groty strzał) oraz ozdoby — na przykład bursztynowe paciorki; ale kości zachowało się niewiele, rozpadły się bowiem w piaszczystej glebie. W pewnych miejscach odkopano fragmenty około 600 naczyń. Gdyby każdego zmarłego zaopatrzono, jak się przypuszcza, w dwa — trzy naczynia z jadłem, oznaczałoby to, iż w niektórych grobowcach pogrzebano dość dużo zwłok.
Uczeni twierdzą, że dolmeny zbudowano ze skandynawskich głazów narzutowych, przyniesionych przez lodowce w pradawnej epoce lodowcowej. Budowniczowie byli podobno rolnikami należącymi do „kultury pucharów lejkowatych”, nazwanej tak od wydobytych z ziemi pucharów, kształtem przypominających lejki.
Oto jedna z prób wyjaśnienia zastosowanej techniki budowlanej: „Ciężkie bloki prawdopodobnie umieszczano na drewnianych balach i przeciągano za pomocą skórzanych lin. Aby ulokować na górze głaz szczytowy, przypuszczalnie budowano pochylnię z piasku i gliny”. Ale jak było naprawdę, nikt dokładnie nie wie. Dlaczego zmarłych nie pogrzebano zwykłym sposobem? Jak budowniczowie wyobrażali sobie życie pozagrobowe? Czemu w grobowcach umieszczano różne przedmioty? Badacze mogą tylko snuć domysły. Dolmeny powstały w zamierzchłej przeszłości, toteż nie da się dziś precyzyjnie określić ich wieku ani ustalić, kto, jak i dlaczego je zbudował.
Kiedy w wyznaczonym przez Boga czasie zmarli powrócą do życia, prawdopodobnie odpowiedzą na niektóre z powyższych pytań (Jana 5:28; Dzieje 24:15). Budowniczowie dolmenów wyjawią, kiedy żyli, kim byli, dlaczego wznieśli te imponujące monumenty i jak tego dokonali.
[Ilustracja na stronie 25]
Taula na Minorce (Hiszpania)
[Ilustracja na stronie 25]
Dolmen w pobliżu miejscowości Havelte w Holandii
[Ilustracje na stronach 26, 27]
Stonehenge, Anglia
Poniżej: wielki dolmen w pobliżu miejscowości Borger, Holandia
[Ilustracja na stronie 26]
Zrekonstruowany dolmen niedaleko wsi Schoonoord w Holandii — widoczne usypisko ziemne i odsłonięte kamienie
[Ilustracja na stronie 27]
Długi grobowiec w Emmen (Schimmeres) w Holandii