ARCYKAPŁAN
Główny reprezentant narodu przed Bogiem. Nadzorował pracę wszystkich pozostałych kapłanów.
Biblia nazywa go „arcykapłanem” (dosł. „wielkim kapłanem”) (Lb 35:25, 28; Joz 20:6, przyp. w NW), „kapłanem, pomazańcem” (Kpł 4:3), „naczelnym [dosł. „głównym”] kapłanem” (2Kl 25:18, przyp. w NW; 2Kn 26:20, przyp. w NW), „przełożonym” (2Kn 24:6) lub po prostu „kapłanem” (2Kn 26:17). W tym ostatnim wypadku często kontekst wskazuje, że chodzi o arcykapłana. W Chrześcijańskich Pismach Greckich wyrażenie „naczelni kapłani” najwyraźniej określa ważniejszych kapłanów, do których mogli się zaliczać wcześniejsi arcykapłani, zdjęci z urzędu, oraz być może naczelnicy 24 oddziałów kapłańskich (Mt 2:4; Mk 8:31).
Pierwszy izraelski arcykapłan, Aaron, został powołany przez samego Boga (Heb 5:4). Potem urząd ten przechodził z ojca na najstarszego syna, chyba że ów zmarł lub nie spełniał wymogów, tak jak to było w wypadku dwóch najstarszych synów Aarona, którzy zgrzeszyli przeciwko Jehowie i ponieśli śmierć (Kpł 10:1, 2). Król Salomon pozbawił stanowiska urzędującego arcykapłana — czym spełnił Boże proroctwo — i ustanowił w jego miejsce innego wykwalifikowanego mężczyznę z rodu Aarona (1Kl 2:26, 27, 35). Kiedy później Izraelici znaleźli się pod panowaniem obcych narodów, pogańscy władcy usuwali i ustanawiali arcykapłanów według własnego upodobania. Wydaje się jednak, że przez całe dzieje narodu izraelskiego aż do zburzenia Jerozolimy w 70 r. n.e. arcykapłani wywodzili się z rodu Aarona, choć mogły się zdarzyć wyjątki, jak np. Menelaos, zwany też Oniaszem (Dawne dzieje Izraela, XII, V, 1), który jak wynika z 2 Machabejskiej 3:4, 5 (przyp. w BT) i 4:23, był Beniaminitą.
Wymagania i kwalifikacje. Ze względu na piastowanie bardzo zaszczytnego urzędu, i to mającego znaczenie prorocze, oraz pozostawanie w bliskich stosunkach z Jehową w roli reprezentanta narodu arcykapłan musiał sprostać wysokim wymaganiom.
Listę wad fizycznych uniemożliwiających usługiwanie w charakterze kapłana podaje Kapłańska 21:16-23. Na arcykapłana nałożono jeszcze dodatkowe ograniczenia. Mógł wziąć sobie za żonę jedynie dziewicę izraelską — nie wolno mu było poślubić wdowy (Kpł 21:13-15). Co więcej, nie mógł się skalać z powodu zmarłego, tzn. nie mógł dotknąć żadnych zwłok, nawet ojca czy matki, gdyż stałby się nieczysty. Nie wolno mu było wichrzyć włosów ani rozdzierać szat na znak żałoby (Kpł 21:10-12).
Biblia nie precyzuje, w jakim wieku można było zostać arcykapłanem. A choć podaje, że lewici kończyli służbę w wieku 50 lat, to jednak nie wspomina, by w stan spoczynku przechodzili kapłani, co pozwala wnioskować, że arcykapłan pełnił swój urząd aż do śmierci (Lb 8:24, 25). Aaron miał 83 lata, gdy udał się z Mojżeszem do faraona. Arcykapłanem najwyraźniej został w następnym roku (Wj 7:7). Umarł w wieku 123 lat. Przez cały ten czas usługiwał jako arcykapłan (Lb 20:28; 33:39). O tym, że arcykapłan pozostawał na swym stanowisku dożywotnio, świadczy postanowienie co do miast schronienia, zawierające nakaz, by nieumyślny zabójca przebywał tam aż do śmierci arcykapłana (Lb 35:25).
Wprowadzenie na urząd. Na to, jaki urząd Jehowa zamierzał powierzyć Aaronowi, częściowo wskazywały przywileje, którymi obdarzał go po wyjściu Izraelitów z Egiptu. Gdy szli przez pustkowie ku górze Synaj, polecił Aaronowi nasypać manny do dzbana i złożyć go na przechowanie przed Świadectwem. Było to jeszcze przed wzniesieniem namiotu spotkania i wykonaniem Arki Przymierza (Wj 16:33, 34, przyp. w NW). Później i święty namiot, i Arkę poruczył pieczy Aarona. Ponadto zaprosił jego i jego dwóch synów razem z 70 starszymi Izraela pod górę Horeb, gdzie zobaczyli wizję Boga (Wj 24:1-11).
Jednakże po raz pierwszy Jehowa bezpośrednio powiedział, że wybrał Aarona i jego synów do pełnienia służby kapłańskiej, gdy dawał Mojżeszowi wskazówki dotyczące wykonania szat dla kapłanów (Wj 28). Następnie opisując Mojżeszowi, w jaki sposób ma ich wprowadzić na urząd kapłański, wyraźnie oświadczył: „Do nich będzie należeć kapłaństwo według ustawy po czas niezmierzony” (Wj 29:9).
