Życie po śmierci — co mówi Biblia?

„Prochem jesteś i do prochu wrócisz” (RODZAJU 3:19).

 1, 2. (a) Jakie spotyka się poglądy na temat życia po śmierci? (b) Co musimy przeanalizować, aby się dowiedzieć, czego Biblia naucza o duszy?

HINDUSKI filozof Nikhilananda zauważył: „Teoria wiecznego cierpienia kłóci się z wiarą w miłość Boga do Jego stworzeń. (...) Wierzyć w wieczne karanie duszy za błędy popełnione w ciągu niewielu lat, bez dania żadnej szansy poprawy, znaczy całkowicie przeczyć głosowi rozsądku”.

² Podobnie jak Nikhilananda sporo ludzi nie może się dziś pogodzić z nauką o wiecznych mękach. Inni zaś nie potrafią zrozumieć czegoś takiego, jak osiągnięcie nirwany czy zespolenie z naturą. Nawet ci, którzy twierdzą, że opierają się na Biblii, mają różne poglądy na to, czym jest dusza i co się dzieje z człowiekiem po śmierci. Ale czego ta Księga naprawdę uczy o duszy? Aby się tego dowiedzieć, musimy przeanalizować znaczenie hebrajskiego i greckiego odpowiednika słowa „dusza”.

Dusza według Biblii

 3. (a) Jakie słowo z Pism Hebrajskich jest tłumaczone na „duszę” i jakie jest jego podstawowe znaczenie? (b) Jak Księga Rodzaju 2:7 potwierdza, że określenie „dusza” może się odnosić do całej osoby?

³ „Dusza” jest tłumaczeniem hebrajskiego wyrazu néfesz, występującego w Pismach Hebrajskich 754 razy. A co on oznacza? Według pewnego słownika „zazwyczaj odnosi się do całej żywej istoty, całej osoby” (The Dictionary of Bible and Religion). Zgadza się to z biblijnym opisem duszy z Księgi Rodzaju 2:7: „Jehowa Bóg przystąpił do kształtowania człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza dech życia, i człowiek stał się duszą żyjącą”. Warto zauważyć, że pierwszy człowiek „stał się” duszą. Nie powiedziano więc, że Adam miał duszę, lecz że był duszą — tak jak ktoś, kto zostaje lekarzem, jest lekarzem. A zatem słowo „dusza” określa tutaj całą osobę.

 4. Jakie słowo w Chrześcijańskich Pismach Greckich jest tłumaczone na „duszę” i jakie jest jego podstawowe znaczenie?

⁴ W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo tłumaczone na „duszę” (psyché) występuje ponad sto razy. Podobnie jak néfesz, często oznacza całą osobę. Rozważmy na przykład takie wypowiedzi: „Dusza moja jest strapiona” (Jana 12:27). „Każdą duszę ogarnęła bojaźń” (Dzieje 2:43). „Niech każda dusza będzie podporządkowana władzom zwierzchnim” (Rzymian 13:1). „Pocieszajcie swą mową dusze przygnębione” (1 Tesaloniczan 5:14). „Niewiele osób, to jest osiem dusz, zostało bezpiecznie przeprowadzonych przez wodę” (1 Piotra 3:20). Psyché, tak jak néfesz, wyraźnie odnosi się do całego człowieka. Zdaniem uczonego Nigela Turnera „oznacza coś typowo ludzkiego, osobę, materialne ciało, w które Bóg tchnął rûaḥ [ducha]. (...) Kładzie nacisk na osobę jako całość”.

 5. Czy zwierzęta są duszami? Wyjaśnij to szerzej.

⁵ Co ciekawe, w Biblii słowem „dusza” określa się nie tylko ludzi, ale też zwierzęta. Na przykład Księga Rodzaju 1:20 donosi, że stwarzając istoty morskie, Bóg polecił: „Niech się zaroją wody rojem dusz żyjących”. A w następnym dniu stwarzania oświadczył: „Niech ziemia wyda żyjące dusze według ich rodzajów, zwierzę domowe i inne poruszające się zwierzę oraz dzikie zwierzę ziemi według jego rodzaju” (Rodzaju 1:24; porównaj Liczb 31:28).

