ELAM

1. Jeden z pięciu synów Sema, od których wywodziły się różne „rodziny według ich języków, w ich krainach, według ich narodów” (Rdz 10:22, 31; 1Kn 1:17). Chociaż nie wymieniono synów Elama, jego imię nosił zarówno pewien lud, jak i kraina leżąca na pd.-wsch. rubieżach Mezopotamii.

Historyczny Elam to dzisiejszy Chuzestan w pd.-zach. Iranie. Obejmował żyzną równinę na wsch. brzegu dolnego Tygrysu (nawadnianą przez rzeki Karun i Karche), a przypuszczalnie, choć jest to mniej pewne, także górzyste tereny okalające ją od pn. i wsch. W górach tych podobno leżała kraina Anszan, która jak wynika z inskrypcji, w dawnych czasach była częścią Elamu. A zatem Elam rozciągał się na wsch. krańcu Żyznego Półksiężyca i stanowił jeden z regionów, w których tereny zamieszkane i opanowane głównie przez Semitów stykały się lub wręcz pokrywały z ziemiami zasiedlonymi przez potomków innych synów Noego, zwłaszcza Jafeta.

W inskrypcjach asyryjskich i babilońskich Elam jest nazywany Elamtu, natomiast w klasycznej literaturze greckiej — Elymais, a czasami Suzjana, od miasta Suza, które w pewnym okresie było najwyraźniej jego stolicą. W imperium perskim Suza stanowiła siedzibę króla (Neh 1:1; Est 1:2). Leżała przy szlakach handlowych prowadzących na pd. wsch. oraz w głąb Wyżyny Irańskiej. Chcąc zdobyć kontrolę nad tymi szlakami, władcy Asyrii i Babilonu często dokonywali najazdów na Elam.

Język. W rozmaitych opracowaniach twierdzi się na ogół, że pisarz Księgi Rodzaju wymienił Elama jako potomka Sema tylko ze względów politycznych lub geograficznych, gdyż Elamici podobno nie byli Semitami. Pogląd ten jest oparty na założeniu, iż nie posługiwali się językiem semickim. Jak jednak wynika z badań, najwcześniejsze inskrypcje odnalezione w krainie geograficznej nazywanej Elamem to „zwykłe listy przedmiotów, które spisano w formie obrazków na tabliczkach glinianych, a liczbę podano obok za pomocą prostego systemu kresek, kółek i półkoli (...) i które miały podówczas charakter czysto ekonomiczny bądź administracyjny” (G. R. Driver, Semitic Writing, Londyn 1976, ss. 2, 3). Inskrypcje te można nazwać elamickimi tylko w takim znaczeniu, że znaleziono je na terenie Elamu.

Argumentacja, jaką przytaczają przeciwnicy zaliczenia Elamu do ludów semickich, opiera się więc głównie na późniejszych napisach klinowych, pochodzących przypuszczalnie z połowy II tysiąclecia p.n.e., oraz na inskrypcji z Behistunu (VI w. p.n.e.), sporządzonej jednocześnie w trzech językach: staroperskim, akadyjskim i „elamickim”. Teksty klinowe przypisywane Elamitom powstały w języku aglutynacyjnym (w którym w przeciwieństwie do języka fleksyjnego wyrazy są tworzone przez dołączanie do rdzenia kolejnych cząstek słowotwórczych). Filologom nie udało się znaleźć wyraźnego pokrewieństwa między „elamickim” a jakimś innym znanym językiem.

Podczas analizowania powyższych informacji warto pamiętać, że region geograficzny, w którym ostatecznie osiedlili się potomkowie Elama, mógł być przedtem, a nawet potem, zamieszkany także przez inne ludy, podobnie jak we wcześniejszych czasach w Babilonii mieszkali Sumerowie (niebędący Semitami). Encyclopædia Britannica (1959, t. 8, s. 118) podaje: „Cała kraina [nazywana Elamem] była zasiedlona przez rozmaite plemiona mówiące przeważnie językami aglutynacyjnymi, choć na zachodzie osadzili się Semici” (kursywa nasza; MAPA i TABELA, t. 1, s. 329).

Teksty klinowe znalezione na terenie Elamu same w sobie nie dowodzą, iż prawdziwi Elamici nie mieli semickiego pochodzenia, o czym świadczy przykład wielu starożytnych ludów, które w wyniku podboju lub napływu cudzoziemców zaczęły mówić innym językiem. Były też ludy, które np. w celach handlowych obok własnej mowy posługiwały się drugim językiem, jak choćby aramejskim, który stał się ogólnie znanym językiem międzynarodowym. „Hetyci” z Karatepe sporządzali (przypuszczalnie w VIII w. p.n.e.) inskrypcje dwujęzyczne — w języku „hetyckim” (pismo hieroglificzne) i w starofenickim. W Persepolis, stolicy królów perskich, znaleziono ok. 30 000 tabliczek glinianych z czasów Dariusza I. Zapisane zostały głównie w języku określanym jako „elamicki”, niemniej Persepolis nie jest nazywane miastem elamickim.

Innego argumentu przeciwko twierdzeniu, jakoby informacje z 10 rozdz. Rodzaju miały charakter czysto geograficzny, nie zaś genealogiczny, dostarczają rzeźby sporządzone dla królów Elamu, a datowane przez archeologów aż na czasy Sargona I (który w ich ocenie panował pod koniec III tysiąclecia p.n.e.). Nie tylko one same są typowo akadyjskie (asyryjsko-babilońskie, a więc semickie), lecz także widnieją na nich akadyjskie inskrypcje (The Illustrated Bible Dictionary, red. J. D. Douglas, 1980, t. 1, s. 433).