Z uwagi na majestat i czystość Jehowy Aaron i jego synowie nie mogli przystąpić do pełnienia obowiązków kapłańskich, dopóki nie zostali uświęceni i wprowadzeni na urząd podczas specjalnej ceremonii (Wj 29). Jej przebiegiem kierował Mojżesz jako pośrednik przymierza Prawa. W ciągu siedmiu dni, od 1 do 7 Nisan 1512 r. p.n.e., ‛ręce kapłanów zostały napełnione mocą’, by mogli pełnoprawnie wykonywać swe zadania (Kpł 8). Nazajutrz, 8 Nisan, po raz pierwszy dokonali przebłagania za naród (w bardzo podobny sposób, jak się to miało odbywać podczas dorocznego Dnia Przebłagania wyznaczonego na 10 Tiszri) (Kpł 9). Było to stosowne, wręcz konieczne, gdyż naród izraelski potrzebował oczyszczenia z grzechów, m.in. popełnionych nieco wcześniej w związku ze złotym cielcem (Wj 32).
Jeden z ważnych elementów wprowadzenia Aarona na urząd arcykapłański stanowiło namaszczenie — Mojżesz wylał mu na głowę święty olejek, sporządzony dokładnie według wskazówek podanych przez Boga (Wj 30:22-25, 30-33; Kpł 8:1, 2, 12; Ps 133:2). Późniejszych arcykapłanów, następców Aarona, nazywano „pomazańcami”. Co prawda Biblia ani razu nie opisuje, by dosłownie wylewano na nich olejek, zawiera jednak następujący nakaz: „A święte szaty należące do Aarona będą służyć jego synom po nim, by w nich zostali namaszczeni i by w nich napełniono ich rękę mocą. Przez siedem dni będzie je nosił kapłan, który spośród jego synów nastąpi po nim i który będzie przychodził do namiotu spotkania, aby usługiwać w miejscu świętym” (Wj 29:29, 30).
Urzędowe szaty. Na co dzień arcykapłan nosił lniane szaty, takie jak wszyscy kapłani, ale przy pewnych okazjach ubierał się w piękny, odświętny strój. W 28 i 39 rozdz. Wyjścia opisano, jak wyglądał ów strój oraz jak go wykonano pod nadzorem Mojżesza zgodnie ze wskazówkami Bożymi. Najbliżej ciała (oprócz bielizny dolnej z tkaniny lnianej, sięgającej „od bioder po uda”, którą zakładali wszyscy kapłani, „by zakrywała nagie ciało”; Wj 28:42) była długa szata (hebr. kuttònet) z delikatnego lnu (prawdopodobnie białego) utkana w kratę. Przypuszczalnie miała długie rękawy, sięgała do kostek i została utkana w jednym kawałku. Uzupełnienie stanowiła szarfa z delikatnego skręcanego lnu, przetkanego niebieską, purpurową i szkarłatną nitką, zapewne przewiązywana w pasie (Wj 28:39; 39:29).
Z delikatnego lnu był też wykonany zawój, który najwyraźniej różnił się od nakryć głowy pozostałych kapłanów (Wj 28:39). Z przodu przymocowano do niego lśniącą płytkę ze szczerego złota, na której wyryte były słowa: „Świętość należy do Jehowy” (Wj 28:36). Nazywano ją „świętym znakiem poświęcenia” (Wj 29:6; 39:30).
Na lnianą szatę arcykapłan wkładał niebieski płaszcz bez rękawów (hebr. meʽíl). Prawdopodobnie on także został utkany w jednym kawałku, a wokół otworu u góry miał wzmocnioną obwódkę, żeby się nie rozdarł. Wkładano go przez głowę. Był krótszy niż długa szata lniana, a do dolnego brzegu miał przymocowane na przemian złote dzwoneczki i jabłka granatu z niebieskiej, purpurowej i szkarłatnej przędzy. Kiedy arcykapłan chodził po sanktuarium, słychać było dźwięk dzwoneczków (Wj 28:31-35).
Efod — przypominającą fartuch szatę, która składała się z części przedniej i tylnej, a sięgała poniżej pasa — nosili wszyscy kapłani, a czasami nawet inne osoby (1Sm 2:18; 2Sm 6:14). Ale efod będący elementem uroczystych szat arcykapłana został w szczególny sposób wyhaftowany. Wykonano go z delikatnego skręcanego lnu, niebieskiego włókna, wełny barwionej czerwonawą purpurą, przędzy barwionej szkarłatem z czerwców oraz ze złotych nitek (złoto rozklepano na cienkie arkusze, z których nacięto nitek) (Wj 39:2, 3). Dwa naramienniki prawdopodobnie ciągnęły się po obu stronach tylnej części efodu, od ramion do przepaski. Na szczycie każdego naramiennika znajdował się kamień onyksowy w złotej oprawie, a na każdym kamieniu wyryto po sześć imion synów Izraela (Jakuba), w kolejności ich narodzin. Efod był obwiązany w pasie przepaską z tego samego materiału, która była „na nim” — prawdopodobnie przymocowana do niego na stałe (Wj 28:6-14).
