Słowniczek pojęć biblijnych

A B C D E F G H I J K L Ł M N O P R S Ś T U W Z Ż

A

• Ab.

  Po niewoli babilońskiej nazwa piątego miesiąca w żydowskim kalendarzu religijnym i 11 w kalendarzu świeckim. Miesiąc ten trwał od połowy lipca do połowy sierpnia. Biblia nie wymienia go z nazwy; wspomina po prostu o „miesiącu piątym” (Lb 33:38; Ezd 7:9). (Zob. Dodatek B15).

• Abib.

  Pierwotna nazwa pierwszego miesiąca w żydowskim kalendarzu religijnym i siódmego w kalendarzu świeckim. Oznacza „miękkie kłosy [zbóż]”. Miesiąc ten trwał od połowy marca do połowy kwietnia. Po niewoli babilońskiej jego nazwa została zmieniona na nisan (Pwt 16:1). (Zob. Dodatek B15).

• Achaja.

  Występująca w Chrześcijańskich Pismach Greckich nazwa rzymskiej prowincji na pd. Grecji. Achaja, której stolicą był Korynt, obejmowała cały Peloponez i środkową część kontynentalnej Grecji (Dz 18:12). (Zob. Dodatek B13).

• Adar.

  Po niewoli babilońskiej nazwa 12 miesiąca w żydowskim kalendarzu religijnym i szóstego w kalendarzu świeckim. Miesiąc ten trwał od połowy lutego do połowy marca (Est 3:7). (Zob. Dodatek B15).

• Alabaster.

  W starożytności niewielkie flakony na perfumy nazywano alabastronami; pierwotnie wyrabiano je z kamienia wydobywanego w okolicach miasta Alabastron w Egipcie. Takie naczynia miały na ogół wąską szyjkę, którą można było zatkać, żeby cenne wonności nie wywietrzały. Alabastrem zaczęto określać sam kamień (Mk 14:3).

• Alamot.

  Termin muzyczny oznaczający „dziewczęta; młode kobiety”, prawdopodobnie odnoszący się do sopranu młodych kobiet. Najwyraźniej wskazywał, że utwór muzyczny lub akompaniament miał być wykonany w wyższej tonacji (1Kn 15:20; Ps 46:nagł.).

• Alfa i Omega.

  Pierwsza i ostatnia litera alfabetu greckiego; trzykrotnie występują one razem w Objawieniu jako tytuł Boga. W tych miejscach „Alfa i Omega” jest synonimem wyrażeń „pierwszy i ostatni” oraz „początek i koniec” (Obj 1:8; 21:6; 22:13).

• Amen.

  „Niech się tak stanie” lub „zaprawdę; istotnie”. Słowo to wywodzi się od hebrajskiego rdzenia ʼamán, który oznacza „być wiernym; być godnym zaufania”. Potwierdzało się nim przysięgi, modlitwy albo wypowiedzi. W Objawieniu użyto go jako tytułu określającego Jezusa (Pwt 27:26; 1Kn 16:36; Obj 3:14).

• Aniołowie.

  Po hebrajsku malʼách, po grecku ággelos. Oba wyrazy dosłownie znaczą „posłaniec”, ale gdy odnoszą się do stworzeń duchowych, oddaje się je jako „anioł” (Rdz 16:7; 32:3; Jak 2:25; Obj 22:8). Aniołowie są potężnymi istotami duchowymi, które Bóg stworzył na długo przed ludźmi. W Biblii nazwano ich również „synami prawdziwego Boga” i „gwiazdami porannymi” (Hi 1:6; 38:7). Nie mogą wydawać na świat potomstwa; każdy z nich został stworzony z osobna. Jest ich sporo ponad sto milionów (Dn 7:10). Biblia wskazuje, że mają swoje imiona i odmienne osobowości, jednak pokornie odmawiają przyjmowania czci, a większość z nich unika nawet podawania swoich imion (Rdz 32:29; Łk 1:26; Obj 22:8, 9). Różnią się rangą i przydzielonymi zadaniami — m.in. usługują przed tronem Jehowy, przekazują Jego orędzia, działają na rzecz Jego ziemskich sług, wykonują Jego wyroki i wspierają głoszenie dobrej nowiny (2Kl 19:35; Ps 34:7; Łk 1:30, 31; Obj 5:11; 14:6). W przyszłości będą razem z Jezusem walczyć podczas Armagedonu (Obj 19:14, 15).

• Antychryst.

  Grecki termin o podwójnym znaczeniu. Odnosi się do tego, co jest przeciwne Chrystusowi. Może też oznaczać kogoś, kto usiłuje zająć jego miejsce — fałszywego chrystusa. Antychrystami można słusznie nazwać wszystkich ludzi, organizacje lub ugrupowania, które bezpodstawnie podają się za przedstawicieli Chrystusa lub za samego Mesjasza albo przeciwstawiają się jemu i jego uczniom (1Jn 2:22).

• Apostoł.

  Podstawowe znaczenie tego słowa to „posłany”. Użyto go w odniesieniu do Jezusa i osób, które zostały posłane, żeby usługiwać innym. Apostołami najczęściej nazywa się uczniów osobiście wybranych przez Jezusa do grona jego 12 przedstawicieli (Mk 3:14; Dz 14:14).

• Aram; Aramejczycy.

  Potomkowie Arama, syna Sema, którzy zamieszkiwali głównie obszar od gór Liban po Mezopotamię i od gór Taurus wznoszących się na pn. aż za leżący na pd. Damaszek. Ziemie te, określane po hebrajsku jako Aram, później nazwano Syrią, a ich mieszkańców Syryjczykami (Rdz 25:20; Pwt 26:5; Oz 12:12).

• Aramejski, język.

  Język semicki blisko spokrewniony z hebrajskim i mający taki sam alfabet. Początkowo był używany przez Aramejczyków, ale z czasem stał się językiem wykorzystywanym w handlu i kontaktach międzynarodowych na terenie imperiów asyryjskiego i babilońskiego. Był też językiem urzędowym w imperium perskim (Ezd 4:7). Po aramejsku spisano fragmenty ksiąg Ezdrasza, Jeremiasza i Daniela (Ezd 4:8 do 6:18; 7:12-26; Jer 10:11; Dn 2:4b do 7:28).

• Archanioł.

  Inaczej „naczelny anioł”. Przedrostek „arch-” oznacza „główny” lub „naczelny”. Definicja ta oraz występowanie w Biblii tego określenia wyłącznie w liczbie pojedynczej wskazuje, że jest tylko jeden archanioł. Biblia informuje, że ma on na imię Michał (Dn 12:1; Judy 9; Obj 12:7).

• Arcykapłan.

  Według Prawa Mojżeszowego był to główny kapłan reprezentujący naród przed Bogiem i nadzorujący pozostałych kapłanów. Nazywano go też „naczelnym kapłanem” (2Kn 26:20; Ezd 7:5). Jedynie on miał prawo wejść do Miejsca Najświętszego — najskrytszego pomieszczenia w przybytku, a później w świątyni. Robił to tylko raz w roku, w Dniu Przebłagania. Określenie „arcykapłan” odnosi się również do Jezusa Chrystusa (Kpł 16:2, 17; 21:10; Mt 26:3; Heb 4:14).

• Areopag.

  Wysokie wzgórze w Atenach na pn. zach. od Akropolu. Nazywano tak też radę (sąd), która się tam zbierała. Filozofowie stoiccy i epikurejscy zabrali na Areopag Pawła, żeby wyjaśnił tam swoje poglądy (Dz 17:19).

• Arka Przymierza.

  Skrzynia wykonana z drewna akacjowego i pokryta złotem, stojąca w Miejscu Najświętszym przybytku, a potem świątyni zbudowanej przez Salomona. Na pokrywie wykonanej ze szczerego złota znajdowały się dwa cheruby zwrócone do siebie twarzami. Główną zawartość Arki stanowiły dwie tablice z Dziesięcioma Przykazaniami (Pwt 31:26; 1Kl 6:19; Heb 9:4). (Zob. Dodatek B5 i B8).

• Armagedon.

  Z hebrajskiego Har Megiddòn, czyli „góra Megiddo”. Słowo nawiązujące do „wojny, która ma się rozegrać w wielkim dniu Wszechmocnego Boga”, kiedy „królowie całej ziemi” zbiorą się przeciwko Jehowie (Obj 16:14, 16; 19:11-21). (Zob. WIELKI UCISK).

• Asélgeia.

  Zob. ROZPASANIE.

• Astrolog.

  Człowiek, który analizuje ruchy słońca, księżyca i gwiazd, żeby przewidywać przyszłe wydarzenia (Dn 2:27; Mt 2:1).

• Asztarte.

  Kananejska bogini wojny i płodności, żona Baala (1Sm 7:3).

• Azazel.

  Hebrajskie słowo, które najprawdopodobniej znaczy „znikający kozioł”. W Dniu Przebłagania kozioł dla Azazela był wypędzany na pustkowie, gdzie symbolicznie zabierał grzechy popełnione przez naród w minionym roku (Kpł 16:8, 10).

• Azja.

  W Chrześcijańskich Pismach Greckich nazwa rzymskiej prowincji obejmującej zach. część dzisiejszej Turcji oraz niektóre przybrzeżne wyspy, takie jak Samos i Patmos. Jej stolicą był Efez (Dz 20:16; Obj 1:4). (Zob. Dodatek B13).

B

• Baal.

  Kananejski bóg uważany za pana nieba oraz dawcę deszczu i urodzaju. Baalami nazywano także pomniejszych lokalnych bogów. Hebrajskie słowo znaczy „właściciel; pan” (1Kl 18:21; Rz 11:4).

• Bałwochwalstwo; bożek.

  Bałwochwalstwo to uwielbienie, adoracja, cześć, jaką się otacza bożka (inaczej bałwana). Mianem bożka określa się wizerunek, podobiznę czegoś rzeczywistego lub wymyślonego będącą przedmiotem kultu (Ps 115:4; Dz 17:16; 1Ko 10:14).

• Bat.

  Miara objętości płynów wynosząca mniej więcej 22 l. Ustalono to na podstawie znalezionych przez archeologów fragmentów dzbanów, na których wypisana była nazwa „bat”. Opierając się na mierze bat, określa się większość innych wymienionych w Biblii miar objętości płynów i ciał sypkich (1Kl 7:38; Eze 45:14). (Zob. Dodatek B14).

• Belzebub.

  Określenie odnoszące się do Szatana, księcia lub władcy demonów. Jest to prawdopodobnie inna forma imienia Baal-Zebub, które nosił Baal czczony przez Filistynów z Ekronu (2Kl 1:3; Mt 12:24).

• Berło.

  Ozdobna laska noszona przez władcę jako symbol władzy królewskiej (Rdz 49:10; Heb 1:8).

• Biczowanie.

  W Chrześcijańskich Pismach Greckich odnosi się do chłosty wymierzanej biczem, który miał supły lub haczykowate końcówki (Jn 19:1).

• Bród.

  Płytkie miejsce rzeki lub potoku, przez które ludzie i zwierzęta mogą przejść na drugi brzeg (Sdz 3:28; 12:5, 6).

• Bukłak.

  Pojemnik wykonany z całej skóry zwierzęcia, np. kozy lub owcy, służący do przechowywania płynów, m.in. wina. Wino wlewano do nowych bukłaków, ponieważ dwutlenek węgla wydzielany podczas fermentacji wywierał nacisk na ścianki bukłaka. Skóra w nowych bukłakach się rozciągała, natomiast w starych była nieelastyczna i pod wpływem ciśnienia pękała (Joz 9:4; Mt 9:17).

• Bul.

  Nazwa ósmego miesiąca w żydowskim kalendarzu religijnym i drugiego w kalendarzu świeckim. Wywodzi się od rdzenia oznaczającego „plon; urodzaj”. Miesiąc ten trwał od połowy października do połowy listopada (1Kl 6:38). (Zob. Dodatek B15).

C

• Całopalenie.

  Ofiara ze zwierzęcia (byka, barana, kozła, turkawki czy młodego gołębia domowego), którą w całości spalano dla Boga na ołtarzu. Ofiarodawca nie otrzymywał żadnej jej części (Wj 29:18; Kpł 6:9).

• Cezar.

  Rzymski przydomek rodzinny, który stał się tytułem rzymskich cesarzy. W Biblii użyto go w odniesieniu do cesarzy Augusta, Tyberiusza i Klaudiusza oraz do niewspomnianego z imienia Nerona. W Chrześcijańskich Pismach Greckich „Cezar” symbolizuje też władze świeckie, państwo (Mk 12:17; Dz 25:12).

• Chaldea; Chaldejczycy.

  Początkowo pojęcia te odnosiły się do krainy leżącej w delcie Tygrysu i Eufratu oraz do jej mieszkańców; z czasem nazwami tymi zaczęto określać całą Babilonię i zamieszkujących ją ludzi. Słowo „Chaldejczycy” odnoszono również do klasy osób wykształconych, które studiowały nauki ścisłe, historię, języki i astronomię, ale zajmowały się też magią i astrologią (Ezd 5:12; Dn 4:7; Dz 7:4).

• Cherubowie.

  Aniołowie wysokiej rangi wykonujący szczególne zadania; różnią się od serafów (Rdz 3:24; Wj 25:20; Iz 37:16; Heb 9:5).

• Chleb pokładny.

  Dwanaście bochenków chleba ułożonych na stole w Miejscu Świętym przybytku i świątyni w dwóch stosach po sześć sztuk. Nazywano je też „chlebami przedkładania”. Co szabat zastępowano tę ofiarę świeżymi chlebami. Usuwane chleby zazwyczaj jadali tylko kapłani (Mt 12:4, przyp.; Wj 25:30; Kpł 24:5-9; 2Kn 2:4; Heb 9:2). (Zob. Dodatek B5).

• Chleby przedkładania.

  Zob. CHLEB POKŁADNY.

• Chomer.

