GOŁĄB

(hebr. jonáh, gozál: „gołąbek” lub „pisklę”; gr. peristerá).

Gołąb jest jednym z dwóch ptaków, które jako pierwsze zostały wymienione w Biblii z nazwy; po potopie Noe trzykrotnie wypuszczał gołębia, by sprawdzić, czy wody opadły (Rdz 8:8-12). Przypuszcza się, że hebrajskie słowo jonáh pochodzi od czasownika ʼanáh, oznaczającego „opłakiwać”, a jego brzmienie odpowiada żałosnemu gruchaniu gołębia (Iz 38:14; 59:11, 12; Eze 7:16; Nah 2:7).

Gatunki i opis. Rodzina gołębi (Columbidae) obejmuje wiele gatunków. W Izraelu najpopularniejszy jest gołąb skalny (Columba livia), grzywacz (Columba palumbus) i siniak (Columba oenas). Grzywacze zamieszkują przede wszystkim lasy historycznego Gileadu i Karmelu. Siniaki występują głównie w okolicach Jerycha i na wsch. od Jordanu, a gołębie skalne wzdłuż wybrzeża morskiego, w wąwozach doliny Jordanu oraz w położonych na zach. od niej górach. Gołębie odznaczają się krępą budową ciała, wypukłą piersią, kształtną szyją, małą okrągłą głową, wąskim dziobem, a także krótkimi nogami. Dzięki piórom przylegającym gładko do ciała wyglądają bardzo zgrabnie. Często są szaroniebieskie, ale u niektórych fragmenty upierzenia mają opalizujące odcienie, lśniące w jasnym słońcu metalicznym połyskiem. Być może właśnie do tego faktu nawiązano w Psalmie 68:13, choć według pewnych opinii wzmianka o ‛skrzydłach gołębia pokrytych srebrem, a lotkach żółtawozielonym złotem’ dotyczy jakichś bogato zdobionych wyrobów artystycznych, wziętych jako łup.

Ponieważ gołąb ma miły wygląd i łagodną naturę, zyskał miano „owcy w świecie ptaków”. Stąd też imię Jonasz (Jonáh) było i jest często nadawane żydowskim chłopcom (Jon 1:1). Wyjątkową cechę tych ptaków stanowi wierność i czułość partnerów; w okresie godowym samiec i samiczka zbliżają się do siebie głowami i każde obejmuje swoim dziobem dziób drugiego, jakby się całowały. A zatem pasterz zakochany w Szulamitce użył trafnego określenia wyrażającego czułość, gdy zwrócił się do niej „moja gołębico” (PnP 5:2). Jej oczy przyrównał do łagodnych oczu gołębi (PnP 1:15; 4:1); Szulamitka z kolei obrazowo nazwała jego oczy niebieskoszarymi gołębiami kąpiącymi się w mleku, zapewne mając na myśli ciemniejszą tęczówkę otoczoną białkiem oka (PnP 5:12). Ptaki te rzeczywiście lubią się kąpać i dlatego w miarę możliwości zakładają gniazda niedaleko zbiorników wodnych. Wierny samczyk pomaga samiczce budować gniazdo i wysiadywać jaja. Spośród innych ptaków gołębie wyróżniają się tym, że karmią swe pisklęta „mleczkiem ptasim” — substancją przypominającą zsiadłe mleko, wytwarzaną w wolu rodziców. Młode są w wielu krajach popularnym pożywieniem.

Gołąb jest płochliwy i gdy się czegoś przestraszy, drży (Oz 11:11); na wolności buduje gniazda w dolinach (Eze 7:16) lub — jak w wypadku gołębia skalnego — w rozpadlinach i pieczarach stromych skał i urwisk (PnP 2:14; Jer 48:28). Ptaki udomowione mieszkają w specjalnie zbudowanych dla nich gołębnikach; ze względu na białą barwę spodniej strony skrzydeł duże stado wracające do swego domku wygląda niczym sunący po niebie obłok (Iz 60:8). Na terenie Izraela podczas wykopalisk znaleziono sporo gołębników; niektóre z nich były pokaźnych rozmiarów.