Bez wątpienia najkosztowniejszą i najokazalszą częścią ubioru arcykapłana był napierśnik sądu. Wykonano go z tych samych materiałów co efod, w kształcie prostokąta o długości dwa razy większej niż szerokość, tak iż po złożeniu we dwoje tworzył coś w rodzaju kwadratowej kieszeni o boku długości ok. 22 cm (zob. NAPIERŚNIK). Był ozdobiony 12 kamieniami szlachetnymi w złotych oprawach — na każdym wygrawerowano imię jednego z synów Izraela. Kamienie te: rubin, topaz, szmaragd i inne, uszeregowano w czterech rzędach. W rogach napierśnika wykonano złote pierścienie — przez dwa górne przechodziły dwa złote łańcuszki, splecione robotą powroźniczą, przymocowane do naramienników efodu. Do dwóch dolnych pierścieni był przywiązany niebieski sznur, łączący napierśnik z naramiennikami efodu tuż nad przepaską (Wj 28:15-28).
„Do napierśnika” Mojżesz włożył Urim i Tummim (Kpł 8:8). Nie wiadomo dokładnie, czym one były. Zdaniem niektórych uczonych chodziło o losy, które rzucano lub wyciągano z napierśnika, by za sprawą Jehowy otrzymać na zadane pytanie odpowiedź „tak” lub „nie”. Jeśli tak było, rzeczywiście mogły zostać włożone do „kieszeni” napierśnika (Wj 28:30, AT, Mo). Zdaje się to potwierdzać relacja z 1 Samuela 14:41, 42. Inni kojarzą Urim i Tummim z kamieniami osadzonymi na napierśniku, jednak wydaje się to mniej prawdopodobne. Wzmianki o Urim i Tummim można też znaleźć w Liczb 27:21, Powtórzonego Prawa 33:8, 1 Samuela 28:6, Ezdrasza 2:63 i Nehemiasza 7:65 (zob. URIM I TUMMIM).
Arcykapłan zakładał te piękne szaty, gdy miał prosić Jehowę o wskazówki w jakiejś ważnej sprawie (Lb 27:21; Sdz 1:1; 20:18, 27, 28). Również w Dniu Przebłagania po złożeniu darów ofiarnych za grzech zdejmował białe szaty lniane i wkładał te ozdobne (Kpł 16:23, 24). Przypuszczalnie nosił je przy jeszcze innych okazjach.
Wskazówki dotyczące Dnia Przebłagania, zapisane w 16 rozdz. Kapłańskiej, nie zawierają informacji, że arcykapłan po założeniu swych wspaniałych szat miał unieść ręce i pobłogosławić lud. Niemniej w relacji z dokonania przebłagania w dzień po zakończeniu uroczystości wprowadzania kapłanów na urząd — a procedura była wówczas taka sama jak podczas Dnia Przebłagania — czytamy: „Potem Aaron uniósł ręce ku ludowi i go pobłogosławił” (Kpł 9:22). Jehowa przekazał Mojżeszowi, jak miało brzmieć to błogosławieństwo: „Powiedz Aaronowi i jego synom, mówiąc: ‚Tak macie błogosławić synów Izraela, mówiąc do nich: „Oby Jehowa ci błogosławił i cię strzegł. Oby Jehowa rozjaśnił swe oblicze nad tobą i oby darzył cię łaską. Oby Jehowa zwrócił ku tobie swe oblicze i udzielił ci pokoju”’” (Lb 6:23-27).
Obowiązki i odpowiedzialność. Na godność, powagę oraz odpowiedzialność wiążące się z urzędem arcykapłana wskazuje okoliczność, że jego grzechy mogły ściągnąć winę na cały lud (Kpł 4:3). Jedynie on miał prawo wejść do Miejsca Najświętszego w sanktuarium, i to tylko jednego dnia w roku, w Dzień Przebłagania (Kpł 16:2). Gdy wchodził wtedy do namiotu spotkania, nie mógł tam przebywać żaden inny kapłan (Kpł 16:17). Arcykapłan wykonywał wszelkie czynności związane z Dniem Przebłagania. Przy szczególnych okazjach dokonywał przebłagania za swój dom i za lud (Kpł 9:7) oraz wstawiał się u Jehowy za zborem, gdy ten ściągnął na siebie Jego gniew (Lb 15:25, 26; 16:43-50). Kiedy trzeba było rozstrzygnąć kwestie wagi państwowej, stawał „przed obliczem Jehowy” z Urim i Tummim (Lb 27:21). Nadzorował też zabicie i spalenie czerwonej krowy, z której popiół wykorzystywano do sporządzania wody oczyszczenia (Lb 19:1-5, 9).
