Rozdział 29
Śpiewanie tryumfalnej nowej pieśni
Wizja 9 — Objawienie 14:1-20
Treść: Grono 144 000 stoi z Barankiem na górze Syjon, na ziemi rozbrzmiewają obwieszczenia aniołów, przeprowadzane jest żniwo
Czas spełnienia: Od roku 1914 do wielkiego ucisku
1. Czego się już dowiedzieliśmy z 7, 12 i 13 rozdziału Objawienia, a czego się jeszcze dowiemy?
Z JAKĄŻ ulgą przechodzimy do następnej wizji Jana! Zamiast groteskowych, przypominających bestie organizacji podległych smokowi oglądamy teraz lojalnych sług Jehowy oraz ich działalność w dniu Pańskim (Objawienie 1:10). Księga Objawienia 7:1, 3 wyjawiła już, że cztery wichry zagłady są powstrzymywane dopóty, dopóki nie zostaną opieczętowani wszyscy namaszczeni duchem niewolnicy, w liczbie 144 000. A z Objawienia 12:17 dowiedzieliśmy się, że smok, czyli Szatan, obrał sobie w tym okresie owych ‛pozostałych z nasienia niewiasty’ za cel szczególnych ataków. W 13 rozdziale Objawienia sugestywnie opisano organizmy polityczne, które utworzył on na ziemi, aby ściągnąć na wiernych sług Jehowy ciężkie próby i okrutne prześladowania. Ale ten arcywróg Boga nie jest w stanie udaremnić Jego zamierzenia! Jak zaraz zobaczymy, mimo złośliwych machinacji Szatana zgromadzanie 144 000 zostanie tryumfalnie zakończone.
2. Jakie uszczęśliwiające wydarzenie opisuje nam z wyprzedzeniem Jan w Objawieniu 14:1 i kim jest Baranek?
2 Jan, a wraz z nim dzisiejsza klasa Jana, ma możliwość zapoznania się z uszczęśliwiającym rezultatem tego zgromadzania: „I ujrzałem, a oto Baranek stojący na górze Syjon, a z nim sto czterdzieści cztery tysiące mających wypisane na swych czołach jego imię i imię jego Ojca” (Objawienie 14:1). Ustaliliśmy już, że ów Baranek to nikt inny, tylko Michał, który oczyścił niebiosa, usuwając z nich Diabła i jego demony. O nim to pisze Daniel, iż „stoi w obronie synów” ludu Bożego i przygotowuje się, by ‛powstać’ w celu wykonania sprawiedliwych wyroków Jehowy (Daniela 12:1, NW; Objawienie 12:7, 9). Od roku 1914 ten ofiarny Baranek Boży stoi na górze Syjon jako mesjański Król.
3. Czym jest „góra Syjon”, na której ‛stoi’ Baranek oraz 144 000?
3 Jest dokładnie tak, jak przepowiedział Jehowa: „Ja ustanowiłem króla mego na Syjonie, świętej górze mojej” (Psalm 2:6; 110:2). Słowa te nie odnoszą się już do ziemskiej góry Syjon, leżącej na obszarze literalnego Jeruzalem, gdzie panowali królowie z dynastii Dawida (1 Kronik 11:4-7; 2 Kronik 5:2). Jezus bowiem po śmierci i zmartwychwstaniu w roku 33 n.e. został kamieniem węgielnym na niebiańskiej górze Syjon, czyli tym miejscu w niebie, gdzie Jehowa postanowił wznieść „miasto Boga żywego, Jeruzalem niebiańskie”. A zatem „góra Syjon” wyobraża tu wywyższoną pozycję Jezusa i jego współdziedziców, tworzących Jeruzalem niebiańskie, to znaczy Królestwo (Hebrajczyków 12:22, 28, NW; Efezjan 3:6). Chodzi o chwalebną godność królewską, do której Jehowa wynosi ich podczas dnia Pańskiego. W ciągu stuleci namaszczeni chrześcijanie, jako „kamienie żywe”, z utęsknieniem oczekiwali chwili, kiedy staną na niebiańskiej górze Syjon i zjednoczą się z wyniesionym do chwały Panem Jezusem Chrystusem w jego majestatycznym Królestwie (1 Piotra 2:4-6; Łukasza 22:28-30; Jana 14:2, 3).
