NOS, NOZDRZA

Część twarzy stanowiąca początek drogi oddechowej i zawierająca narząd powonienia.

Podczas stwarzania Adama Bóg „tchnął w jego nozdrza dech [forma słowa neszamáh] życia i człowiek stał się duszą żyjącą” (Rdz 2:7). Ten „dech życia” nie tylko napełnił jego płuca powietrzem, ale dał ciału siłę życiową, podtrzymywaną przez oddychanie. Rzeczywiście, wdychane przez nos powietrze podtrzymuje siłę życiową — jest po prostu niezbędne do życia. W czasie potopu „wymarło wszystko, w czym działało w nozdrzach tchnienie siły życiowej — wszystko, co było na suchej ziemi” (Rdz 7:22).

Hebrajski wyraz tłumaczony na „nos” lub „nozdrza” (ʼaf) często odnosi się do całej twarzy. Adam zgodnie z wydanym na niego wyrokiem miał żyć z uprawy ziemi, pracując „w pocie swego oblicza [dosł. „nosa” bądź „nozdrzy”]” (Rdz 3:19). Lot pokłonił się twarzą (dosł. „nosem”) do ziemi aniołom, którzy go odwiedzili (Rdz 19:1).

Zdolność wyczuwania zapachu i smaku. W górnej części jamy nosowej mieści się tzw. okolica węchowa, której błona śluzowa zaopatrzona jest w komórki węchowe. Tutaj też znajdują się zakończenia nerwu trójdzielnego. Człowiek ma bardzo czuły węch. Dzieło The New Encyclopædia Britannica (1991, t. 27, ss. 170, 171) podaje: „Mimo stosunkowo małej dostępności komórek węchowych człowiek wyczuwa substancje zapachowe w niezwykle małym stężeniu. Ocenia się, że węch jest 10 000 razy czulszy niż smak; dla takich znanych substancji zapachowych jak merkaptan etylowy (występujący w zepsutym mięsie) zarejestrowano stężenie progowe rzędu jednej czterystumilionowej miligrama na litr powietrza”.

Nos odgrywa też ogromną rolę w wyczuwaniu smaku. Człowiek rozróżnia cztery podstawowe smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki. Rozpoznaje je za pomocą kubków smakowych w ustach. Ale dużo zawdzięcza również zmysłowi węchu. Na przykład z zatkanym nosem trudno jest odróżnić smak dwóch różnych potraw, bo wszystkie wydają się mniej lub bardziej mdłe.

Uroda. Zgrabny nos zdobi twarz. W Pieśni nad Pieśniami (7:4) nos Szulamitki przyrównano do „wieży Libanu”, być może w nawiązaniu do jego proporcjonalnego kształtu, dodającego twarzy godności i urody. Kapłani izraelscy, którzy reprezentowali Boga przed ludem, mieli zgodnie z Jego nakazem być bez skazy, m.in. nie mogli mieć rozszczepionego nosa (Kpł 21:18).

Znaczenie przenośne. Odpowiednik słowa „nos” bądź „nozdrza” (ʼaf) często jest używany przenośnie na oznaczenie „gniewu” (ponieważ ktoś rozwścieczony sapie lub prycha ze złości) (zob. GNIEW). Występuje też, gdy mowa o czynach wyrażających gniew Jehowy (Ps 18:8, 15) albo o działaniu Jego potężnej czynnej siły (Wj 14:21; 15:8).

Jehowa zapłonął gniewem na Izraela z powodu odrażającego bałwochwalstwa, w jakim pogrążył się ten lud. Za pośrednictwem proroka Izajasza oświadczył: „Ci są w mych nozdrzach dymem, ogniem płonącym przez cały dzień” (Iz 65:5).

W Przysłów 30:32, 33 powiedziano: „Jeżeli postąpiłeś nierozumnie, wynosząc się, i jeśli na tym skupiłeś swą myśl, połóż rękę na ustach. Bo ubijanie mleka daje masło, a uciskanie nosa wywołuje krwawienie, wyciskanie zaś gniewu powoduje kłótnię”. Fragment ten mocno uwypukla, jakich kłopotów przysparza ktoś, kto się nierozważnie wypowiada, dusi w sobie złość lub daje jej upust w sposób niekontrolowany. Zastosowano tu grę słów — „gniew” jest tłumaczeniem wyrazu oznaczającego „nos”, użytego w liczbie podwójnej.