KALENDARZ

System podziału czasu na lata, miesiące, tygodnie i dni. Bóg stworzył podstawy do takiej rachuby czasu na długo przed pojawieniem się człowieka. W Rodzaju 1:14, 15 czytamy, że uczynił ‛źródła światła w przestworzu niebios’ m.in. po to, by służyły „do określania pór i dni, i lat”. Tak więc doba słoneczna, rok słoneczny i miesiąc księżycowy są naturalnymi odcinkami czasu wyznaczanymi odpowiednio przez obrót Ziemi wokół swej osi, przez obieg Ziemi wokół Słońca oraz przez fazy Księżyca zależne od jego położenia względem Ziemi i Słońca. Natomiast tygodnie i godziny są jednostkami umownymi.

Począwszy od pierwszego człowieka, Adama, czas liczono w latach. Czytamy więc o nim, że został ojcem Seta, gdy miał „sto trzydzieści lat” (Rdz 5:3).

Ponadto zaczęto stosować podział na miesiące. W okresie potopu liczyły one po 30 dni, gdyż z relacji biblijnej wynika, że pięciu miesiącom odpowiadało 150 dni (Rdz 7:11, 24; 8:3, 4). Relacja ta wskazuje również, że Noe dzielił rok na 12 miesięcy (zob. ROK).

Z tamtych czasów pochodzą też wzmianki o okresach siedmiodniowych, być może więc podział taki był już znany w początkach dziejów ludzkości (Rdz 7:4, 10; 8:10, 12). Nic natomiast nie przemawia za tym, by obchodzono cotygodniowy sabat, dopóki Bóg wyraźnie nie nakazał tego Izraelitom, gdy wyszli z Egiptu (zob. TYDZIEŃ).

Dawniej ludzie posługiwali się różnymi systemami odmierzania czasu; niektóre z nich przetrwały do dziś. Początkowo były to głównie kalendarze księżycowe, czyli takie, w których miesiące wyznaczano na podstawie faz Księżyca, np. od nowiu do nowiu. Okres taki, zwany lunacją, przeciętnie trwa 29 dni, 12 godzin i 44 minuty. Miesiące więc liczyły zazwyczaj 29 lub 30 dni, choć w Biblii „miesiąc” odpowiada na ogół 30 dniom (por. Pwt 21:13; 34:8; Obj 11:2, 3).

Rok złożony z 12 miesięcy księżycowych jest o jakieś 11 dni krótszy od roku słonecznego, który liczy 365 i ¹/4 dnia. Ponieważ pory roku są związane z rokiem słonecznym, trzeba było dostosować do niego kalendarz; w ten sposób powstał kalendarz księżycowo-słoneczny, czyli taki, w którym miesiące są księżycowe, a lata słoneczne. Żeby wyrównać różnicę między długością roku słonecznego a księżycowego, dodawano każdego roku kilka dni lub w wybranych latach dodatkowy miesiąc.

Kalendarz hebrajski. Takim kalendarzem księżycowo-słonecznym posługiwali się Izraelici. Wskazuje na to okoliczność, że Jehowa Bóg ustalił początek roku religijnego na wiosenny miesiąc Abib i wyznaczył daty świąt związanych ze zbiorami różnych płodów. Skoro daty te miały się zbiegać z poszczególnymi żniwami, kalendarz musiał być zsynchronizowany z porami roku, czyli musiał istnieć system wyrównywania różnicy między rokiem księżycowym a słonecznym (Wj 12:1-14; 23:15, 16; Kpł 23:4-16).

Z Biblii nie wynika, jaką metodą początkowo się posługiwano, by ustalić, kiedy należy doliczyć dodatkowe dni albo dodatkowy miesiąc. Wydaje się jednak logiczne, że w czasie wiosennej lub jesiennej równonocy stwierdzano, czy trzeba już zmodyfikować kalendarz w stosunku do pór roku. Choć Pismo Święte o tym nie wspomina, 13 miesiąc dodawany przez Izraelitów był po niewoli babilońskiej znany jako We-Adar, czyli „drugi Adar”.

