BET-SZEAN, BET-SZAN

Pierwotnie jedno z głównych warownych miast Kananejczyków; miało strategiczne położenie, gdyż strzegło wejścia do doliny Jizreel od strony doliny Jordanu. Podobną nazwę nosi dzisiaj miasto Bajsan (Bet Szeʼan), z tym że starożytna miejscowość znajdowała się na pobliskim wzniesieniu Tall al-Husn (Tel Bet Szeʼan). Teren wokół Bet-Szean leży ok. 120 m p.p.m. i w kierunku wsch. gwałtownie opada — ok. 5 km dalej, przy brzegu Jordanu, obniża się aż do 275 m p.p.m. Bet-Szean, zbudowane na dużym kopcu na krawędzi tej pochyłości, było doskonale usytuowane z wojskowego punktu widzenia. Na zach. od Bet-Szean rozciąga się równina, przez którą płynie potok Dżalud (Nachal Charod). Ta żyzna i dobrze nawodniona równina łagodnie wznosi się w stronę miasta Jizreel, położonego ok. 17 km na zach. pn. zach. od Bet-Szean.

Bet-Szean leżało przy uczęszczanej drodze wiodącej z wybrzeża Morza Śródziemnego przez dolinę Jordanu do Damaszku oraz na Półwysep Arabski.

Wykopaliska archeologiczne w Bet-Szean odsłoniły wiele warstw starożytnych ruin, z których najdawniejsze pochodzą zapewne sprzed czasów Abrahama (ILUSTRACJA, t. 1, s. 959). Wygląda na to, że w połowie II tysiąclecia p.n.e. miasto dostało się pod kontrolę Egiptu w wyniku zwycięstwa odniesionego przez Totmesa (Tutmozisa) III pod Megiddo. Jak wskazują dowody archeologiczne, za panowania kilku faraonów było egipską placówką.

W okresie podboju Kanaanu przez Izraelitów (1473-ok. 1467 p.n.e.) Bet-Szean zostało przydzielone plemieniu Manassesa, chociaż znajdowało się na terytorium Issachara (Joz 17:11; 1Kn 7:29). Manassesyci nie zdołali wypędzić Kananejczyków ani z Bet-Szean, ani z innych pobliskich miast, tłumacząc się, że tamci mają rydwany wojenne z żelaznymi kosami, ale wymówka ta wcale nie usatysfakcjonowała ich wodza, Jozuego. Kananejczycy więc dalej tam mieszkali, jednak z czasem Izraelici podporządkowali ich sobie i narzucili im pracę przymusową (Joz 17:12, 13, 16-18; Sdz 1:27, 28).

Za panowania króla Saula Bet-Szean należało do Filistynów. Pokonali oni go na pobliskiej górze Gilboa, po czym jego zbroję umieścili „w domu wizerunków Asztarte”, głowę w domu Dagona, zwłoki zaś, razem ze zwłokami jego synów, powiesili na murze Bet-Szan (Bet-Szean), najwyraźniej po wewnętrznej stronie przylegającej do miejskiego placu. Odważni Izraelici z Jabesz-Gilead, położonego po drugiej stronie Jordanu w odległości ok. 20 km, zabrali te ciała, być może zakradłszy się nocą do miasta (1Sm 31:8-13; 2Sm 21:12; 1Kn 10:8-12).

Zgodnie z powyższą relacją wykopaliska w Tall al-Husn odsłoniły ruiny dwóch świątyń — jedną uznaje się za świątynię Asztarte, a druga, usytuowana bardziej na pd., była zdaniem niektórych świątynią Dagona. Jak się uważa, ta pierwsza funkcjonowała mniej więcej do X w. p.n.e. Dowody wskazują, że wcześniej oddawano tam cześć Baalowi, o którym na pewnej steli powiedziano: „Mekal, pan [Baal] Bet-Szan”.

Miasto zostało w końcu podbite przez Izraelitów, zapewne za panowania Dawida; w czasach Salomona stanowiło część jednego z 12 okręgów zaopatrujących króla w żywność (1Kl 4:12). Po podziale królestwa, w piątym roku rządów Rechoboama (993 p.n.e.), Palestynę najechał faraon Sziszak (zwany przez Egipcjan Szeszonkiem) (1Kl 14:25). Płaskorzeźba w Karnaku ukazuje tę zwycięską kampanię Sziszaka i zdobycie przez niego wielu miast, m.in. Bet-Szean.

W czasach machabejskich Bet-Szean nosiło już nazwę Scytopolis, a żydowski historyk Flawiusz wspomina o nim jako o jednym z największych miast Dekapolu. Spośród tych dziesięciu miast tylko ono leżało po zach. stronie Jordanu.

[Ilustracja na stronie 224]

Bet-Szean, usytuowane na tym kopcu, strzegło od wschodu wejścia do doliny Jizreel