4. Jak to możliwe, że całe grono 144 000 stoi na górze Syjon?
4 Jan widzi na górze Syjon nie tylko Jezusa, lecz także całe 144 000 współdziedziców niebiańskiego Królestwa. W okresie, którego dotyczy wizja, wielu z tego grona znajduje się już w niebie, ale jeszcze nie wszyscy. W dalszej części tej samej wizji Jan się dowiaduje, iż niektórzy ze świętych dalej muszą okazywać wytrwałość i zachować wierność aż do śmierci (Objawienie 14:12, 13). Najwyraźniej więc część należących do 144 000 wciąż przebywa na ziemi. Jak to możliwe, że Jan widzi ich wszystkich stojących z Jezusem na górze Syjon?a Otóż członkowie zboru namaszczonych chrześcijan przybliżyli się już „do góry Syjon i do miasta Boga żywego, Jeruzalem niebiańskiego” (Hebrajczyków 12:22, NW). Podobnie jak Paweł, gdy był jeszcze na ziemi, tak i oni zostali już w sensie duchowym wskrzeszeni, by w jedności z Chrystusem Jezusem przebywać w miejscach niebiańskich (Efezjan 2:5, 6). Poza tym w roku 1919 odpowiedzieli na zaproszenie: „Wstąpcie tutaj” i w sposób symboliczny „wstąpili do nieba w obłoku” (Objawienie 11:12). Wersety te pomagają nam zrozumieć, że w znaczeniu przenośnym wszyscy należący do 144 000 znajdują się z Jezusem Chrystusem na górze Syjon.
5. Czyje imiona są wypisane na czołach 144 000 i na co wskazuje każde z nich?
5 Grono 144 000 nie ma nic wspólnego z czcicielami bestii, naznaczonymi symboliczną liczbą 666 (Objawienie 13:15-18). Przeciwnie, na czołach tych lojalnych chrześcijan jest wypisane imię Boga i Baranka. Jan, będąc Żydem, niewątpliwie ujrzał imię Boże napisane literami hebrajskimi: יהוה.b Nosząc w sensie symbolicznym na czołach imię Ojca Jezusa, opieczętowani oznajmiają wszem wobec, że są świadkami Jehowy i Jego niewolnikami (Objawienie 3:12). Na ich czołach widnieje również imię Jezusa, co dowodzi, iż uznają go za swego właściciela. Jest przyrzeczonym im „małżonkiem”, a oni stanowią jego przyszłą „oblubienicę”, ‛nowe stworzenie’, które służy Bogu, mając widoki na życie w niebie (Efezjan 5:22-24; Objawienie 21:2, 9; 2 Koryntian 5:17). Zażyła więź z Jehową i Jezusem Chrystusem oddziałuje na wszystkie ich myśli i czyny.
Śpiewanie jak gdyby nowej pieśni
6. Jaki śpiew słyszy Jan i jak go opisuje?
6 Zgodnie z tym, co powiedziano powyżej, Jan donosi: „I usłyszałem odgłos z nieba jak odgłos wielu wód i jak odgłos donośnego gromu; a odgłos, który słyszałem, był jakby odgłosem śpiewaków, którzy wtórują sobie na harfie, grając na swych harfach. I śpiewają jak gdyby nową pieśń przed tronem i przed czworgiem żywych stworzeń, i starszymi; i nikt nie zdołał opanować tej pieśni oprócz stu czterdziestu czterech tysięcy wykupionych z ziemi” (Objawienie 14:2, 3). Nic dziwnego, że ta melodyjna pieśń przypomina Janowi huk wodospadów i grzmot piorunów, skoro wznosi ją 144 000 śpiewaków. A jak urzekająco czysto rozbrzmiewa akompaniament harf! (Psalm 81:3). Czyż jakikolwiek ziemski zespół mógłby dorównać temu przewspaniałemu chórowi?
7. (a) Czym jest nowa pieśń wspomniana w Objawieniu 14:3? (b) Dlaczego można powiedzieć, że w naszych czasach pieśń z Psalmu 149:1 jest nowa?
