Kiedy została zburzona starożytna Jerozolima? — część pierwsza

Jakie to ma znaczenie? Na co wskazują dowody?

Jest to pierwszy z dwóch artykułów omawiających kwestie naukowe związane z datą zburzenia starożytnej Jerozolimy. Oba artykuły zawierają starannie udokumentowane i oparte na Biblii odpowiedzi na pytania nurtujące niektórych czytelników.

„Datą zburzenia Jerozolimy powszechnie uznawaną przez historyków i archeologów jest rok 586 lub 587 p.n.e.a Dlaczego Świadkowie Jehowy twierdzą, że był to rok 607 p.n.e.? Na czym opieracie to wyliczenie?”

POWYŻSZE pytanie zadał jeden z naszych czytelników. Dlaczego interesuje nas dokładna data zburzenia Jerozolimy przez babilońskiego króla Nebukadneccara (Nabuchodonozora) II? Po pierwsze, dlatego, że wspomniane wydarzenie stanowi ważny punkt zwrotny w dziejach ludu Bożego. Pewien historyk nadmienił, iż doprowadziło ono do „katastrofy, i to ostatecznej katastrofy”. Rok ten oznaczał koniec funkcjonowania świątyni, która przez ponad 400 lat była centrum wielbienia Wszechmocnego Boga. Pisarz biblijnego psalmu ubolewał: „Boże, (...) zbezcześcili Twą świętą świątynię, zamienili Jeruzalem w ruinę gruzów” (Psalm 79:1, Katolicki Uniwersytet Lubelski)b.

Po drugie, jeśli dokładnie ustalimy rok rozpoczęcia się tej „ostatecznej katastrofy” oraz zrozumiemy, że odrodzenie się religii prawdziwej w Jerozolimie było spełnieniem precyzyjnego proroctwa biblijnego, to możemy nabrać większego zaufania do Słowa Bożego. Dlaczego więc Świadkowie Jehowy trzymają się daty, która o 20 lat różni się od powszechnie uznawanej chronologii? Krótko mówiąc, ze względu na dowody obecne w samej Biblii.

„Siedemdziesiąt lat” — dla kogo?

Wiele lat przed zagładą Jerozolimy żydowski prorok Jeremiasz podał ważną informację, pozwalającą zrozumieć chronologię biblijną. „Do wszystkich mieszkańców Jerozolimy” skierował następujące ostrzeżenie: „Cały ten kraj zostanie spustoszony i opuszczony, a narody będą służyć królowi babilońskiemu przez lat siedemdziesiąt” (Jeremiasza 25:1, 2, 11, Biblia Tysiąclecia, wydanie V). Później prorok dodał: „Tak bowiem rzekł Jehowa: ‚Gdy się dopełni siedemdziesiąt lat w Babilonie, zwrócę na was uwagę i potwierdzę wobec was swoje dobre słowo, sprowadzając was z powrotem na to miejsce’” (Jeremiasza 29:10). Jak rozumieć wyrażenie „siedemdziesiąt lat”? I jak ten okres pomaga ustalić datę zburzenia Jerozolimy?

Niektóre przekłady wspominają o 70 latach nie „w Babilonie”, ale „dla Babilonu” (BT). Część historyków twierdzi zatem, iż ten 70-letni okres dotyczy mocarstwa babilońskiego, a nie narodu żydowskiego. Według chronologii świeckiej Babilończycy mieli władzę nad ziemią judzką i Jerozolimą przez jakieś 70 lat — mniej więcej od roku 609 p.n.e. do 539 p.n.e., kiedy to zdobyto Babilon, stolicę ich imperium.

Jak jednak wskazuje Pismo Święte, ten 70-letni okres był surową karą sprowadzoną przez Boga na mieszkańców Judy i Jerozolimy, którzy na mocy przymierza z Bogiem mieli być Mu posłuszni (Wyjścia 19:3-6). Gdy nie chcieli się odwrócić od swoich grzechów, Bóg oznajmił: „Oto poślę, by przyprowadzić (...) Nabuchodonozora, króla Babilonu (...) przeciw temu krajowi, przeciw jego mieszkańcom i przeciw wszystkim narodom dokoła” (Jeremiasza 25:4, 5, 8, 9, BT). Chociaż gniew Babilonu miał być skierowany również przeciw okolicznym narodom, to spustoszenie Jerozolimy i 70-letnia niewola zostały nazwane przez Jeremiasza „karą za przewinienie”, ponieważ Jerozolima „rażąco zgrzeszyła” (Lamentacje 1:8; 3:42; 4:6).