 6. Co można powiedzieć o znaczeniu, w jakim słowo „dusza” występuje w Biblii?

⁶ A zatem w Biblii słowo „dusza” odnosi się do człowieka lub zwierzęcia albo do życia, jakim się cieszy człowiek bądź zwierzę (patrz ramka powyżej). Biblijna definicja duszy jest prosta, logiczna i nie zagmatwana zawiłymi ludzkimi filozofiami i przesądami. Wobec tego nasuwa się ważne pytanie: Co według Biblii dzieje się z duszą w chwili śmierci?

Umarli nie są niczego świadomi

 7, 8. (a) Co Pismo Święte mówi o stanie umarłych? (b) Wykaż na przykładach z Biblii, że dusza umiera.

⁷ Stan umarłych wyraźnie przedstawiono w Księdze Kaznodziei 9:5, 10, gdzie czytamy: „Umarli niczego nie wiedzą (...) Nie ma dążenia ani planu, ani wiedzy lub zrozumienia w grobie” (Moffatt). Śmierć oznacza więc stan niebytu. Psalmista napisał, że gdy człowiek umiera, „wraca do swej ziemi; w tymże dniu giną jego myśli” (Psalm 146:4). Umarli są pozbawieni zarówno świadomości, jak i możliwości działania.

⁸ Wydając wyrok na Adama, Bóg rzekł: „Prochem jesteś i do prochu wrócisz” (Rodzaju 3:19). Zanim go utworzył z prochu ziemi i obdarzył życiem, Adam nie istniał. Po śmierci wrócił do tego samego stanu. Karą była śmierć, a nie przeniesienie do innej dziedziny. Co się więc stało z jego duszą? W Biblii słowo „dusza” często oznacza po prostu osobę, toteż gdy mówimy, że Adam umarł, chodzi o to, iż umarła dusza imieniem Adam. Dla kogoś, kto wierzy w nieśmiertelność duszy, może to brzmieć dziwnie. Jednakże Biblia oznajmia: „Dusza, która grzeszy, ta umrze” (Ezechiela 18:4). W Księdze Kapłańskiej 21:1 wspomniano o „zmarłej duszy” („zwłokach”, Biblia Tysiąclecia, wydanie II). A nazirejczykom nie wolno było podchodzić do „żadnej zmarłej duszy” („żadnego trupa”, BT) (Liczb 6:6).

 9. Jak rozumieć biblijną wzmiankę, że dusza Racheli „uchodziła”?

⁹ A jak rozumieć wzmiankę o tragicznej śmierci Racheli po urodzeniu drugiego syna, zapisaną w Księdze Rodzaju 35:18? Czytamy tam: „Gdy jej dusza uchodziła (ona bowiem umarła), nadała mu imię Ben-Oni; lecz jego ojciec nazwał go Beniamin”. Czy ten werset nie dowodzi, iż w chwili śmierci Racheli jej wnętrze opuścił jakiś byt? Wcale nie. Pamiętajmy, że słowo „dusza” może się też odnosić do czyjegoś życia. A zatem „dusza” Racheli to po prostu jej życie. Właśnie dlatego zdanie „jej dusza uchodziła” w innych przekładach Biblii brzmi: „jej życie gasło” (Knox), „wydawała ostatnie tchnienie” (The Jerusalem Bible), a także „życie z niej uchodziło” (BT). Nic nie wskazuje na to, by jakaś tajemnicza cząstka Racheli przetrwała jej śmierć.

10. Jak dusza wskrzeszonego syna wdowy „wróciła do niego”?

¹⁰ Podobnie było ze zmartwychwstaniem syna wdowy, opisanym w 17 rozdziale Księgi 1 Królów. Jak czytamy w wersecie 22, gdy Eliasz modlił się nad chłopcem, „Jehowa wysłuchał głosu Eliasza i dusza dziecka wróciła do niego, i ożyło”. Również tutaj słowo „dusza” oznacza „życie”. Dlatego w Biblii poznańskiej powiedziano: „Wróciło życie do chłopca i ożył”. Nie chodziło więc o powrót jakiejś mglistej postaci, lecz o życie. Harmonizuje to ze słowami Eliasza skierowanymi do matki: „Patrz, twój syn [cała osoba] żyje” (1 Królów 17:23).

Czym jest duch?