Pierwsze zapiski o ujednoliconym kalendarzu żydowskim pochodzą z IV w. n.e. (ok. 359 r.), kiedy to Hillel II zapisał, że 13 miesiąc będzie dodawany w każdym trzecim, szóstym, ósmym, jedenastym, czternastym, siedemnastym i dziewiętnastym roku 19-letniego okresu. Jest to tzw. cykl Metona, nazwany tak od greckiego astronoma żyjącego w V w. p.n.e., choć pewne dowody wskazują na to, że już wcześniej posługiwali się nim Babilończycy (zob. R. A. Parker i W. H. Dubberstein, Babylonian Chronology, 626 B.C.–A.D. 75, 1971, ss. 1, 3, 6). Cykl ten uwzględnia fakt, że po upływie 19 lat fazy Księżyca przypadają na te same dni roku słonecznego.

Żydowskie miesiące liczono od nowiu do nowiu (Iz 66:23). Hebrajskie słowo chòdesz, oddawane przez „miesiąc” (Rdz 7:11) lub „nów” (1Sm 20:27), wywodzi się od słowa chadász, które znaczy „nowy”. Inny wyraz określający miesiąc, jérach, jest tłumaczony na „miesiąc księżycowy” (1Kl 6:38). Z czasem o początku nowego miesiąca zaczęto informować ludność kraju za pomocą ognisk lub przez posłańców.

W Biblii miesiące są zazwyczaj określane liczebnikami porządkowymi — od pierwszego do dwunastego — według kolejności występowania w roku (Joz 4:19; Lb 9:11; 2Kn 15:10; Jer 52:6; Lb 33:38; Eze 8:1; Kpł 16:29; 1Kl 12:32; Ezd 10:9; 2Kl 25:1; Pwt 1:3; Jer 52:31). Z okresu poprzedzającego niewolę babilońską podano nazwy tylko czterech z nich: pierwszy — Abib (Wj 13:4), drugi — Ziw (1Kl 6:37), siódmy — Etanim (1Kl 8:2) i ósmy — Bul (1Kl 6:38). Nazwy te nawiązują do pór roku, co jest dodatkowym dowodem na istnienie kalendarza księżycowo-słonecznego (zob. hasła omawiające poszczególne miesiące).

W okresie powygnaniowym Żydzi przejęli nazwy miesięcy używane w Babilonie; w Biblii wymieniono siedem z nich: miesiąc pierwszy — Nisan (wcześniej Abib) (Est 3:7), trzeci — Siwan (Est 8:9), szósty — Elul (Neh 6:15), dziewiąty — Kislew (Za 7:1), dziesiąty — Tebet (Est 2:16), jedenasty — Szebat (Za 1:7) i dwunasty — Adar (Ezd 6:15).

Używane po powrocie z wygnania nazwy pięciu pozostałych miesięcy występują w Talmudzie i innych dziełach. Miesiącem drugim był Ijar, czwartym — Tammuz, piątym — Ab, siódmym — Tiszri oraz ósmym — Cheszwan. Jak już wspomniano, miesiąc trzynasty, dodawany w niektórych latach, nosił nazwę We-Adar, czyli „drugi Adar”.

Z czasem dla większości miesięcy wyznaczono stałą liczbę dni. Nisan (Abib), Siwan, Ab, Tiszri (Etanim) i Szebat zawsze miały ich po 30, a Ijar (Ziw), Tammuz, Elul i Tebet — po 29. Ale Cheszwan (Bul), Kislew i Adar mogły mieć albo 29, albo 30 dni. Dzięki temu można było wprowadzać niezbędne zmiany w kalendarzu księżycowym, a także przesuwać pewne święta, by nie przypadały na dni, które późniejsi żydowscy przywódcy religijni uważali za nieodpowiednie.