A zatem według Pisma Świętego 70-letnie wygnanie było surową karą wymierzoną mieszkańcom Judy przez Boga za pośrednictwem Babilończyków. Jednak Bóg obiecał Żydom, że po 70 latach ‛znów przyprowadzi ich na to miejsce’ — do Judy i Jerozolimy (Jeremiasza 29:10, BT).

Kiedy się rozpoczęło „siedemdziesiąt lat”?

Ezdrasz, natchniony przez Boga historyk, który żył po upływie 70 lat zapowiedzianych przez proroka Jeremiasza, napisał o królu Nebukadneccarze: „Wszystkich, którzy zdołali uniknąć miecza, poprowadzono do Babilonu, gdzie byli niewolnikami [Nabuchodonozora i] jego synów aż do czasu powstania tam królestwa perskiego. I tak wypełniły się słowa Jahwe, wypowiedziane przez usta proroka Jeremiasza: Dopóki kraj ten nie dopełni swoich szabatów, będzie leżał odłogiem przez cały czas swego uciśnienia, aż upłynie czas siedemdziesięciu lat” (2 Kronik 36:20, 21, Biblia Warszawsko-Praska).

Tak więc podczas 70 lat kraina judzka i Jerozolima miały ‛dopełnić swoich szabatów’. Oznaczało to, że ziemia nie będzie uprawiana — pola nie będą obsiewane, a winnice przycinane (Kapłańska 25:1-5). Z powodu nieposłuszeństwa sług Bożych, których grzechy mogły obejmować nieprzestrzeganie lat sabatowych, ich ziemia miała być opustoszała i leżeć odłogiem przez 70 lat (Kapłańska 26:27, 32-35, 42, 43).

Od kiedy ziemia judzka była opuszczona i nieuprawiana? W rzeczywistości Babilończycy pod wodzą Nebukadneccara zaatakowali Jerozolimę dwukrotnie, ale w pewnym odstępie czasu. Kiedy więc rozpoczął się omawiany okres 70 lat? Na pewno nie wtedy, gdy Nebukadneccar wyruszył po raz pierwszy. Dlaczego? Co prawda uprowadził wówczas z Jerozolimy do Babilonu wielu jeńców, ale mnóstwo mieszkańców kraju pozostawił; nie zburzył też stolicy. Jeszcze przez szereg lat „niski stanem” lud zamieszkujący Judę utrzymywał się z uprawy ziemi (2 Królów 24:8-17). Miało się to jednak radykalnie zmienić.

Bunt Żydów ponownie przywiódł Babilończyków do Jerozolimy (2 Królów 24:20; 25:8-10). Doszczętnie zniszczyli oni miasto wraz ze świętą świątynią, a wielu mieszkańców zabrali do niewoli. W ciągu dwóch miesięcy „cały lud [który jeszcze pozostał w kraju], od najmłodszych do najstarszych, i dowódcy wojskowi zbiegli do Egiptu, gdyż bali się Chaldejczyków”, czyli Babilończyków (2 Królów 25:25, 26, BWP). Właśnie od tego czasu, od miesiąca Tiszri — siódmego w kalendarzu żydowskim (wrzesień/​październik) — ziemia była opuszczona i nieuprawiana i dlatego można powiedzieć, że zaczął się dla niej sabat. Ustami Jeremiasza Bóg rzekł do żydowskich uchodźców przebywających w Egipcie: „Widzieliście nieszczęście, które sprowadziłem na Jerozolimę i na wszystkie miasta Judy. Są one dzisiaj ruiną i nikt w nich nie mieszka” (Jeremiasza 44:1, 2, Edycja Świętego Pawła). Najwyraźniej więc właśnie wtedy rozpoczął się zapowiedziany okres 70 lat. Który to był rok? Aby znaleźć odpowiedź, ustalmy, kiedy się ten okres zakończył.

Kiedy się zakończyło „siedemdziesiąt lat”?

Prorok Daniel, który przebywał w Babilonie i żył „aż do przejęcia władzy przez królów perskich”, obliczył, kiedy miało dobiec końca 70 lat niewoli (2 Kronik 36:20, KUL). Napisał: „Ja, Daniel, dociekałem w księgach liczby lat, które objawił PAN prorokowi Jeremiaszowi, a które miały upłynąć od spustoszenia Jerozolimy. Miało to być siedemdziesiąt lat” (Daniela 9:1, 2, EŚP).