11. Dlaczego słowo „duch” nie może się odnosić do jakiejś bezcielesnej cząstki człowieka, która by żyła po jego śmierci?

¹¹ Biblia mówi, że gdy ktoś umiera, „duch jego uchodzi, a on wraca do swej ziemi” (Psalm 146:4). Czy to znaczy, że po śmierci człowieka literalnie opuszcza go jakaś istota duchowa, która żyje dalej, uwolniona od ziemskiej powłoki? To niemożliwe, ponieważ bezpośrednio potem psalmista oznajmia: „W tymże dniu giną jego myśli” („kończy się całe jego myślenie”, The New English Bible). Czym w takim razie jest ów duch i w jakim sensie „uchodzi” z człowieka w chwili śmierci?

12. Z czym się kojarzy hebrajski i grecki odpowiednik wyrazu „duch” występującego w Biblii?

¹² Słowa oddawane w Biblii wyrazem „duch” (po hebrajsku rúach, po grecku pneúma) przede wszystkim oznaczają „tchnienie, oddech”. Dlatego Ronald A. Knox nie użył w swym przekładzie sformułowania „duch jego uchodzi”, lecz „tchnienie opuszcza jego ciało” (Psalm 145:4). Jednakże słowo „duch” kojarzy się z czymś więcej niż tylko z oddychaniem. Na przykład w związku z unicestwieniem ludzi i zwierząt w czasie ogólnoziemskiego potopu Księga Rodzaju 7:22 donosi: „Wymarło wszystko, w czym działało w nozdrzach tchnienie siły [lub ducha; po hebrajsku rúach] życiowej — wszystko, co było na suchej ziemi”. A zatem słowo „duch” może się odnosić do siły życiowej, która działa we wszystkich żywych stworzeniach — zarówno w ludziach, jak i zwierzętach — i którą podtrzymuje oddychanie.

13. W jakim sensie w chwili śmierci człowieka duch wraca do Boga?

¹³ Dlaczego w takim razie Księga Kaznodziei 12:7 wspomina, że gdy człowiek umiera, „duch (...) wraca do prawdziwego Boga, który go dał”? Czy to znaczy, iż w dosłowny sposób wędruje do Boga przez przestrzeń kosmiczną? Nic na to nie wskazuje. Ponieważ duch to siła życiowa, więc „wraca do prawdziwego Boga” w tym sensie, że przyszłe życie danej osoby całkowicie zależy teraz od Niego. Jedynie Bóg może jej przywrócić ducha, czyli siłę życiową, przez wzbudzenie z martwych (Psalm 104:30). Ale czy zamierza to uczynić?

„Wiem, że wstanie”

14. Co powiedział i uczynił Jezus, aby pocieszyć i podnieść na duchu siostry Łazarza po stracie brata?

¹⁴ W Betanii, niewielkiej miejscowości położonej trzy kilometry od Jerozolimy, Maria i Marta opłakiwały przedwczesną śmierć swego brata, Łazarza. Jezus podzielał ich smutek, gdyż darzył Łazarza i jego siostry szczerym uczuciem. W jaki sposób mógł je pocieszyć? Zamiast podawać jakieś pokrętne wyjaśnienia, najlepiej byłoby powiedzieć prawdę. Jezus oznajmił po prostu: „Twój brat wstanie”. Podszedł do grobu i wskrzesił Łazarza — przywrócił życie człowiekowi, który od czterech dni był martwy! (Jana 11:18-23, 38-44).

15. Jak Marta zareagowała na to, co powiedział i uczynił Jezus?

¹⁵ Czy Marta była zaskoczona zapewnieniem Jezusa, że Łazarz „wstanie”? Najwidoczniej nie, gdyż odpowiedziała: „Wiem, że wstanie podczas zmartwychwstania w dniu ostatnim”. Już wcześniej ufała obietnicy co do zmartwychwstania. Jezus rzekł więc do niej: „Ja jestem zmartwychwstaniem i życiem. Kto we mnie wierzy, ten choćby nawet umarł, ożyje” (Jana 11:23-25). Cudowne przywrócenie życia Łazarzowi jeszcze bardziej utwierdziło ją w wierze i rozbudziło podobną wiarę w innych osobach (Jana 11:45). Ale co dokładnie znaczy słowo „zmartwychwstanie”?