7 A czym jest ta „nowa pieśń”? Jak wspomniano podczas omawiania Objawienia 5:9, 10, ma ona związek z powziętymi przez Jehowę zamierzeniami co do Królestwa i z cudownymi środkami, jakich dostarczył za pośrednictwem Jezusa Chrystusa, by uczynić Izrael duchowy ‛królestwem i kapłanami Bogu naszemu’. Jest to pieśń ku chwale Jehowy, obwieszczająca nowe rzeczy, jakich dokonał dla Izraela Bożego i za jego pośrednictwem (Galacjan 6:16). Należący do duchowego Izraela odpowiadają na zaproszenie psalmisty: „Wysławiajcie Jah! Śpiewajcie Jehowie pieśń nową, sławę jego opiewajcie w zgromadzeniu lojalnych. Niech się raduje Izrael w swym wielkim Twórcy, synowie Syjonu niech się weselą w swym Królu!” (Psalm 149:1, 2, NW). Co prawda słowa te spisano wiele stuleci temu, ale w naszych czasach są śpiewane z nowym zrozumieniem. W roku 1914 narodziło się mesjańskie Królestwo (Objawienie 12:10). W roku 1919 ziemscy słudzy Jehowy ze wzmożoną gorliwością przystąpili do obwieszczania „słowa o Królestwie” (Mateusza 13:19). Pobudzeni do czynu tekstem rocznym Towarzystwa na rok 1919 (Izajasza 54:17) i zachęceni wprowadzeniem ich do raju duchowego, zaczęli w tymże roku ‛śpiewać Jehowie przy wtórze muzyki w ich sercach’ (Efezjan 5:19, NW).
8. Dlaczego jedynie należący do 144 000 potrafią się nauczyć nowej pieśni wspomnianej w Objawieniu 14:3?
8 Dlaczego jednak tylko 144 000 potrafią się nauczyć pieśni wspomnianej w Objawieniu 14:3? Ponieważ ma ona związek z ich przeżyciami jako wybranych dziedziców Królestwa Bożego. Jedynie oni zostali uznani przez Boga za synów i namaszczeni duchem świętym. Wyłącznie oni są wykupieni z ziemi, by wejść w skład tego niebiańskiego Królestwa, i tylko oni „będą kapłanami (...) i będą z nim [z Jezusem Chrystusem] królować przez tysiąc lat”, żeby doprowadzić ludzkość do stanu doskonałości. Jedynie o nich powiedziano, że „śpiewają jak gdyby nową pieśń” w obecności samego Jehowy.c Te wyjątkowe przeżycia i widoki na przyszłość napełniają ich jedynym w swoim rodzaju docenianiem i zrozumieniem spraw Królestwa i uzdalniają do śpiewania o nim tak, jak nie potrafi nikt inny (Objawienie 20:6; Kolosan 1:13; 1 Tesaloniczan 2:11, 12).
9. Jak na śpiew pomazańców zareagowała wielka rzesza i czyim słowom dała tym samym posłuch?
9 Niemniej inni słyszą ich śpiew i nań reagują. Od roku 1935 ta tryumfalna pieśń dociera do uszu rozrastającej się wielkiej rzeszy drugich owiec i pobudza ją do współuczestniczenia w rozgłaszaniu wieści o Królestwie Bożym (Jana 10:16; Objawienie 7:9). Co prawda ci nowi uczniowie nie mogą się nauczyć dokładnie tej samej nowej pieśni, którą wznoszą przyszli władcy Królestwa Bożego. Ale oni także śpiewają melodyjny hymn wysławiający Jehowę za wszystkie nowe rzeczy, których dokonuje. W ten sposób dają posłuch wezwaniu psalmisty: „Śpiewajcie Jehowie pieśń nową, śpiewajcie Jehowie, wszyscy ludzie na ziemi. Śpiewajcie Jehowie, błogosławcie jego imię. Dzień w dzień opowiadajcie dobrą nowinę o wybawieniu sprawionym przez niego. Obwieszczajcie między narodami jego chwałę, między wszystkimi ludami jego cudowne dzieła. Przypisujcie Jehowie, rodziny ludów, przypisujcie Jehowie chwałę i moc. Mówcie wśród narodów: ‚Sam Jehowa został królem’” (Psalm 96:1-3, 7, 10, NW; 98:1-9).