Historia. Pierwsza biblijna wzmianka o Elamie jako kraju lub narodzie pochodzi z czasów Abrahama (2018-1843 p.n.e.), kiedy to Kedorlaomer, „król Elamu”, wraz ze sprzymierzonymi królami dotarł w okolice Morza Martwego w ramach wyprawy przeciw koalicji władców kananejskich (Rdz 14:1-3). Przedstawiono go jako przywódcę sprzymierzeńców oraz zwierzchnika królów Kanaanu, którym w ten sposób wymierzał karę (Rdz 14:4-17). W trakcie tej kampanii pokonał w obie strony ok. 3200 km, co jednak nawet w tych dawnych czasach nie było dla królów mezopotamskich niczym niezwykłym. Historia świecka poświadcza, że początek II tysiąclecia p.n.e. był okresem dominacji Elamitów w Mezopotamii. Ich przywódca Kudurmabug zajął ważne miasto Larsa (nad Eufratem, na pn. od Ur) i ustanowił jego królem swego syna imieniem Waradsin. Warto zaznaczyć, że Waradsin oraz jego brat i następca Rimsin nosili imiona semickie, co potwierdza semickie wpływy w Elamie.

Panowaniu Elamitów nad Babilonią położył kres Hammurabi, ale pod koniec II tysiąclecia p.n.e. Elamici zdobyli Babilon i znowu podporządkowali go sobie na kilka wieków. Jak się uważa, właśnie w tym okresie stela ze słynnym Kodeksem Hammurabiego trafiła z Babilonii do Suzy, gdzie odkryli ją archeolodzy.

Elam ponownie utracił swą zwierzchnią pozycję za sprawą Nebukadneccara I (którego imiennik kilkaset lat później zburzył Jerozolimę), lecz w dalszym ciągu często uczestniczył w walkach o władzę między Babilonem i Asyrią, aż w końcu asyryjscy władcy Sancherib i Asurbanipal (Asenappar) pokonali wojska Elamitów, a niektórych z nich przesiedlili do miast Samarii (Ezd 4:8-10). Z kolei część jeńców izraelskich zesłano do Elamu (Iz 11:11). O jego podporządkowaniu królom Asyrii wyraźnie świadczą różne inskrypcje.

Po upadku imperium asyryjskiego Elam najprawdopodobniej dostał się pod panowanie Ariów, pochodzących od Jafeta. Przypuszczalnie kilka wieków wcześniej na Wyżynie Irańskiej osiedlili się Medowie i Persowie, a ci pierwsi pod wodzą Kyaksaresa zdobyli u boku Babilończyków stolicę Asyrii, Niniwę. Z Daniela 8:2 można wysnuć wniosek, że Elam stał się potem prowincją babilońską. Persom najwyraźniej udało się oderwać od Elamu region zwany Anszanem (choć nie wiadomo, czy był to bezpośredni skutek upadku Asyrii), gdyż perscy władcy Teispes, Cyrus I, Kambyzes i Cyrus II nosili tytuł „król Anszanu”. Wprawdzie niektórzy dopatrują się w tym podboju Anszanu spełnienia proroctwa Jeremiasza o Elamie (Jer 49:34-39), ale według większości uczonych Teispes zajął Anszan na wiele lat przed ogłoszeniem owego proroctwa, wypowiedzianego ok. 617 r. p.n.e.

W Izajasza 22:4-6 ostrzeżono, że wśród wojsk atakujących Judę i Jerozolimę będą łucznicy z Elamu. Według innego proroctwa Elamici wraz z Medami mieli złupić Babilon, co nastąpiło w 539 r. p.n.e., kiedy to Medowie podlegali władzy „króla Anszanu” — Cyrusa Persa (Iz 21:2). Tym samym Elamici przyczynili się do uwolnienia Izraelitów z niewoli, ale ponieważ w różnych okresach historii przyłączali się do wrogów ludu Bożego, mieli w stosownym czasie wypić razem z innymi narodami kielich Bożego gniewu i zstąpić do Szeolu (Jer 25:17, 25-29; Eze 32:24).

W dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. Elamici wraz z tysiącami innych przybyszów wysłuchali orędzia przedstawianego przez uczniów Chrystusa m.in. w języku używanym podówczas w Elamie (Dz 2:8, 9). Jednakże zgodnie z proroctwem zapisanym w Jeremiasza 49:34-39 w końcu utracili swój byt narodowy i państwowy.

2. Lewita, syn Meszelemiasza z rodu Koracha, pełniący za panowania Dawida funkcję odźwiernego (1Kn 25:1; 26:1-3).

3. Syn Szaszaka, jeden z naczelników w plemieniu Beniamina (1Kn 8:24, 25, 28).

4. Przodek rodziny izraelskiej, którego 1254 potomków powróciło z Babilonu pod wodzą Zerubbabela (Ezd 2:1, 2, 7; Neh 7:12), a kolejnych 71 mężczyzn towarzyszyło później Ezdraszowi (Ezd 8:7). Niektórzy z jego „synów” wraz z innymi zgodzili się odprawić cudzoziemskie żony (Ezd 10:19, 26), a przedstawiciel tego rodu potwierdził pieczęcią przymierze zawarte za czasów Nehemiasza (Neh 10:1, 14).

5. Mężczyzna nazwany „drugim Elamem” i praojciec rodziny, której członkowie wrócili do Judy z Zerubbabelem w tej samej liczbie — 1254 mężczyzn (Ezd 2:31; Neh 7:34).

6. Lewita obecny na uroczystości poświęcenia muru Jerozolimy przez Nehemiasza (Neh 12:27, 42).