ROK

Podstawowe słowo hebrajskie tłumaczone na „rok”, szanáh, wywodzi się od rdzenia oznaczającego „powtórzyć; zrobić jeszcze raz” i — podobnie jak jego grecki odpowiednik, eniautòs — przywodzi na myśl regularnie powtarzający się cykl. Na Ziemi widomym znakiem upływania czasu są powtarzające się pory roku, będące następstwem krążenia naszej planety wokół Słońca. A zatem Stwórca umożliwił pomiar czasu w latach, umieszczając glob ziemski na orbicie, w stosunku do której nachylił jego oś obrotu. Wygodnym środkiem podziału roku na krótsze odcinki stały się regularne fazy Księżyca. O faktach tych wspomniano już na początku sprawozdania biblijnego (Rdz 1:14-16; 8:22).

Ludzie od zarania swych dziejów korzystali z dostarczonych przez Boga wskaźników czasu, odmierzając lata i miesiące (Rdz 5:1-32). U większości starożytnych ludów rok składał się z 12 miesięcy księżycowych. Typowy rok księżycowy liczy 354 dni, a miesiące — 29 lub 30 dni, w zależności od tego, kiedy pojawia się kolejny nów. Rok słoneczny jest więc o 11 i ¹/4 dnia dłuższy, gdyż trwa 365 i ¹/4 dnia (365 dni, 5 godzin, 48 minut i 46 sekund).

W czasach Noego. Pierwsza informacja o tym, jak w starożytności określano długość roku, pochodzi z czasów Noego. Najwyraźniej dzielił on rok na 12 miesięcy liczących po 30 dni. Jak wynika z jego „dziennika pokładowego”, 150 dni było odpowiednikiem pięciu miesięcy (Rdz 7:11, 24; 8:3-5). Mowa tam o drugim, siódmym i dziesiątym miesiącu roku, w którym nastał potop. Po pierwszym dniu dziesiątego miesiąca odnotowano okres 40 dni i jeszcze dwa okresy siedmiodniowe — łącznie 54 dni (Rdz 8:5-12). Nie wiadomo, ile dni minęło od wypuszczenia kruka do pierwszego wypuszczenia gołębia (Rdz 8:6-8). Nie podano też, ile czasu upłynęło po tym, gdy gołąb został wypuszczony po raz trzeci i ostatni, co opisano w Rodzaju 8:12. W kolejnym wersecie wspomniano już o pierwszym dniu pierwszego miesiąca następnego roku (Rdz 8:13). Biblia nie podaje, w jaki sposób Noe lub jego poprzednicy wyrównywali różnicę między rokiem złożonym z miesięcy 30-dniowych a rokiem słonecznym.

Egipt i Babilon. W starożytnym Egipcie na rok składało się 12 miesięcy mających po 30 dni, przy czym dla zharmonizowania z kalendarzem słonecznym dodawano co roku 5 dni. Babilończycy z kolei trzymali się roku księżycowego, lecz w określonych latach dodawali 13 miesiąc znany jako We-Adar, aby pory roku pokrywały się z odpowiednimi miesiącami. Taki rok, zwany księżycowo-słonecznym, był rzecz jasna raz dłuższy, a raz krótszy od słonecznego, w zależności od tego, czy liczył 12, czy 13 miesięcy księżycowych.

Cykl Metona. Z biegiem czasu wprowadzono system dodawania 13 miesiąca siedem razy w ciągu 19 lat, które dzięki temu trwały prawie dokładnie tyle, co 19 lat słonecznych. Metoda ta stała się znana jako cykl Metona, od imienia greckiego astronoma żyjącego w V w. p.n.e.

Hebrajczycy. Biblia nie wyjaśnia, czy Hebrajczycy pierwotnie harmonizowali rok księżycowy ze słonecznym w ten właśnie sposób. Zapewne jednak stosowali jakąś metodę, gdyż zachowane nazwy ich miesięcy nawiązują do pór roku. Dwa razy w roku Słońce znajduje się wprost nad równikiem, a wtedy dzień i noc wszędzie mają jednakową długość (po 12 godzin). Te dwa momenty nazywane są równonocą wiosenną i jesienną. W używanych obecnie kalendarzach występują ok. 21 marca i 23 września. Zrównanie dnia z nocą pozwalało sprawdzić, czy miesiące księżycowe zbytnio nie wyprzedzają związanych z nimi pór roku i czy nie zachodzi potrzeba dodania 13 miesiąca.

