TWARZ, OBLICZE

Hebrajskie i greckie słowa oznaczające „twarz” lub „oblicze” (hebr. panéh; gr. pròsopon) mogą mieć różny sens, podobnie jak ich polskie odpowiedniki.

Często występują w znaczeniu dosłownym — gdy mowa o przedniej stronie głowy (Rdz 50:1; Mt 6:16, 17; Jak 1:23). Nieraz jednak chodzi o przednią stronę albo przód czegokolwiek (jak to oddano w Wj 26:9; 2Sm 10:9; Eze 2:9, 10), o powierzchnię czegoś (Hi 38:30; Iz 14:21; Dz 17:26), a także o wygląd (Łk 12:56; Jak 1:11).

Czyjeś nastawienie, zachowanie lub stan. Z wyrazu twarzy można się wiele dowiedzieć o czyimś nastawieniu i uczuciach. Dlatego wzmianki o twarzy i obliczu są charakterystyczne dla tekstów, w których opisano nastawienie bądź zachowanie Boga i człowieka w różnych sytuacjach albo też czyjś stan z punktu widzenia Boga czy ludzi. Oto kilka częściej występujących sformułowań:

‛Szukanie czyjegoś oblicza’ to zabieganie o to, by ktoś — np. Bóg czy jakiś ziemski władca — wysłuchał błagań o poświęcenie uwagi lub udzielenie pomocy (Ps 24:6; 27:8, 9; 105:4; Prz 29:26; Oz 5:15). Podniesienie czyjegoś oblicza oznaczało w języku hebrajskim ‛okazanie komuś względów’ (1Sm 25:35; zob. BEZSTRONNOŚĆ).

‛Łagodzić czyjeś oblicze’ to rozpraszać czyjś gniew albo pozyskiwać czyjąś przychylność (Wj 32:11; Ps 119:58).

‛Rozjaśnienie nad kimś oblicza’ świadczy o okazaniu mu łaski (Lb 6:25; Ps 80:7), a ‛postawienie kogoś przed swym obliczem’ oznacza życzliwe skierowanie na kogoś uwagi (Ps 41:12; por. 140:13).

Wyrażenie „twarzą w twarz” może nawiązywać do bliskich stosunków lub poufnej rozmowy. Dlatego Mojżesz został nazwany prorokiem, „którego Jehowa znał twarzą w twarz”, miał bowiem zaszczyt utrzymywać z Bogiem niezwykle bliską więź i był wyjątkowo użytecznym narzędziem w Jego rękach (Pwt 34:10-12). Wspomniano nawet, że widział „postać Jehowy” i że Bóg mówił do niego „usta w usta”, co jednak nie oznacza, że Mojżesz kiedykolwiek ujrzał Jego oblicze literalnie. Omawiane wyrażenie zostało użyte dlatego, iż — jak wskazują inne fragmenty Biblii — Bóg zwracał się do niego za pośrednictwem aniołów w normalnej rozmowie, a nie przez wizje lub sny (Wj 33:20; Lb 12:6-8; Dz 7:35, 38; Gal 3:19; por. Rdz 32:24-30; Oz 12:3, 4). Mojżesz przypomniał Izraelitom, że z nimi też Bóg rozmawiał „twarzą w twarz”, bo — choć nikt z nich nie ujrzał Jehowy — słyszeli przy górze Synaj donośny głos (Pwt 5:4; 4:11-15; Heb 12:19).

Natomiast Jezus w bycie przedludzkim osobiście przebywał ze swym Ojcem. I wskazał, że także aniołowie — duchowi synowie Boga usługujący na niebiańskich dziedzińcach — wpatrują się w Jego „oblicze” (Mt 18:10; Jn 1:18; 8:57, 58; por. Łk 1:19). A zatem również osoby powołane na współdziedziców Chrystusa w niebie w odpowiednim czasie mogą oglądać Jehowę Boga (1Jn 3:1-3).

Gdy apostoł Paweł porównywał zrozumienie zamierzenia Bożego, jakim cieszyli się pierwsi chrześcijanie, z dokładniejszym, jakiego mieli dostąpić po otrzymaniu nagrody niebiańskiej — a także z późniejszym zrozumieniem wszystkich szczegółów tego zamierzenia w czasie jego ostatecznej realizacji — oświadczył: „Gdyż obecnie widzimy w mglistym zarysie za pomocą metalowego zwierciadła, ale później — twarzą w twarz” (1Ko 13:12; por. 2Ko 3:18; 4:6).

Powiedzenie lub uczynienie komuś czegoś „w twarz” wskazuje na otwarte działanie, bezpośrednią konfrontację (Pwt 7:10; Hi 21:31), a w sensie ujemnym może wyrażać zuchwałość i lekceważenie (Hi 1:11; Iz 65:3). Pokrewne określenie to ‛zgromienie obliczem’ (Ps 80:16).