  Miara objętości ciał sypkich odpowiadająca mierze kor. Na podstawie objętości przypisywanej mierze bat przyjmuje się, że chomer to 220 l (Kpł 27:16). (Zob. Dodatek B14).

• Chrystus.

  Tytuł Jezusa pochodzący od greckiego terminu Christòs, będącego odpowiednikiem hebrajskiego słowa tłumaczonego na „Mesjasz”, czyli „Pomazaniec” (Mt 1:16; Jn 1:41).

• Chrzest; chrzcić.

  Czasownik znaczy „zanurzyć”, czyli pogrążyć w wodzie. Jezus nakazał swoim naśladowcom przyjmować chrzest. Biblia mówi m.in. o chrzcie janowym, chrzcie duchem świętym i chrzcie ogniem (Mt 3:11, 16; 28:19; Jn 3:23; 1Pt 3:21).

• Chrześcijanin.

  Nazwa nadana przez Boga naśladowcom Jezusa Chrystusa (Dz 11:26; 26:28).

• Cuda; potężne dzieła.

  Działania lub zjawiska wykraczające poza granice ludzkiego pojmowania i przypisywane siłom nadprzyrodzonym. Określenia takie jak „znak” czy „cud” występują czasem w Biblii jako synonimy (Wj 4:21; Dz 4:22; Heb 2:4).

• Cudzołóstwo.

  Dobrowolne współżycie żonatego mężczyzny lub zamężnej kobiety z osobą, z którą nie pozostają w związku małżeńskim (Wj 20:14; Mt 5:27; 19:9).

• Czysty; oczyszczać.

  W Biblii słowa te związane są nie tylko z czystością fizyczną, ale także z utrzymywaniem lub przywracaniem stanu bez wady i skazy, bez tego, co brudzi, zanieczyszcza, czyli psuje pod względem moralnym i duchowym. W Prawie Mojżeszowym słowa te odnoszą się do czystości ceremonialnej (Kpł 10:10; Ps 51:7; Mt 8:2, przyp.; 1Ko 6:11).

D

• Dagon.

  Bóg Filistynów. Pochodzenie imienia jest niepewne, ale niektórzy uczeni łączą je z hebrajskim słowem dag („ryba”) (Sdz 16:23; 1Sm 5:4).

• Danina.

  Zapłata przekazywana przez państwo lub władcę innemu państwu jako wyraz poddaństwa bądź jako prośba o pokój albo ochronę (2Kl 3:4; 18:14-16; 2Kn 17:11). Słowo to określa również podatek nakładany na poszczególne osoby (Neh 5:4; Rz 13:7).

• Darejek.

  Złota moneta perska o wadze 8,4 g (1Kn 29:7). (Zob. Dodatek B14).

• Dary miłosierdzia.

  Wsparcie dla osób znajdujących się w potrzebie. Wprawdzie Pisma Hebrajskie nie wspominają bezpośrednio o darach miłosierdzia, ale Prawo Mojżeszowe precyzowało, jak Izraelici mają traktować biednych (Mt 6:2).

• Dekapol.

  Związek utworzony pierwotnie z 10 greckich miast (od gr. déka: „dziesięć” i pòlis: „miasto”). Nazwa „Dekapol” odnosiła się też do obszaru, gdzie leżała większość z nich — na wsch. od Jeziora Galilejskiego i rzeki Jordan. Miasta te stanowiły centrum kultury hellenistycznej i handlu. Jezus przechodził przez ten teren, ale nie ma wzmianki o tym, żeby odwiedził któreś z tych miast (Mt 4:25; Mk 5:20). (Zob. Dodatek A7 i B10).

• Demony.

  Niewidzialne, niegodziwe istoty duchowe o nadludzkiej mocy. W Księdze Rodzaju 6:2 nazwano je „synami prawdziwego Boga”, a w Liście Judy 6 „aniołami”, co wskazuje, że nie zostały stworzone jako istoty niegodziwe. Są to aniołowie, którzy uczynili siebie wrogami Boga, gdy za dni Noego wypowiedzieli Mu posłuszeństwo i przyłączyli się do buntu Szatana (Pwt 32:17; Łk 8:30; Dz 16:16; Jak 2:19).

• Denar.

  Srebrna moneta rzymska o wadze 3,85 g, mająca z jednej strony wizerunek Cezara. Stanowiła zapłatę za dzień pracy robotnika i była monetą „podatku pogłównego”, który Rzymianie pobierali od Żydów (Mt 22:17; Łk 20:24). (Zob. Dodatek B14).

• Diabeł.

  W Chrześcijańskich Pismach Greckich opisowe imię Szatana, które znaczy „oszczerca”. Szatanowi nadano imię Diabeł, ponieważ jest on największym oszczercą, który wysuwa fałszywe zarzuty przeciwko Jehowie, Jego słowu i świętemu imieniu (Mt 4:1; Jn 8:44; Obj 12:9).

• Dni ostatnie.

  W proroctwach biblijnych „dni ostatnie”, „koniec dni” lub podobne wyrażenia oznaczają okres, w którym znamienne wydarzenia na świecie osiągną ostateczny punkt kulminacyjny (Dz 2:17; Eze 38:16; Dn 10:14). W zależności od charakteru danego proroctwa może chodzić zaledwie o kilka lat lub o dłuższy okres. W Biblii termin ten odnosi się zwłaszcza do „dni ostatnich” obecnego systemu rzeczy — okresu niewidzialnej obecności Jezusa (2Tm 3:1; Jak 5:3; 2Pt 3:3).

• Dobra nowina.

  W Chrześcijańskich Pismach Greckich dotyczy orędzia o Królestwie Bożym i o wybawieniu dzięki wierze w Jezusa Chrystusa (Łk 4:18, 43; Dz 5:42; Obj 14:6).

• Drachma.

  W Chrześcijańskich Pismach Greckich nazywano tak srebrną monetę grecką ważącą w tamtym okresie 3,4 g. W Pismach Hebrajskich wspomniano o złotej drachmie z czasów perskich, która była równowartością darejka (Neh 7:70; Mt 17:24). (Zob. Dodatek B14).

• Droga.

  Gdy określenie to jest użyte w Biblii w sensie symbolicznym, oznacza sposób postępowania lub zachowanie cieszące się uznaniem Jehowy albo przez Niego potępiane. O naśladowcach Jezusa Chrystusa mówiono, że należą do „Drogi”, tzn. że ich życie skupiało się na okazywaniu wiary w niego i naśladowaniu go (Dz 19:9).

• Drzewo poznania dobra i zła.

  Drzewo w ogrodzie Eden. Bóg posłużył się nim jako symbolem swojego prawa do ustalania dla ludzi norm określających, co jest dobre, a co złe (Rdz 2:9, 17).

• Drzewo życia.

  Drzewo w ogrodzie Eden. Biblia nie wskazuje, żeby jego owoce same w sobie posiadały życiodajne właściwości. Drzewo to stanowiło raczej symbol danej przez Boga gwarancji życia wiecznego dla tych, którym On pozwoliłby skosztować jego owoców (Rdz 2:9; 3:22).

• Duch.

  Hebrajskie słowo rúach i greckie pneúma, często tłumaczone na „duch”, mają kilka różnych znaczeń. Odnoszą się do czegoś, co jest niedostrzegalne dla ludzkiego wzroku i co jest przejawem działającej siły. Tego hebrajskiego albo greckiego słowa używa się w odniesieniu do: 1) wiatru, 2) czynnej siły życiowej w ziemskich stworzeniach, 3) pobudzającej siły, której siedliskiem jest symboliczne serce człowieka i która sprawia, że wypowiada się on i postępuje w określony sposób, 4) natchnionych wypowiedzi pochodzących z niewidzialnego źródła, 5) istot duchowych i 6) czynnej siły Bożej, czyli ducha świętego (Wj 35:21; Ps 104:29; Mt 12:43; Łk 11:13).

• Duch święty.

  Niewidzialna czynna siła, którą Bóg posługuje się do realizowania swojej woli. Jest święta, ponieważ pochodzi od Jehowy — czystego i prawego w najwyższym stopniu. Jest święta również dlatego, że Bóg wykorzystuje ją do czynienia tego, co święte (Łk 1:35; Dz 1:8).

• Dusza.

  Tradycyjne tłumaczenie hebrajskiego słowa néfesz i greckiego psyché. Analiza kontekstu, w jakim się one pojawiają, wyraźnie pokazuje, że w Piśmie Świętym zasadniczo odnoszą się do: 1) człowieka, 2) zwierzęcia i 3) życia człowieka lub zwierzęcia (Rdz 1:20; 2:7; Lb 31:28; 1Pt 3:20; zob. też przypisy). W odróżnieniu od tego, jak pojęcia „dusza” używa się w wielu kontekstach religijnych, w Piśmie Świętym zarówno néfesz, jak i psyché w odniesieniu do ziemskich stworzeń oznacza coś, co jest materialne, namacalne, widzialne i śmiertelne. W tym przekładzie słowa te zostały najczęściej oddane zgodnie ze znaczeniem wynikającym z kontekstu — jako „życie”, „stworzenie”, „osoba” lub po prostu jako zaimek osobowy (np. „ja” zamiast „moja dusza”) czy podmiot domyślny (np. „jestem” zamiast „moja dusza jest”). W większości wypadków w przypisie podano wtedy alternatywne tłumaczenie „dusza”. Bez względu na to, czy słowo „dusza” pojawia się w tekście głównym, czy w przypisach, powinno być rozumiane zgodnie z powyższym wyjaśnieniem. Robienie czegoś z całej duszy lub całą duszą oznacza angażowanie się w to całym sobą, z całego serca, z całkowitym poświęceniem (Pwt 6:5; Mt 22:37). Niekiedy słowa néfesz i psyché mogą być użyte w odniesieniu do pragnienia lub apetytu żywego stworzenia. Mogą się również odnosić do zmarłej osoby lub zwłok (Lb 6:6; Prz 23:2; Iz 56:11; Ag 2:13).

• Dyby.

  Narzędzie kary, w które zakuwano więźniów. Niektóre dyby unieruchamiały tylko nogi, a inne nogi, ręce i głowę, zmuszając skazańca do przyjęcia nienaturalnej pozycji (Jer 20:2; Dz 16:24).

• Dyrygent.

  Termin hebrajski używany w Psalmach zdaje się wskazywać na kogoś, kto w jakiś sposób aranżował pieśni i kierował ich wykonaniem, prowadził próby i szkolenia ze śpiewakami lewickimi, a także przewodził podczas oficjalnych występów. W innych przekładach Biblii podaje się tu określenie „kierownik chóru”, „dyrygent chóru” (Ps 4:nagł.; 5:nagł.).

• Dziedziniec.

  Ogrodzony plac wokół przybytku, a później jeden z otoczonych murem placów wokół głównego budynku świątyni. Na dziedzińcu przybytku i na dziedzińcu wewnętrznym świątyni znajdował się ołtarz całopalny. (Zob. Dodatek B5, B8, B11). Biblia wspomina też o dziedzińcach domów i pałaców (Wj 8:13; 27:9; 1Kl 7:12; Est 4:11; Mt 26:3).

• Dzień Przebłagania.

  Najważniejsze święto Izraelitów, nazywane także Jom Kippur (z hebr. jom hakkippurím: „dzień zakrycia”); obchodzono je 10 etanim. Jedyny dzień w roku, kiedy arcykapłan wchodził do Miejsca Najświętszego przybytku, a później świątyni. Składał tam krew ofiar za grzechy swoje, pozostałych Lewitów i ludu. Urządzano wtedy święte zgromadzenie i poszczono. Obowiązywał również szabat, podczas którego powstrzymywano się od codziennych zajęć (Kpł 23:27, 28).

• Dzień Sądu.

  Szczególny „dzień”, czyli okres, w którym Bóg dokonuje rozrachunku z różnymi grupami ludzi, narodami lub całą ludzkością. Dla jednych może to być pora wykonania wydanego na nich wyroku śmierci, a dla innych — czas wybawienia i dostąpienia życia wiecznego. Jezus Chrystus i apostołowie mówili o przyszłym „Dniu Sądu”, który obejmie nie tylko żywych, lecz także umarłych (Mt 12:36).

• Dziesięcina.

  Dziesiąta część (czyli 10 procent) jakichś dóbr przekazywana albo płacona jako danina, zwłaszcza na cele religijne (Pwt 26:12; Mal 3:10; Mt 23:23). Zgodnie z Prawem Mojżeszowym dziesiątą część plonów ziemi oraz dziesiątą część od przyrostu stad i trzód przekazywano co roku Lewitom jako wsparcie. Oni z kolei oddawali z tego dziesiątą część na utrzymanie kapłanów z rodu Aarona. Istniały również dodatkowe dziesięciny. Biblia nie zobowiązuje chrześcijan do składania dziesięcin.

E

• Edom.

  Inne imię Ezawa, syna Izaaka. Potomkowie Ezawa (Edoma) zamieszkali w Seirze, górzystym regionie między Morzem Martwym a zatoką Akaba. On też stał się znany jako Edom (Rdz 25:30; 36:8). (Zob. Dodatek B3 i B4).

• Efa.

  Miara objętości ciał sypkich i pojemnik do odmierzania zboża. Efa odpowiadała mierze bat, wynosiła więc 22 l (Wj 16:36; Eze 45:10). (Zob. Dodatek B14).

• Efod.

  Element ubioru kapłanów przypominający fartuch. Arcykapłan nosił specjalny efod, który miał z przodu zamocowany napierśnik z 12 drogocennymi kamieniami (Wj 28:4, 6). Czasami efody nosiły też osoby niebędące kapłanami (1Sm 2:18; 2Sm 6:14). (Zob. Dodatek B5).

• Efraim.

  Imię drugiego syna Józefa, którym później nazwano jedno z plemion izraelskich. Ponieważ było to najważniejsze plemię, po podziale Izraela Efraimem zaczęto nazywać całe dziesięcioplemienne królestwo (Rdz 41:52; Jer 7:15).

• Elul.

