Czego się uczymy z historii królestwa Lidii

BYĆ może nigdy nie słyszałeś o starożytnym królestwie Lidii, więc zapewne zaskoczy cię fakt, iż tamtejszy wynalazek zmienił losy światowego handlu. Dla wielu czytelników Biblii niespodzianką będzie, że pewne lidyjskie odkrycie rzuca światło na zagadkowe proroctwo biblijne. Co takiego odkryli Lidyjczycy? Zanim się tego dowiemy, warto trochę poznać to niemal zapomniane już państwo.

Królowie Lidii zasiadali na tronie w stołecznym mieście Sardes, leżącym w zachodniej Azji Mniejszej, na terenie dzisiejszej Turcji. Ostatni lidyjski monarcha, Krezus, nagromadził legendarne bogactwa, ale około 546 roku p.n.e. został pokonany przez perskiego władcę Cyrusa Wielkiego — tego samego Cyrusa, który kilka lat później zdobył Babilon.

Podobno pomysłowi handlowcy lidyjscy jako jedni z pierwszych zaczęli posługiwać się monetami. Złoto i srebro od dawna należały do środków płatniczych, ale z powodu różnych wielkości złotych bryłek i pierścieni ludzie musieli ważyć je przy każdej transakcji. Na przykład w Izraelu prorok Boży Jeremiasz kupił od krewnego pewne pole, po czym napisał: „Odważyłem mu pieniądze, siedem sykli i dziesięć srebrników” (Jeremiasza 32:9).

W czasach, gdy żył Jeremiasz, mieszkańcy Lidii wynaleźli coś, co uprościło handel — zaczęli używać monet o jednolitej wadze potwierdzonej urzędową pieczęcią wybijaną na każdej z nich. Pierwsze tamtejsze monety wykonywano z naturalnego stopu złota i srebra zwanego elektrum. Kiedy Krezus został królem, zastąpił je monetami niemal z czystego kruszcu — złotymi albo srebrnymi. Lidyjczycy stworzyli system monetarny, w którym 12 monet srebrnych stanowiło równowartość jednej złotej. Jednak system ten łatwo było oszukać, wprowadzając do obiegu fałszywe monety ze złota zmieszanego z tańszymi metalami. Kupcy potrzebowali prostego sposobu na sprawdzenie czystości kruszcu.

Lidyjczycy odkryli, że ich problem może rozwiązać rodzima skała zwana lidytem. Kiedy się potrze monetą o lekko ziarnistą powierzchnię tego czarnego kamienia, zostaje na nim ślad. Zawartość złota w monecie można ustalić, porównując kolory śladów pozostawionych na lidycie przez monetę i przez igły o znanej próbie złota. Właśnie to odkrycie — test kamieniem probierczym — zapewniło systemowi monetarnemu wiarygodność. Ale jak wiedza o kamieniach probierczych pomaga nam zrozumieć Biblię?

Symboliczne probierze w Biblii

W miarę upowszechniania się wśród kupców wspomnianego sposobu weryfikacji próby złota słowo básanos, oznaczające „kamień probierczy”, zaczęto ogólnie odnosić do metod sprawdzania. W języku greckim, w którym spisano część Biblii, terminem tym określano też cierpienia ludzi badanych na torturach.

Pochodzącym od tego wyrazu słowem basanistés zaczęto również określać dozorców więziennych, ponieważ zadawali oni więźniom męki. Na przykład niewdzięczny niewolnik wspomniany w jednej z przypowieści Jezusa został wydany „dozorcom więziennym” bądź — jak podają inne przekłady — „katom” (Biblia Tysiąclecia, Biblia warszawska, Biblia gdańska) lub „oprawcom” (Biblia poznańska) (Mateusza 18:34). W pewnej encyklopedii biblijnej tak napisano na temat tego wersetu: „Prawdopodobnie już samo uwięzienie uznawano za ‚katusze’ (i niewątpliwie słusznie), więc ‚kaci’ to nie kto inny jak właśnie dozorcy więzienni” (The International Standard Bible Encyclopaedia). Dzięki tym wyjaśnieniom możemy lepiej zrozumieć pewien intrygujący fragment biblijny.

Zagadka rozwiązana

Szczerzy czytelnicy Biblii od dawien dawna zastanawiali się, jaki los czeka Szatana. W Księdze tej czytamy: „Diabeł (...) został wrzucony do jeziora ognia i siarki, gdzie już się znajdowali zarówno bestia, jak i fałszywy prorok; i będą męczeni dzień i noc na wieki wieków” (Objawienie 20:10). Skazania kogoś przez Jehowę na wieczne męczarnie nie da się pogodzić z miłością i sprawiedliwością Bożą (Jeremiasza 7:31). Co więcej, Biblia mówi, że wieczne życie jest darem, a nie karą (Rzymian 6:23). Najwyraźniej więc w Objawieniu 20:10 użyto języka symboli. Z całą pewnością symbolami są bestia i jezioro ognia (Objawienie 13:2; 20:14). Czy wspomniane tu męczarnie również należy rozumieć symbolicznie? Co mogłyby oznaczać?

Jak już wspomnieliśmy, greckie słowo tłumaczone na „cierpienia” lub „męczarnie”, a także na „kamień probierczy”, może się również odnosić do tortur związanych z uwięzieniem. Dlatego wzmianka o wiecznym „męczeniu” Szatana może wskazywać na uwięzienie go w najlepiej strzeżonym miejscu — więzieniu śmierci.

Test za pomocą lidytu pomaga nam zrozumieć jeszcze inny szczegół dotyczący wiecznego „męczenia” Szatana, harmonizujący z miłością Bożą. W języku polskim, podobnie jak w innych językach, probierz to wzorzec, z którym się coś porównuje. Na przykład Uniwersalny słownik języka polskiego podaje, że „probierz” to „miernik służący za podstawę oceny czegoś; kryterium, sprawdzian”. A zatem zapowiedź wiecznych „mąk” Szatana oznacza, że wydany na niego wyrok posłuży za wiecznotrwały probierz, na który będzie się można powołać, gdyby kiedykolwiek w przyszłości doszło do buntu przeciw Jehowie. Nigdy więcej nie trzeba będzie długo udowadniać żadnemu buntownikowi, że jego wyzwanie rzucone zwierzchniej władzy Jehowy jest bezpodstawne.

Zrozumienie, dlaczego wśród kupców upowszechnił się test lidyjskim kamieniem probierczym, oraz poznanie obrazowych określeń związanych z tą praktyką rzuca światło na przyszłość Szatana. Jego los na zawsze posłuży za probierz sądu, a Bóg już nigdy więcej nie będzie musiał tolerować buntu (Rzymian 8:20).

[Napis na stronie 23]

Symboliczne męki Szatana wskazują, że wydany na niego wyrok posłuży za wiecznotrwały probierz

[Mapa na stronie 21]

[Patrz publikacja]

Morze Czarne

LIDIA

SARDES

Morze Śródziemne

[Ilustracja na stronie 21]

Ruiny starożytnego Sardes

[Ilustracja na stronie 22]

W starożytności pieniądze odważano na wadze

[Prawa własności]

E. Strouhal/​Werner Forman/​Art Resource, NY

[Ilustracje na stronach 22, 23]

Test kamieniem probierczym przetrwał do naszych czasów

[Prawa własności]

Monety: dzięki uprzejmości Classical Numismatic Group, Inc.; kamień probierczy: Science Museum/​Science & Society Picture Library

[Prawa własności do ilustracji, strona 21]

Moneta z elektrum: dzięki uprzejmości Classical Numismatic Group, Inc.