10. W jaki sposób 144 000 mogą śpiewać „przed” symbolicznym gronem 24 starszych?
10 Jak to możliwe, że 144 000 śpiewają „przed” starszymi, skoro 24 starszych wyobraża 144 000 na ich chwalebnych niebiańskich stanowiskach? W początkach dnia Pańskiego „ci, którzy umarli w Chrystusie”, zostali wskrzeszeni jako stworzenia duchowe. A zatem wierni pomazańcy, którzy zwyciężyli, znajdują się obecnie w niebie i — symbolicznie rzecz ujmując — pełnią funkcje podobne do zadań wykonywanych przez 24 oddziały starszych-kapłanów. Występują w wizji niebiańskiej organizacji Jehowy (1 Tesaloniczan 4:15, 16; 1 Kronik 24:1-18; Objawienie 4:4; 6:11). Pozostający jeszcze na ziemi ostatek 144 000 śpiewa więc nową pieśń „przed” swymi wskrzeszonymi do nieba braćmi, inaczej mówiąc: w ich polu widzenia.
11. Dlaczego namaszczeni duchem zwycięzcy są przedstawieni jako grupa 24 starszych oraz jako 144 000?
11 Ktoś mógłby w tym momencie zapytać: „Dlaczego namaszczonych zwycięzców przedstawiono jako 24 starszych oraz jako 144 000?” Ponieważ Objawienie mówi o tej grupie z dwóch różnych punktów widzenia. Dwudziestu czterech starszych zawsze jest ukazywanych na miejscach, jakie ostatecznie zajmą wokół tronu Jehowy, zasiadając w niebiosach w charakterze królów i kapłanów. Symbolizują oni całe 144 000 na niebiańskich stanowiskach, choć obecnie niewielki ostatek tego grona przebywa jeszcze na ziemi (Objawienie 4:4, 10; 5:5-14; 7:11-13; 11:16-18). Rozdział 7 Objawienia wyjaśnia, że należący do 144 000 są wykupieni spośród ludzi, i uwypukla wspaniałe zamierzenie Jehowy co do opieczętowania pełnej liczby Izraelitów duchowych oraz wybawienia nieprzeliczonej wielkiej rzeszy. Obraz nakreślony w 14 rozdziale Objawienia potwierdza, że kompletna klasa Królestwa, składająca się ze 144 000 poszczególnych zwycięzców, zostanie zgromadzona z Barankiem na górze Syjon. Jak się za chwilę przekonamy, podane są też wymagania stawiane zaliczanym do 144 000.d
Naśladowcy Baranka
12. (a) Jak Jan kontynuuje swój opis 144 000? (b) W jakim znaczeniu 144 000 są dziewicami?
12 Kontynuując opis 144 000 „wykupionych z ziemi”, Jan oznajmia: „Są to ci, którzy się nie skalali z niewiastami; w rzeczywistości są dziewicami. Są to ci, którzy stale podążają za Barankiem, dokądkolwiek idzie. Ci zostali kupieni spośród ludzkości jako pierwociny dla Boga i dla Baranka, a w ich ustach nie znaleziono fałszu; są bez skazy” (Objawienie 14:4, 5). Okoliczność, że należący do klasy 144 000 „są dziewicami”, nie oznacza, jakoby podczas ziemskiego życia musieli pozostać w stanie bezżennym. Pisząc do chrześcijan mających powołanie niebiańskie, apostoł Paweł zaznaczył, że choć stan wolny ma swoje zalety, to w niektórych okolicznościach lepiej jest zawrzeć małżeństwo (1 Koryntian 7:1, 2, 36, 37). Chodzi o to, że klasę tę wyróżnia dziewiczość duchowa. Jej członkowie wystrzegają się popełnienia cudzołóstwa duchowego ze świeckimi politykami oraz z religią fałszywą (Jakuba 4:4; Objawienie 17:5). Należąc do oblubienicy przyrzeczonej Chrystusowi, zachowują czystość i pozostają „bez skazy pośród rodu złego i przewrotnego” (Filipian 2:15).
13. Dlaczego grono 144 000 stanowi odpowiednią oblubienicę dla Jezusa Chrystusa i w jaki sposób pomazańcy „stale podążają za Barankiem, dokądkolwiek idzie”?
