OZEASZA, KSIĘGA
Księga Pism Hebrajskich spisana przez „Ozeasza, syna Beeriego” (Oz 1:1). Jego sytuacja domowa odzwierciedlała stosunki między Bogiem a Izraelem (rozdz. 1-3). W księdze tej wykazano, że formalistyczne ceremonie religijne nie podobają się Jehowie (6:6). Podkreślono też Jego miłosierdzie i lojalną życzliwość (2:19; 11:1-4; 14:4).
Kiedy i gdzie spisana. Ozeasz zaczął działalność prorocką, gdy Judą rządził król Uzzjasz (829-778 p.n.e.), a Izraelem Jeroboam II (ok. 844-804), nie później więc niż w r. 804, w którym Jeroboam najprawdopodobniej umarł (Oz 1:1). Jego służba sięgnęła czasów króla Judy Ezechiasza, panującego od ok. 745 r., czyli trwała co najmniej 59 lat, a nawet nieco dłużej, gdyż z pewnością obejmowała też jakiś czas rządów Jeroboama i Ezechiasza. Chociaż zapisał proroctwo o zagładzie Samarii (13:16), nie odnotował, że się spełniło, a niewątpliwie by to uczynił, gdyby kontynuował swe dzieło w r. 740, gdy miasto upadło. Najwyraźniej więc Księga Ozeasza została spisana w okolicach Samarii, a ukończono ją między r. 745 a 740.
Tło. Księga ta koncentruje się na północnym dziesięcioplemiennym królestwie Izraela (zwanym też w niej zamiennie Efraimem, od najważniejszego plemienia). Kiedy Ozeasz rozpoczynał prorokowanie za dni króla Jeroboama, Izrael zaznawał materialnego dobrobytu. Ale jego mieszkańcy nie chcieli znać Boga (Oz 4:6). Dopuszczali się nikczemnych postępków, takich jak przelew krwi, kradzież, rozpusta, cudzołóstwo oraz kult Baala i złotych cielców (2:8, 13; 4:2, 13, 14; 10:5). Po śmierci Jeroboama dobrobyt się skończył, a ludzi opanował strach, potęgowany przez niepokoje oraz morderstwa na tle politycznym (2Kl 14:29 do 15:30). Mimo takich warunków wierny Ozeasz nie zaprzestał działalności. Ostatecznie w 740 r. p.n.e. Samarię zdobyli Asyryjczycy i położyli kres dziesięcioplemiennemu królestwu (2Kl 17:6).
Żona i dzieci Ozeasza. Na rozkaz Jehowy Ozeasz wziął sobie „żonę rozpusty i dzieci rozpusty” (Oz 1:2). Nie oznacza to, że poślubił nierządnicę lub kobietę rozwiązłą, która już urodziła nieślubne potomstwo, ale że później zaczęła się ona dopuszczać cudzołóstwa i miała dzieci z innymi mężczyznami. Ożenił się z Gomer, która „urodziła mu syna” imieniem Jizreel (1:3, 4). Potem wydała na świat córkę, Lo-Ruchamę, i syna o imieniu Lo-Ammi. Oboje najwyraźniej poczęła wskutek cudzołóstwa, gdyż w związku z ich narodzinami nie wymieniono proroka (1:6, 8, 9). Lo-Ruchama znaczy „nie okazano [jej] miłosierdzia”, a Lo-Ammi — „nie mój lud”, przy czym oba te imiona świadczyły, że Jehowa potępiał krnąbrnego Izraela. Natomiast imię pierworodnego syna, Jizreel, czyli „Bóg zasieje nasienie”, miało dodawać Izraelitom otuchy, wspomniano je bowiem w proroctwie o odrodzeniu (2:21-23).
Po urodzeniu tych dzieci Gomer najprawdopodobniej zostawiła męża i poszła do swych kochanków, lecz nie powiedziano, że prorok się z nią rozwiódł. Później chyba sama została porzucona i popadła w ubóstwo i w niewolę, gdyż z Ozeasza 3:1-3 wynika, iż Ozeasz nabył ją jak niewolnicę i z powrotem przyjął za żonę. Jego związek z Gomer ilustrował stosunki między Izraelem a Jehową, który także był gotów przebaczyć swemu błądzącemu ludowi, gdy okaże skruchę za duchowe cudzołóstwo (Oz 2:16, 19, 20; 3:1-5).