Wygląda na to, że arcykapłan mógł wziąć udział w każdej pracy przypadającej kapłanom, jeśli miał takie życzenie. Do czasów Dawida liczba kapłanów znacznie się zwiększyła. Dlatego podzielił on ich na 24 oddziały, by wszystkim umożliwić pełnienie służby (1Kn 24:1-18). System ten funkcjonował aż do końca istnienia kapłaństwa. Jednakże arcykapłan, w przeciwieństwie do pozostałych kapłanów, miał prawo wykonać każde zadanie w sanktuarium w dowolnym czasie. (Kapłani mogli pomagać, kiedy tylko chcieli, ale pewne zaszczytne obowiązki były zarezerwowane wyłącznie dla członków oddziału akurat pełniącego służbę). Najbardziej pracowitym okresem dla arcykapłana, tak jak dla wszystkich kapłanów, były pory świąt.
Arcykapłan nadzorował sanktuarium, pełnioną w nim służbę oraz skarbiec (2Kl 12:7-16; 22:4). Natomiast bezpośrednią pieczę nad tym wszystkim prawdopodobnie miał drugi kapłan, niższy rangą, który był jego głównym pomocnikiem (2Kl 25:18). W późniejszych czasach ten pomocnik, znany jako Sagan, zastępował arcykapłana, gdy ten z jakichś przyczyn nie mógł spełniać swych obowiązków (A. Edersheim, The Temple, 1874, s. 75). Tego rodzaju nadzór powierzono Eleazarowi, synowi Aarona (Lb 4:16).
Poza tym arcykapłan przewodził w udzielaniu narodowi pouczeń o charakterze religijnym (Kpł 10:8-11; Pwt 17:9-11).
Razem ze świeckimi przywódcami narodu (Jozuem, sędziami, a potem królami) sprawował najwyższą władzę sądowniczą (Pwt 17:9, 12; 2Kn 19:10, 11). Kiedy w późniejszych czasach utworzono Sanhedryn, prowadził obrady tego grona (Mt 26:57; Dz 5:21). (Według niektórych źródeł nie przewodniczył każdej sprawie, lecz tylko wtedy, gdy chciał). Arcykapłan Eleazar uczestniczył z Jozuem w podziale ziemi między 12 plemion (Joz 14:1; 21:1-3).
O śmierci arcykapłana należało powiadomić każde miasto schronienia w kraju, gdyż oznaczała ona uwolnienie dla wszystkich nieumyślnych zabójców, którzy musieli przebywać w granicach tych miast (Lb 35:25-29).
Arcykapłańska linia rodowa. Linię rodową arcykapłanów oraz imiona mężczyzn faktycznie pełniących ten urząd podano w załączonym zestawieniu. Biblia wspomina z imienia tylko nielicznych arcykapłanów, podaje jednak genealogię rodu Aarona. Nie ulega wątpliwości, że liczni mężczyźni wymienieni w tych rodowodach usługiwali w charakterze arcykapłana, chociaż w Piśmie Świętym nie opisano żadnego wydarzenia z ich życia ani nie wspomniano bezpośrednio, że sprawowali ten urząd. Tych, których wprost nazwano arcykapłanami, jest zbyt mało w stosunku do przedziału czasu, zwłaszcza w okresie między zapoczątkowaniem kapłaństwa w r. 1512 p.n.e. a zburzeniem Jerozolimy w 607 r. p.n.e. Poza tym w spisach niekiedy opuszczano pewne imiona, więc funkcję tę mogli też pełnić jacyś niewymienieni mężczyźni. Dlatego zamieszczone tu zestawienie nie jest ani zupełne, ani dokładne, może jednak być pomocne w lepszym poznaniu linii rodowej izraelskich arcykapłanów.
Kapłan Melchizedek. Pierwszym kapłanem wspomnianym w Biblii jest Melchizedek, „kapłan Boga Najwyższego” oraz król Salem (Jerozolimy). Abraham spotkał tego kapłana i króla, gdy wracał po pokonaniu wojsk Kedorlaomera, króla Elamu, i jego trzech sprzymierzeńców. Uznając, że Melchizedek otrzymał swe stanowisko od Boga, Abraham dał mu dziesięcinę ze zdobyczy wojennej i przyjął od niego błogosławieństwo. Biblia nie wspomina ani o pochodzeniu Melchizedeka, ani o jego narodzinach czy śmierci. Nie ma też w niej wzmianki o jego poprzednikach lub następcach (Rdz 14:17-24; zob. MELCHIZEDEK).
Arcykapłańska służba Jezusa Chrystusa. W Liście do Hebrajczyków apostoł Paweł wyjaśnia, że Jezus Chrystus od chwili zmartwychwstania i wstąpienia do nieba jest „na wieki arcykapłanem na sposób Melchizedeka” (Heb 6:20; 7:17, 21). Aby uwypuklić wspaniałość służby kapłańskiej Chrystusa i jej przewagę nad kapłaństwem Aaronowym, Paweł wspomina, że Melchizedek został królem i kapłanem z postanowienia Boga Najwyższego, a nie na zasadzie dziedziczenia. Podobnie Chrystus Jezus, który nie pochodził z plemienia Lewiego, lecz Judy (z rodu Dawida), nie odziedziczył urzędu kapłańskiego jako potomek Aarona, lecz został nań powołany bezpośrednio przez Boga (Heb 5:10). Oprócz obietnicy zanotowanej w Psalmie 110:4: „Jehowa przysiągł (i nie będzie żałował): ‚Tyś kapłanem po czas niezmierzony na sposób Melchizedeka!’”, na mocy której Chrystus został mianowany Królem i Kapłanem, podstawą do otrzymania przez niego władzy w Królestwie jest jego pochodzenie od Dawida. Dlatego odziedziczył władzę królewską obiecaną w ramach przymierza Dawidowego (2Sm 7:11-16). Tak więc Chrystus piastuje godność i królewską, i kapłańską, tak jak Melchizedek.