  Po niewoli babilońskiej nazwa szóstego miesiąca w żydowskim kalendarzu religijnym i 12 w kalendarzu świeckim. Miesiąc ten trwał od połowy sierpnia do połowy września (Neh 6:15). (Zob. Dodatek B15).

• Epikurejscy, filozofowie.

  Uczniowie greckiego filozofa Epikura (341-270 p.n.e.). Ich filozofia opierała się na poglądzie, że najważniejszym celem w życiu jest przyjemność (Dz 17:18).

• Etanim.

  Nazwa siódmego miesiąca w żydowskim kalendarzu religijnym i pierwszego w kalendarzu świeckim. Miesiąc ten trwał od połowy września do połowy października. Po niewoli babilońskiej jego nazwa została zmieniona na tiszri (1Kl 8:2). (Zob. Dodatek B15).

• Etiopia.

  W starożytności państwo leżące na pd. od Egiptu. Zajmowało pd. krańce dzisiejszego Egiptu i dzisiejszy Sudan. Czasami nazwę tę stosuje się w miejsce hebrajskiego słowa „Kusz” (Est 1:1).

• Eufrat.

  Najdłuższa i najważniejsza rzeka pd.-zach. Azji i jedna z dwóch głównych rzek Mezopotamii. Po raz pierwszy pojawia się w Biblii w Księdze Rodzaju 2:14 jako jedna z czterech rzek Edenu. Stanowiła pn. granicę terytorium przydzielonego Izraelowi (Rdz 15:18; Obj 16:12). (Zob. Dodatek B2).

• Eunuch.

  W sensie dosłownym wykastrowany mężczyzna. Takim ludziom często powierzano na dworze królewskim opiekę nad królową i nałożnicami. Słowem tym nazwano także mężczyzn, którzy nie byli kastratami, ale pełnili obowiązki urzędników na dworze króla. W sensie przenośnym określenie ‛eunuch ze względu na Królestwo’ zostało użyte w stosunku do osoby, która przejawia panowanie nad sobą i pozostaje w stanie wolnym, żeby w pełniejszym zakresie poświęcić się służbie dla Boga (Mt 19:12; Est 2:15; Dz 8:27).

F

• Faraon.

  Tytuł władców Egiptu. Biblia wymienia pięciu faraonów (Sziszaka, So, Tirhakę, Necho i Chofrę), ale pomija imiona innych, również tych, z którymi częste kontakty mieli Abraham, Mojżesz i Józef (Wj 15:4; Rz 9:17).

• Faryzeusze.

  Wpływowe stronnictwo judaistyczne istniejące w I w. n.e. Faryzeusze nie wywodzili się z rodów kapłańskich, ale rygorystycznie przestrzegali każdego szczegółu Prawa i na równi z nim stawiali ustne tradycje (Mt 23:23). Występowali przeciw wpływom kultury greckiej i jako znawcy Prawa i tradycji mieli nad ludźmi wielką władzę (Mt 23:2-6). Niektórzy byli członkami Sanhedrynu. Często sprzeciwiali się Jezusowi w kwestii obchodzenia szabatu, przestrzegania tradycji oraz utrzymywania kontaktów z grzesznikami i poborcami podatkowymi. Niektórzy z faryzeuszy, np. Saul z Tarsu, zostali chrześcijanami (Mt 9:11; 12:14; Mk 7:5; Łk 6:2; Dz 26:5).

• Filistea; Filistyni.

  Filistea była krainą leżącą w pd. części śródziemnomorskiego wybrzeża Izraela, a Filistyni to zamieszkujący ją przybysze z Krety. Chociaż Dawid ich pokonał, zachowali niezależność i cały czas byli wrogami Izraela (Wj 13:17; 1Sm 17:4; Am 9:7). (Zob. Dodatek B4).

• Fim.

  Jednostka wagowa, a także opłata, jaką Filistyni pobierali za naostrzenie różnych metalowych narzędzi. Podczas prac wykopaliskowych w Izraelu znaleziono kamienne odważniki ze starohebrajskimi literami, które odpowiadają spółgłoskom wyrazu „fim”. Ciężar tych odważników wynosił średnio 7,8 g, czyli w przybliżeniu dwie trzecie sykla (1Sm 13:20, 21).

G

• Garncarz.

  Wytwórca glinianych garnków, mis i innych naczyń. Hebrajskie słowo tłumaczone na „garncarz” dosłownie znaczy „ten, który kształtuje”. Okoliczność, że garncarz ma pełną władzę nad gliną, często ilustruje zwierzchnictwo Jehowy nad jednostkami i całymi narodami (Iz 64:8; Rz 9:21).

• Gasidła.

  Złote przybory najprawdopodobniej przypominające szczypce. Używane były w przybytku i świątyni do gaszenia płomienia lamp (Wj 37:23).

• Gehenna.

  Grecka nazwa Doliny Hinnoma, położonej na pd. i pd. zach. od starożytnej Jerozolimy (Jer 7:31). Proroczo ukazano ją jako miejsce, gdzie miały leżeć rozrzucone zwłoki (Jer 7:32; 19:6). Nic nie wskazuje na to, żeby zwierzęta czy ludzi palono w Gehennie żywcem lub torturowano. Nie mogła więc ona wyobrażać niewidzialnej krainy, w której dusze ludzkie cierpią wieczne męki w literalnym ogniu. Jezus i jego uczniowie używali tego pojęcia jako symbolu wiecznej kary „drugiej śmierci”, czyli bezpowrotnej zagłady, unicestwienia (Obj 20:14; Mt 5:22; 10:28).

• Gera.

  Jednostka wagowa wynosząca 0,57 g. Odpowiadała jednej dwudziestej sykla (Kpł 27:25). (Zob. Dodatek B14).

• Gilead.

  Określenie odnoszące się przede wszystkim do urodzajnego regionu po wsch. stronie rzeki Jordan, który rozciągał się na pn. i na pd. od Doliny Jabboku. Czasami określano tak cały obszar Izraela na wsch. od Jordanu, zamieszkiwany przez plemiona Rubena i Gada oraz połowę plemienia Manassesa (Lb 32:1; Joz 12:2; 2Kl 10:33). (Zob. Dodatek B4).

• Gittit.

  Termin muzyczny o nieustalonym dokładnie znaczeniu, prawdopodobnie wywodzący się od hebrajskiego słowa gat. Niektórzy sądzą, że gittit oznacza melodię pieśni śpiewanych przy winobraniu, ponieważ gat to też winna tłocznia (Ps 81:nagł.).

• Głowica.

  Ozdobne zwieńczenie kolumny. Potężne głowice znajdowały się na szczytach bliźniaczych kolumn Jachin i Boaz, które stały u wejścia do świątyni Salomona (1Kl 7:16). (Zob. Dodatek B8).

• Granat.

  Owoc w kształcie jabłka z koroną u dołu. Pod twardą skórką upakowane są torebeczki z sokiem, w których znajdują się różowe lub czerwone nasionka. Ozdoby w kształcie owoców granatu zdobiły brzeg niebieskiego płaszcza bez rękawów noszonego przez arcykapłana, a także głowice kolumn Jachin i Boaz, stojących przed świątynią (Wj 28:34; Lb 13:23; 1Kl 7:18).

• Grecki, język.

  Po grecku pierwotnie spisano Pisma Chrześcijańskie (oprócz Ewangelii według Mateusza, sporządzonej najpierw po hebr.). W tym języku pojawił się też pierwszy pełny przekład Pism Hebrajskich, nazwany Septuagintą.

• Grek.

  Człowiek urodzony w Grecji albo w rodzinie, która stamtąd pochodzi. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo to ma szersze znaczenie i odnosi się też do wszystkich ludzi, którzy nie byli Żydami, albo do tych, którzy pozostawali pod wpływem greckiego języka i kultury (Jl 3:6; Jn 12:20).

• Grobowiec pamięci.

  Miejsce pochówku, gdzie składano zwłoki zmarłego. Jest to tłumaczenie greckiego słowa mnemeíon, które pochodzi od czasownika oznaczającego „przypominać”, co podkreśla myśl o zachowaniu umarłego w pamięci (Jn 5:28, 29).

• Grób.

  Jeżeli słowo to nie zostało opatrzone przypisem, oznacza miejsce pochówku. Jeśli dodano do niego przypis, to jest odpowiednikiem hebrajskiego wyrazu szeʼòl (Szeol) lub greckiego háides (Hades) i oznacza wspólny grób ludzkości. Według Biblii przebywający w nim zmarli nie są niczego świadomi i nie mogą nic robić (Pwt 34:6; Kzn 9:10; Dz 2:31).

• Gwardia pretoriańska.

  Rzymska formacja wojskowa utworzona jako cesarska straż przyboczna. Stała się potężną siłą polityczną popierającą lub obalającą cesarzy (Flp 1:13).

• Gwiazda poranna.

  Zob. JUTRZENKA.

H

• Hades.

  Greckie słowo háides (Hades) jest odpowiednikiem hebrajskiego szeʼòl (Szeol). Oznacza ono wspólny grób ludzkości. (Zob. GRÓB).

• Hebrajczyk.

  Po raz pierwszy określenia tego użyto w odniesieniu do Abrama (Abrahama), żeby odróżnić go od jego amoryckich sąsiadów. Hebrajczykami nazywano później potomków Abrahama wywodzących się od jego wnuka Jakuba (Rdz 14:13; Wj 5:3).

• Hebrajski, język.

  Język Hebrajczyków. Do czasów Jezusa przyjęło się w nim wiele wyrażeń aramejskich. Posługiwali się nim Chrystus i jego uczniowie (Dz 26:14).

• Hermes.

  Grecki bóg, syn Zeusa. W Listrze Paweł został błędnie uznany za Hermesa, uważanego za posłańca bogów i patrona krasomówstwa (Dz 14:12).

• Herod.

  Herodowie tworzyli dynastię panującą nad Żydami z woli Rzymu. Herod Wielki stał się znany z tego, że rozbudował świątynię w Jerozolimie i że w celu zgładzenia Jezusa rozkazał pozabijać małych chłopców (Mt 2:16; Łk 1:5). Herod Archelaus i Herod Antypas, synowie Heroda Wielkiego, otrzymali władzę nad częściami terytorium, którym wcześniej rządził ich ojciec (Mt 2:22). Antypas był tetrarchą, ale popularnie nazywano go królem. Sprawował władzę podczas trzyipółletniej służby Chrystusa i w okresie opisanym w pierwszych 12 rozdziałach Dziejów Apostolskich (Mk 6:14-17; Łk 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; Dz 4:27; 13:1). Później Herod Agryppa I, wnuk Heroda Wielkiego, po krótkich rządach został uśmiercony przez anioła (Dz 12:1-6, 18-23). Po nim władzę objął jego syn, Herod Agryppa II, który panował aż do buntu Żydów przeciwko Rzymowi (Dz 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32).

• Heroda, stronnictwo.

  Członkowie tego stronnictwa znani byli także jako herodianie. To nacjonalistyczne ugrupowanie popierało polityczne cele dynastii herodiańskiej, która sprawowała władzę z nadania Rzymu. Do tego stronnictwa prawdopodobnie należeli niektórzy saduceusze. Herodianie wspólnie z faryzeuszami sprzeciwiali się Jezusowi (Mk 3:6).

• Higgajon.

  Termin muzyczny dotyczący sposobu wykonania utworu. W Psalmie 9:16 może oznaczać podniosłe, niskie interludium harfowe lub też uroczystą pauzę skłaniającą do rozmyślań.

• Hin.

  Miara objętości płynów oraz naczynie o takiej pojemności. Hin odpowiadał 3,67 l (Wj 29:40). (Zob. Dodatek B14).

• Hizop.

  Roślina o cienkich gałęziach i drobnych liściach używana do kropienia krwią lub wodą podczas ceremonii oczyszczania. Była to prawdopodobnie lebiodka (Origanum maru; Origanum syriacum). W Ewangelii według Jana 19:29 może chodzić o lebiodkę przytwierdzoną do jakiejś gałęzi albo o durrę, jeden z gatunków sorga (Sorghum vulgare), ponieważ łodyga tej rośliny jest tak długa, że można nią było podać Jezusowi do ust gąbkę nasączoną kwaśnym winem (Wj 12:22; Ps 51:7).

• Horeb.

  Inna nazwa góry Synaj lub górzysty region wokół tej góry (Wj 3:1; Pwt 5:2). (Zob. Dodatek B3).

I

• Iliria.

  Prowincja rzymska położona na pn. zach. od Grecji. Podczas swojej służby dotarł tam Paweł, ale nie wiadomo, czy działał w samej Ilirii, czy tylko w pobliżu jej granicy (Rz 15:19). (Zob. Dodatek B13).

• Izrael.

  Imię nadane przez Boga Jakubowi. Zaczęto je odnosić do ogółu potomków Jakuba. Potomków 12 synów Jakuba często nazywano synami Izraela, domem Izraela, ludem Izraela lub Izraelitami. Nazwa „Izrael” była też używana w stosunku do dziesięcioplemiennego królestwa północnego, które oderwało się od królestwa południowego, a później w odniesieniu do namaszczonych chrześcijan, „Izraela Bożego” (Gal 6:16; Rdz 32:28; 2Sm 7:23; Rz 9:6).

J

• Jakub.

  Syn Izaaka i Rebeki, któremu Bóg nadał potem imię Izrael. Jakub stał się praojcem Izraelitów, nazywanych później Żydami. Jego 12 synów i ich potomkowie utworzyli 12 plemion narodu izraelskiego. Imienia „Jakub” zaczęto używać w odniesieniu do ludu Izraela (Rdz 32:28; Mt 22:32).

• Jarzmo.

  Nosidło, czyli zakładany na ramiona drążek do noszenia ładunków zawieszanych na jego końcach, albo drewniana belka lub rama nakładana na kark dwóch zwierząt (zazwyczaj było to bydło), żeby mogły ciągnąć wóz albo jakieś narzędzie rolnicze. Niewolnicy często używali jarzma przy noszeniu ciężarów, dlatego wyobrażało ono niewolę lub podporządkowanie komuś, a także ucisk i cierpienie. Zdjęcie lub połamanie jarzma wskazywało na uwolnienie z niewoli, ucisku i tyranii (Kpł 26:13; Mt 11:29, 30).