Zdaniem niektórych biblistów małżeństwo Ozeasza było wizją, transem lub snem i w rzeczywistości nigdy nie zostało zawarte. Jednakże prorok ani bezpośrednio, ani pośrednio nie dał do zrozumienia, jakoby chodziło o widzenie czy sen. Inni uważają to małżeństwo za alegorię bądź przypowieść. Ale mówiąc o nim, Ozeasz nie posługuje się symbolami ani przenośniami. Uznanie, że był to autentyczny związek między Ozeaszem a Gomer, którą później prorok na nowo przyjął za żonę, dodaje mocy i znaczenia odniesieniu tego sprawozdania — zgodnemu z prawdą historyczną — do sytuacji Izraela. Nie nagina prostej relacji biblijnej i pokrywa się z faktem, że Izrael — naród wybrany przez Jehowę — popadł w cudzołóstwo duchowe, a po okazaniu skruchy został przywrócony przez Boga do łask.
Styl. Ozeasz pisze zwięźle, chwilami wręcz lapidarnie. Nieraz gwałtownie zmienia wątek. Gdy gani, ostrzega, nawołuje, ale i serdecznie zachęca do skruchy, jego dobitne wypowiedzi są pełne emocji. Zawierają też znakomite figury stylistyczne (Oz 4:16; 5:13, 14; 6:3, 4; 7:4-8, 11, 12; 8:7; 9:10; 10:1, 7, 11-13; 11:3, 4; 13:3, 7, 8, 15; 14:5-7).
Kanoniczność. Księga Ozeasza jest umieszczana na pierwszym miejscu wśród tzw. proroków mniejszych, i to zarówno w przekładach współczesnych, jak i starożytnych Bibliach hebrajskich czy w Septuagincie. Hieronim podał, że do świętych pism żydowskich należy także Księga Dwunastu Proroków, a skoro miało ich być 12, to musiała też zawierać proroctwo Ozeasza. Księgi te są wymienione m.in. w katalogu pozostawionym przez Melitona (II w. n.e.) czy Orygenesa.
Zgodność z innymi księgami biblijnymi. Księga Ozeasza harmonizuje z myślami wyrażonymi w innych częściach Biblii (np. por. Oz 6:1 z Pwt 32:39; Oz 13:6 z Pwt 8:11-14; 32:15, 18). Nawiązuje do opisanych w nich wydarzeń, takich jak dzieje Jakuba (Rdz 25:26; 32:24-29; 29:18-28; 31:38-41; Oz 12:2-4, 12), wyjście Izraelitów z Egiptu (Oz 2:15; 11:1; 12:13), ich wiarołomstwo związane z Baalem z Peor (Lb 25; Oz 9:10) oraz domaganie się człowieczego króla (1Sm 8:4, 5, 19-22; Oz 13:10, 11).
Przytaczana w Chrześcijańskich Pismach Greckich. Jezus Chrystus dwukrotnie odwołał się do słów z Ozeasza 6:6, mówiąc: „Miłosierdzia chcę, a nie ofiary” (Mt 9:13; 12:7). Kiedy zwiastował wykonanie wyroku na Jerozolimie (Łk 23:30), nawiązał do wersetu z Ozeasza 10:8, przytoczonego też w Objawieniu 6:16. Paweł oraz Piotr powołali się na Ozeasza 1:10 i 2:23 (Rz 9:25, 26; 1Pt 2:10). Paweł przytoczył również fragment z Ozeasza 13:14 (LXX), gdy omawiając kwestię zmartwychwstania, zapytał: „Gdzież jest, o Śmierci, twe zwycięstwo? Gdzież jest, o Śmierci, twe żądło?” (1Ko 15:55; por. też Oz 14:2 z Heb 13:15).
Spełnione proroctwa. Dokładnie urzeczywistniło się proroctwo z Ozeasza 13:16 dotyczące upadku Samarii. Inny fragment zapowiadał, że Izrael będzie porzucony przez narody, które wybrał na swych kochanków (Oz 8:7-10). Istotnie, gdy w 740 r. p.n.e. Samaria została zburzona, a mieszkańcy Izraela uprowadzeni przez Asyryjczyków, nikt nie przyszedł im z pomocą (2Kl 17:3-6).