Niezwykłość arcykapłańskiej służby Chrystusa uwidacznia się również w tym, że Lewi, przodek żydowskich kapłanów, w pewnym sensie zapłacił dziesięcinę Melchizedekowi, gdyż jeszcze był w lędźwiach Abrahama, gdy ten dał dziesiątą część królowi-kapłanowi z Salem. Idąc tym samym tokiem rozumowania, Lewi został też pobłogosławiony przez Melchizedeka, a z reguły większy błogosławi mniejszego (Heb 7:4-10). Poza tym, jak zauważa apostoł Paweł, Melchizedek, „będąc bez ojca, bez matki, bez rodowodu, nie mając ani początku dni, ani końca życia”, stanowi pierwowzór wiecznotrwałego kapłaństwa Jezusa Chrystusa, który został wskrzeszony do „życia niezniszczalnego” (Heb 7:3, 15-17).
Chociaż jednak Chrystus nie otrzymał kapłaństwa z racji pochodzenia od Aarona i nie ma poprzedników ani następców, to jednak spełnił wszystko, co zapowiadało usługiwanie arcykapłanów wywodzących się z tego rodu. Apostoł nie pozostawia co do tego żadnych wątpliwości, gdy wykazuje, że zbudowany na pustkowiu przybytek był jedynie wyobrażeniem „prawdziwego namiotu, który postawił Jehowa, a nie człowiek”, i że kapłani z plemienia Lewiego pełnili „świętą służbę w symbolicznym wyobrażeniu oraz cieniu rzeczy niebiańskich” (Heb 8:1-6; 9:11). Wyjaśnia też, że Jezus Chrystus, który miał przygotowane na ofiarę własne ciało, a nie zwierzęta, sprawił, iż ofiary ze zwierząt stały się nieważne i niepotrzebne, gdyż „przeszedł przez niebiosa” i wstąpił „raz na zawsze — ale nie z krwią kozłów i byczków, lecz z własną krwią — do miejsca świętego i uzyskał dla nas wiecznotrwałe wyzwolenie” (Heb 4:14; 9:12; 10:5, 6, 9). Jezus wszedł do świętego miejsca — wyobrażonego przez Miejsce Najświętsze, do którego wstępował Aaron — mianowicie „do samego nieba, żeby się teraz na naszą rzecz ukazywać przed osobą Boga” (Heb 9:24).
Ofiara Jezusa jako większego Arcykapłana nie musi być powtarzana, tak jak to było z ofiarami składanymi przez wyobrażających go arcykapłanów z rodu Aarona, gdyż faktycznie usunęła grzech (Heb 9:13, 14, 25, 26). Co więcej, żaden z tamtych kapłanów nie żył na tyle długo, by móc doprowadzić do całkowitego wybawienia i doskonałości wszystkich, którym usługiwał, natomiast Chrystus „może całkowicie wybawić tych, którzy przez niego przystępują do Boga, ponieważ zawsze żyje, aby się za nimi ujmować” (Heb 7:23-25).
Oprócz składania ofiar arcykapłan izraelski błogosławił lud i był odpowiedzialny za nauczanie go praw Bożych. Podobnie Jezus Chrystus „złożył na zawsze jedną ofiarę za grzechy i zasiadł po prawicy Boga [w niebie], oczekując odtąd, aż jego nieprzyjaciele zostaną położeni jako podnóżek dla jego stóp” (Heb 8:1; 10:12, 13). Dlatego „drugi raz ukaże się nie w związku z grzechem, i to tym [ludziom], którzy go pilnie wypatrują ku swemu wybawieniu” (Heb 9:28).
Wyższość Jezusa Chrystusa jako Arcykapłana jest widoczna w jeszcze jednym aspekcie. Kiedy stał się człowiekiem z „krwi i ciała” jak jego „bracia” (Heb 2:14-17), został pod każdym względem wypróbowany: znosił wszelkiego rodzaju sprzeciw i prześladowanie, a w końcu zginął haniebną śmiercią. Napisano o nim: „Chociaż był Synem, nauczył się posłuszeństwa z tego, co wycierpiał, a gdy już został wydoskonalony, stał się odpowiedzialny za wiecznotrwałe wybawienie wszystkich, którzy są mu posłuszni” (Heb 5:8, 9). Paweł wyjaśnia, jakie korzyści odnosimy z tego, że Jezus został tak wypróbowany: „Bo skoro sam cierpiał, będąc wystawiony na próbę, potrafi przyjść z pomocą tym, którzy są wystawiani na próbę” (Heb 2:18). Osoby potrzebujące pomocy mogą liczyć na jego współczucie i miłosierdzie. „Nie takiego bowiem mamy arcykapłana”, zauważa Paweł, „który by nie mógł się wczuć w nasze słabości, lecz wypróbowanego pod każdym względem tak jak my, ale bez grzechu” (Heb 4:15, 16).