• Jedutun.

  Termin o nieustalonym dokładnie znaczeniu występujący w nagłówkach Psalmów 39, 62 oraz 77. Nagłówki te prawdopodobnie były wskazówkami co do wykonywania tych psalmów, być może dotyczyły określonego stylu gry albo instrumentu. Ponieważ Jedutun to imię jednego z lewickich muzyków, wspomniany styl gry lub instrument mógł mieć coś wspólnego z nim lub jego synami.

• Jehowa.

  Używane od stuleci polskie brzmienie tetragramu (czterech hebr. spółgłosek tworzących imię własne Boga), które pojawia się w tym przekładzie ponad 7000 razy. (Zob. Dodatek A4 i A5).

• Jezioro ognia.

  Symboliczne miejsce, „w którym płonie ogień i siarka”; nazwane też „drugą śmiercią”. Jest ono przeznaczone dla nieokazujących skruchy grzeszników, Diabła, a nawet dla śmierci i grobu (Hadesu). Ponieważ istocie duchowej, śmierci czy Hadesowi nie może zaszkodzić literalny ogień, więc jezioro to nie jest symbolem wiecznych mąk, ale wiecznego unicestwienia (Obj 19:20; 20:14, 15; 21:8).

• Jubileusz.

  Co 50 rok liczony od wejścia Izraelitów do Ziemi Obiecanej. Podczas roku jubileuszowego ziemia miała leżeć odłogiem, a hebrajscy niewolnicy mieli odzyskać wolność. Wszystkie dziedziczne posiadłości, które zostały sprzedane, wracały do pierwotnych właścicieli. Jubileusz był w pewnym sensie całorocznym świętem, rokiem wolności, w którym naród powracał do stanu, w jakim się znajdował, gdy został powołany do istnienia (Kpł 25:10).

• Juda.

  Czwarty syn Jakuba urodzony przez jego żonę Leę. Krótko przed śmiercią Jakub proroczo zapowiedział, że wśród potomków Judy pojawi się wielki władca, którego rządy nigdy się nie skończą. Jednym z potomków Judy był Jezus. Nazwy „Juda” używano też w odniesieniu do plemienia, a później do królestwa południowego, które tworzyli Izraelici z plemion Judy i Beniamina oraz kapłani i Lewici. Juda zajmowała pd. część kraju, gdzie znajdowała się Jerozolima i świątynia (Rdz 29:35; 49:10; 1Kl 4:20; Heb 7:14).

• Jutrzenka.

  Ma podobne znaczenie jak „gwiazda poranna”. Pojawia się na wsch. horyzoncie jako ostatnia gwiazda widoczna przed wschodem słońca i w ten sposób zapowiada świt i początek nowego dnia (Obj 22:16; 2Pt 1:19).

K

• Kab.

  Miara objętości ciał sypkich. Była równa 1,22 l, co można określić na podstawie szacunkowej objętości miary bat (2Kl 6:25). (Zob. Dodatek B14).

• Kadzidło.

  Mieszanina wonnych żywic i balsamów, które wolno się palą, wydzielając przyjemny zapach. W przybytku i w świątyni wykorzystywano specjalne czteroskładnikowe kadzidło. Spalano je rano i wieczorem w Miejscu Świętym na ołtarzu kadzielnym, a w Dniu Przebłagania — w Miejscu Najświętszym. Kadzidło wyobrażało godne przyjęcia modlitwy wiernych sług Bożych. Od chrześcijan nie wymagano spalania kadzidła. W miejscach, gdzie przy słowie „kadzidło” znajduje się przypis: „Chodzi o olibanum, gumożywicę z kadzidłowca”, zobacz OLIBANUM (Wj 30:34, 35; Kpł 16:13; Obj 5:8).

• Kadzielnice.

  Naczynia ze złota, srebra lub miedzi używane w przybytku i świątyni. Wykorzystywano je do spalania kadzidła, jako pojemniki na rozżarzone węgle z ołtarza ofiarnego oraz jako pojemniki na wypalone knoty ze złotych świeczników (Wj 27:3; 37:23; 2Kn 26:19; Heb 9:4).

• Kamień młyński.

  Zob. ŻARNA.

• Kamień narożny.

  Kamień umieszczony w narożniku budynku w miejscu zetknięcia się ścian, które łączy i wiąże. Najważniejszą rolę odgrywał fundamentowy kamień narożny. Przy wznoszeniu budynków użyteczności publicznej lub murów miejskich na kamień narożny wybierano zazwyczaj szczególnie solidny kamień. W sensie przenośnym określenia tego użyto w odniesieniu do stwarzania ziemi, a o Jezusie powiedziano, że jest „fundamentowym kamieniem narożnym” zboru chrześcijańskiego, który przyrównano do duchowego domu (Ef 2:20; Hi 38:6).

• Kanaan.

  Wnuk Noego, czwarty syn Chama. Był przodkiem 11 plemion, które z czasem osiedliły się na wsch. wybrzeżu Morza Śródziemnego, między Egiptem a Syrią. Tereny te nazywano „ziemią Kanaan” (Kpł 18:3; Rdz 9:18; Dz 13:19). (Zob. Dodatek B4).

• Kapłan.

  Mężczyzna oficjalnie reprezentujący Boga przed ludźmi, którym usługiwał i których pouczał o Nim i o Jego prawach. Kapłani występowali też przed Bogiem w imieniu ludzi, wstawiając się za nimi i składając za nich ofiary. Przed nadaniem Prawa Mojżeszowego rolę kapłana w danej rodzinie pełnił mężczyzna, który był jej głową. Zgodnie z Prawem Mojżeszowym na kapłanów wyznaczano męskich potomków Aarona z plemienia Lewiego. Pozostali Lewici płci męskiej byli ich pomocnikami. Gdy w życie weszło nowe przymierze, narodem kapłanów stał się Izrael duchowy, a funkcję Arcykapłana zaczął pełnić Jezus Chrystus (Wj 28:41; Heb 9:24; Obj 5:10).

• Kasja.

  Uzyskiwano ją z kory cynamonowca wonnego (Cinnamomum cassia). Wykorzystywana była jako perfumy i składnik świętego olejku do namaszczania (Wj 30:24; Ps 45:8; Eze 27:19).

• Kemosz.

  Główne bóstwo Moabitów (1Kl 11:33).

• Kislew.

  Po niewoli babilońskiej nazwa dziewiątego miesiąca w żydowskim kalendarzu religijnym oraz trzeciego w kalendarzu świeckim. Miesiąc ten trwał od połowy listopada do połowy grudnia (Neh 1:1; Za 7:1). (Zob. Dodatek B15).

• Klepisko.

  Miejsce młocki. Okrągła płaszczyzna, zwykle na jakimś wzniesieniu wystawionym na działanie wiatru (Mt 3:12).

• Kolumnada Salomona.

  W świątyni za czasów Jezusa było to zadaszone przejście znajdujące się po wsch. stronie dziedzińca zewnętrznego. Uważano je za pozostałość po świątyni Salomona. Jezus przechadzał się tamtędy w „porze zimowej”, a pierwsi chrześcijanie spotykali się tam, żeby wielbić Boga (Jn 10:22, 23; Dz 5:12). (Zob. Dodatek B11).

• Kor.

  Miara objętości ciał sypkich i płynów. Wynosiła 220 l, co można określić na podstawie szacunkowej objętości miary bat (1Kl 5:11). (Zob. Dodatek B14).

• Koral.

  Twardy surowiec przypominający kamień. Powstaje ze szkieletów maleńkich organizmów morskich i występuje w oceanach w różnych kolorach, takich jak czerwony, biały i czarny. Szczególnie obfitowało w niego Morze Czerwone. W czasach biblijnych wysoko ceniony był koral czerwony, z którego wyrabiano koraliki oraz inne ozdoby (Prz 8:11).

• Krosno.

  Rama, która służyła do tkania materiałów z nitek albo przędzy (Iz 19:9).

• Królestwo Boże.

  Wyrażenie to odnosi się przede wszystkim do zwierzchniej władzy Boga reprezentowanej przez królewski rząd Jego Syna, Chrystusa Jezusa (Mt 12:28; Łk 4:43; 1Ko 15:50).

• Królowa Nieba.

  Tytuł bogini czczonej przez odstępczych Izraelitów w czasach Jeremiasza. Niektórzy utożsamiają ją z babilońską boginią Isztar (Asztarte). Imię jej wcześniejszej, sumeryjskiej odpowiedniczki brzmiało Inana, co znaczy „królowa nieba”. Ale kojarzono ją nie tylko z niebem — uważano ją też za boginię płodności. Pewna egipska inskrypcja nazywa Asztarte „Panią Nieba” (Jer 44:19).

L

• Lepton.

  W okresie opisanym w Chrześcijańskich Pismach Greckich była to najmniejsza żydowska moneta z miedzi lub brązu. Niektóre przekłady Biblii tłumaczą to słowo na „grosz” (Mk 12:42, przyp.; Łk 21:2, przyp.). (Zob. Dodatek B14).

• Lewi; Lewita.

  Trzeci syn Jakuba urodzony przez Leę; również nazwa wywodzącego się od niego plemienia. Jego trzej synowie byli założycielami trzech głównych rodów lewickich. Niekiedy określenie to odnosi się do całego plemienia, ale zwykle nie obejmuje kapłańskiej rodziny Aarona. Plemieniu Lewiego nie przyznano w Ziemi Obiecanej konkretnego terytorium, ale dano 48 miast w obrębie granic pozostałych plemion. Dla uproszczenia słowo „Lewita” zapisujemy wielką literą zarówno w odniesieniu do członków plemienia Lewiego, jak i pomocników kapłanów, usługujących w przybytku lub świątyni (Pwt 10:8; 1Kn 6:1; Heb 7:11).

• Lewiatan.

  Zazwyczaj kojarzony z wodą; najwyraźniej jakieś zwierzę wodne. Wydaje się, że w Księdze Hioba 3:8 i 41:1 chodzi o krokodyla albo inne zwierzę wodne o dużych rozmiarach i wielkiej sile. W Psalmie 104:26 nazwa „Lewiatan” może się odnosić do jakiegoś gatunku wieloryba. W pozostałych miejscach występuje w znaczeniu przenośnym i nie można go utożsamić z żadnym konkretnym zwierzęciem (Ps 74:14; Iz 27:1).

• Lewirackie, małżeństwo.

  Polskie słowo „lewiracki” pochodzi od łacińskiego słowa, które znaczy „brat męża; szwagier”. Zawieranie małżeństw lewirackich to zwyczaj włączony później do Prawa Mojżeszowego, który nakazywał mężczyźnie, żeby poślubił bezdzietną wdowę po swoim bracie. Chodziło o zapewnienie ciągłości linii rodowej zmarłego (Rdz 38:8; Pwt 25:5).

• Liban, pasmo górskie.

  Jedno z dwóch pasm górskich w Libanie. Pasmo Liban rozciąga się na zach., a Antyliban na wsch. Oba pasma oddziela długa, żyzna dolina. Zbocza Libanu dochodzą niemal do wybrzeża Morza Śródziemnego, a najwyższy szczyt ma prawie 3100 m n.p.m. W starożytności zbocza Libanu porastały majestatyczne cedry, których drewno było wysoko cenione przez okoliczne narody (Pwt 1:7; Ps 29:6; 92:12). (Zob. Dodatek B7).

• Log.

  Najmniejsza miara objętości płynów wymieniona w Biblii. Żydowski Talmud opisuje ją jako jedną dwunastą hinu, więc na tej podstawie można przyjąć, że log miał 0,31 l (Kpł 14:10). (Zob. Dodatek B14).

• Lojalna miłość.

  Najczęstsze tłumaczenie hebrajskiego słowa chésed, które oznacza miłość wypływającą z głębokiego przywiązania, niezłomności i lojalności. Często określa miłość Boga do ludzi, ale też miłość, jaką ludzie okazują sobie nawzajem (Wj 34:6; Rut 3:10).

• Losy.

  Kamyki, drewienka albo drewniane lub kamienne kostki używane przy podejmowaniu decyzji. Wkładano je między fałdy szaty lub do naczynia, po czym nimi potrząsano. Los, który wypadł na zewnątrz lub został wyciągnięty, stanowił wynik losowania. Często towarzyszyła temu modlitwa. Wyraz „los” w sensie dosłownym lub przenośnym bywa tłumaczony na „dział” lub „część” (Joz 14:2; Ps 16:5; Prz 16:33; Iz 57:6; Mt 27:35).

Ł

• Łokieć.

  Miara długości odpowiadająca mniej więcej odległości od stawu łokciowego do końca środkowego palca. Izraelici powszechnie posługiwali się łokciem, który miał 44,5 cm, ale wykorzystywali też większy łokieć, dłuższy od tego pierwszego o szerokość dłoni, mający 51,8 cm (Rdz 6:15; Łk 12:25, przyp.). (Zob. Dodatek B14).

• Łup.

  Sprzęty osobiste lub domowe, żywy inwentarz albo inne cenne przedmioty odebrane pokonanemu wrogowi (Joz 7:21; 22:8; Heb 7:4).

M

• Macedonia.

  Kraina na pn. od Grecji; nabrała większego znaczenia pod rządami Aleksandra Wielkiego i straciła niepodległość dopiero wtedy, gdy została podbita przez Rzymian. Kiedy apostoł Paweł po raz pierwszy udał się do Europy, Macedonia była rzymską prowincją. Paweł odwiedził ją trzy razy (Dz 16:9). (Zob. Dodatek B13).

• Machalat.

