PTAKI

Stałocieplne kręgowce pokryte piórami, jajorodne. W Biblii wspomniano o ptakach ok. 300 razy, przy czym z nazwy wymieniono jakieś 30 gatunków. Wzmianki te dotyczą m.in. ich lotu — często w kontekście ucieczki przed wrogami (Ps 11:1; Prz 26:2; 27:8; Iz 31:5; Oz 9:11); przesiadywania na drzewach (Ps 104:12; Mt 13:32); budowania gniazd (Ps 84:3; Eze 31:6); składania ich na ofiarę — zwłaszcza młodych gołębi i turkawek (Kpł 1:14; 14:4-7, 49-53); jedzenia ich samych (Neh 5:18) albo ich jaj (Iz 10:14; Łk 11:11, 12); a także Bożej troski o nie (Mt 6:26; 10:29; por. Pwt 22:6, 7).

Ptaki należały do pierwszych żywych dusz — zostały stworzone piątego „dnia” razem ze zwierzętami morskimi (Rdz 1:20-23). Z użytych w Biblii słów określających ptaka najczęściej występuje hebrajskie ʽof, które pochodzi od czasownika „latać” i dosłownie znaczy „stworzenie latające” (Rdz 1:20). Zdaniem G. R. Drivera ʽof „prawdopodobnie wskazuje na rytmiczne uderzanie skrzydłami wywołujące przepływ powietrza” (Palestine Exploration Quarterly, Londyn 1955, s. 5). Termin ten obejmował nie tylko wszystkie ptaki (Rdz 9:10; Kpł 1:14; 7:26) — np. przepiórki (Ps 78:27; por. Wj 16:13) i ptaki padlinożerne (1Sm 17:44, 46; 2Sm 21:10) — ale też uskrzydlone owady, zaliczane do „rojących się [hebr. szérec]” skrzydlatych stworzeń (Kpł 11:20-23; Pwt 14:19; zob. ROJĄCE SIĘ STWORZENIE). Poza tym w wielu miejscach pojawia się hebrajskie słowo cippòr, również określające ogół ptaków (Rdz 7:14). Trzeci hebrajski wyraz, ʽájit, odnosi się wyłącznie do ptaków drapieżnych.

W Pismach Greckich występują słowa òrneon, czyli „ptak” (Obj 18:2), oraz peteinòn i ptenòs, które dosłownie znaczą „fruwający” (Rz 1:23; 1Ko 15:39; por. Int, NTint). Według Dziejów 17:18 ateńscy filozofowie nazwali apostoła Pawła „gadułą”. Użytym tu greckim wyrazem (spermològos) określano ptaka, który zbiera nasiona, a przenośnie człowieka, który żebrząc lub kradnąc, zbiera okruchy jedzenia, bądź — jak w tym wypadku — tego, kto powtarza zasłyszane okruchy informacji, czyli nowinkarza.

Dokładne przyjrzenie się ptakom dostarcza przekonujących dowodów na to, że zgodnie z doniesieniem biblijnym zostały stworzone przez Boga. Co prawda zarówno ptaki, jak i gady są jajorodne, ale gady są zmiennocieplne i często zachowują się ospale, natomiast ptaki to zwierzęta stałocieplne, a zarazem wyjątkowo aktywne; mają też niezwykle szybkie tętno. Ewolucjonistyczny pogląd, jakoby łuski i przednie kończyny gadów przekształciły się w pierzaste skrzydła, nie ma uzasadnienia. Skamieniałości ptaków zwanych przez naukowców Archaeopteryx („praskrzydło”) i Archaeornis („praptak”) wskazują, że wprawdzie miały one zęby i długi ogon składający się z licznych kręgów, jednak były też całkowicie pokryte piórami, miały stopy przystosowane do siadania na gałęziach i w pełni rozwinięte skrzydła. Nie odkryto żadnych gatunków pośrednich — z oznakami przekształcania się łusek w pióra lub przednich nóg w skrzydła — mogących stanowić jakiekolwiek poparcie dla teorii ewolucji. Jak to wyraził apostoł Paweł, ciało ptaków różni się od ciała pozostałych ziemskich stworzeń (1Ko 15:39).

