RAAMSES, RAMESES
(z egip.: „zrodzony przez Ra [boga słońca]”).
Kiedy Jakub z rodziną sprowadzili się do Egiptu, otrzymali posiadłość w „ziemi Rameses” (Rdz 47:11). Ponieważ według innych fragmentów Pisma Świętego mieszkali w ziemi Goszen, najwidoczniej region ten miał dwie nazwy albo Rameses było okręgiem w obrębie Goszen (Rdz 47:6). Później z Izraelitów uczyniono niewolników i kazano im budować miasta „na spichlerze dla faraona, mianowicie Pitom oraz Raamses [znaki samogłoskowe są tu nieco inne niż w nazwie Rameses]” (Wj 1:11). Wielu uczonych uważa, że Raamses leżało w okręgu Rameses i od niego zostało nazwane.
Kiedy Izraelici opuszczali Egipt, wyruszyli właśnie z Rameses. Zdaniem większości biblistów w tym wypadku chodzi o miasto, wyznaczone na miejsce spotkania Izraelitów z poszczególnych części ziemi Goszen. Ale nie jest też wykluczone, że chodzi o okręg — Izraelici mogli przybyć z różnych jego stron do punktu zbornego w Sukkot (Wj 12:37; Lb 33:3-5).
Jeśli Rameses, z którego wyruszyli Izraelici, było miastem, trudno ustalić jego dokładne położenie. Współcześni uczeni identyfikują je z miastem nazywanym w egipskich dokumentach Per-Ramzes („dom Ramzesa”), które utożsamia się z San al-Hadżar, leżącym na pn.-wsch. krańcu Delty, lub z Kantir, oddalonym od niego o jakieś 20 km na pd. Pogląd ten wynika jednak z założenia, że w okresie wyjścia Izraelitów z Egiptu faraonem był Ramzes II. Z kolei ta teoria opiera się na inskrypcjach Ramzesa II, który twierdzi, iż rękami niewolników zbudował miasto noszące jego imię (Per-Ramzes). Trudno wszakże uznać Ramzesa II za ówczesnego władcę, ponieważ jego panowanie przypadało najwcześniej na XIII w. p.n.e., a więc jakieś 200—300 lat po izraelskim exodusie (1513 p.n.e.). Budowa biblijnego Raamses rozpoczęła się przed narodzinami Mojżesza, czyli z górą 80 lat przed wyjściem Izraelitów z Egiptu (Wj 1:11, 15, 16, 22; 2:1-3). Co więcej, Per-Ramzes w czasach Ramzesa II miało być stolicą, natomiast biblijne Raamses było tylko ‛spichlerzem’. Jak się powszechnie uznaje, Ramzes II przypisywał sobie osiągnięcia swych poprzedników, więc może w najlepszym wypadku jedynie przebudował lub rozbudował Per-Ramzes. Poza tym nazwa Rameses najwyraźniej była w użyciu już za dni Józefa (XVIII w. p.n.e.), nie ma zatem powodów sądzić, że mogła zostać nadana (w formie Raamses) jakiemuś miastu tylko w okresie rządów Ramzesa II (Rdz 47:11). Również ze względu na samo znaczenie mogła być popularna w Egipcie od najdawniejszych czasów. Za panowania Ramzesa II istniało już niejedno nazywane tak miasto. Uczony D. B. Redford wyjaśnia: „Biblijne Raamses i stolica Pr Rʽ-ms-sw [Per-Ramzes] oprócz nazwy chyba nie mają ze sobą nic wspólnego. Ponieważ nie dysponujemy absolutnie żadnymi dowodami pozwalającymi utożsamić te miasta, musimy być bardzo ostrożni w wyciąganiu wniosków” (Vetus Testamentum, Lejda 1963, s. 410).
Ze względu na brak wiarogodnych informacji można jedynie powiedzieć, iż Rameses leżało zapewne niedaleko ówczesnej stolicy Egiptu. Tylko dzięki temu Mojżesz, który w nocy, gdy na Egipt spadła dziesiąta plaga, przebywał w pałacu faraona, mógłby jeszcze przed upływem następnego dnia zacząć wyprowadzać z kraju naród izraelski (Wj 12:31-42; Lb 33:1-5). Gdyby stolicą było wówczas Memfis — a było nią przez wiele stuleci — tłumaczyłoby to żydowską tradycję, według której wymarsz z Egiptu (z punktem wyjściowym w Rameses) rozpoczął się właśnie w pobliżu Memfis (por. Dawne dzieje Izraela, II, XV, 1, gdzie jest mowa o Letopolis, leżącym niedaleko Memfis).