DAN

(„sędzia”).

1. Piąty z 12 synów Jakuba, urodzony w Paddan-Aram (Rdz 35:25, 26). Pierworodny syn Bilhy, służącej Racheli, która była bezpłodna i podarowała ją Jakubowi jako drugorzędną żonę. Rachela od razu adoptowała chłopca i nazwała go Dan, mówiąc: „Bóg wystąpił jako mój sędzia (...) tak iż dał mi syna” (Rdz 30:6). Rodzonym bratem Dana był Naftali. Gdy Jakub przeniósł się z całą rodziną do Egiptu, Dan miał już syna imieniem Chuszim (lub Szucham wg Lb 26:42) (Rdz 46:7, 23, 26). Kiedy 17 lat później Jakub tuż przed śmiercią wezwał do siebie swych synów, Dan cieszył się takimi samymi prawami jak 11 jego braci, którzy wraz z nim stali się głowami 12 plemion izraelskich. Błogosławiąc go, Jakub oznajmił: „Dan będzie sądził swój lud jako jedno z plemion Izraela. Niech Dan okaże się wężem na skraju drogi, wężem rogatym na skraju gościńca, kąsającym pęciny konia, tak iż jego jeździec spada do tyłu. Zaiste, będę wyczekiwał twego wybawienia, Jehowo” (Rdz 49:16-18).

2. Plemię izraelskie wywodzące się od piątego syna Jakuba. Tworzyła je tylko „rodzina Szuchamitów”, pochodząca od syna Dana, Chuszima, zwanego też Szuchamem (Lb 26:42). Gdy Dan przeniósł się do Egiptu, miał jednego syna, ale jakieś dwa stulecia później, po wyjściu Izraelitów z niewoli, jego plemię liczyło 62 700 mężczyzn powyżej 20 lat (Rdz 46:23; Lb 1:1, 38, 39). Pod względem liczby wojowników zajmowało drugie miejsce. Na pustkowiu plemię Dana, którego naczelnikiem był Achiezer, obozowało po pn. stronie przybytku razem z plemionami Aszera i Naftalego. Podczas marszu plemię to stanowiło straż tylną; ta odpowiedzialna pozycja świadczyła o zaufaniu do Danitów oraz o ich odwadze i lojalności (Lb 2:25-31; 10:25).

Przy podziale Ziemi Obiecanej plemię Dana reprezentował naczelnik Bukki, syn Jogliego. Choć pod względem liczebności było ono na drugim miejscu, otrzymało jeden z najmniejszych działów. Ale dział ten, wylosowany jako siódmy, obejmował bardzo dobre ziemie; był to obszar graniczący z terytoriami Judy, Efraima i Beniamina, rozciągający się od żyznych dolin Szefeli do równin położonych nad brzegiem Morza Śródziemnego. Jednakże Danici wbrew nakazowi Jehowy nie wypędzili mieszkańców tych ziem, wskutek czego cierpieli ucisk (Lb 26:43; 34:22; Joz 19:40-46; Sdz 1:34). Z tego powodu część plemienia przeniosła się na pn. kraniec Palestyny, zdobyła miasto Leszem (Laisz) i nazwała je „Dan” (Joz 19:47, 48; Sdz 18:11-31). Podczas tej wyprawy Danici ukradli niejakiemu Micheaszowi rzeźbiony wizerunek i zrobili sobie z niego boga, chociaż wcześniej członkowie tego plemienia wypowiadali na górze Ebal m.in. takie przekleństwo: „Przeklęty mąż, który wykonuje rzeźbiony wizerunek lub lany posąg — obrzydliwość dla Jehowy” (Pwt 27:13-15). Poza tym plemię Dana nie udzieliło wsparcia sędziemu Barakowi, który wystąpił przeciwko wojskom Sysery (Sdz 5:17).

Niektórzy członkowie plemienia Dana odegrali szczególną rolę w historii biblijnej. Należał do nich Oholiab, syn Achisamacha. Dzięki mądrości otrzymanej od Boga pomagał Becalelowi. Potrafił kunsztownie haftować oraz tkać drogocenne materiały na potrzeby przybytku (Wj 31:1-6; 35:34, 35; 38:22, 23). Inny Danita, Samson, przez 20 lat wiernie służył Jehowie jako sędzia Izraela, spełniając tym zarówno proroctwo wypowiedziane przez Jakuba na łożu śmierci („Dan będzie sądził swój lud”), jak i zapowiedź Mojżesza („Dan to lwie szczenię”) (Rdz 49:16; Pwt 33:22; Sdz 13:2, 24, 25; 15:20). Gdy Dawid został królem, w skład lojalnych wobec niego oddziałów wchodziło 28 600 Danitów. W późniejszym okresie księciem tego plemienia był Azarel, syn Jerochama (1Kn 12:35; 27:22). Z plemienia Dana pochodziła też matka „zdolnego męża”, którego król Tyru wysłał do Salomona, by pomógł mu przy budowie świątyni (2Kn 2:13, 14).