Chrześcijańscy kapłani. Jezus Chrystus jest jedynym ‛kapłanem na sposób Melchizedeka’ (Heb 7:17), ale — podobnie jak izraelski arcykapłan Aaron — otrzymał od swego Ojca, Jehowy, grono kapłanów usługujących pod jego kierownictwem. Są to jego obiecani współdziedzice, którzy będą razem z nim rządzić w jego niebiańskim Królestwie (Rz 8:17). Nazwano ich „królewskim kapłaństwem” (1Pt 2:9). W wizji opisanej w biblijnej Księdze Objawienia śpiewają nową pieśń o tym, że Chrystus kupił ich swą krwią i ‛uczynił Bogu królestwem i kapłanami, by królowali nad ziemią’ (Obj 5:9, 10). Jak wyjawiono w dalszej wizji, jest ich 144 000. Wspomniano też, że zostali „kupieni z ziemi” jako ‛podążający za Barankiem’, „kupieni spośród ludzi jako pierwociny dla Boga i dla Baranka” (Obj 14:1-4; por. Jak 1:18). Dalej w tym samym 14 rozdz. Objawienia znalazło się ostrzeżenie, żeby nie przyjmować znamienia bestii, do czego jest potrzebna „wytrwałość świętych” (Obj 14:9-12). Taką wytrwałość niezłomnie okazuje wspomniane grono 144 000 wykupionych, którzy ożyją i „będą kapłanami Boga i Chrystusa i będą z nim królować przez tysiąc lat” (Obj 20:4, 6). Na to zaszczytne stanowisko zostaną wyniesieni dzięki usługiwaniu Jezusa w charakterze Arcykapłana.
Korzystający z usługiwania niebiańskich kapłanów. Wizja Nowej Jerozolimy zanotowana w Księdze Objawienia wskazuje, na czyją rzecz ma pełnić swą służbę większy Arcykapłan wraz z podległymi mu niebiańskimi kapłanami. Aaron i jego rodzina — a także pozostali członkowie plemienia Lewiego — usługiwali 12 plemionom mieszkającym w Palestynie. Jeśli chodzi o Nową Jerozolimę, ‛dzięki jej światłu będą chodzić narody’ (Obj 21:2, 22-24).
Zobacz też hasło KAPŁAN.
[Ilustracja na stronie 121]
Strój izraelskiego arcykapłana
[Diagram na stronach 122-124]
LINIA RODOWA IZRAELSKICH ARCYKAPŁANÓW
Rodowody arcykapłanów można znaleźć w 1 Kronik 6:1-15, 50-53 i Ezdrasza 7:1-5. Jednakże nie zawierają one wszystkich imion — część została pominięta, jak to się nierzadko zdarza w hebrajskich spisach rodowodowych. Dodatkowe imiona podają Józef Flawiusz i żydowscy rabini, ale trudno powiedzieć, na ile ich informacje są wiarogodne. Znaki zapytania przy imionach zapisanych tłustym drukiem wskazują, że chodzi o mężczyzn, którzy mogli być arcykapłanami (w kilku wypadkach jest to bardzo prawdopodobne), ale Biblia wymienia ich tylko w arcykapłańskiej linii rodowej, natomiast nie mówi bezpośrednio, że usługiwali jako arcykapłani.
Lewi (syn Jakuba [Rdz 29:34])
Kehat (Rdz 46:11; Wj 6:16; 1Kn 6:1)
Icchar
Hebron
Uzziel
Gerszon
Merari
1512 P.N.E. — USTANOWIENIE KAPŁAŃSTWA W IZRAELU
Mojżesz
ELEAZAR (Wj 6:23; Kpł 10:1-7; Lb 20:25-28; 1Kn 6:3)
Nadab (zmarł) (Wj 6:23; 1Kn 24:1, 2)
Abihu (zmarł)
Itamar
(Od zakończenia podboju Ziemi Obiecanej [ok. 1467 p.n.e.] do czasów Helego Arka Przymierza przebywa w Szilo, okresowo w Betel [Joz 18:1; Sdz 20:18, 26-28])
PINECHAS (Jehowa zawiera z nim przymierze co do kapłaństwa z jego rodu [Wj 6:25; Lb 25:10-13; Joz 22:13; Sdz 20:27, 28])
ABISZUA? (1Kn 6:4, 5; Ezd 7:5)
UZZI? (1Kn 6:5, 6; Ezd 7:4)
Merajot (1Kn 6:6, 7; Ezd 7:3, 4)
Amariasz (1Kn 6:7)
Achitub (2Sm 8:17; 1Kn 6:7, 8; 18:16)
(W tym okresie urząd najwyraźniej pełnili potomkowie Itamara)
HELI (Pierwszy arcykapłan z rodu Itamara; według Flawiusza zastąpił Abiszuę lub Uzziego [Dawne dzieje Izraela, V, XI, 5; VIII, I, 3; por. 1Kn 24:3])
Chofni
Pinechas
(Zdobycie Arki przez Filistynów. Śmierć Helego i jego synów. Przez siedem miesięcy Arka pozostaje w ziemi filistyńskiej [1Sm 4:17, 18; 6:1]. Zwrócona Izraelitom, jakiś czas stoi w Bet-Szemesz, a następnie wiele lat w Kiriat-Jearim [Baale-Juda], w domu Abinadaba, skąd zostaje zabrana wkrótce po zdobyciu przez Dawida Syjonu [1Sm 6:14, 15; 7:2; 2Sm 6:2, 3])
Ichabod (1Sm 4:19-22)
