CYRENA

Starożytna stolica krainy Cyrenajka na pn. wybrzeżu Afryki, mniej więcej naprzeciw Krety. Leżała jakieś 16 km od Morza Śródziemnego na płaskowyżu o wysokości 550 m n.p.m. Dziś pozostały z niej tylko opustoszałe ruiny niedaleko miasta Szahhat (wcześniej Cirene) w Libii.

Cyrenę najwyraźniej założyli Grecy w VII w. p.n.e.; uznawano ją za jedną z najważniejszych kolonii greckich. Około 96 r. p.n.e. dostała się pod władzę Rzymu, a w 67 r. p.n.e. Cerenajkę połączono w jedną prowincję z Kretą.

„Rodowitym Cyrenejczykiem” był Szymon z Cyreny (mógł być zhellenizowanym Żydem), którego zmuszono do pomocy w niesieniu pala męki Jezusa (Mt 27:32; Mk 15:21; Łk 23:26). Być może urodził się w Cyrenie, a później zamieszkał w Palestynie. Na podstawie wzmianki z Dziejów 6:9 o „Cyrenejczykach”, którzy toczyli spór ze Szczepanem, niektórzy uczeni wyciągają wniosek, iż w Palestynie przebywało na stałe tak dużo Żydów z Cyreny, że mieli w Jerozolimie własną synagogę.

Z drugiej strony Szymon, „rodowity Cyrenejczyk”, mógł należeć do wielu cudzoziemców, którzy przybyli do Jerozolimy w okresie Paschy. Podobnie 51 dni później, na żydowskim święcie Pięćdziesiątnicy, była obecna spora liczba „ludzi bogobojnych, z każdego narodu”, m.in. z różnych „stron Libii, leżącej koło Cyreny” (Dz 2:5, 10, 41). Niektórzy z nich zapewne znaleźli się wśród „około trzech tysięcy dusz” ochrzczonych po wylaniu ducha świętego na uczniów i przemówieniu Piotra. Mogli potem zanieść chrześcijańskie orędzie w swe rodzinne strony.

Chrystianizm. Kilka lat później — po przejściu Korneliusza na chrystianizm — mężczyźni z Cyreny brali udział w udostępnianiu „dobrej nowiny o Panu Jezusie” w Antiochii Syryjskiej ludziom określanym słowem Hellenistás (w większości gr. tekstów Dz 11:20). Ponieważ w Dziejach 6:1 to samo greckie słowo przetłumaczono na „Żydzi mówiący po grecku” (NŚ), niektórzy uważają, że w Antiochii Syryjskiej również głoszono obrzezanym Żydom lub prozelitom mówiącym po grecku. Jednak greckojęzycznym Żydom i prozelitom głoszono już od dnia Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e., natomiast nawrócenie się dużej liczby wspomnianych ludzi w Antiochii najwyraźniej było czymś nowym i niezwykłym, gdyż skierowano tam Barnabasa, by zbadał tę sprawę i udzielił braciom zachęt (Dz 11:22, 23). Na to, że chodziło o nową formę ewangelizacji, wskazuje również okoliczność, iż głoszenie Cyrenejczyków i ich współpracowników przeciwstawiono działalności innych, którzy dotarli do Antiochii i głosili „samym Żydom” (Dz 11:19, 20). W związku z tym, a także dlatego, że sporo wiarogodnych starożytnych rękopisów greckich używa w tym miejscu słowa Héllenas („Grecy”, zob. Dz 16:3), a nie Hellenistás, w większości współczesnych przekładów osoby nawrócone przez Cyrenejczyków określono słowem „Grecy” (Br, BT, Bw, BWP, Db, KUL, PE), choć niekiedy nazwano ich „poganami” (Kow, Wp), co wskazuje, że nie byli wyznawcami judaizmu. Niektórzy uczeni uważają jednak, że mogło chodzić zarówno o Żydów, jak i o pogan znających język grecki, i dlatego używają określenia „ludzie mówiący po grecku” (NŚ). W okresie gdy Paweł rozpoczynał swą pierwszą podróż misjonarską ok. 47 r. n.e., wśród proroków i nauczycieli zboru w Antiochii wymieniono „Lucjusza z Cyreny” (Dz 11:20; 13:1).