Ezdrasz, który również analizował proroctwa Jeremiasza, powiązał koniec „okresu lat siedemdziesięciu” z czasem, gdy Bóg pobudził „ducha Cyrusa, króla perskiego, by nakazał ogłosić” stosowne zarządzenie (2 Kronik 36:21, 22, Biblia poznańska). Kiedy Żydzi zostali uwolnieni? Wspomniane zarządzenie wyszło „w pierwszym roku Cyrusa, króla Persji” (zobacz ramkę „Kluczowa data w historii”). Do jesieni 537 roku p.n.e. Żydzi powrócili już do Jerozolimy, by wznowić tam prawdziwe wielbienie Boga (Ezdrasza 1:1-5; 2:1; 3:1-5).

A zatem według chronologii biblijnej ten 70-letni okres należy rozumieć dosłownie — dobiegł on końca w roku 537 p.n.e. Licząc 70 lat wstecz, dochodzimy do początku tego okresu w roku 607 p.n.e.

Skoro dowody oparte na Piśmie Świętym, natchnionym przez Boga, wyraźnie wskazują na rok 607 p.n.e. jako datę zniszczenia Jerozolimy, to dlaczego wiele autorytetów trzyma się roku 587? Uczeni ci polegają na dwóch źródłach informacji — pismach historyków klasycznych oraz kanonie Ptolemeusza. Czy te dokumenty są bardziej wiarygodne niż Biblia? Zbadajmy to.

Historycy klasyczni — jak dokładni?

Historycy, którzy żyli w czasach bliskich zagładzie Jerozolimy, podają niejednolite informacje na temat królów nowobabilońskich (zobacz ramkę „Królowie nowobabilońscy”)c. Podawana przez nich kolejność wydarzeń nie zgadza się z Biblią. Ale jak dalece wiarygodne są ich opracowania?

Jednym z historyków żyjących blisko epoki nowobabilońskiej był Berossos. Oryginał jego dzieła Babyloniaka, sporządzony około roku 281 p.n.e., zaginął, a przetrwały tylko fragmenty cytowane w dziełach innych historyków. Berossos twierdził, że korzystał z „książek, które z wielką pieczołowitością przechowywano w Babilonie”⁠¹. Czy rzeczywiście był on rzetelnym historykiem? Rozważmy przykład.

Berossos napisał, że asyryjski król Sancherib sprawował władzę po „panowaniu [swojego] brata”; „a po nim jego syn [Asarhaddon królował] 8 lat; a potem Sammuges [Szamasz-szuma-ukin] 21 lat” (III, 2.1, 4). Jednakże babilońskie dokumenty historyczne spisane na długo przed Berossosem podają, iż Sancherib objął tron po swoim ojcu, Sargonie II, a nie swoim bracie; Asarhaddon panował 12 lat, nie 8, zaś Szamasz-szuma-ukin sprawował władzę przez 20 lat, a nie 21. Uczony Robartus J. van der Spek wprawdzie przyznał, że Berossos korzystał z kronik babilońskich, ale napisał: „Nie powstrzymało go to przed wprowadzeniem własnych dodatków i interpretacji”⁠².

Jak inni uczeni zapatrują się na Berossosa? „W przeszłości Berossos był uznawany za historyka” — napisał Stanley M. Burstein, który skrupulatnie analizował jego dzieła. Następnie podsumował: „Gdyby nim był, to jego wyniki należałoby uznać za mierne. Nawet w obecnym fragmentarycznym stanie Babyloniaka zawiera zaskakujące przeinaczenia prostych faktów (...) U historyka takie uchybienia zasługiwałyby na potępienie, ale wysiłki Berossosa nie były przecież ukierunkowane historycznie”⁠³.

W związku z powyższym, jakie jest twoje zdanie? Czy obliczenia Berossosa naprawdę można uznać za jednolite i dokładne? A co powiedzieć o innych historykach klasycznych, którzy na ogół opierali swoją chronologię na opracowaniach Berossosa? Czy ich informacje dotyczące historii są godne zaufania?

Kanon Ptolemeusza

Dla poparcia tradycyjnie uznawanej daty, mianowicie 587 roku p.n.e., przytacza się również kanon Klaudiusza Ptolemeusza, astronoma z II wieku n.e. Utworzona przez niego lista królów uchodzi za trzon chronologii starożytnej, w tym także nowobabilońskiej.