3. Miasto na pn. krańcu Palestyny. Zanim zostało zdobyte przez plemię Dana, jego pogańscy mieszkańcy nazywali je Leszem lub Laisz (Joz 19:47; Sdz 18:7, 27). Danici odbudowali zniszczone miasto i nadali mu nazwę „Dan — od imienia swego ojca, Dana” (Sdz 18:28, 29). Jednakże o Dan wspomniano już w relacji z wydarzeń, które rozegrały się jakieś 400 lat wcześniej, gdy Abraham ścigał Kedorlaomera i jego sprzymierzeńców „aż do Dan” (Rdz 14:14). Nic nie przemawia przeciw używaniu tej nazwy tamtych okolic w czasach Abrahama. Jej zbieżność z imieniem przodka plemienia Dana może być przypadkowa lub też może świadczyć o Boskim kierownictwie.

W Pięcioksięgu o Dan wspomniano również w Powtórzonego Prawa 34:1, w opisie granic Ziemi Obiecanej, którą Mojżesz ujrzał przed śmiercią z góry Nebo. Ponieważ Dan znajdowało się u stóp gór Antyliban (niedaleko od góry Hermon), Mojżesz mógł dostrzec to pasmo. Użycie w tym wersecie nazwy Dan może wynikać z tych samych przyczyn, dla których użyto jej w relacji o Abrahamie, lub też wskazywać, iż końcowy fragment tej księgi, obejmujący wydarzenia po śmierci Mojżesza, spisał Jozue.

Dan znajdowało się na „nizinie należącej do Bet-Rechob”, w okolicy na pn. od wód Merom i u podnóża gór Liban, bardzo żyznej i dobrze nawodnionej (Sdz 18:28). Miejsce to utożsamia się z Tall al-Kadi (Tel Dan). W tej arabskiej nazwie, która znaczy „kopiec sędziego”, zachowało się więc znaczenie hebrajskiej nazwy „Dan”. Z dwóch pobliskich źródeł wypływa strumień Nahr al-Laddan, najobfitszy z potoków, które kilka kilometrów niżej łączą się ze sobą i tworzą Jordan. Miasto leżało na wysokim kopcu niedaleko podnóża Hermonu od strony pd. i górowało nad rozległą kotliną Chule. Miało strategiczne położenie, gdyż przebiegała tamtędy ważna droga handlowa łącząca Tyr z Damaszkiem.

Z czasem nazwa Dan zaczęła oznaczać pn. kraniec Izraela, na co wskazuje często używane wyrażenie „od Dan aż po Beer-Szebę” (Sdz 20:1; 1Sm 3:20; 2Sm 3:10; 1Kl 4:25; 2Kn 30:5). Wprawdzie istniały miejscowości wysunięte dalej na pn. niż Dan, podobnie jak kilka miast leżało dalej na pd. niż Beer-Szeba, ale najwyraźniej Dan odgrywało na pn. ważną rolę, tak jak na pd. Beer-Szeba. Ze względu na swe położenie stanowiło jedno z najbardziej zagrożonych miast, gdy wrogowie atakowali Izraelitów od pn. (np. podczas najazdu syryjskiego króla Ben-Hadada) (1Kl 15:20; 2Kn 16:4). Niewątpliwie właśnie do tego nawiązano w proroczych wypowiedziach zanotowanych w Jeremiasza 4:15; 8:16. Po podziale królestwa Jeroboam ustawił w Dan i Betel złote cielce, by odciągnąć swych poddanych od świątyni w Jerozolimie (1Kl 12:28-30; 2Kl 10:29).

[Ilustracja na stronie 430]

Ruiny Dan w pobliżu źródeł Jordanu. To położone daleko na północy miasto stało się jednym z dwóch ośrodków kultu cielca, ustanowionego przez Jeroboama po odłączeniu się dziesięciu plemion od Judy