  Najprawdopodobniej termin muzyczny; występuje w nagłówkach Psalmów 53 i 88. Może być spokrewniony z hebrajskim czasownikiem oznaczającym „osłabnąć; zachorować”, co sugeruje smutną, ponurą tonację. Zgadzałoby się to z dość posępnym charakterem tych psalmów.

• Magia i czary.

  Używanie sztuk tajemnych i wykorzystywanie nieczystych mocy do dokonywania rzeczy nadprzyrodzonych; praktyki spokrewnione ze spirytyzmem i innymi formami okultyzmu (2Kn 33:6).

• Malkam.

  Prawdopodobnie inne imię Molocha, głównego bożka Ammonitów (Sof 1:5). (Zob. MOLOCH).

• Manna.

  Podstawowe pożywienie Izraelitów podczas 40-letniej wędrówki po pustkowiu. Zsyłał ją Jehowa. Za sprawą cudu pojawiała się na ziemi po wyparowaniu porannej rosy; działo się tak każdego dnia oprócz szabatu. Kiedy Izraelici zobaczyli ją po raz pierwszy, pytali: „Co to jest?”, po hebrajsku: „man huʼ?” (Wj 16:13-15, 35). W innych wersetach nazwana jest „zbożem nieba” (Ps 78:24), „chlebem z nieba” (Ps 105:40) oraz „chlebem mocarzy” (Ps 78:25). Jezus nawiązał do manny w sensie symbolicznym (Jn 6:49, 50).

• Maskil.

  Hebrajski termin występujący w nagłówkach 13 psalmów, który prawdopodobnie oznacza „poemat refleksyjny”. Niektórzy uważają, że słowo to ma zbliżone znaczenie do podobnego wyrazu przetłumaczonego na ‛wykazywać się mądrością’ (2Kn 30:22; Ps 32:nagł.).

• Medium spirytystyczne.

  Osoba, która twierdzi, że potrafi rozmawiać z umarłymi (Kpł 20:27; Pwt 18:10-12; 2Kl 21:6).

• Medowie; Media.

  Potomkowie Madaja, syna Jafeta; osiedlili się na Wyżynie Irańskiej, gdzie utworzyli państwo Media. Medowie połączyli siły z Babilończykami, żeby pokonać Asyrię. W tamtym czasie jedną z prowincji Medii była Persja, ale po buncie Cyrusa Media i Persja połączyły się i utworzyły mocarstwo medo-perskie, które w 539 r. p.n.e. pokonało imperium nowobabilońskie. Medowie znajdowali się wśród obecnych w Jerozolimie w dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. (Dn 5:28, 31; Dz 2:9). (Zob. Dodatek B9).

• Merodach.

  Główne bóstwo miasta Babilon. Kiedy król i prawodawca Hammurabi uczynił Babilon stolicą Babilonii, Merodach (lub Marduk) zyskał na znaczeniu i stał się głównym bogiem babilońskiego panteonu, ostatecznie usuwając w cień wielu poprzednich bogów. Później imię Merodach (lub Marduk) zostało wyparte przez tytuł „Belu” („właściciel; pan”) i w końcu bóg ten był powszechnie nazywany Belem (Jer 50:2).

• Mesjasz.

  Tytuł pochodzący od hebrajskiego słowa oznaczającego „namaszczony; pomazany” lub „pomazaniec”. Greckim odpowiednikiem tego określenia jest „Chrystus” (Dn 9:25; Jn 1:41).

• Miasta schronienia.

  Miasta lewickie, do których nieumyślny zabójca mógł uciec przed mścicielem krwi. Sześć takich miast, położonych w różnych miejscach Ziemi Obiecanej, zostało zgodnie z nakazem Jehowy wyznaczonych przez Mojżesza, a później przez Jozuego. Po dotarciu do miasta schronienia uciekinier musiał w bramie przedstawić swoją sprawę starszym, którzy go gościnnie przyjmowali. Aby dowieść, że jest nieumyślnym zabójcą, musiał jeszcze stanąć przed sądem w mieście, w którym doszło do zabójstwa. Jeśli uznano, że nie zabił z premedytacją, odsyłano go do miasta schronienia, gdzie miał pozostać do końca swojego życia lub do śmierci arcykapłana (Lb 35:6, 11-15, 22-29; Joz 20:2-8).

• Miasto Dawida.

  Nazwa nadana miastu Jebus po tym, jak Dawid je podbił i wybudował tam swoją królewską siedzibę. Określano je również jako Syjon. Obejmowało najstarszą, pd.-wsch. część Jerozolimy (2Sm 5:7; 1Kn 11:4, 5).

• Miejsce Najświętsze.

  Najskrytsze pomieszczenie w przybytku i w świątyni, gdzie przechowywano Arkę Przymierza; nazywane też Świętym Świętych. Według Prawa Mojżeszowego mógł tam wchodzić tylko arcykapłan, i to jedynie podczas dorocznego Dnia Przebłagania (Wj 26:33; Kpł 16:2, 17; 1Kl 6:16; Heb 9:3).

• Miejsce Święte.

  Pierwsze, większe pomieszczenie przybytku lub świątyni, nazywane tak w odróżnieniu od najskrytszego pomieszczenia, Miejsca Najświętszego. W Miejscu Świętym przybytku znajdował się złoty świecznik, złoty ołtarz kadzielny, stół z chlebami pokładnymi oraz złote naczynia, a w Miejscu Świętym świątyni — złoty ołtarz, 10 złotych świeczników i 10 stołów z chlebami pokładnymi (Wj 26:33; Heb 9:2). (Zob. Dodatek B5 i B8; ŚWIĘTE MIEJSCE).

• Miktam.

  Hebrajskie słowo występujące w nagłówkach sześciu psalmów (Ps 16, 56-60). Termin o nieustalonym dokładnie znaczeniu, chociaż może być spokrewniony ze słowem „inskrypcja”.

• Mila.

  Miara odległości, która w pierwotnym tekście Chrześcijańskich Pism Greckich pojawia się tylko raz — w Ewangelii według Mateusza 5:41 — i prawdopodobnie oznacza milę rzymską, czyli 1479,5 m. (Zob. Dodatek B14).

• Milkom.

  Bóstwo czczone przez Ammonitów; najwyraźniej inne imię Molocha (1Kl 11:5, 7). To dla tego fałszywego boga Salomon wybudował wzniesienia pod koniec swojego panowania. (Zob. MOLOCH).

• Mina.

  W Księdze Ezechiela nazywana również mane. Jednostka wagowo-pieniężna. Ze znalezisk archeologicznych wynika, że mina równała się 50 syklom, a waga sykla wynosiła 11,4 g. Tak więc mina wspomniana w Pismach Hebrajskich ważyła 570 g. Podobnie jak były dwa różne łokcie, mogły też istnieć dwie różne miny — zwykła mina i mina królewska. Na minę z Chrześcijańskich Pism Greckich składało się 100 drachm. Ważyła ona 340 g. Sześćdziesiąt min stanowiło talent (Ezd 2:69; Łk 19:13). (Zob. Dodatek B14).

• Mirra.

  Aromatyczna gumożywica otrzymywana z różnych kolczastych krzewów lub małych drzew z rodzaju Commiphora. Stanowiła jeden ze składników świętego olejku do namaszczania. Perfumowano nią m.in. szaty albo łóżka, wchodziła w skład olejków do masażu i balsamów do ciała. Mirry używano również podczas przygotowywania ciała do pogrzebu (Wj 30:23; Prz 7:17; Jn 19:39).

• Młocka.

  Wyłuskiwanie ziarna z kłosów i z innych części ściętych roślin. Do młocki używano kija lub laski, a przy młóceniu większych ilości — specjalnych urządzeń, takich jak sanie lub wozy młockarskie, do których zaprzęgano zwierzęta. Te urządzenia przejeżdżały po zbożu rozłożonym na klepisku (Kpł 26:5; Iz 41:15). (Zob. KLEPISKO).

• Moloch.

  Bóstwo Ammonitów; prawdopodobnie inne imię Malkama, czyli Milkoma. Stanowiło raczej tytuł niż imię konkretnego bóstwa. Według Prawa Mojżeszowego każdy, kto ofiarował swoje dzieci Molochowi, miał ponieść śmierć (Kpł 20:2; Jer 32:35; Dz 7:43).

• Mut labben.

  Termin, który pojawia się w nagłówku Psalmu 9. Według tradycji oznacza „na śmierć syna”. Zdaniem niektórych był to tytuł albo początkowe słowa znanego utworu, do którego melodii śpiewano ten psalm.

N

• Naczelny kapłan.

  W Pismach Hebrajskich inna nazwa arcykapłana. W Chrześcijańskich Pismach Greckich wyrażenie „naczelni kapłani” najwyraźniej określa ważniejszych kapłanów, do których zaliczali się arcykapłani zdjęci już z urzędu i być może naczelnicy 24 oddziałów kapłańskich (2Kn 26:20; Ezd 7:5; Mt 2:4; Mk 8:31).

• Naczelny Pełnomocnik.

  Grecki termin zasadniczo znaczy „naczelny wódz”. Wskazuje na kluczową rolę Jezusa Chrystusa, dzięki któremu wierni ludzie zostaną uwolnieni od śmiercionośnych skutków grzechu i będą mogli żyć wiecznie (Dz 3:15; 5:31; Heb 2:10; 12:2).

• Nadzorca.

  Mężczyzna, którego głównym zadaniem jest czuwanie nad zborem i zapewnianie mu pasterskiej opieki. Grecki termin epískopos zawiera w sobie przede wszystkim myśl o troskliwym nadzorze. Określenia „nadzorca” i „starszy” (presbýteros) odnoszą się do tej samej funkcji w zborze chrześcijańskim, przy czym słowo „starszy” wskazuje na dojrzałość duchową danego mężczyzny, a „nadzorca” na obowiązki, jakie ma on pełnić (Dz 20:28; 1Tm 3:2-7; 1Pt 5:2).

• Nagłówek.

  Wiele psalmów opatrzono nagłówkami, które przedstawiają pisarza, podają tło, wskazówki muzyczne, zastosowanie albo cel danego utworu (zob. nagł. Ps 3, 4, 5, 6, 7, 30, 38, 60, 92, 102).

• Nałożnica.

  Drugorzędna żona, którą często była niewolnica (Wj 21:8; 2Sm 5:13; 1Kl 11:3).

• Namaszczenie.

  Hebrajskie słowo zasadniczo dotyczy posmarowania płynem. Na znak przeznaczenia do specjalnej służby osoby lub rzeczy polewano oliwą. W Chrześcijańskich Pismach Greckich tego słowa użyto również w odniesieniu do wylania ducha świętego na osoby powołane do życia w niebie (Wj 28:41; 1Sm 16:13; 2Ko 1:21).

• Namiot spotkania.

  Określano tak zarówno namiot Mojżesza, jak i święty przybytek wzniesiony na pustkowiu (Wj 33:7; 39:32).

• Napierśnik.

  Kieszeń ozdobiona drogocennymi kamieniami, którą izraelski arcykapłan miał na piersi, gdy wchodził do Miejsca Świętego. Nazywano ją „napierśnikiem sądu”, ponieważ trzymano w niej urim i tummim, za pomocą których Jehowa wyjawiał swoje rozstrzygnięcia (Wj 28:15-30). (Zob. Dodatek B5).

• Nard.

  Pachnący czerwonawy olejek uzyskiwany ze szpikanardu (Nardostachys jatamansi). Ponieważ był drogi, często mieszano go z tańszymi olejkami, a czasem nawet podrabiano. Co ciekawe, zarówno Marek, jak i Jan piszą, że na Jezusa wylano „prawdziwy nard” (Mk 14:3; Jn 12:3).

• Nasyp.

  Po hebrajsku millòʼ — określenie pochodzące od rdzenia, który oznacza „napełniać”. W Septuagincie oddano je słowem „cytadela”. Prawdopodobnie była to naturalna lub sztuczna struktura w Mieście Dawida, ale mogło też chodzić o coś innego (2Sm 5:9; 1Kl 11:27).

• Nazarejczyk.

  Nazywano tak Jezusa, ponieważ pochodził on z miasta Nazaret. Określenie to prawdopodobnie jest spokrewnione z hebrajskim słowem tłumaczonym na „latorośl”, występującym w Księdze Izajasza 11:1. Później używane było także w odniesieniu do naśladowców Jezusa (Mt 2:23; Dz 24:5).

• Nazirejczyk.

  Wyraz wywodzący się od hebrajskiego słowa oznaczającego „wybrany; poświęcony; oddzielony”. Nazirejczycy dzielili się na dwie grupy: tych, którzy sami złożyli ślub nazireatu, oraz tych, którzy zostali powołani do tej służby przez Boga. Mężczyzna lub kobieta mogli złożyć Jehowie specjalny ślub, że przez jakiś czas będą żyć jako nazirejczycy. Takie osoby musiały przestrzegać trzech zasadniczych ograniczeń: nie mogły pić alkoholu ani jeść żadnego produktu z winorośli, nie mogły ścinać włosów i nie mogły dotykać zwłok. Nazirejczycy wyznaczeni przez Boga zachowywali ten status do końca życia, stosując się do podanych im przez Niego konkretnych wymagań (Lb 6:2-7; Sdz 13:5).

• Nechilot.

  Słowo o nieustalonym dokładnie znaczeniu, które pojawia się w nagłówku Psalmu 5. Niektórzy łączą je z hebrajskim rdzeniem spokrewnionym z wyrazem chalíl („flet”) i dlatego uważają, że określenie to odnosi się do jakiegoś instrumentu dętego. Może ono jednak oznaczać jakiś rodzaj melodii.

• Nefilimowie.

  Agresywni synowie zmaterializowanych aniołów i kobiet żyjących przed potopem (Rdz 6:4).

• Netynejczycy.

  Nieizraelscy słudzy świątynni. Hebrajski termin dosłownie znaczy „dani” i wskazuje, że zostali oni oddani na służbę w świątyni. Wielu netynejczyków było prawdopodobnie potomkami Gibeonitów, których Jozue wyznaczył „do zbierania drewna i czerpania wody dla ludu i na ołtarz Jehowy” (Joz 9:23, 27; 1Kn 9:2; Ezd 8:17).