W starożytności rok liczono od jesieni do jesieni, a pierwszy miesiąc zaczynał się mniej więcej w połowie dzisiejszego września. Pokrywa się to z tradycją żydowską, według której człowiek został stworzony jesienią. Ponieważ Biblia podaje wiek Adama w latach (Rdz 5:3-5), rozsądny jest wniosek, że liczono je od jego stworzenia, a jeśli istotnie nastąpiło ono jesienią, poniekąd wyjaśniałoby to starożytny zwyczaj rozpoczynania o tej porze nowego roku. Prócz tego taki początek roku pokrywał się z cyklem prac rolnych, zwłaszcza w tej części ziemi, która była najbardziej zasiedlona przed potopem i tuż po jego zakończeniu. Rok kończył się ostatnimi żniwami, a rozpoczynał od orki i siewu, do których przystępowano w pierwszej połowie naszego października.

Rok religijny a rok świecki. Kiedy Izraelici opuszczali Egipt, Bóg zmienił im kalendarz i ustalił początek roku na miesiąc Abib, inaczej Nisan, przypadający na wiosnę (Wj 12:1-14; 23:15). Jednakże rok świecki, rolniczy, w dalszym ciągu rozpoczynał się jesienią. Dlatego Święto Zbiorów, obchodzone na jesieni, w miesiącu Etanim — siódmym według kalendarza religijnego — umiejscowiono w Wyjścia 23:16 „przy końcu roku”, a w Wyjścia 34:22 „na początku roku”. Również przepisy dotyczące roku jubileuszowego wskazują, że rozpoczynał się on jesienią, w miesiącu Etanim (Kpł 25:8-18).

Historyk żydowski Józef Flawiusz (I w. n.e.) podaje, że rok religijny (zaczynający się wiosną) służył do „układania świąt i wszelkich spraw dotyczących służby Bożej”, natomiast dawny, świecki kalendarz (wg którego rok zaczynał się jesienią) został zachowany na potrzeby handlu i wszelkich innych spraw (Dawne dzieje Izraela, I, III, 3). Stosowanie podwójnego kalendarza — religijnego i świeckiego — uwidoczniło się zwłaszcza po uwolnieniu Żydów z niewoli babilońskiej. Rok religijny rozpoczynał się 1 Nisan (Abib), a rok świecki — 1 Tiszri (Etanim). Pierwszy miesiąc według jednego kalendarza był siódmym według drugiego (i na odwrót) (zob. KALENDARZ).

Powiązanie kalendarza ze świętami. Najważniejszymi dorocznymi wydarzeniami były trzy wielkie święta ustanowione przez Jehowę Boga: 14 Nisan przypadała Pascha (a zaraz po niej Święto Przaśników), 6 Siwan obchodzono Święto Tygodni, czyli Pięćdziesiątnicę, a od 15 do 21 Etanim trwało Święto Zbiorów (poprzedzone Dniem Przebłagania). Święto Przaśników zbiegało się ze żniwami jęczmienia, Pięćdziesiątnica ze zbiorem pszenicy, a Święto Zbiorów — z gromadzeniem pozostałych płodów na zakończenie sezonu rolniczego.

Rok sabatowy i rok jubileuszowy. Przymierze Prawa przewidywało, że co siódmy rok będzie rokiem sabatowym, w którym ziemia zazna całkowitego odpoczynku. Ów siedmioletni okres nazywano ‛sabatem [‛tygodniem’, Bg] lat’ (Kpł 25:2-8). Co 50 lat obchodzono rok odpoczynku zwany Jubileuszem, podczas którego przywracano wolność wszystkim niewolnikom hebrajskim i oddawano pierwotnym właścicielom wszelką ziemię będącą dziedziczną własnością (Kpł 25:10-41; zob. SABATOWY, ROK).

Obliczanie czasu panowania królów. W babilońskich kronikach historycznych przyjęło się liczenie rządów danego króla w pełnych latach, biegnących od 1 Nisan. Gdy objął on władzę kilka miesięcy wcześniej, okres ten podawano jako rok wstąpienia na tron, lecz zaliczano do lat panowania jego poprzednika. Jeżeli tego systemu trzymano się w Judzie (co sugeruje tradycja żydowska), oznaczałoby to, że np. rządy zarówno Dawida, jak i Salomona, którzy według Biblii panowali po „czterdzieści lat”, trwały pełne cztery dekady (1Kl 1:39; 2:1, 10, 11; 11:42).

W proroctwach. W proroctwach słowo „rok” często ma specjalne znaczenie i stanowi odpowiednik 360 dni (12 miesięcy po 30 dni) (Obj 11:2, 3). „Rok” bywa też nazywany „czasem” lub jest symbolicznie przedstawiany przez „dzień” (Obj 12:6, 14; Eze 4:5, 6).