Od zwoju do kodeksu — jak Biblia przybrała formę książki

W CIĄGU stuleci ludzie stosowali najrozmaitsze sposoby przechowywania informacji. Słowa utrwalano na pomnikach, kamiennych lub drewnianych tablicach, arkuszach pergaminu i innych materiałach. Do I wieku n.e. na Bliskim Wschodzie popularnym nośnikiem słowa pisanego był zwój. Później pojawił się kodeks, który z biegiem czasu zajął jego miejsce. Wydatnie przyczynił się też do rozpowszechnienia Biblii. Czym był kodeks i jak wszedł do użytku?

Kodeks stanowił pierwowzór dzisiejszej książki. Składał się z arkuszy, które zaginano i łączono ze sobą wzdłuż zagięcia. Karty, pokryte pismem po obu stronach, chroniła okładka. Pierwsze kodeksy nie przypominały zbytnio obecnych książek, ale podobnie jak to się dzieje z innymi nowościami, wynalazek ten udoskonalano i dostosowywano do potrzeb i upodobań użytkowników.

Drewno, wosk i pergamin

Początkowo kodeksy zazwyczaj robiono z woskowanych tabliczek drewnianych. Tabliczki takie, pokryte tekstem i połączone ze sobą wzdłuż dłuższego boku, odnaleziono w Herkulanum — mieście, które wraz z Pompejami unicestwiła w roku 79 n.e. erupcja Wezuwiusza. Z czasem sztywne tabliczki zastąpiono arkuszami elastycznego materiału. Tego rodzaju kodeksy, przypominające książki, nazywano po łacinie membranae, czyli pergaminami — od skóry, z której na ogół sporządzano poszczególne karty.

Do naszych czasów przetrwały też kodeksy papirusowe. Należą do nich najstarsze znane kodeksy chrześcijańskie odnalezione w Egipcie, które zachowały się dzięki panującemu tam suchemu klimatowi.

Zwój czy kodeks?

Jak się wydaje, chrześcijanie posługiwali się głównie zwojem co najmniej do końca I wieku n.e. Potem aż do III wieku n.e. trwała zacięta rywalizacja między zwolennikami kodeksu a zwolennikami zwoju. Ci ostatni, przyzwyczajeni do korzystania ze zwojów, nie chcieli rezygnować z tej uświęconej tradycją formy zapisu. Pomyślmy jednak, jak wyglądało czytanie zwoju. Składał się on zazwyczaj z określonej liczby arkuszy papirusu lub pergaminu, które po sklejeniu ze sobą tworzyły długi pas zwijany w rulon. Jego wewnętrzną stronę zapisywano tekstem ułożonym w kolumny. Aby przeczytać jakiś fragment, należało rozwinąć zwój i odnaleźć szukane miejsce. Następnie trzeba było go zwinąć (Łukasza 4:16-20). Pojedyncze dzieło literackie na ogół wymagało użycia kilku zwojów, toteż korzystanie z niego było jeszcze bardziej nieporęczne. Chociaż od II wieku n.e. chrześcijanie najwyraźniej preferowali sporządzanie kopii Pisma Świętego w formie kodeksu, zwojem posługiwano się jeszcze przez całe stulecia. Niemniej zdaniem uczonych chrześcijanie bardzo się przyczynili do upowszechnienia kodeksu.

Kodeks ma sporo niekwestionowanych zalet — mieści dużo tekstu, jest poręczny i łatwy do przenoszenia. Chociaż niektórzy już wtedy dostrzegali te walory, ogół niechętnie rozstawał się ze zwojem. Jednak w następnych stuleciach kodeks z różnych względów stopniowo zyskiwał przewagę.

W porównaniu ze zwojem kodeks był tańszy. Jego karty pokrywano pismem po obu stronach, a w jednym tomie można było zmieścić kilka książek. Istnieje opinia, że o powodzeniu kodeksu wśród chrześcijan oraz prawników przesądziła łatwość w odszukiwaniu potrzebnych fragmentów. Niewielkie kodeksy — lub nawet same wykazy cytatów biblijnych — stanowiły dla chrześcijan nieocenioną pomoc w działalności kaznodziejskiej. Poza tym kodeks miał okładki, zwykle drewniane, był więc trwalszy od zwoju.

Kodeksy świetnie się nadawały również do osobistej lektury. Pod koniec III wieku wśród osób podających się za chrześcijan krążyły Ewangelie w formie małego kodeksu pergaminowego. Od tego czasu wydano w postaci książkowej miliardy egzemplarzy całej Biblii lub jej części.

Obecnie istnieje wiele narzędzi pozwalających szybko i łatwo korzystać z mądrości Bożej zawartej w Piśmie Świętym. Można czytać tekst na ekranie komputera lub na papierze albo słuchać zapisu dźwiękowego. Bez względu na to, w jakiej formie najbardziej lubisz się zapoznawać ze Słowem Bożym, pielęgnuj miłość do tej Księgi i zajmuj się nią codziennie (Psalm 119:97, 167).

[Ilustracje na stronie 15]

Kodeks wydatnie przyczynił się do rozpowszechnienia Biblii