Gołąb ma niezwykłą umiejętność odnajdywania drogi powrotnej do domu i dlatego od wieków jest wykorzystywany do przenoszenia wiadomości. Piloci do określenia swej pozycji potrzebują przyrządów nawigacyjnych, takich jak chronometry czy sekstansy, natomiast gołębie pocztowe niemal w jednej chwili rozpoznają — na podstawie natężenia ziemskiego pola magnetycznego oraz położenia Słońca — w którym kierunku powinny lecieć, nawet jeśli zostały wypuszczone w nieznanym miejscu setki kilometrów od gołębnika. Instynktownie uwzględniają ruch Słońca na niebie, dzięki czemu nie zbaczają z kursu.

Ptak ten ma mocne skrzydła i w poszukiwaniu pożywienia może pokonać znaczne odległości; jest również szybki (potrafi lecieć z prędkością ok. 80 km/h), toteż udaje mu się uciec przed większością wrogów (Ps 55:6-8). Ale jednocześnie bywa dość ufnie nastawiony do ludzi i łatwo wpada w pułapkę lub sieć. Właśnie dlatego odstępczy Efraim, bezmyślnie szukający oparcia najpierw w Egipcie, a potem w Asyrii, został przyrównany do „naiwnego gołębia”, który nie uniknie schwytania (Oz 7:11, 12). Gdy Jezus ostrzegał swych naśladowców przed wrogami przypominającymi wilki, poradził im, by byli nie tylko „niewinni jak gołębie”, lecz także „ostrożni jak węże” (Mt 10:16).

Podczas chrztu Jezus został namaszczony świętym duchem Bożym, który ukazał się ‛w kształcie cielesnym podobnym do gołębia’. Kiedy w widzialny sposób zstępował na Jezusa, mogło to przypominać zachowanie gołębia, który siadając na gałęzi, trzepocze skrzydłami (Łk 3:22; Mt 3:16; Mk 1:10; Jn 1:32-34). Ptak ten był tu stosownym symbolem ze względu na przypisywaną mu niewinność (Mt 10:16).

Składane na ofiarę. Gołębie, tak jak turkawki (hebr. torím), nadawały się na całopalenie (Kpł 1:14); parkę tych ptaków mogła złożyć w darze ofiarnym za przewinienie osoba, której nie było stać na owieczkę czy kózkę (Kpł 5:5-7). Kobieta w związku z oczyszczeniem po porodzie miała ofiarować baranka oraz w darze ofiarnym za grzech — gołębia lub turkawkę, gdy zaś była biedna, składała „dwa młode gołębie” (Kpł 12:6-8) (jak to uczyniła Maria po urodzeniu Jezusa; Łk 2:22-24); parkę gołębi albo turkawek przynosiła też w darze osoba, która ‛oczyściła się ze swego wycieku’ (Kpł 15:13, 14, 28, 29; zob. TURKAWKA). Poza tym gołębie nadawały się na ofiarę wymaganą w razie skalania nazireatu (Lb 6:10). Wyrażenie „młody gołąb” (BT, NŚ) po hebrajsku dosłownie brzmi „syn gołębia”.

Chociaż wiele żydowskich rodzin zapewne miało własne gołębie, zdanie: „A jeśli go nie stać na dwie turkawki lub na dwa młode gołębie domowe” może wskazywać, że dla celów ofiarnych ptaki te często kupowano (Kpł 5:11).

Jak się przyjmuje, hebrajskie słowo gozál — występujące w opisie ofiary złożonej przez Abrahama (Abrama), gdy Jehowa zawarł z nim przymierze — również oznacza „gołąbka” (Rdz 15:9, 18). Wniosek taki wynika stąd, że w kontekście ofiar nakazanych później w Prawie danym Izraelitom zawsze obok turkawek jest mowa o gołębiach. W Powtórzonego Prawa 32:11 to samo hebrajskie słowo przetłumaczono na „pisklę”. Gołąb z pewnością znalazł się też wśród „czystych stworzeń latających” złożonych jeszcze wcześniej przez Noego (Rdz 8:20).

Okoliczność, iż Prawo pozwalało ofiarować młode gołębie albo turkawki, była bardzo korzystna, gdyż w miesiącach zimowych większość turkawek migrowała z obszaru Izraela, natomiast osiadłe gołębie przebywały tam przez cały rok.

Gołębie sprzedawali handlarze w świątyni jerozolimskiej; greckie słowo peristerás użyte w podanych wersetach może się odnosić do „turkawek” lub „młodych gołębi”, o których mówiło Prawo Mojżeszowe (Mk 11:15; Jn 2:14-16).