Ptolemeusz sporządził swoje zestawienie jakieś 600 lat po upadku dynastii nowobabilońskiej. W jaki więc sposób ustalił początek panowania króla, którego umieścił w spisie na pierwszym miejscu? Jak sam wyjaśnił, korzystał z danych o zjawiskach astronomicznych, między innymi o zaćmieniach Księżyca, by dojść „do początku panowania Nabonassara” — pierwszego króla z listy⁠⁴. Dlatego Christopher Walker z Muzeum Brytyjskiego uznał, że kanon Ptolemeusza był „sztucznym systemem mającym wyposażyć astronomów w ujednoliconą chronologię”, a nie „w precyzyjne zestawienie dat wstąpienia na tron i śmierci królów”⁠⁵.

„Od dawna wiadomo, że kanon ten jest rzetelny pod względem astronomicznym” — napisał profesor Leo Depuydt, jeden z zagorzałych obrońców Ptolemeusza, po czym dodał: „Ale nie znaczy to automatycznie, że jest wiarygodny pod względem historycznym”. Na temat listy królów Depuydt wyjaśnił: „Jeśli chodzi o wcześniejszych władców [między innymi królów nowobabilońskich], to kanon należałoby porównać ze świadectwami klinowymi — każdy okres panowania z osobna”⁠⁶.

Czym są te „świadectwa klinowe” pozwalające ocenić historyczną dokładność kanonu Ptolemeusza? Należą do nich kroniki babilońskie, spisy królów oraz tabliczki handlowe. Są to więc dokumenty klinowe sporządzone przez skrybów żyjących w czasach nowobabilońskich lub blisko tego okresu⁠⁷.

Jak wypada porównanie spisu Ptolemeusza z tekstami klinowymi? W ramce „Porównanie kanonu Ptolemeusza ze świadectwami klinowymi” (patrz poniżej) zestawiono fragment tego kanonu z pewnym starożytnym dokumentem klinowym. Zauważmy, że Ptolemeusz między babilońskimi władcami Kandalanu i Nabonidem wymienia tylko czterech królów. Tymczasem lista królów znaleziona w Uruk — stanowiąca część świadectw klinowych — wymienia siedmiu królów. Czy ich panowanie było chwilowe i nieistotne? Według tabliczek handlowych jeden z nich panował siedem lat⁠⁸.

Świadectwa klinowe zawierają też mocne dowody, że przed Nabopolasarem (pierwszym królem nowobabilońskim) w Babilonii panował inny władca (Aszur-etel-ilani). Co więcej, w okresie dłuższym niż rok nie było w tym kraju żadnego króla⁠⁹. Informacje te nie pojawiają się w kanonie Ptolemeusza.

Dlaczego Ptolemeusz pominął niektórych królów? Najwidoczniej nie uznał ich za prawowitych władców Babilonii⁠¹⁰. Na przykład wyłączył z tej listy nowobabilońskiego króla Labaszi-Marduka. Jednak według dokumentów klinowych królowie pominięci przez Ptolemeusza rzeczywiście panowali w Babilonii.

Ogólnie biorąc, kanon Ptolemeusza uchodzi za dokładny. Ale czy na jego podstawie można — zważywszy na wspomniane luki — ustalić niepodważalny porządek chronologiczny?

Konkluzja wywiedziona z dowodów

Podsumujmy: Pismo Święte wyraźnie podaje, iż okres wygnania trwał 70 lat. Istnieją mocne dowody — i większość uczonych je akceptuje — że wygnańcy żydowscy wrócili do ojczyzny w roku 537 p.n.e. Licząc wstecz, dochodzimy do roku 607 p.n.e., daty zburzenia Jerozolimy. Co prawda nie potwierdzają jej historycy klasyczni ani kanon Ptolemeusza, ale wiarygodność ich pism budzi wątpliwości. Te dwa źródła dowodów są na tyle ułomne, że nie można nimi zbić chronologicznych argumentów biblijnych.

Pozostają do rozważenia jeszcze inne pytania. Czy rzeczywiście nie ma dowodów historycznych na potwierdzenie roku 607 p.n.e. — daty opartej na Biblii? Co wynika z datowanych starożytnych dokumentów klinowych, których autorzy często byli naocznymi świadkami ówczesnych wydarzeń? Sprawy te omówimy w następnym wydaniu tego czasopisma.