• Nieczysty.

  Określenie to może odnosić się do osoby, która jest brudna fizycznie albo łamie prawa moralne. W Biblii słowo to często dotyczy czegoś, co jest nie do przyjęcia albo nieczyste z punktu widzenia Prawa Mojżeszowego (Kpł 5:2; 13:45; Mt 10:1; Dz 10:14; Ef 5:5). (Zob. CZYSTY).

• Niegodziwiec.

  Gdy wyraz ten jest pisany wielką literą, odnosi się do Szatana Diabła, który przeciwstawia się Bogu i nie uznaje Jego prawych zasad (Mt 6:13; 1Jn 5:19).

• Niemoralne kontakty seksualne.

  Z greckiego porneía (dosł. „rozpusta”). Termin używany w Biblii na określenie pewnych kontaktów seksualnych zakazanych przez Boga. Chodzi m.in. o cudzołóstwo, prostytucję, stosunki seksualne między osobami niebędącymi małżeństwem, homoseksualizm i współżycie ze zwierzętami. W Objawieniu terminu tego użyto w znaczeniu symbolicznym w odniesieniu do kontaktów, które religijna prostytutka nazwana „Babilonem Wielkim” utrzymuje z władcami tego świata, żeby zyskać bogactwo i wpływy (Obj 14:8; 17:2; 18:3; Mt 5:32; Dz 15:29; Gal 5:19). (Zob. PROSTYTUTKA).

• Niezasłużona życzliwość.

  Tłumaczenie greckiego słowa cháris, które przede wszystkim kojarzy się z czymś miłym, ujmującym. Często określa życzliwy dar lub życzliwe dawanie. W odniesieniu do niezasłużonej życzliwości Boga chodzi o dar, który Bóg daje hojnie, nie oczekując niczego w zamian. Stanowi on wyraz Jego szczodrej miłości i życzliwości wobec ludzi. To greckie słowo jest też tłumaczone na „łaska” i „życzliwy dar”. Nie można sobie na niego zasłużyć ani zapracować, wypływa on jedynie ze szczodrości dawcy (2Ko 6:1; Ef 1:7).

• Nisan.

  Po niewoli babilońskiej nowa nazwa miesiąca abib. Był to pierwszy miesiąc w żydowskim kalendarzu religijnym i siódmy w kalendarzu świeckim. Trwał od połowy marca do połowy kwietnia (Neh 2:1). (Zob. Dodatek B15).

• Nów.

  Pierwszy dzień każdego miesiąca w żydowskim kalendarzu, uważany za okazję do spotkań i ucztowania oraz składania okolicznościowych ofiar. Z czasem stał się dla narodu izraelskiego ważnym świętem, podczas którego powstrzymywano się od pracy (Lb 10:10; 2Kn 8:13; Kol 2:16).

O

• Obecność.

  W niektórych kontekstach w Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo to opisuje królewską obecność Jezusa Chrystusa. Rozpoczęła się ona w niewidzialny sposób, gdy Chrystus zasiadł na mesjańskim tronie, i trwa nadal w dniach ostatnich tego systemu rzeczy. Nie oznacza po prostu przyjścia, po którym następuje szybkie odejście, ale raczej obejmuje pewien okres (Mt 24:3).

• Obrzezanie.

  Usunięcie napletka z męskiego narządu płciowego. Przykazanie co do obrzezania otrzymał Abraham i jego potomkowie, ale nie obowiązuje ono chrześcijan. W różnych kontekstach ma nieraz także znaczenie przenośne (Rdz 17:10; 1Ko 7:19; Flp 3:3).

• Oddanie dla Boga.

  Głęboki szacunek oraz cześć i służba dla Jehowy Boga, połączone z lojalnym popieraniem Jego powszechnego zwierzchnictwa (1Tm 4:8; 2Pt 1:6).

• Odstępstwo.

  Odpowiednik greckiego słowa apostasía, pochodzącego od czasownika, który dosłownie znaczy „stanąć na uboczu; trzymać się z dala”. Forma rzeczownikowa oznacza też „odejście; odpadnięcie; bunt”. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo „odstępstwo” zostało użyte w odniesieniu do tych, którzy porzucają prawdziwe wielbienie Boga (Prz 11:9; Dz 21:21; 2Ts 2:3).

• Ofiara.

  Dar, który składano Bogu, żeby wyrazić Mu wdzięczność, uznać swoją winę oraz przywrócić z Nim dobre relacje. Od czasów Abla ludzie dobrowolnie składali różne ofiary, m.in. ze zwierząt, dopóki na mocy Prawa Mojżeszowego nie stało się to obowiązkowe. Gdy Jezus złożył doskonałą ofiarę ze swojego życia, ofiary ze zwierząt przestały być potrzebne, chociaż chrześcijanie nadal składają Bogu ofiary duchowe (Rdz 4:4; Heb 13:15, 16; 1Jn 4:10).

• Ofiara dziękczynna.

  Ofiara współuczestnictwa, której celem było wysławianie Boga za Jego dary i lojalną miłość. Mięso ofiarowanego zwierzęcia spożywano z chlebem — zarówno przaśnym, jak i upieczonym na zakwasie. Mięso należało zjeść tego samego dnia (2Kn 29:31).

• Ofiara kołysana.

  Ofiara, której składanie najwidoczniej polegało na tym, że kapłan kładł ręce pod rękami ofiarodawcy, trzymającego przyniesioną ofiarę, i nią kołysał w tył i w przód; albo ofiarę trzymał sam kapłan. Ten gest symbolizował przedkładanie Jehowie tego, co składano w ofierze (Kpł 7:30).

• Ofiara płynna.

  Ofiara z wina wylewanego na ołtarz. Składana w połączeniu z większością innych ofiar. Paweł w sensie przenośnym odniósł ją do swojej gotowości poświęcania się dla dobra współwyznawców (Lb 15:5, 7; Flp 2:17).

• Ofiara współuczestnictwa.

  Ofiara będąca wyrazem pokojowych stosunków z Jehową. Spożywał ją ofiarodawca, jego domownicy, kapłan składający ofiarę i kapłani pełniący wtedy służbę. Jehowa przyjmował z uznaniem kojącą woń spalanego tłuszczu. Oddawano Mu też krew będącą symbolem życia. Ofiarodawca i kapłani niejako zasiadali do posiłku razem z Jehową, co wskazywało na pokojowe stosunki (Kpł 7:29, 32; Pwt 27:7).

• Ofiara za grzech.

  Ofiara składana za grzech nieumyślny, popełniony z powodu słabości niedoskonałego ciała. Na takie ofiary przeznaczano różne zwierzęta, od byka do gołębia — zależnie od zamożności i sytuacji osoby, za której grzech dokonywano przebłagania (Kpł 4:27, 29; Heb 10:8).

• Ofiara za przewinienie.

  Ofiara składana za własne grzechy, która różniła się nieco od innych ofiar za grzech. Skruszony grzesznik składał ją jako zadośćuczynienie za swój grzech przeciwko Bogu lub za naruszenie czyichś praw wynikających z przymierza albo też jako prośbę o przywrócenie mu praw, które utracił wskutek swojego grzechu, i o uwolnienie od kary (Kpł 7:37; 19:21; Iz 53:10).

• Ofiara zbożowa.

  Ofiary zbożowe składano razem z ofiarami współuczestnictwa, całopaleniami i ofiarami za grzech, a niekiedy niezależnie od innych ofiar. Były wyrazem wdzięczności za szczodrość Boga. Składano je w postaci najlepszej mąki, prażonego ziarna lub okrągłych placków, które pieczono w piecu bądź przyrządzano na patelni albo w rondlu (Kpł 2:1-15).

• Okręty Tarszisz.

  Początkowo wyrażeniem tym określano okręty pływające do starożytnego Tarszisz (dzisiejsza Hiszpania). Wydaje się, że z czasem zaczęto tak nazywać duże statki, które mogły odbywać dalekie rejsy. Salomon i Jehoszafat korzystali z takich okrętów w celach handlowych (1Kl 9:26; 10:22; 22:48).

• Okup.

  Opłata za uwolnienie kogoś z niewoli, od kary, cierpienia, grzechu czy jakiegoś zobowiązania. Nie zawsze musiała być zapłacona pieniędzmi (Iz 43:3). Okup wymagany był w różnych sytuacjach. Na przykład w Izraelu każdy pierworodny syn oraz samiec zwierząt należał do Jehowy. Żeby zwolnić go z wyłącznego użytku w służbie dla Jehowy albo z przeznaczenia na taką służbę, trzeba było zapłacić okup, czyli cenę wykupu (Lb 3:45, 46; 18:15, 16). Jeśli niepilnowany, niebezpieczny byk kogoś zabił, na jego właściciela nakładano okup, dzięki czemu mógł on uniknąć kary śmierci (Wj 21:29, 30). Nie można jednak było przyjąć okupu za rozmyślnego zabójcę (Lb 35:31). Według Biblii najważniejszy okup zapłacił Chrystus, który przez swoją ofiarną śmierć umożliwił uwolnienie posłusznych ludzi od grzechu i śmierci (Ps 49:7, 8; Mt 20:28; Ef 1:7).

• Olibanum.

  Wysuszony sok (gumożywica) pewnych gatunków drzew i krzewów z rodzaju Boswellia. Olibanum podczas spalania wydzielało słodki zapach. Było składnikiem świętego kadzidła używanego w przybytku i świątyni. Spalano je razem z ofiarą zbożową i kładziono na każdy stos chlebów pokładnych w Miejscu Świętym (Wj 30:34-36; Kpł 2:1, przyp.; 24:7, przyp.; Mt 2:11, przyp.).

• Ołtarz.

  Konstrukcja lub podwyższenie z ziemi, kamieni, bloku skalnego albo drewna pokrytego metalem; służył do składania Bogu ofiar lub kadzidła. W pierwszym pomieszczeniu w przybytku i świątyni znajdował się mały, „złoty ołtarz”, na którym ofiarowano kadzidło. Wykonany był z drewna pokrytego złotem. Większy, „miedziany ołtarz” do składania ofiar całopalnych znajdował się na zewnątrz, na dziedzińcu (Wj 27:1; 39:38, 39; Rdz 8:20; 1Kl 6:20; 2Kn 4:1; Łk 1:11). (Zob. Dodatek B5 i B8).

• Omer.

  Miara objętości ciał sypkich, która wynosiła 2,2 l, co równało się jednej dziesiątej efy (Wj 16:16, 18). (Zob. Dodatek B14).

• Onyks.

  Kamień półszlachetny, w którym białe warstwy występują naprzemiennie z czarnymi, brązowymi, czerwonymi, szarymi lub zielonymi. Był elementem specjalnych szat arcykapłana (Wj 28:9, 12; 1Kn 29:2; Hi 28:16).

• Orkisz.

  Gatunek pszenicy (Triticum spelta), którego ziarno trudno oddzielić od plew (Wj 9:32).

• Osnowa.

  Układ nitek biegnących wzdłuż tkaniny. Nici, które biegną prostopadle do nich i się z nimi przeplatają, tworzą wątek (Sdz 16:13).

• Oścień.

  Długi kij zakończony metalowym szpikulcem, używany przez rolnika do poganiania zwierząt. Do ościenia przyrównano słowa mądrego człowieka, które pobudzają słuchacza do wprowadzania w czyn dobrej rady. Zwrot „wierzgać przeciw ościeniom” nawiązuje do tego, że jeśli uparty byk poganiany ościeniem wierzgał, to sam zadawał sobie ból (Dz 26:14; Sdz 3:31).

• Otchłań.

  Greckie słowo ábyssos znaczy „niezmiernie głęboki” lub „niezgłębiony; bezkresny”. W Chrześcijańskich Pismach Greckich dotyczy miejsca lub stanu uwięzienia. Może się odnosić do wspólnego grobu ludzkości, ale nie ogranicza się do tego znaczenia (Łk 8:31; Rz 10:7; Obj 20:3).

P

• Pal.

  Słup, do którego przymocowywano skazańca. Niektóre narody używały pala jako narzędzia egzekucji i/lub do wieszania zwłok, co było formą ostrzeżenia dla innych lub publicznego upokorzenia. Asyryjczycy, odznaczający się niesłychanym okrucieństwem, nabijali jeńców na zaostrzone pale (przez brzuch do klatki piersiowej). Jednak prawo izraelskie wymagało, żeby osoby winne tak ciężkich przestępstw, jak bluźnierstwo lub bałwochwalstwo, najpierw uśmiercano, np. przez kamienowanie, a dopiero później ich zwłoki zawieszano na palu lub drzewie, by stanowiły ostrzegawczy przykład (Pwt 21:22, 23; 2Sm 21:6, 9). Rzymianie czasami po prostu przywiązywali skazanego do pala, wskutek czego mógł żyć przez kilka dni, zanim skonał wyczerpany bólem, głodem, pragnieniem i skwarem słonecznym. W innych wypadkach, jak np. podczas egzekucji Jezusa, przybijali do pala ręce i stopy ofiary (Łk 24:20; Jn 19:14-16; 20:25; Dz 2:23, 36). (Zob. PAL MĘKI).

• Pal męki.

  Tłumaczenie greckiego słowa stauròs, oznaczającego słup lub pal, np. pal, na którym został stracony Jezus. Nic nie przemawia za tym, że to greckie słowo odnosiło się do krzyża, choćby takiego, którym poganie przez wiele stuleci przed Chrystusem posługiwali się jako symbolem religijnym. Wyrażenie „pal męki” oddaje pełne znaczenie greckiego wyrazu, ponieważ słowa stauròs użyto również, by wskazać na cierpienia, udręki i hańbę, jakie miały spotkać naśladowców Jezusa (Mt 16:24; Heb 12:2). (Zob. PAL).

• Papirus.