Zgodnie z Bożym nakazem danym Izraelitom, gdy wychodzili z Egiptu (Wj 12:2; 13:4), rok religijny rozpoczynał się od wiosennego miesiąca Abib (Nisan), ale z Biblii wynika, że wcześniej liczyli oni rok od jesieni do jesieni. Bóg uznawał ten wcześniejszy system rachuby czasu i w rezultacie Jego lud posługiwał się dwoma kalendarzami: religijnym oraz świeckim, czyli rolniczym (Wj 23:16; 34:22; Kpł 23:34; Pwt 16:13). Po niewoli babilońskiej rok świecki rozpoczynał się 1 dnia Tiszri (w połowie roku religijnego) i Żydzi do dziś właśnie tego dnia obchodzą święto Nowego Roku, zwane Rosz Haszana („początek [dosł. „głowa”] roku”).

W 1908 r. w Gezerze znaleziono tabliczkę datowaną na X w. p.n.e., która jest jedynym spisanym dokumentem ukazującym, jak mógł wyglądać starożytny kalendarz hebrajski. Wymieniono na niej prace rolne przeprowadzane w poszczególnych porach roku, począwszy od jesieni. Krótko rzecz ujmując, wspomniano o trzech okresach dwumiesięcznych, będących kolejno porą zbiorów, zasiewu i wiosennego wzrostu, a dalej o trzech okresach miesięcznych, gdy wyrywano len, zbierano jęczmień i odbywano główne żniwa. Potem następowały dwa miesiące przycinania winorośli i w końcu miesiąc zbierania owoców letnich (Kpł 26:5).

Tabela i diagram zamieszczone na następnych stronach ukazują, jakie wydarzenia religijne i prace na roli odbywały się w poszczególnych miesiącach kalendarza żydowskiego i jak to orientacyjnie wypadało w stosunku do dzisiejszego kalendarza.

Częste wzmianki o różnych świętach w Ewangeliach i Dziejach Apostolskich wskazują, że za dni Jezusa i apostołów Żydzi dalej posługiwali się tym samym kalendarzem. Informacje te pomagają ustalić przybliżony czas rozgrywania się opisanych wydarzeń (Mt 26:2; Mk 14:1; Łk 22:1; Jn 2:13, 23; 5:1; 6:4; 7:2, 37; 10:22; 11:55; Dz 2:1; 12:3, 4; 20:6, 16; 27:9).

Warto zauważyć, że życiem chrześcijan nie rządzi żaden kalendarz religijny z wyznaczonymi dniami świątecznymi, jak na to wyraźnie wskazał apostoł Paweł w Galatów 4:9-11 i Kolosan 2:16, 17. Data jedynego święta, jakie są zobowiązani obchodzić każdego roku — Wieczerzy Pańskiej — pokrywa się z datą Paschy i jest ustalana według kalendarza księżycowego (Mt 26:2, 26-29; 1Ko 11:23-26; zob. WIECZERZA PAŃSKA).

Kalendarz juliański i gregoriański. W r. 46 p.n.e. Juliusz Cezar wydał dekret, na mocy którego rzymski kalendarz zmieniono z księżycowego na słoneczny. Ten tzw. kalendarz juliański był oparty na obliczeniach greckiego astronoma Sosigenesa. Rok zaczynał się 1 stycznia i liczył 365 dni pogrupowanych w 12 miesięcy o ustalonej długości. Co cztery lata przypadał rok przestępny, wydłużony o jeden dzień w celu wyrównania różnicy wynikającej z tego, że rok zwrotnikowy (słoneczny) liczy prawie 365 i ¹/4 dnia.

W rzeczywistości rok w kalendarzu juliańskim był nieco ponad 11 minut i 14 sekund dłuższy od roku zwrotnikowego. W rezultacie do XVI w. rozbieżność urosła do dziesięciu dni. W r. 1582 papież Grzegorz XIII wprowadził do kalendarza juliańskiego niewielką modyfikację — zachowano rok przestępny wypadający co cztery lata, jednak z wyjątkiem lat wyrażających się pełnymi setkami, wśród których przestępne są tylko te podzielne przez 400. Ponadto na mocy bulli papieskiej rok 1582 skrócono o dziesięć dni, tak że po 4 października od razu nastąpił 15. Obecnie z kalendarza gregoriańskiego korzysta się niemal na całym świecie. Według niego są też podawane daty historyczne w niniejszej publikacji.

