Herod Wielki — ambitny budowniczy

PONAD dwa tysiące lat temu był władcą Judei, ale jego królestwo rozciągało się również na sąsiednie regiony. Panował ponad trzydzieści lat. Stał się znany jako Herod Wielki.

Herod często kojarzony jest z zawistnym mordercą członków własnej rodziny, a także bezbronnych małych chłopców. Gdy astrolodzy ze Wschodu oznajmili mu, że narodził się przyszły król, Herod udał, że chce złożyć dziecku hołd. Polecił przybyszom, aby je odszukali i potem do niego wrócili. Bóg jednak ostrzegł astrologów, żeby wracali inną drogą. Wówczas Herod kazał zgładzić wszystkich chłopców w wieku do dwóch lat w Betlejem i w okolicy, gdyż właśnie w tej miejscowości astrolodzy znaleźli Jezusa (Mateusza 2:1-18).

We wcześniejszych latach Herod zyskał jednak powszechne uznanie dzięki swym imponującym przedsięwzięciom budowlanym. Wznosił świątynie, amfiteatry, hipodromy, akwedukty, a także wspaniałe, ufortyfikowane pałace z luksusowymi łaźniami. Budowle te do dziś zachwycają inżynierów.

Herod wybierał wyjątkowe miejsca i integrował architekturę z naturalną rzeźbą terenu. Jego pałace zdobiły misterne freski, kunsztowne sztukaterie i mozaikowe posadzki. On pierwszy wybudował w Judei rzymskie termy z pomieszczeniami do gorących i letnich kąpieli oraz podłogowym systemem grzewczym. Wznosił całe miasta, a w jednym z nich utworzył sztuczny port.

Cezarea — miasto portowe

W Cezarei Herod wybudował jeden z największych portów morskich świata rzymskiego. Jego rozmiary zdumiewają archeologów. Było w nim dosyć miejsca na zakotwiczenie stu okrętów, co potwierdza, że Cezarea stanowiła niegdyś międzynarodowy ośrodek handlu.

Nabrzeża i falochrony wybudowano z zastosowaniem najnowocześniejszych technik. Naukowcy zastanawiali się, w jaki sposób robotnicy poradzili sobie z ogromnymi kamiennymi blokami, o których pisał żydowski historyk Józef Flawiusz. Ich długość wynosiła mniej więcej 15 metrów, a boczne krawędzie miały po 3 metry. Niedawno nurkowie odkryli, że użyte przez Heroda kamienie były w rzeczywistości wykonane z betonu. Podczas budowy nabrzeża i falochronów robotnicy umieszczali zaprawę w drewnianych formach, które mocowali w odpowiednich miejscach na dnie morza.

To znakomicie zaprojektowane portowe miasto miało również świątynię poświęconą Cezarowi Augustowi, a także pałac, hipodrom, teatr mieszczący 4000 widzów i podziemny system kanalizacji. Akweduktami i tunelami docierała do Cezarei świeża woda z oddalonych o 6 kilometrów źródeł znajdujących się w rejonie Karmelu.

Jerozolima i świątynia Heroda

Najwspanialszym przedsięwzięciem budowlanym Heroda była świątynia w Jerozolimie. Pierwotnie świątynię wzniósł tam król Salomon według planów architektonicznych, które jego ojciec, Dawid, otrzymał w natchnieniu od Boga (1 Królów 6:1; 1 Kronik 28:11, 12). Jakieś 420 lat później zniszczyli ją Babilończycy. Po przeszło 90 latach została odbudowana przez namiestnika Judy Zerubbabela, choć już nie z takim rozmachem.

Herod przebudował ten gmach i Józef Flawiusz tak go opisał: „Ze wszystkich stron (...) był on pokryty masywnymi płytami ze złota i jak tylko wschód zajaśniał blaskiem, odbijało się od niego tak oślepiające światło, że jeśli ktoś chciał koniecznie nań spojrzeć, odwracał oczy jak od promieni słońca. Zdążającym tutaj obcym pielgrzymom wydawał się z daleka podobny do góry zasypanej śniegiem: wszystko bowiem, co nie było pokryte złotem, miało wygląd nieskazitelnie biały” (Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki).

Mury oporowe okalające teren świątyni miały od zachodu jakieś 500 metrów długości, a w ich budowę zaangażowano tysiące ludzi. Ogromne kamienie układano bez użycia zaprawy. Jeden z nich ważył blisko 400 ton. Według pewnego uczonego w całym świecie starożytnym nie miały sobie równych pod względem wielkości. Nic dziwnego, że zrobiły takie wrażenie na uczniach Jezusa (Marka 13:1). W obrębie murów znajdował się rozległy plac zwany Wzgórzem Świątynnym — była to w starożytności największa platforma stworzona przez człowieka. Mogłoby się na niej zmieścić około 20 boisk piłkarskich!