‛Skierować (zwrócić) swe oblicze’ to skupić uwagę na jakimś celu, planie bądź pragnieniu (Rdz 31:21; 1Kl 2:15; 2Kl 12:17). Sformułowanie to kryje w sobie myśl o stanowczym zamiarze i determinacji (2Kn 20:3; Dn 11:16-19; Łk 9:51-53). Daniel ‛zwrócił swe oblicze ku Jehowie’ w tym sensie, że szczerze Go szukał, zabiegając o Jego pomoc (Dn 9:3; por. 2Ko 1:11). Niezłomne postanowienie często widać na twarzy po zaciśniętych ustach i szczęce oraz po skupionym wzroku. Izajasz ‛uczynił swą twarz niczym krzemień’ — był zdecydowany nie pozwolić, by wrogowie odciągnęli go od wyznaczonego zadania (Iz 50:7). Zbuntowani Judejczycy „swe oblicza uczynili twardszymi od skały”, zacinając się w uporze i odrzucając skarcenie (Jer 5:3). Z drugiej strony gdy Jehowa ‛zwraca lub kieruje swe oblicze przeciw’ tym, którzy łamią Jego sprawiedliwe prawo, oznacza to, że odrzuca ich i potępia, a w końcu sprowadza na nich upadek czy też śmierć (Kpł 17:10; 20:3-6; Jer 21:10; por. 1Pt 3:12).

‛Zakrycie (ukrycie) oblicza’ ma wiele znaczeń, zależnie od okoliczności. W wypadku Jehowy Boga często wskazuje na pozbawienie kogoś przychylności albo wsparcia. Może być skutkiem nieposłuszeństwa jednej osoby lub całej grupy, jak to było z narodem izraelskim (Hi 34:29; Ps 30:5-8; Iz 54:8; 59:2). Czasem oznacza, że Jehowa nie ujawnia się — nie podejmuje działań ani nie odpowiada, czekając na stosowną porę (Ps 13:1-3). A gdy Dawid mówił do Boga: „Zakryj swe oblicze przed mymi grzechami”, prosił Go o ich wybaczenie, anulowanie (Ps 51:9; por. 10:11).

Zakrycie czy zasłonięcie sobie twarzy przez człowieka lub anioła może wyrażać pokorę albo bojaźń i szacunek (Wj 3:6; 1Kl 19:13; Iz 6:2). Może też być oznaką żałoby (2Sm 19:4). Hiobowi zaś Elifaz bezpodstawnie zarzucił, że w wyniku dobrobytu stał się butny i zaczął ‛twarz zakrywać swoją tłustością’ (Hi 15:27). A jak widać z przykładu Hamana, zakrycie twarzy komuś innemu mogło oznaczać dla niego upokorzenie czy nawet zgubę (Est 7:8; por. Ps 44:15; Jer 51:51).

‛Odwracanie oblicza’ może świadczyć o obraźliwej obojętności albo pogardzie (2Kn 29:6; Jer 2:27; 32:33). Bóg daje wyraz swej pogardzie dla tych, którzy odrzucają Jego rady, gdy ‛w dniu ich nieszczęścia pokazuje im plecy, a nie twarz’ (Jer 18:17).

‛Splunięcie komuś w twarz’ było czynem szczególnie hańbiącym i upokarzającym (Lb 12:14; Pwt 25:9; Iz 50:6; Mt 26:67).

Człowiek albo czyjaś obecność. Ponieważ twarz jest najbardziej charakterystyczną cechą człowieka i wyróżnia go bardziej niż jakakolwiek inna część ciała, a ponadto najwięcej mówi o jego osobowości, słowa „twarz” lub „oblicze” nieraz bywają używane metonimicznie na określenie całej osoby. Na przykład w 2 Samuela 7:9 i 17:11 oraz w Dziejach 3:19 hebrajskie i greckie słowa oznaczające „twoja twarz (oblicze)” bądź „twarz (oblicze)” są przetłumaczone na „przed tobą”, „ty osobiście” i „osoba”. W innych wersetach „twarz” lub „oblicze” może odnosić się do czyjejś obecności, tak jak w Dziejach 3:13.

„Chleb pokładny” z przybytku, kładziony ‛przed obliczem Jehowy’, po hebrajsku nazywano dosłownie „chlebem oblicza”, a więc „chlebem obecności” Jehowy (Wj 25:30; zob. przyp. w BT, NW). Określenie to uwydatniało Jego bliskość — bliskość, o której miał przypominać ludowi przybytek.

Inne znaczenia i słowa. Greckie słowo tłumaczone na „twarz” czy „oblicze” (pròsopon) czasami oznacza „wygląd zewnętrzny” jakiejś osoby, związany z jej bogactwem lub ubóstwem, wysoką albo niską pozycją itp. (Mt 22:16; 2Ko 5:12; Gal 2:6).

Również hebrajskie słowo ʼaf („nos; nozdrza”), odnoszące się nieraz do okolicy nosa, bywa oddawane jako „twarz” lub „oblicze”, zwłaszcza gdy mowa o składaniu pokłonu (Rdz 3:19; 19:1; 48:12). Natomiast we wzmiance o Jehowie, który ukazuje się swemu ludowi niejako „twarzą w twarz”, występuje hebrajskie słowo ʽájin („oko”) (Lb 14:14, przyp. w NW).