13 Prócz tego „w ich ustach nie znaleziono fałszu”. Przypominają pod tym względem swego Króla, Jezusa Chrystusa, który będąc człowiekiem doskonałym, „grzechu nie popełnił ani nie znaleziono zdrady w ustach jego” (1 Piotra 2:21, 22). Ponieważ pomazańcy są zarówno bez skazy, jak i prawdomówni, więc grono 144 000 tworzy czystą oblubienicę, przygotowaną dla Arcykapłana Jehowy. Kiedy Jezus przebywał na ziemi, zachęcał szczerych ludzi, by wstępowali w jego ślady (Marka 8:34; 10:21; Jana 1:43). Osoby przyjmujące to zaproszenie wzorują się na jego trybie życia i biorą sobie do serca jego nauki. W ten sposób podczas swego ziemskiego biegu „stale podążają za Barankiem, dokądkolwiek idzie”, przeprowadzając ich przez szatański świat.
14. (a) Dlaczego 144 000 można nazwać „pierwocinami dla Boga i dla Baranka”? (b) W jakim znaczeniu członkowie wielkiej rzeszy również są pierwocinami?
14 Grono 144 000 ‛wykupiono z ziemi’, a także ‛kupiono spośród ludzkości’. Zostali zaadoptowani jako synowie Boży, a po dostąpieniu zmartwychwstania nie będą już zwykłymi ludźmi z ciała i krwi. Jak wspomniano w wersecie 4, stają się „pierwocinami dla Boga i dla Baranka”. Warto zaznaczyć, że w I wieku sam Jezus był „pierwocinami spośród tych, co pomarli” (1 Koryntian 15:20, 23, BT, wydanie I). Ale 144 000 są „pierwocinami” niedoskonałych ludzi, nabytych na mocy ofiary Jezusa (Jakuba 1:18, BT). Niemniej zbieranie plonów wśród ludzkości nie kończy się na tej grupie. W Księdze Objawienia była już mowa o zgromadzeniu nieprzeliczonej wielkiej rzeszy, wołającej donośnym głosem: „Wybawienie zawdzięczamy naszemu Bogu, który zasiada na tronie, i Barankowi”. Członkowie tej wielkiej rzeszy ocaleją z wielkiego ucisku, po czym będą pokrzepiani ze „źródeł wód życia” i doprowadzani do ziemskiej, ludzkiej doskonałości. Jakiś czas po wielkim ucisku zostanie opróżniony Hades, a niezliczone miliony innych ludzi zmartwychwstaną i dostąpią sposobności czerpania z tych samych wód życia. Kiedy się o tym pamięta, słusznie można nazwać członków wielkiej rzeszy pierwocinami drugich owiec, są bowiem pierwszymi, którzy „wyprali swe szaty i wybielili je we krwi Baranka”, żywiąc nadzieję na życie wieczne na ziemi (Objawienie 7:9, 10, 14, 17; 20:12, 13).
15. Jakie odpowiedniki trzech różnych kategorii pierwocin można znaleźć w świętach przewidzianych w Prawie Mojżeszowym?
15 Ciekawe odpowiedniki tych trzech kategorii pierwocin (Jezus Chrystus, 144 000 oraz wielka rzesza) można znaleźć w świętach przewidzianych w starożytnym Prawie Mojżeszowym. Dnia 16 Nisan, podczas Święta Przaśników, składano Jehowie w ofierze snop z pierwocin żniwa jęczmiennego (3 Mojżeszowa 23:6-14). A właśnie tego dnia został wskrzeszony z martwych Jezus. Pięćdziesiątego dnia po 16 Nisan, w trzecim miesiącu, Izraelici obchodzili święto zbiorów pierwszych dojrzałych plonów pszenicy (2 Mojżeszowa 23:16; 3 Mojżeszowa 23:15, 16). Owo święto nazwano później Pięćdziesiątnicą i w tym właśnie dniu zostali w 33 roku n.e. namaszczeni duchem świętym pierwsi członkowie grona 144 000. Z kolei w siódmym miesiącu, po zebraniu wszystkich plonów, obchodzono Święto Szałasów, będące okazją do radosnego dziękczynienia. W okresie tym Izraelici mieszkali przez tydzień w szałasach wykonanych między innymi z gałęzi palmowych (3 Mojżeszowa 23:33-43). Podobnie członkowie wielkiej rzeszy, zebrani w wyniku ogromnego dzieła żniwnego, składają dziękczynienia przed tronem ‛z gałęziami palmowymi w rękach’ (Objawienie 7:9).
Oznajmianie wiecznej dobrej nowiny
16, 17. (a) Którędy leci anioł widziany przez Jana i co zwiastuje? (b) Kto bierze udział w dziele głoszenia o Królestwie i jakie przeżycia to potwierdzają?