ACHIJASZ (Prawdopodobnie brat Achimelecha. Usługiwał w przybytku w Szilo [1Sm 14:3])
(Dawid próbuje sprowadzić Arkę do Jerozolimy; Uzza ponosi śmierć. Dawid umieszcza Arkę w domu Obed-Edoma Gittyty, a po trzech miesiącach sprowadza do Jerozolimy [2Sm 6:1-11])
ACHIMELECH (Pomaga Dawidowi; ginie, gdy Saul rozkazuje zabić 85 kapłanów z Nob [1Sm 21:1-6; 22:9-18])
ABIATAR (Ucieka i przyłącza się do Dawida [1Sm 22:20-23; 23:6, 9; 30:7]. Później popiera Adoniasza i zostaje usunięty z urzędu przez Salomona. Dom Helego traci prawo do urzędu arcykapłana, jak to zapowiedział Jehowa w 1 Samuela 2:30-36 [1Kl 2:27, 35])
urząd wraca do rodu Eleazara
CADOK (Mógł być „drugim kapłanem” za panowania Dawida [zob. 2Kl 25:18; Jer 52:24]. Lojalny wobec Dawida, gdy władzę próbuje przejąć Adoniasz. Salomon mianuje go arcykapłanem w miejsce Abiatara [2Sm 8:17; 15:24-29; 19:11; 1Kl 1:7, 8, 32-45; 2:27, 35; 1Kn 24:3])
(Arka zostaje umieszczona w świątyni zbudowanej przez Salomona [1Kl 8:1-6])
ACHIMAAC? (2Sm 15:27, 36; 17:20; 1Kn 6:8)
AZARIASZ (I)? (1Kl 4:2; 1Kn 6:9)
(Trzy następne imiona — Amariasz, Jehojada i Zachariasz — najwyraźniej w 1Kn 6:1-15 zostały pominięte)
AMARIASZ (Za panowania Jehoszafata [2Kn 19:11])
JEHOJADA (Za panowania Achazjasza, Atalii i Jehoasza [2Kl 11:4 do 12:9; 2Kn 22:10 do 24:15])
ZACHARIASZ? (Ukamienowany na rozkaz króla Jehoasza [2Kn 24:20-22])
JOCHANAN? (1Kn 6:10)
AZARIASZ (II) (Prawdopodobnie to on sprzeciwił się zuchwałemu królowi Uzzjaszowi [1Kn 6:10; 2Kn 26:17-20])
(Dwa następne imiona, Urijasz i Azariasz, mogą być ogniwami pominiętymi w 1Kn 6:1-15)
URIJASZ? (Kapłan, który na rozkaz Achaza zbudował ołtarz na wzór pogańskiego ołtarza z Damaszku [2Kl 16:10-16])
AZARIASZ (II lub III) (Z linii rodowej Cadoka; usługiwał w czasach króla Ezechiasza. Być może był to wspomniany wcześniej Azariasz II lub inny mężczyzna noszący to samo imię [2Kn 31:10-13])
ACHITUB (1Kn 6:11, 12; 9:11; Ezd 7:2; Neh 11:11)
MERAJOT? (Był kapłanem, potomkiem Achituba, ale nie jest pewne, czy służył jako arcykapłan [1Kn 9:11; Neh 11:11])
CADOK? (1Kn 6:12; 9:11; Ezd 7:2; Neh 11:11)
SZALLUM? (Meszullam) (1Kn 6:12, 13; 9:11; Ezd 7:2; Neh 11:11)
CHILKIASZ (Za panowania Jozjasza [2Kl 22:4-14; 23:4; 1Kn 6:13; 2Kn 34:9-22])
AZARIASZ (III lub IV)? (1Kn 6:13, 14)
SERAJASZ (Zabity w Ribli przez Nebukadneccara po upadku Jerozolimy w 607 p.n.e. [2Kl 25:18-21; 1Kn 6:14; Ezd 7:1; Jer 52:24-27])
JEHOCADAK? (W 607 p.n.e. uprowadzony przez Nebukadneccara do Babilonu. Jego syn Jeszua (Jozue) oraz prawdopodobnie jeszcze inni urodzili się na wygnaniu. Oczywiście nie mógł pełnić służby w świątyni [1Kn 6:14, 15; Ezd 3:2])
(Ginie Arka Przymierza i nie wraca do świątyni odbudowanej później w Jerozolimie)
PO POWROCIE ŻYDÓW Z WYGNANIA
JOZUE (Jeszua) (Wrócił w 537 p.n.e. razem z Zerubbabelem [Ezd 2:2; 3:2; Neh 12:10; Ag 1:1; Za 3:1; 6:11])
JOJAKIM? (Neh 12:10, 12; według Flawiusza pełnił urząd w okresie, gdy do Jerozolimy wrócił Ezdrasz [Dawne dzieje Izraela, XI, V, 1])
ELIASZIB (W czasach Nehemiasza [Neh 3:20; 12:10, 22; 13:4, 6, 7])
JOJADA? (Neh 12:10, 11, 22; 13:28)
JOCHANAN (Jonatan?) (Neh 12:11, 22, 23)
JADDUA? (Prawdopodobnie za lub „aż do” królowania Dariusza Persa [Neh 12:11, 22])
OD CZASÓW DARIUSZA (II) PERSA
(Od tego momentu aż do czasów machabejskich imiona arcykapłanów pochodzą z apokryficznych ksiąg 1 i 2 Machabejskiej oraz z Dawnych dziejów Izraela [księgi XI-XX] Józefa Flawiusza, który wymienia więcej arcykapłanów niż Księga 1 Machabejska. Od okresu machabejskiego do zniszczenia Jerozolimy w 70 n.e. głównym źródłem informacji jest Flawiusz. Biblia podaje tylko trzy imiona [Annasz, Kajfasz i Ananiasz]. Wygląda na to, że arcykapłańska linia rodowa została zachowana — przynajmniej w większości wypadków — chociaż pogańscy władcy według własnej woli usuwali i ustanawiali arcykapłanów).