16. Co znaczy słowo „zmartwychwstanie”?

¹⁶ Słowo „zmartwychwstanie” jest tłumaczeniem greckiego wyrazu anástasis, który dosłownie znaczy „ponowne powstanie”. Tłumacze na język hebrajski oddawali go odpowiednikiem wyrażenia „ożywienie umarłych” (techiját hammetím).a Zmartwychwstanie wiąże się więc z podniesieniem ze stanu śmierci — odtworzeniem wzoru życia danej osoby.

17. (a) Dlaczego wskrzeszenie poszczególnych osób nie sprawi Jehowie Bogu i Jezusowi Chrystusowi żadnego kłopotu? (b) Co obiecał Jezus tym, którzy są w grobowcach pamięci?

¹⁷ Ze względu na swą nieskończoną mądrość i doskonałą pamięć Jehowa Bóg potrafi bez trudu wskrzesić zmarłych. Zapamiętanie wzoru ich życia — ich cech charakteru, osobistych przeżyć oraz wszystkich innych typowych dla nich szczegółów — nie sprawia Mu żadnego kłopotu (Hioba 12:13; porównaj Izajasza 40:26). Co więcej, jak na to wskazuje historia Łazarza, umarłych może i pragnie wskrzeszać również Jezus Chrystus (porównaj Łukasza 7:11-17; 8:40-56). Oświadczył przecież: „Nadchodzi godzina, w której wszyscy w grobowcach pamięci usłyszą jego [Jezusa] głos i wyjdą” (Jana 5:28, 29). Jezus obiecał zatem zmartwychwstanie każdemu, kogo Jehowa zapamięta. Biblia wyraźnie wskazuje, że dusza umiera, a skutki śmierci może odwrócić zmartwychwstanie. Ale dotychczas żyło już i zmarło miliony ludzi. Którzy z nich pozostają w pamięci u Boga i czekają na zmartwychwstanie?

18. Kto dostąpi zmartwychwstania?

¹⁸ Wskrzeszeni zostaną prawi słudzy Jehowy. Niemniej miliony innych ludzi nie wykazało przed śmiercią, czy byliby gotowi przestrzegać prawych mierników Bożych. Nie znali wymagań Jehowy albo nie zdążyli wprowadzić niezbędnych zmian. Również takie osoby Bóg ma w swej pamięci i je wskrzesi, gdyż Biblia obiecuje: „Nastąpi zmartwychwstanie zarówno prawych, jak i nieprawych” (Dzieje 24:15).

19. (a) Jaką wizję związaną ze zmartwychwstaniem otrzymał apostoł Jan? (b) Co „wrzucono do jeziora ognia” i jaką zapowiedź stanowią te słowa?

¹⁹ Apostoł Jan ujrzał w przejmującej wizji, jak wskrzeszeni z martwych stoją przed tronem Bożym. Opisał to tak: „Wydało morze umarłych, którzy się w nim znajdowali, i śmierć, i Hades wydały umarłych, którzy się w nich znajdowali, i byli sądzeni każdy z osobna — według swych uczynków. A śmierć i Hades wrzucono do jeziora ognia. To oznacza drugą śmierć: jezioro ognia” (Objawienie 20:12-14). Pomyśl tylko! Wszyscy zmarli, których Bóg pamięta, będą wyzwoleni z Hadesu, czyli Szeolu, powszechnego grobu ludzkości (Psalm 16:10; Dzieje 2:31). Potem „śmierć i Hades” zostaną wrzucone do „jeziora ognia”, będącego symbolem całkowitej zagłady. Wspólny grób wszystkich ludzi przestanie istnieć.

Niezwykła perspektywa!

20. W jakich warunkach znajdą się miliony zmartwychwstałych?

²⁰ Miliony zmarłych, którzy dostąpią zmartwychwstania, nie znajdą się na pustej ziemi (Izajasza 45:18). Ożyją w pięknie przeobrażonym otoczeniu i będą mieć do dyspozycji mieszkania, odzież i obfitość żywności (Psalm 67:6; 72:16; Izajasza 65:21, 22). Kto to wszystko przygotuje? Najwyraźniej zanim rozpocznie się zmartwychwstanie, w nowym świecie już będzie ktoś żył. Ale kto?

21, 22. Jaka niezwykła perspektywa rysuje się przed tymi, którzy żyją w „dniach ostatnich”?

²¹ Spełniające się proroctwa biblijne dowodzą, że żyjemy w „dniach ostatnich” tego systemu rzeczy (2 Tymoteusza 3:1).b Już wkrótce Jehowa Bóg zaingeruje w sprawy ludzi i usunie z ziemi zło (Psalm 37:10, 11; Przysłów 2:21, 22). Co się wówczas stanie z Jego wiernymi sługami?