  Trzciniasta roślina wodna używana do wytwarzania m.in. koszy, pojemników czy łodzi. Wyrabiano z niej też przypominający papier materiał pisarski, z którego wykonano wiele zwojów (Wj 2:3).

• Pascha.

  Doroczne święto obchodzone 14 dnia miesiąca abib (nazywanego później nisan), które upamiętniało wyzwolenie Izraelitów z Egiptu. Zabijano i pieczono wtedy baranka (lub koziołka), a potem jedzono go z gorzkimi ziołami i przaśnym chlebem (Wj 12:27; Jn 6:4; 1Ko 5:7).

• Pergamin.

  Materiał pisarski z wyprawionych skór owczych, kozich lub cielęcych. Był trwalszy niż papirus i wykonywano z niego zwoje biblijne. Pergaminy, o które Paweł prosił Tymoteusza, zawierały prawdopodobnie fragmenty Pism Hebrajskich. Z pergaminu wykonane były niektóre Zwoje znad Morza Martwego (2Tm 4:13).

• Persja; Persowie.

  Kraj i lud zwykle wymieniany wraz z Medami i najwyraźniej z nimi spokrewniony. W początkowym okresie swoich dziejów Persowie zajmowali tylko pd.-zach. część Wyżyny Irańskiej. Pod panowaniem Cyrusa Wielkiego (według niektórych starożytnych historyków jego ojciec był Persem, a matka Medyjką) Persja zaczęła dominować nad Medią, chociaż imperium nadal miało charakter dwuczłonowy. W 539 r. p.n.e. Cyrus pokonał mocarstwo babilońskie i pozwolił Żydom przebywającym tam w niewoli wrócić do ojczyzny. Imperium perskie rozciągało się od rzeki Indus na wsch. po Morze Egejskie na zach. Persowie sprawowali władzę nad Żydami do 331 r. p.n.e., gdy zostali pokonani przez Aleksandra Wielkiego. Pojawienie się imperium perskiego zostało zapowiedziane w wizji, którą otrzymał Daniel; o mocarstwie tym wspominają też biblijne księgi Ezdrasza, Nehemiasza i Estery (Ezd 1:1; Dn 5:28; 8:20). (Zob. Dodatek B9).

• Piec.

  Urządzenie służące m.in. do wytapiania rud i topienia metali; wykorzystywane też do wypalania ceramiki i wapna. W czasach biblijnych piece były robione z cegieł lub kamienia (Rdz 15:17; Dn 3:17; Obj 9:2).

• Pieczęć.

  Przedmiot służący do odciskania (zwykle w glinie lub wosku) znaku poświadczającego prawo własności, autentyczność czegoś lub zawartą umowę. Starożytne pieczęcie wykonywano z kawałka twardego materiału (kamienia, kości słoniowej albo drewna), w którym ryto lustrzane odbicie liter lub wzorów. Użycie pieczęci w znaczeniu przenośnym poświadczało, że coś jest autentyczne, stanowi czyjąś własność albo zostało ukryte, objęte tajemnicą (Wj 28:11; Neh 9:38; Obj 5:1; 9:4).

• Pierwociny.

  Najwcześniejsze plony w danym roku oraz pierwsze produkty czy wyroby, które Izraelici oddawali Jehowie zgodnie z Jego wymaganiem. Chodziło również o pierworodnych spośród ludzi i zwierząt. Izraelici jako naród składali pierwociny podczas Święta Przaśników i w dniu Pięćdziesiątnicy. W sensie symbolicznym określenie „pierwociny” odnosi się do Chrystusa i jego namaszczonych naśladowców (1Ko 15:23, przyp.; Lb 15:21; Prz 3:9; Obj 14:4).

• Pierworodny.

  Odnosi się głównie do najstarszego syna ojca (nie matki). W czasach biblijnych najstarszy syn był w rodzinie szczególnie szanowany i po śmierci ojca obejmował zwierzchnictwo nad domownikami. Słowem tym określano również pierwszego samca u zwierząt (Rdz 25:33; Wj 11:5; 13:12; Kol 1:15, przyp.).

• Pieśń przybywających na święto.

  Wyrażenie występujące w nagłówkach Psalmów od 120 do 134. W niektórych przekładach bywa tłumaczone jako „pieśń wstępowań”. Chociaż istnieją różne opinie na temat jego znaczenia, to zdaniem wielu te 15 pieśni śpiewali rozradowani Izraelici, którzy z okazji trzech wielkich dorocznych świąt podchodzili stromymi drogami do Jerozolimy, położonej w górach judzkich.

• Pięćdziesiątnica.

  Drugie z trzech głównych świąt żydowskich, na którego obchody mężczyźni mieli obowiązek udawać się do Jerozolimy. Nazwa „Pięćdziesiątnica”, czyli „pięćdziesiąty [dzień]”, używana jest w Chrześcijańskich Pismach Greckich jako odpowiednik Święta Żniw, czyli Święta Tygodni, wymienianego w Pismach Hebrajskich. Przypadała ona na 50 dzień, licząc od 16 nisan (Wj 23:16; 34:22; Dz 2:1).

• Piędź.

  Miara długości odpowiadająca w przybliżeniu odległości od końca kciuka do końca małego palca rozpostartej dłoni. Przy założeniu, że chodzi o łokieć, który miał 44,5 cm długości, piędź wynosiła 22,2 cm (Wj 28:16; 1Sm 17:4). (Zob. Dodatek B14).

• Piołun.

  Roślina o intensywnie gorzkim smaku i silnym aromacie. W Biblii do piołunu przyrównano skutki niemoralności, niewoli, niesprawiedliwości lub odstępstwa. W Objawieniu 8:11 oznacza gorzką, trującą substancję (Pwt 29:18; Prz 5:4; Jer 9:15; Am 5:7).

• Plaga.

  W Pismach Hebrajskich określenie to zazwyczaj odnosi się do zarazy, choroby lub innego nieszczęścia zsyłanego jako kara od Jehowy (Lb 16:49).

• Plewy.

  Łuski oddzielane od jadalnej części ziarna podczas młocki i odwiewania. Słowo to pojawia się w figurach stylistycznych jako symbol czegoś bezwartościowego i niepożądanego (Ps 1:4; Mt 3:12).

• Pokłosie.

  Pozostałości różnych plonów, które rolnicy celowo lub przypadkowo zostawiali na polu. W Prawie Mojżeszowym nakazano Izraelitom, żeby nie żęli zboża do samego skraju pola ani nie zbierali tego, co zostało po zbiorach oliwek i winogron. Prawo do zbierania pokłosia Bóg dał biednym, uciśnionym, cudzoziemcom, sierotom i wdowom (Rut 2:7).

• Pokrywa przebłagalna.

  Pokrywa Arki Przymierza; w Dniu Przebłagania arcykapłan kropił przed nią krwią zwierząt stanowiących dar ofiarny za grzech. Hebrajskie słowo tłumaczone na „pokrywa przebłagalna” pochodzi od czasownika, który znaczy „przykrywać; zakrywać [grzech]” albo „zmazywać [grzech]”. Pokrywa była wykonana ze szczerego złota, a na jej obu końcach znajdowały się dwa cheruby. Czasami nazywana jest po prostu „pokrywą” (Wj 25:17-22; 1Kn 28:11; Heb 9:5). (Zob. Dodatek B5).

• Porneía.

  Zob. NIEMORALNE KONTAKTY SEKSUALNE.

• Post.

  Powstrzymywanie się przez określony czas od jakichkolwiek pokarmów. Żydzi pościli w Dniu Przebłagania, w ciężkich chwilach i gdy potrzebowali Bożego kierownictwa. Dla upamiętnienia tragicznych wydarzeń ze swojej historii wprowadzili cztery doroczne posty. Chrześcijanom nie nakazano pościć (Ezd 8:21; Iz 58:6; Łk 18:12).

• Pośrednik.

  Osoba, która pośredniczy między dwoma stronami, żeby ułatwić im porozumienie. W Piśmie Świętym słowo to odnosi się do Mojżesza, pośrednika przymierza Prawa, i do Jezusa — pośrednika nowego przymierza (Gal 3:19; 1Tm 2:5).

• Prawdziwy Bóg.

  Tłumaczenie dwóch hebrajskich wyrażeń — haʼÉl oraz haʼElohím. W wielu wypadkach wskazują one, że w odróżnieniu od fałszywych bogów Jehowa jest prawdziwym Bogiem. Posłużenie się w tych miejscach tłumaczeniem „prawdziwy Bóg” pozwala wydobyć pełne znaczenie wspomnianych hebrajskich wyrażeń (Rdz 5:22, 24; 46:3; Pwt 4:39).

• Prawo.

  Gdy słowo to jest zapisane wielką literą, często chodzi o Prawo Mojżeszowe albo o pierwsze pięć ksiąg biblijnych. Gdy jest zapisane małą literą, może oznaczać poszczególne przepisy wchodzące w skład Prawa Mojżeszowego, jakąś zasadę prawną albo prawo w sensie ogólnym (Boże lub ludzkie) (Lb 15:16; Pwt 4:8; Mt 7:12; Rz 2:12-14; Gal 3:24).

• Prawo Mojżeszowe.

  Prawo, które Jehowa dał Izraelitom przez Mojżesza na pustkowiu Synaj w 1513 r. p.n.e. Pierwsze pięć ksiąg Biblii często nazywa się „Prawem” (Joz 23:6; Łk 24:44).

• Prawość.

  W Biblii odnosi się do tego, co jest właściwe według norm ustalonych przez Boga (Rdz 15:6; Pwt 6:25; Prz 11:4; Sof 2:3; Mt 6:33).

• Proca.

  Skórzany rzemień lub pas, spleciony z takich materiałów, jak ścięgna zwierząt, sitowie lub włosie. W jego poszerzonej środkowej części umieszczano pocisk, często kamień. Jeden koniec procy był przywiązany do ręki lub nadgarstka, a drugi trzymano w ręce, żeby go w odpowiedniej chwili puścić. W starożytności oddziały procarzy wchodziły w skład wojsk (Sdz 20:16; 1Sm 17:50).

• Prokonsul.

  Główny namiestnik prowincji zarządzanej przez rzymski senat. Prokonsul sprawował władzę sądowniczą i podlegało mu wojsko. Chociaż jego działania oceniał senat, miał w prowincji najwyższą władzę (Dz 13:7; 18:12).

• Proroctwo.

  Natchniona zapowiedź; objawienie lub oznajmienie woli Bożej. Proroctwo może zawierać natchnione pouczenia moralne, rozkazy lub wyroki Boga albo zapowiadać przyszłe wydarzenia (Eze 37:9, 10; Dn 9:24; Mt 13:14; 2Pt 1:20, 21).

• Prorok.

  Człowiek, przez którego Bóg objawia swoje zamiary. Prorocy występowali jako rzecznicy Boga, przekazując nie tylko zapowiedzi Jehowy, ale też Jego pouczenia, rozkazy i wyroki (Am 3:7; 2Pt 1:21).

• Prostytutka.

  Kobieta dopuszczająca się niemoralnych kontaktów seksualnych, zwłaszcza w celach zarobkowych (gr. słowo pòrne, tłumaczone na „prostytutka”, pochodzi od czasownika oznaczającego „sprzedać”). Biblia wspomina też o mężczyznach uprawiających prostytucję. Prawo Mojżeszowe potępiało ten proceder, a uzyskanych z niego pieniędzy nie wolno było składać jako datków na sanktuarium Jehowy. Zupełnie inaczej było w świątyniach pogańskich — praktykowana tam prostytucja stanowiła źródło dochodów (Pwt 23:17, 18; 1Kl 14:24). Biblia używa określenia „prostytutka” także w sensie symbolicznym w odniesieniu do ludzi, narodów lub organizacji, które biorą udział w jakiejś formie bałwochwalstwa, a jednocześnie podają się za czcicieli Boga. Na przykład system religijny nazwany „Babilonem Wielkim” został opisany w Objawieniu jako prostytutka, która utrzymuje kontakty z władcami tego świata, żeby zyskać bogactwo i wpływy (Obj 17:1-5; 18:3; 1Kn 5:25, przyp.).

• Prozelita.

  Osoba nawrócona. W Biblii określenie to odnosi się do kogoś, kto nawrócił się na judaizm. W wypadku mężczyzn takie nawrócenie obejmowało też poddanie się obrzezaniu (Mt 23:15; Dz 13:43).

• Przaśny chleb; przaśnik.

  Chleb upieczony bez zakwasu (Pwt 16:3; Mk 14:12; 1Ko 5:8).

• Przebłaganie.

  W Pismach Hebrajskich było związane z ofiarami, które miały umożliwiać ludziom przystępowanie do Boga i oddawanie Mu czci. Prawo Mojżeszowe nakazywało, żeby zwłaszcza podczas corocznego Dnia Przebłagania składano ofiary za grzechy poszczególnych osób, jak i całego narodu w celu pojednania się z Bogiem. Ofiary te wskazywały na ofiarę, którą Jezus złożył raz na zawsze jako całkowite przebłaganie za grzechy ludzi, dając im możliwość pojednania się z Jehową (Kpł 5:10; 23:28; Kol 1:20; Heb 9:12).

• Przekleństwo.

  Groźba lub zapowiedź zła, które ma spotkać kogoś albo coś. Przekleństwa nie należy mylić z wulgarną mową czy gwałtownym gniewem. Jest ono często oficjalną zapowiedzią, która — jeśli pochodzi od Boga lub Jego przedstawiciela — ma znaczenie prorocze (Rdz 12:3; Lb 22:12; Gal 3:10).

• Przeznaczyć na zagładę.

  W Biblii ten hebrajski zwrot użyty w stosunku do ludzi oznaczał, że mieli zostać uśmierceni. Użyty w stosunku do zwierząt, przedmiotów lub posiadłości (np. pól, a nawet całych miast) oznaczał, że albo należało je zniszczyć, albo przejąć i uświęcić do użytku przez kapłanów lub w sanktuarium — w zależności od tego, co Jehowa zadecydował w danym wypadku (Kpł 27:28; 1Sm 15:8).