[Przypisy]

[Ramka i ilustracje na stronie 28]

KLUCZOWA DATA W HISTORII

Rok 539 p.n.e. jako datę zdobycia Babilonu przez Cyrusa II potwierdzają następujące świadectwa:

▪ Starożytne źródła historyczne i tabliczki klinowe: Diodor Sycylijczyk (ok. 80-20 p.n.e.) napisał, że Cyrus został królem Persji „w pierwszym roku pięćdziesiątej piątej olimpiady” (Historical Library, IX, 21). Był to rok 560 p.n.e. Grecki historyk Herodot (ok. 485-425 p.n.e.) wspomniał, iż Cyrus „zginął po dwudziestu dziewięciu ogółem latach panowania”, co oznacza, że był to trzydziesty rok jego panowania, a więc 530 p.n.e. (Dzieje, I, 214, tłum. S. Hammer). Jak wynika z tabliczek klinowych, Cyrus, zanim poniósł śmierć, miał władzę nad obszarem Babilonii dziewięć lat. A zatem gdy odejmiemy dziewięć lat od daty jego śmierci (530 p.n.e.), dochodzimy do roku 539 p.n.e., kiedy to Cyrus zdobył Babilon.

Dodatkowy dowód na tabliczce klinowej: Świadectwem potwierdzającym śmierć Cyrusa w roku 530 p.n.e. jest babilońska tabliczka astronomiczna (BM 33066). Chociaż zawiera ona błędne informacje dotyczące pozycji ciał niebieskich, to podaje opis dwóch zaćmień Księżyca, które wiąże z siódmym rokiem panowania Kambyzesa II, syna i następcy Cyrusa. Oba te zjawiska utożsamia się z zaćmieniami Księżyca widzianymi w Babilonie 16 lipca 523 roku p.n.e. oraz 10 stycznia 522 roku p.n.e. A zatem siódmy rok panowania Kambyzesa rozpoczął się wiosną 523 roku p.n.e. Pierwszym rokiem jego panowania był więc rok 529 p.n.e. W takim razie ostatnim rokiem panowania Cyrusa był rok 530 p.n.e. Wynika z tego, że władca ten zaczął panować nad Babilonią w roku 539 p.n.e.

[Prawa własności]

Tabliczka: © The Trustees of the British Museum

[Ramka na stronie 31]

KRÓTKIE PODSUMOWANIE

▪ Historycy świeccy zwykle podają, że Jerozolima została zburzona w roku 587 p.n.e.

▪ Chronologia biblijna wyraźnie wskazuje, iż spustoszenie Jerozolimy nastąpiło w roku 607 p.n.e.

▪ Historycy świeccy opierają swoje wnioski głównie na pismach historyków klasycznych i na kanonie Ptolemeusza.

▪ Pisma historyków klasycznych zawierają istotne błędy i czasami są sprzeczne ze świadectwem glinianych tabliczek.

[Ramka na stronie 31]

Przypisy

 1. Babyloniaka (Chaldaeorum Historiae), Księga Pierwsza, 1.1.

 2. Studies in Ancient Near Eastern World View and Society pod redakcją Robartusa J. van der Speka, 2008, strona 295.

 3. Stanley M. Burstein, The Babyloniaca of Berossus, 1978, strona 8.

 4. Almagest, III, 7 (przekład Geralda J. Toomera w Ptolemy’s Almagest, 1998, strona 166). Ptolemeusz wiedział, że babilońscy astronomowie posługiwali się schematami matematycznymi do obliczania minionych i przyszłych zaćmień Księżyca, gdyż odkryli, że zaćmienia o takim samym charakterze powtarzają się co 18 lat (Almagest, IV, 2).

 5. Christopher Walker, „Achaemenid Chronology and the Babylonian Sources”: Mesopotamia and Iran in the Persian Period pod redakcją Johna Curtisa, 1997, strony 17 i 18.

 6. Journal of Cuneiform Studies, tom 47, 1995, strony 106 i 107.

 7. Dokumenty klinowe to tabliczki gliniane zapisane pismem klinowym. Pismo to jest kombinacją znaków w kształcie klinów, które wyciskano na miękkiej glinie specjalnie zaostrzonym rylcem.

 8. Sin-szar-iszkun panował siedem lat. Znaleziono 57 tabliczek handlowych datowanych od roku wstąpienia tego króla na tron do siódmego roku jego panowania. Zobacz Journal of Cuneiform Studies, tom 35, 1983, strony 54-59.