Poza tym Ozeasz ostrzegał, że Bóg ześle ogień na miasta Judy (Oz 8:14). W 14 roku rządów Ezechiasza „wyruszył Sancherib, król Asyrii, przeciwko wszystkim warownym miastom Judy i zaczął je zdobywać” (2Kl 18:13). Ale Ozeasz zapowiedział także, iż Jehowa wybawi Judę (Oz 1:7). W ramach spełnienia tych słów Bóg udaremnił plan ataku na Jerozolimę — Jego anioł w ciągu jednej nocy zgładził 185 000 żołnierzy armii asyryjskiej (2Kl 19:34, 35). Daleko bardziej niszczycielski „ogień” spadł na Jerozolimę i miasta Judy w r. 607 p.n.e., gdy Nebukadneccar, król Babilonu, zrównał je z ziemią (2Kn 36:19; Jer 34:6, 7).
Jednakże zgodnie z natchnionymi proroctwami o odrodzeniu zanotowanymi w Księdze Ozeasza, w 537 r. p.n.e. zgromadzono ostatek mieszkańców Judy i Izraela i umożliwiono mu powrót z niewoli babilońskiej (Oz 1:10, 11; 2:14-23; 3:5; 11:8-11; 13:14; 14:1-8; Ezd 3:1-3). Paweł posłużył się fragmentami z Ozeasza 1:10 i 2:23, by podkreślić niezasłużoną życzliwość Bożą okazaną „naczyniom miłosierdzia”. Do wersetów tych nawiązał również Piotr. A zatem proroctwa te dotyczą także miłościwego zgromadzenia przez Boga ostatka duchowego (Rz 9:22-26; 1Pt 2:10).
W Księdze Ozeasza zapisano też proroctwo mesjańskie. Mateusz odniósł słowa z Ozeasza 11:1 („z Egiptu wezwałem mego syna”) do małego Jezusa, który został zabrany do Egiptu, a później wrócił do Izraela (Mt 2:14, 15).
[Ramka na stronie 288]
GŁÓWNE MYŚLI KSIĘGI OZEASZA
Proroctwa skierowane głównie do Izraela (królestwa północnego, zwanego też Efraimem) i podkreślające niezwykłe miłosierdzie Jehowy
Napisana przez Ozeasza po 745 r. p.n.e., na krótko przed uprowadzeniem Izraela do niewoli przez Asyrię
Życie rodzinne Ozeasza ilustracją stosunków między Jehową a Izraelem (1:1 do 3:5)
Ozeasz ma poślubić kobietę, która później stanie się cudzołożnicą, co unaocznia niewierność Izraela wobec Jehowy
Żona Ozeasza, Gomer, rodzi mu syna imieniem Jizreel. Następna dwójka jej dzieci — Lo-Ruchama („nie okazano [jej] miłosierdzia”) i Lo-Ammi („nie mój lud”) — zostaje poczęta najwyraźniej z cudzołożnego związku; ich imiona wskazują, że Jehowa przestaje okazywać miłosierdzie niewiernemu Izraelowi i go odrzuca
Kiedy zostanie wykonany wyrok Boży za wiarołomne praktykowanie kultu Baala, Izrael dostąpi odrodzenia i znów zacznie zaznawać błogosławieństw, czego zapowiedzią jest imię Jizreel („Bóg zasieje nasienie”)
Ozeaszowi nakazano z powrotem przyjąć cudzołożną żonę; czyni tak, lecz nakłada na nią ograniczenia i zabrania jej rozpusty, co ilustruje położenie Izraela po nawróceniu się do Jehowy
Prorocze wyroki na Izrael (i Judę) za niewierność wobec Jehowy (4:1 do 13:16)
Dopuszczając się oszustw, morderstw, kradzieży, cudzołóstwa, bałwochwalstwa oraz nierządu duchowego, lud dowodzi, że brakuje mu poznania Boga, który dokona z nim za to rozrachunku
Bałwochwalstwo, zepsucie moralne i niemądre szukanie sprzymierzeńców w zwalczających się mocarstwach (Egipcie i Asyrii) — zamiast polegania na Jehowie — doprowadzi do spustoszenia ziemi izraelskiej, a pozostawieni przy życiu pójdą na wygnanie do Asyrii
Apel o nawrócenie się do Jehowy (14:1-9)
Prorok nawołuje lud, by błagał Jehowę o przebaczenie, składał w ofierze cielce swych warg i nie szukał już ochrony w przymierzach wojskowych ani koniach bojowych
Jeżeli nawrócą się do Jehowy, dostąpią uzdrowienia, Bóg chętnie ich umiłuje i dzięki Jego błogosławieństwu rozkwitną