16 Dalej Jan pisze: „I ujrzałem innego anioła, który leciał środkiem nieba i miał wieczną dobrą nowinę do oznajmienia jako radosną wieść dla mieszkających na ziemi i dla każdego narodu, i plemienia, i języka, i ludu, i mówił donośnym głosem: ‚Boga się bójcie i dajcie mu chwałę, ponieważ nadeszła godzina jego sądu, oddawajcie więc cześć Temu, który uczynił niebo i ziemię, i morze, i źródła wód’” (Objawienie 14:6, 7). Anioł leci „środkiem nieba”, gdzie latają też ptaki (porównaj Objawienie 19:17). A zatem jego głos jest słyszalny na całej ziemi. Ogłaszane przez niego orędzie ma zasięg ogólnoświatowy, daleko większy niż jakiekolwiek wiadomości telewizyjne.
17 Każdy jest zachęcany do okazywania bojaźni, ale nie przed bestią i jej wizerunkiem, lecz przed Jehową, który jest nieporównanie potężniejszy od jakiegokolwiek symbolicznego zwierzęcia kierowanego przez Szatana. Jehowa stworzył niebo oraz ziemię, dla której nadszedł teraz czas sądu! (Porównaj 1 Mojżeszową 1:1; Objawienie 11:18). Będąc na ziemi, Jezus przepowiedział proroczo na nasze czasy: „Ta (...) Dobra Nowina o królestwie będzie głoszona po całym świecie na świadectwo dla wszystkich narodów. I wtedy przyjdzie koniec” (Mateusza 24:14, Romaniuk). Zadanie to jest wykonywane przez zbór namaszczonych chrześcijan (1 Koryntian 9:16; Efezjan 6:15). Objawienie odsłania tu, że w tym dziele głoszenia są zaangażowani również aniołowie. Ich kierownictwo bardzo często uwidacznia się wtedy, gdy prowadzą kogoś ze Świadków Jehowy do drzwi, za którymi jakaś przygnębiona osoba z utęsknieniem oczekuje pomocy duchowej, a nawet się o nią modli.
18. Na co nadeszła pora w myśl słów anioła lecącego środkiem nieba i kto będzie podawał dalsze obwieszczenia?
18 Jak oznajmił anioł lecący środkiem nieba, nadeszła godzina sądu. Jaki werdykt wyda teraz Bóg? Od obwieszczeń zwiastowanych przez drugiego, trzeciego, czwartego i piątego anioła wprost zadzwoni w uszach (Jeremiasza 19:3).
[Przypisy]
a Z Listu 1 do Koryntian 4:8 dowiadujemy się, że pomazańcy przebywający na ziemi nie sprawują władzy królewskiej. Jak wynika jednak z kontekstu (Objawienie 14:3, 6, 12, 13), również oni śpiewają nową pieśń — głosząc dobrą nowinę i wytrwale zmierzając do mety swego ziemskiego biegu.
b Przemawia za tym użycie imion hebrajskich w innych wizjach: Jezusowi nadano hebrajskie imię „Abaddon” (co znaczy „Zniszczenie”), a wykonuje on wyrok w miejscu „zwanym po hebrajsku Har-Magedon” (Objawienie 9:11; 16:16).
c W wersecie tym czytamy, iż jest to „jak gdyby nowa pieśń”, ponieważ sama pieśń została spisana w proroczych słowach już dawno temu. Nikt jednak nie był uprawniony do jej zaśpiewania. Obecnie, po ustanowieniu Królestwa i wskrzeszeniu świętych, urzeczywistniły się proroctwa i nadszedł czas na wzniesienie pełnym głosem tej majestatycznej pieśni.
d Podobnie jest z niewolnikiem wiernym i rozumnym, który rozdziela czeladzi pokarm w słusznym czasie (Mateusza 24:45). Za dostarczanie pokarmu odpowiedzialny jest niewolnik jako grono, ale tym duchowym pożywieniem pokrzepia się czeladź, a więc poszczególni członkowie tego grona. Chodzi o tę samą grupę, tyle że opisaną w różny sposób — jako zbiorowość i jako jednostki.
[Ilustracje na stronach 202, 203]
144 000
24 starszych
Współdziedzice Baranka, Chrystusa Jezusa, przedstawieni z dwóch punktów widzenia