 9. Tabliczka handlowa C.B.M. 2152 jest datowana na czwarty rok Aszur-etel-ilaniego (Albert T. Clay, Legal and Commercial Transactions Dated in the Assyrian, Neo-Babylonian and Persian Periods — Chiefly From Nippur, 1908, strona 74). Ponadto w pewnej inskrypcji odnalezionej w Charanie (H1B, I, linia 30) wymieniono tego króla tuż przed Nabopolasarem (Anatolian Studies, tom VIII, 1958, strony 35, 47). Na temat okresu bez króla zobacz tabliczkę BM 25127, linia 14, w Assyrian and Babylonian Chronicles Alberta K. Graysona, strony 87 i 88.

10. Część uczonych twierdzi, że Ptolemeusz — który jak się uważa, spisał wyłącznie królów babilońskich — pominął pewnych władców, ponieważ byli oni określani tytułem „król Asyrii”. Tymczasem jak można zobaczyć w ramce na stronie 30, kilku królów wymienionych w kanonie Ptolemeusza również miało tytuł „król Asyrii”. Tabliczki handlowe, listy i inskrypcje klinowe wyraźnie pokazują, że królowie Aszur-etel-ilani, Sin-szumu-liszir oraz Sin-szar-iszkun faktycznie panowali w Babilonii.

[Tabela i ilustracja na stronie 29]

[Patrz publikacja]

KRÓLOWIE NOWOBABILOŃSCY

Jeśli świadectwa tych historyków są rzetelne, to dlaczego się różnią?

Królowie

Nabopolasar

BEROSSOS ok. 350-270 p.n.e. (21)

POLIHISTOR 105-? p.n.e. (20)

FLAWIUSZ 37-?100 n.e. (—)

PTOLEMEUSZ ok. 100-170 n.e. (21)

Nebukadneccar II

BEROSSOS ok. 350-270 p.n.e. (43)

POLIHISTOR 105-? p.n.e. (43)

FLAWIUSZ 37-?100 n.e. (43)

PTOLEMEUSZ ok. 100-170 n.e. (43)

Amelmarduk

BEROSSOS ok. 350-270 p.n.e. (2)

POLIHISTOR 105-? p.n.e. (12)

FLAWIUSZ 37-?100 n.e. (18)

PTOLEMEUSZ ok. 100-170 n.e. (2)

Neriglisar

BEROSSOS ok. 350-270 p.n.e. (4)

POLIHISTOR 105-? p.n.e. (4)

FLAWIUSZ 37-?100 n.e. (40)

PTOLEMEUSZ ok. 100-170 n.e. (4)

Labaszimarduk

BEROSSOS ok. 350-270 p.n.e. (9 miesięcy)

POLIHISTOR 105-? p.n.e. (—)

FLAWIUSZ 37-?100 n.e. (9 miesięcy)

PTOLEMEUSZ ok. 100-170 n.e. (—)

Nabonid

BEROSSOS ok. 350-270 p.n.e. (17)

POLIHISTOR 105-? p.n.e. (17)

FLAWIUSZ 37-?100 n.e. (17)

PTOLEMEUSZ ok. 100-170 n.e. (17)

Długość panowania króla (w latach) według starożytnych historyków

[Prawa własności]

Zdjęcie wykonane za uprzejmą zgodą British Museum

[Ramka i ilustracje na stronie 30]

[Patrz publikacja]

PORÓWNANIE KANONU PTOLEMEUSZA ZE ŚWIADECTWAMI KLINOWYMI

Ptolemeusz pominął niektórych królów. Dlaczego?

KANON PTOLEMEUSZA

Nabonassar

Nabu-nadin-zeri (Nadinu)

Mukin-zeri oraz Pul

Ululaju (Szalmaneser V), „król Asyrii”

Merodach-Baladan

Sargon II, „król Asyrii”

Pierwszy okres bez króla

Bel-ibni

Aszur-nadin-szumi

Nergal-uszezib

Muszezib-Marduk

Drugi okres bez króla

Esarhaddon, „król Asyrii”

Szamasz-szuma-ukin

Kandalanu

Nabopolasar

Nebukadneccar

Amelmarduk

Neriglisar

Nabonid

Cyrus

Kambyzes

LISTA KRÓLÓW ZNALEZIONA W URUK

Kandalanu

Sin-szumu-liszir

Sin-szar-iszkun

Nabopolasar

Nebukadneccar

Amelmarduk

Neriglisar

Labaszi-Marduk

Nabonid

[Ilustracja]

Kroniki babilońskie należą do świadectw klinowych pomagających zweryfikować dokładność kanonu Ptolemeusza

[Prawa własności]

Zdjęcie wykonane za uprzejmą zgodą British Museum

[Prawa własności do ilustracji, strona 31]

Zdjęcie wykonane za uprzejmą zgodą British Museum