²² Jehowa nie zgładzi prawych razem z niegodziwcami (Psalm 145:20). Nigdy tak nie postępował i nie uczyni tego również wtedy, gdy będzie oczyszczał ziemię z wszelkiej nieprawości (porównaj Rodzaju 18:22, 23, 26). Ostatnia księga biblijna wspomina przecież, że z „wielkiego ucisku” ma wyjść „wielka rzesza, której żaden człowiek nie zdołał policzyć, ze wszystkich narodów i plemion, i ludów, i języków” (Objawienie 7:9-14). Tak więc zagładę obecnego złego systemu przeżyje mnóstwo ludzi, by potem wejść do nowego świata, ustanowionego przez Boga. Posłuszna ludzkość będzie mogła wówczas w pełni korzystać ze wspaniałego postanowienia Bożego mającego na celu uwolnienie jej od grzechu i śmierci (Objawienie 22:1, 2). A zatem „wielka rzesza” w ogóle nie będzie musiała zaznać śmierci. Cóż za niezwykła perspektywa!

Życie, którego nie przerwie śmierć

23, 24. Co musisz robić, jeśli pragniesz żyć wiecznie na rajskiej ziemi?

²³ Czy możemy być pewni, że ta zdumiewająca nadzieja się urzeczywistni? Stanowczo tak! Sam Jezus Chrystus wskazał, iż nadejdzie czas, gdy ludzie już nie będą umierać. Przed wskrzeszeniem swego przyjaciela Łazarza powiedział Marcie: „Każdy, kto żyje i we mnie wierzy, przenigdy nie umrze” (Jana 11:26).

²⁴ Czy chciałbyś żyć wiecznie w raju na ziemi? Czy pragniesz ponownie ujrzeć swych bliskich, którzy zmarli? Apostoł Jan napisał: „Świat przemija i tak jest z jego pragnieniem, ale kto wykonuje wolę Boga, ten pozostaje na wieki” (1 Jana 2:17). Właśnie teraz nastał czas, by poznać wolę Bożą i całkowicie się jej podporządkować. Dzięki temu ty również będziesz mógł żyć wiecznie na rajskiej ziemi wraz z milionami ludzi, którzy już teraz spełniają wolę Bożą.

[Przypisy]

Czy sobie przypominasz?

◻ Jakie podstawowe znaczenie w językach oryginalnych mają odpowiedniki słowa „dusza”?

◻ Co się dzieje z duszą w chwili śmierci?

◻ Co według Biblii może odwrócić skutki śmierci?

◻ Jaka niezwykła perspektywa rysuje się przed tymi, którzy już dziś dochowują wierności?

[Ramka na stronie 15]

„Dusza” jako życie stworzenia

Czasami słowo „dusza” oznacza życie jakiejś osoby bądź zwierzęcia. Nie zmienia to wcale biblijnej definicji duszy, według której duszą jest człowiek lub zwierzę. Zastanówmy się: Mówimy, że ktoś jest żywy, to znaczy jest osobą żyjącą. Gdy człowiek żyje, można powiedzieć, że „dusza” jest czymś, co on posiada.

Bóg na przykład oznajmił Mojżeszowi: „Pomarli wszyscy mężowie, którzy nastawali na twoją duszę”. Oczywiście wrogowie Mojżesza usiłowali odebrać mu życie (Wyjścia 4:19; porównaj Jozuego 9:24; Przysłów 12:10). Podobnie posłużył się tym słowem Jezus: „Syn Człowieczy (...) przyszedł po to, by (...) dać swoją duszę jako okup w zamian za wielu” (Mateusza 20:28; porównaj 10:28). W obu wypadkach słowo „dusza” oznacza „życie danego stworzenia”.

[Ilustracje na stronie 15]

Wszystko to są dusze

[Prawa własności]

Koliber: U.S. Fish and Wildlife Service, Waszyngton, D.C./Dean Biggins

[Ilustracja na stronie 17]

Jezus pokazał, że ratunkiem dla zmarłych jest zmartwychwstanie

[Ilustracja na stronie 18]

„Każdy, kto żyje i we mnie wierzy, przenigdy nie umrze” (Jana 11:26)