ONIASZ I
SZYMON I
ELEAZAR
MANASSES
ONIASZ II
SZYMON II
ONIASZ III
JOZUE (gr. Jezus; zwany też Jazonem)
ONIASZ (zwany też Menelaosem)
JAKIM (gr. Alkimos; zwany też Jakimosem)
MACHABEJSCY KAPŁANI-KRÓLOWIE
JONATAN
SZYMON (brat Jonatana)
JAN HYRKAN I
ARYSTOBUL I
ALEKSANDER JANNEUSZ
HYRKAN II (Na jakiś czas władzę zagarnął Arystobul II)
ANTYGON
PO OBJĘCIU WŁADZY PRZEZ HERODA WIELKIEGO (Mt 2:1)
(Ustanowieni przez Heroda)
HANANEL (zlatynizowane gr. Ananel)
ARYSTOBUL III
HANANEL (po raz drugi)
JEZUS (syn Foabisa)
SZYMON (syn Boetosa)
MATTIAS (Maciej) (zięć Boetosa)
JOAZAR (syn Boetosa)
(Ustanowieni przez Archelausa, króla Judei [Mt 2:22])
ELEAZAR (syn Boetosa)
JEZUS (syn See) (Joazar zostaje przywrócony przez lud)
(Ustanowiony przez Kwiryniusza, namiestnika Syrii [Łk 2:2])
ANNASZ (Ananos) (syn Setiego) (Powołany przez Kwiryniusza; ok. 15 n.e. odsunięty przez Waleriusza Gratusa, namiestnika Judei; teść Kajfasza. Po zdjęciu z urzędu dalej był bardzo wpływową postacią [Łk 3:2; Jn 18:13, 24; Dz 4:6])
(Ustanowieni przez Waleriusza Gratusa, namiestnika Judei)
IZMAEL (syn Fabesa)
ELEAZAR (syn Annasza)
SZYMON (syn Kamitha)
JÓZEF KAJFASZ (Pełnił urząd w okresie ziemskiej służby Jezusa oraz na początku działalności apostołów. Jako arcykapłan razem ze swym teściem, Annaszem, przewodniczył Sanhedrynowi podczas sądu nad Jezusem [Mt 26:3, 57; Łk 3:2; Jn 11:49, 51; 18:13, 14, 24, 28]. Razem z Annaszem wezwał też Piotra i Jana i nakazał im zaprzestać głoszenia [Dz 4:6, 18]. Poza tym jako arcykapłan polecił dać Saulowi listy do synagog w Damaszku, upoważniające do aresztowania chrześcijan [Dz 9:1, 2, 14])
(Ustanowieni przez Witeliusza, namiestnika Syrii)
JONATAN (syn Annasza)
TEOFIL (syn Annasza)
(Ustanowieni przez Heroda Agryppę I)
SZYMON (Kanteras) (syn Boetosa)
MATTIAS (Maciej) (syn Annasza)
ELIONEUSZ (syn Kanterasa)
(Ustanowieni przez Heroda, króla Chalkis)
JÓZEF (syn Kamoidiego)
ANANIASZ (syn Nebedeusza) (Przewodniczył Sanhedrynowi podczas sądu nad Pawłem [Dz 23:2; 24:1])
(Ustanowieni przez Heroda Agryppę II)
IZMAEL (syn Fabei)
JÓZEF (Kabi) (syn byłego arcykapłana Szymona)
ANNASZ (Ananos) (syn Annasza)
JEZUS (syn Damnajosa)
JEZUS (syn Gamaliela)
MATTIAS (Maciej) (syn Teofila)
FANNI (syn Samuela) (Ustanowiony arcykapłanem nie przez Heroda Agryppę, lecz przez naród podczas wojny z Rzymem)