Dzisiejsi chrześcijanie zwyczajowo korzystają z kalendarza obowiązującego w danym kraju, ale pamiętają, że Bóg Wieczności, Jehowa, kieruje się własnym rozkładem wydarzeń, niezależnym od obliczeń ludzkich. Prorok Daniel napisał na ten temat: „On też zmienia czasy i pory, usuwa królów i ustanawia królów, udziela mądrości mędrcom, a wiedzy tym, którzy wykazują rozeznanie. On wyjawia sprawy głębokie i rzeczy ukryte, wie, co jest w ciemności; i u niego mieszka światłość” (Dn 2:21, 22). A zatem Bóg jako Władca Wszechświata nieporównanie góruje nad naszą Ziemią z obserwowanymi na niej dniami i nocami, fazami Księżyca i rokiem słonecznym. Mimo to gdy w swoim Słowie, Biblii, opisuje swe czyny i zamiary, posługuje się tymi wskaźnikami czasu, ponieważ pragnie, by Jego ziemskie stworzenia rozumiały, gdzie się znajdują w Jego rozkładzie wydarzeń (zob. CHRONOLOGIA).

[Tabela na stronie 1052]

Miesiące w Biblii

Żydzi liczyli miesiące od nowiu do nowiu (Iz 66:23). Słowo „miesiąc” jest tłumaczeniem hebrajskiego wyrazu chòdesz (Rdz 7:11), który pochodzi od rdzenia oznaczającego „nowy”, lub wyrazu jérach, który znaczy „lunacja”, czyli odstęp czasu między jednym a drugim nowiem Księżyca.

MIESIĄCE kalendarz religijny

MIESIĄCE kalendarz świecki

POGODA

PLONY

1

7

Wskutek deszczów i topnienia śniegu wzbiera Jordan

Zbiory lnu; początek żniw jęczmienia

2

8

Początek pory suchej; niebo z reguły bezchmurne

Żniwa jęczmienia; na nizinach żniwa pszenicy

3

9

Letnie upały; przejrzyste powietrze

Żniwa pszenicy; wczesne figi; jabłka

4

10

Coraz większe upały; miejscami bardzo obfita rosa

Pierwsze winogrona; wysychają rośliny i strumienie

5

11

Największa spiekota

Początek winobrania

6

12

Nadal upały

Zbiory daktyli i letnich fig

7

1

Koniec lata; początek wczesnych deszczów

Koniec zbiorów; początek orki

8

2

Niewielkie opady

Zasiew pszenicy i jęczmienia; zbiór oliwek

9

3

Większe opady; przymrozki; w górach śnieg

Zaczyna rosnąć trawa

10

4

Najzimniejszy okres; obfite deszcze; w górach śnieg

Zazieleniają się doliny; wyrastają zboża i kwiaty

11

5

Stopniowe ocieplenie; nadal opady

Zakwitają migdałowce; drzewa figowe wypuszczają pąki

12

6

Częste burze i grad

Zakwita szarańczyn; zbiory owoców cytrusowych

13

—

W ciągu 19-letniego cyklu siedmiokrotnie dodawano jeszcze jeden miesiąc; zazwyczaj był to drugi Adar (We-Adar)

[Diagram na stronie 1053]

[Patrz publikacja]

 1 NISAN (ABIB)

MARZEC/KWIECIEŃ

14: Pascha

15-21: Święto Przaśników

16: ofiarowanie pierwocin

jęczmień

14: późniejsza Pascha (Lb 9:10-13)

pszenica

6: Święto Tygodni (Pięćdziesiątnica)

wczesne figi

pierwsze winogrona

owoce letnie

daktyle, winogrona, figi

 7 TISZRI (ETANIM)

WRZESIEŃ/PAŹDZIERNIK

1: dęcie w trąby

10: Dzień Przebłagania

15-21: Święto Szałasów (Zbiorów)

22: uroczyste zgromadzenie

orka

oliwki

25: Święto Poświęcenia

trzody spędzone na zimę

wschodzi roślinność

zakwitają migdałowce

14, 15: Purim

cytrusy