Herodowi zawdzięczały świetność także inne budowle w Jerozolimie. Należała do niech twierdza Antonia, przylegająca do świątyni. Z jego inicjatywy postawiono również pałac, a przy wejściach do miasta trzy imponujące kilkupiętrowe wieże.

Samaria i Jerycho

Herod otrzymał od Cezara Augusta starożytną Samarię, której nazwę zmienił na Sebaste. Miasto upiększył wieloma obiektami — jednym z nich był prawdopodobnie stadion otoczony kolumnadami. Wybudował także sporo okazałych gmachów, które udekorował pięknymi freskami.

W dolinie Jordanu, około 250 metrów poniżej poziomu morza, leży Jerycho. Panuje tam przyjemny subtropikalny klimat. W przeszłości miasto zajmowało ponad 1000 hektarów i było jednym wielkim ogrodem. Herod postanowił wznieść tam rezydencję zimową. Zbudował trzy pałace, które połączył w jeden potężny kompleks. W każdym z budynków były sale audiencyjne, łaźnie, ogrody i baseny. Nic dziwnego, że król lubił zimą przebywać w Jerychu!

Imponujące pałace-fortece

Jednakże Herod obrał sobie jeszcze inną zimową siedzibę. Umocnił twierdzę położoną na skalnym płaskowyżu Masada, który wznosi się na wysokość przeszło 400 metrów ponad poziomem Morza Martwego. Wybudował tam wspaniały, trzypiętrowy pałac z tarasem i basenami, a także drugi pałac, w którym zainstalowano rzymską łaźnię z ogrzewaniem w ścianach oraz toaletę ze spłuczką.

W tym niegościnnym pustynnym otoczeniu Herod stworzył coś w rodzaju królewskiego uzdrowiska. Wyposażył je w dwanaście cystern mogących pomieścić 40 milionów litrów wody. Ponieważ forteca miała wydajny system gromadzenia deszczówki, wody wystarczało do nawadniania pól, jak również do basenów i łaźni.

Innym znaczącym osiągnięciem inżynieryjnym Heroda był Herodion — twierdza znajdująca się na sporym wzniesieniu, jakieś pięć kilometrów na południowy wschód od Betlejem. Składała się z dwóch głównych części: Herodionu Górnego i Dolnego. W części górnej powstał imponujący pałac, mający od strony wschodniej pięciokondygnacyjną wieżę, która niegdyś dominowała w krajobrazie, obecnie jednak jest zniszczona. Dwa lata temu światowe agencje informacyjne podały, że w górnych partiach zbocza Herodionu znaleziono pozostałości grobu Heroda. Ich zdaniem potwierdzałoby to sporządzony przez Józefa Flawiusza w I wieku opis orszaku pogrzebowego, który miał dotrzeć w to miejsce.

Herodion Dolny składał się z kompleksu zabudowań pałacowych i gospodarczych z centralnie usytuowanym ogrodem w stylu rzymskim, upiększonym kolumnadą. Znajdował się tam również ogromny basen z malowniczą wysepką pośrodku — niemal dwa razy większy od współczesnych basenów olimpijskich. Służył jako zbiornik do przechowywania wody, ale także jako basen kąpielowy, a nawet do pływania łodzią. Wodę doprowadzano akweduktem ze źródła oddalonego o pięć kilometrów.

Kilka lat temu pewien turysta tak się wypowiedział o otaczającym krajobrazie: „Na wschód otwierał się rozległy widok aż do Morza Martwego. Przed nami rozciągała się Pustynia Judzka, na którą niegdyś zbiegł Dawid przed ścigającym go Saulem. Patrząc na pofałdowany teren, zrozumieliśmy, jak mu się to udało — zwłaszcza że już od młodości znał te okolice. Podczas pasienia owiec być może nieraz wspinał się na to wzgórze i podziwiał panoramę, która zachwyciła i nas”.

O przedsięwzięciach realizowanych przez Heroda napisano już niejedną książkę. Wiele się dyskutuje na temat powodów zainicjowania tak imponującego programu budowlanego. Niektórzy twierdzą, że czynił to dla własnej chwały albo żeby zyskać uznanie na arenie politycznej. Bez względu na to, czym się kierował, ten krótki opis potwierdza, że Herod Wielki nie był jedynie okrutnym tyranem. Był również ambitnym budowniczym.

[Ilustracja na stronie 25]

CEZAREA

(wizja artystyczna)

[Ilustracja na stronie 25]

PAŁAC W JEROZOLIMIE

(makieta)

[Ilustracja na stronie 25]

ŚWIĄTYNIA HERODA

(makieta)

[Ilustracja na stronie 26]

MASADA

ruiny trzypiętrowego pałacu

[Prawa własności]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ilustracja na stronie 26]

HERODION

(wizja artystyczna)

[Prawa własności do ilustracji, strona 25]

Cezarea: Hiram Henriquez/​National Geographic Stock; pałac: dzięki uprzejmości Israel Museum, Jerozolima, oraz Todd Bolen/​Bible Places.com