Psalmista nawoływał „ptaki skrzydlate”, by wysławiały Jehowę (Ps 148:1, 10), co rzeczywiście czynią skomplikowaną budową swego ciała. Jeden ptak może mieć od 1000 do przeszło 20 000 piór. Oś każdego z nich stanowi stosina, od której odchodzi setki promieni tworzących chorągiewkę. Promień składa się z kilkuset promyków, a te z kolei są zaopatrzone w setki haczyków. Ocenia się, że 15-centymetrowe pióro gołębia liczy setki tysięcy promyków i dosłownie miliony haczyków. Aerodynamicznie zbudowane ptasie skrzydła i ciała przewyższają pod względem złożoności konstrukcji i sprawności działania nowoczesne samoloty. Dzięki pustym w środku kościom ptak jest lekki — np. szkielet fregaty, której rozpiętość skrzydeł osiąga 2 m, waży jedynie ok. 110 g. U wielkich ptaków szybujących niektóre kości skrzydeł są od wewnątrz wzmocnione siecią beleczek, przypominających rozpórki w skrzydle samolotu.

Przed potopem Noe wprowadził do arki po parze ptaków „według ich rodzajów”, by ocalić je przed zagładą (Rdz 6:7, 20; 7:3, 23). Nie sposób określić, ile wtedy istniało różnych „rodzajów” ptaków, zwłaszcza że niektóre wyginęły w bliższych nam czasach. Co jednak ciekawe, lista ptaków przedstawiona w dziele The New Encyclopædia Britannica (1985, t. 15, ss. 14-106), oparta na współczesnej taksonomii, obejmuje ogółem tylko 221 rodzin ptaków, w tym wymarłe i znane jedynie ze skamieniałości. Oczywiście w skład tych rodzin wchodzi ogółem tysiące gatunków (zob. ARKA 1).

„Czyste stworzenia latające” były wśród zwierząt, które po potopie Noe złożył na ofiarę (Rdz 8:18-20). Wtedy też Bóg pozwolił ludziom jeść mięso ptaków, pod warunkiem że zostanie wykrwawione (Rdz 9:1-4; por. Kpł 7:26; 17:13). W tamtym okresie za „czyste” najwyraźniej uznawano te gatunki, które Bóg w jakiś sposób wskazał jako nadające się do składania Mu w ofierze; jeśli zaś chodzi o spożywanie ptaków, to z Biblii wynika, że żadne nie były uważane za „nieczyste” do czasu wprowadzenia Prawa Mojżeszowego (Kpł 11:13-19, 46, 47; 20:25; Pwt 14:11-20). Biblia nie wyjaśnia wprost, co decydowało o tym, że tego czy innego ptaka zaliczano do „nieczystych” ceremonialnie. Choć zazwyczaj chodziło o ptaki drapieżne lub padlinożerne, nie było tak w każdym wypadku (zob. DUDEK). Zakaz spożywania takich ptaków został zniesiony po ustanowieniu nowego przymierza, co Bóg wyraźnie pokazał w wizji Piotrowi (Dz 10:9-15).

Identyfikacja pewnych ptaków wymienionych w Biblii stwarza duże trudności. Leksykografowie kierują się zwykle znaczeniem rdzenia, od którego wywodzi się dana nazwa (z reguły opisowa), występującymi w tekście wzmiankami o zwyczajach i środowisku tego ptaka oraz obserwacjami gatunków spotykanych w krajach biblijnych. W wielu wypadkach uznaje się, że nazwa ma znamiona onomatopei, czyli odpowiada dźwiękom wydawanym przez określonego ptaka.

Zróżnicowane ukształtowanie terenu Palestyny — od zimnych szczytów górskich po głębokie, gorące doliny, od suchych pustyń po nadmorskie równiny — oraz położenie w pobliżu pd.-wsch. brzegów Morza Śródziemnego sprzyjają występowaniu dużej liczby gatunków ptaków. Leżącą na pn. górę Hermon przez większą część roku pokrywa śnieg, a 200 km na pd., w dolnym odcinku doliny Jordanu i okolicach Morza Martwego, panuje klimat tropikalny. Oba regiony są zamieszkiwane przez charakterystyczną dla siebie grupę ptaków (gatunki górskie lub tropikalne), podobnie jak obszary o klimacie umiarkowanym i pustynne (Ps 102:6; 104:16, 17). Ponadto przez Palestynę biegnie jedna z głównych tras ptasich wędrówek, toteż każdego roku przelatuje tamtędy mnóstwo ptaków (bocianów, turkawek, przepiórek, jerzyków, jaskółek, bilbili, kukułek i in.) — wiosną lecą z Afryki na pn., a jesienią z Europy i Azji na pd. (PnP 2:11, 12; Jer 8:7). Dlatego ocenia się, że w różnych porach roku można spotkać w Palestynie ogółem ok. 470 gatunków ptaków. A ze względu na postępujące od setek lat niszczenie tamtejszych lasów i innej roślinności jest bardzo prawdopodobne, że w czasach biblijnych żyło na tych terenach jeszcze więcej ptaków.

W Palestynie występuje wyjątkowo dużo ptaków drapieżnych (hebr. ʽájit), m.in. orłów, jastrzębi, sokołów, kań i sępów. Pewnego razu zaczęły się one zlatywać do ofiary ze zwierząt i ptaków, którą złożył Abraham; musiał je odpędzać aż do zachodu słońca (Rdz 15:9-12; por. 2Sm 21:10). Poszukując pożywienia, kierują się one raczej doskonałym wzrokiem niż stosunkowo słabym węchem.

Dobrze znany widok gromady ptaków padlinożernych zebranych przy ścierwie często był przywoływany w wyzwaniach rzucanych wrogom (1Sm 17:44, 46), a także w natchnionych przez Boga proroczych przestrogach dla narodu izraelskiego i jego władców (Pwt 28:26; 1Kl 14:11; 21:24; Jer 7:33; 15:3) oraz dla obcych ludów (Iz 18:1, 6; Eze 29:5; 32:4). Dlatego wybrany przez Jehowę wykonawca Jego wyroków został obrazowo nazwany „drapieżnym ptakiem” (Iz 46:11). Chcąc unaocznić spustoszenie jakiegoś miasta lub kraju, opisywano je jako siedlisko ptaków lubiących odludne okolice (Iz 13:19-21; por. Obj 18:2) bądź jako miejsce zupełnie opuszczone przez ptaki (Jer 4:25-27; 9:10; 12:4; Oz 4:3; Sof 1:3). W Księdze Ezechiela wszystkie ptaki zaproszono na ucztę z ciał Goga z Magog i jego popleczników (Eze 39:1-4, 17-21) i podobnie w Objawieniu wezwano „wszystkie ptaki, które latają środkiem nieba”, by jadły ciała przywódców narodów i ich wojsk, zgładzonych przez Króla Chrystusa Jezusa (Obj 19:11-21; por. z tym pocieszające słowa Boga do Jego ludu z Oz 2:18-20).

Izraelitom nie wolno było sporządzać ani czcić podobizn ptaków mających wyobrażać prawdziwego Boga (Pwt 4:15-17), ale w narodach pogańskich, zwłaszcza w Egipcie, kult tych stworzeń był bardzo popularny (Rz 1:23). W tamtejszych grobach odnaleziono setki zmumifikowanych ciał ptaków, głównie sokołów, sępów i ibisów, które Egipcjanie uznawali za święte. Postać ptaków mają 22 egipskie hieroglify.