• Przybytek.

  Przenośny namiot, którego po wyjściu z Egiptu Izraelici używali do oddawania czci Bogu. Znajdowała się w nim Arka Przymierza Jehowy, symbolizująca Jego obecność. Przybytek służył jako miejsce składania ofiar i wielbienia Boga. Czasami nazywano go też „namiotem spotkania”. Była to drewniana konstrukcja przykryta lnianymi płótnami, na których wyhaftowano postacie cherubów. W przybytku wydzielono dwa pomieszczenia: pierwsze zwane Miejscem Świętym, a drugie — Miejscem Najświętszym (Joz 18:1; Wj 25:9). (Zob. Dodatek B5).

• Przygotowanie.

  Nazwa dnia poprzedzającego szabat. Dla Żydów był to czas na niezbędne przygotowania. Dzień ten kończył się o zachodzie słońca w dzień nazywany dzisiaj piątkiem; wtedy zaczynał się szabat. U Żydów doba trwała od wieczora do wieczora (Mk 15:42; Łk 23:54).

• Przymierze.

  Oficjalna umowa, czyli porozumienie między Bogiem a ludźmi albo między ludźmi, zobowiązująca strony do zrobienia czegoś albo do powstrzymania się od czegoś. Czasami tylko jedna ze stron miała przestrzegać określonych warunków (przymierze jednostronne, które w zasadzie było obietnicą). Kiedy indziej zobowiązywały się do tego obie strony (przymierze dwustronne). Oprócz przymierzy, w których stroną był Bóg, Biblia mówi o przymierzach między poszczególnymi ludźmi, plemionami, narodami czy grupami osób. Do przymierzy mających dalekosiężne skutki można zaliczyć przymierza, które Bóg zawarł z Abrahamem, Dawidem, narodem izraelskim (przymierze Prawa) oraz Izraelem Bożym (nowe przymierze) (Rdz 9:11; 15:18; 21:27; Wj 24:7; 2Kn 21:7).

• Przysięga.

  Zapewnienie o prawdziwości tego, co się mówi, uroczyste zobowiązanie się do zrobienia lub niezrobienia czegoś. Często jest to ślub złożony komuś wyższemu, zwłaszcza Bogu. Jehowa potwierdził przysięgą przymierze z Abrahamem (Rdz 14:22; Heb 6:16, 17).

• Przysłowie.

  Mądra wypowiedź lub krótka opowieść, która czegoś uczy albo w paru słowach ujmuje głęboką prawdę. W Biblii przysłowie może występować w formie enigmatycznej wypowiedzi lub zagadki. Wyraża ono jakąś prawdę językiem obrazowym, często z użyciem przenośni. Niektóre przysłowia wchodziły do obiegu jako szydercze lub pogardliwe określenia pewnych osób (Kzn 12:9; 2Pt 2:22).

• Psalm.

  Pieśń wysławiająca Boga. Do psalmów skomponowano muzykę i śpiewano je m.in. podczas publicznego wielbienia Jehowy Boga w Jego świątyni w Jerozolimie (Łk 20:42; Dz 13:33; Jak 5:13, przyp.).

• Purim.

  Doroczne święto obchodzone 14 i 15 adar. Upamiętnia ono ocalenie Żydów przed zagładą w czasach królowej Estery. Niehebrajskie słowo purim oznacza „losy”. Nazwa święta Purim, czyli Święta Losów, wywodzi się od tego, że Haman rzucał pur („los”), by ustalić dzień na wytracenie Żydów (Est 3:7; 9:26).

R

• Rahab.

  Symboliczne określenie użyte w Księdze Hioba, Psalmach i w proroctwie Izajasza. W Księdze Hioba kontekst wskazuje, że może chodzić o olbrzymie stworzenie morskie; w innych miejscach ten morski olbrzym wyobraża Egipt (Hi 9:13; Ps 87:4; Iz 30:7; 51:9, 10).

• Raj.

  Piękny park lub ogród podobny do parku. Pierwszym takim miejscem był Eden, który Jehowa przygotował dla pierwszej pary ludzkiej. Gdy Jezus rozmawiał z jednym z przestępców, który wisiał obok niego na palu, wskazał, że ziemia stanie się rajem. W 2 Liście do Koryntian 12:4 słowo to najwyraźniej odnosi się do przyszłego raju, a w Objawieniu 2:7 do raju w niebie (PnP 4:13; Łk 23:43).

• Rdza.

  Jedna z wielu pasożytniczych chorób roślin wywołanych przez grzyby. Uważa się, że tą, o której wspomina Biblia, była rdza źdźbłowa (Puccinia graminis) (1Kl 8:37).

• Rogi ołtarza.

  Wystające elementy w kształcie rogu, które znajdowały się na czterech narożnikach niektórych ołtarzy (Kpł 8:15; 1Kl 2:28). (Zob. Dodatek B5 i B8).

• Rozpasanie.

  Termin pochodzący od greckiego terminu asélgeia. Odnosi się do czynów, które są poważnym naruszeniem praw Bożych i odzwierciedlają bezczelną, jawnie lekceważącą postawę. Uwidacznia się ona w braku szacunku lub nawet w pogardzie dla autorytetów, praw oraz norm. Rozpasanie nie dotyczy złego postępowania mniejszej wagi (Gal 5:19; 2Pt 2:7).

• Rozpusta.

  Zob. NIEMORALNE KONTAKTY SEKSUALNE.

• Róg.

  Rogi zwierząt były używane jako naczynia na napoje i oliwę, jako kałamarze oraz pojemniki na kosmetyki, a także jako instrumenty muzyczne lub sygnałowe (1Sm 16:1, 13; 1Kl 1:39). W znaczeniu przenośnym „róg” często odnosi się do siły, podboju oraz zwycięstwa (Pwt 33:17; Mi 4:13; Za 1:19).

• Rydwan.

  Dwukołowy pojazd konny używany przede wszystkim podczas działań wojennych (Wj 14:23; Sdz 4:13; Dz 8:28).

S

• Saduceusze.

  Wpływowe stronnictwo w obrębie judaizmu, którego członkami byli zamożni arystokraci i kapłani mający ogromny wpływ na to, co działo się w świątyni. Odrzucali oni wiele ustnych tradycji uznawanych przez faryzeuszy, a także inne ich poglądy. Nie wierzyli w zmartwychwstanie ani w istnienie aniołów. Byli przeciwni Jezusowi (Mt 16:1; Dz 23:8).

• Samaria.

  Miasto, które przez jakieś 200 lat było stolicą dziesięcioplemiennego północnego królestwa izraelskiego, a także nazwa całego jego terytorium. Miasto Samaria zostało zbudowane na górze o tej samej nazwie. W czasach Jezusa Samarią nazywano okręg leżący między Galileą na pn. a Judeą na pd. Podczas swoich podróży Jezus przechodził przez ten teren, ale głosił tam tylko sporadycznie. Niektórzy Samarytanie otrzymali ducha świętego, kiedy Piotr użył drugiego symbolicznego klucza Królestwa (1Kl 16:24; Jn 4:7; Dz 8:14). (Zob. Dodatek B10).

• Samarytanie.

  Początkowo określenie to odnosiło się do Izraelitów zamieszkujących dziesięcioplemienne królestwo północne, ale po zdobyciu Samarii przez Asyryjczyków w 740 r. p.n.e. zaczęło też obejmować cudzoziemców sprowadzonych przez nich na te tereny. W czasach Jezusa nabrało znaczenia bardziej religijnego niż etnicznego czy politycznego. Odnoszono je do członków sekty religijnej z okolic starożytnych miejscowości Szechem i Samaria. Niektóre ich wierzenia wyraźnie różniły się od zasad judaizmu (Jn 8:48).

• Sanhedryn.

  Żydowski sąd najwyższy z siedzibą w Jerozolimie. W czasach Jezusa składał się z 71 mężczyzn, a do grona tego zaliczali się: arcykapłan i jego poprzednicy, członkowie rodzin arcykapłanów, starsi, naczelnicy plemion i rodów oraz uczeni w piśmie (Mk 15:1; Dz 5:34; 23:1, 6).

• Sanktuarium.

  Na ogół miejsce przeznaczone do oddawania czci Bogu lub jakimś bóstwom, święte miejsce. Najczęściej słowem tym określano albo przybytek, albo świątynię w Jerozolimie. Nazwa ta odnosi się również do niebiańskiej siedziby Boga (Wj 25:8, 9; 2Kl 10:25; 1Kn 28:10; Obj 11:19).

• Satrapa.

  Wicekról lub namiestnik prowincji w państwie babilońskim i perskim, naczelny zarządca wyznaczany przez króla (Ezd 8:36; Dn 6:1).

• Sążeń.

  Jednostka pomiaru głębokości wody równa 1,8 m (Dz 27:28). (Zob. Dodatek B14).

• Sea.

  Miara objętości ciał sypkich. Była równa 7,33 l, co można określić na podstawie szacunkowej objętości miary bat (2Kl 7:1). (Zob. Dodatek B14).

• Sekta.

  Grupa ludzi trzymających się jakiejś nauki lub podążających za jakimś przywódcą i mających własne wierzenia. Określenie to występuje w odniesieniu do dwóch głównych odłamów judaizmu: faryzeuszy i saduceuszy. Niechrześcijanie nazywali naśladowców Chrystusa „sektą” albo „sektą nazarejczyków”, być może dlatego, że uważali ich za odłam judaizmu. Z czasem sekty pojawiły się również w obrębie zboru chrześcijańskiego; w Objawieniu wspomniano o „sekcie Nikolausa” (Dz 5:17, przyp.; 15:5, przyp.; 24:5; 28:22; Obj 2:6; 2Pt 2:1, przyp.).

• Sela.

  Termin dotyczący sposobu wykonania utworu muzycznego lub recytacji; występuje w Psalmach i Księdze Habakuka. Może oznaczać pauzę — w śpiewie, w muzyce albo w obu — którą przeznaczano na moment zadumy lub która miała podkreślić ostatnią wyrażoną myśl. W Septuagincie termin ten został oddany słowem diápsalma, definiowanym jako „interludium muzyczne” (Ps 3:4; Hab 3:3).

• Serafowie.

  Stworzenia duchowe, które przebywają w pobliżu niebiańskiego tronu Jehowy. Hebrajskie słowo serafím dosłownie znaczy „ogniści; płonący” (Iz 6:2, 6).

• Sędziowie.

  Mężczyźni, których Jehowa powoływał do wybawiania swojego ludu, Izraela, zanim zaczęli nad nim panować człowieczy królowie (Sdz 2:16).

• Siwan.

  Po niewoli babilońskiej nazwa trzeciego miesiąca w żydowskim kalendarzu religijnym i dziewiątego w kalendarzu świeckim. Miesiąc ten trwał od połowy maja do połowy czerwca (Est 8:9). (Zob. Dodatek B15).

• Skrucha.

  W znaczeniu biblijnym zmiana sposobu myślenia połączona z głębokim żalem z powodu dotychczasowego stylu życia, złych uczynków albo niezrobienia czegoś. Owocem szczerej skruchy jest zmiana postępowania (Mt 3:8; Dz 3:19; 2Pt 3:9).

• Sługa pomocniczy.

  Określenie to jest tłumaczeniem greckiego słowa diákonos, które nieraz oddaje się jako „sługa”. Jest to pomocnik grona starszych zboru. Żeby mógł on pełnić to zaszczytne zadanie, musi sprostać pewnym biblijnym wymaganiom (1Tm 3:8-10, 12).

• Słup.

  Pionowa podpora, filar lub kolumna. Niektóre słupy upamiętniały historyczne dokonania lub wydarzenia. W świątyni i budynkach królewskich wzniesionych przez Salomona znajdowały się kolumny pełniące rolę podpór architektonicznych. Pogańskie ludy stawiały święte słupy w związku z fałszywym kultem i niekiedy Izraelici przejmowali te praktyki (Sdz 16:29; 1Kl 7:21; 14:23). (Zob. GŁOWICA; ŚWIĘTY SŁUP).

• Spirytyzm.

  Wiara w to, że duchy zmarłych ludzi po śmierci ciała dalej żyją i mogą się kontaktować z żywymi, zwłaszcza za pośrednictwem medium — osoby szczególnie podatnej na ich wpływ. Grecki odpowiednik wyrazu „spirytyzm” to farmakía, co dosłownie znaczy „zażywanie narkotyków; narkotyzowanie się”. Słowo to zaczęto kojarzyć ze spirytyzmem, ponieważ w starożytności podczas wywoływania demonów i uprawiania czarów zażywano narkotyki (Gal 5:20; Obj 21:8).

• Starszy.

  W Biblii mężczyzna, który miał pewną miarę władzy i odpowiedzialności w jakiejś społeczności lub narodzie. Określenia „starszy” użyto też w Objawieniu w nawiązaniu do stworzeń niebiańskich. Greckie słowo presbýteros tłumaczone jest na „starszy”, kiedy odnosi się do osób odpowiedzialnych za przewodzenie w zborze (Wj 4:29; Prz 31:23; 1Tm 5:17; Obj 4:4).

• Stoiccy, filozofowie.

  Przedstawiciele greckiej szkoły filozoficznej, którzy wierzyli, że szczęście zależy od życia w zgodzie z rozumem i naturą. Uważali, że prawdziwy mędrzec jest obojętny na ból i przyjemności (Dz 17:18).

• Strażnik.

  Ktoś, kto chroni ludzi lub mienie, nieraz w nocy, i kto w razie niebezpieczeństwa wszczyna alarm. W miastach strażnicy często stali na murach lub w wieżach, by móc z daleka dostrzec, że ktoś się zbliża. Strażnika w wojsku zazwyczaj nazywa się wartownikiem. Rolę symbolicznych strażników narodu izraelskiego pełnili prorocy, którzy ostrzegali przed nadciągającą zagładą (2Kl 9:20; Eze 3:17).

• Stronnictwo Heroda.

  Zob. HERODA, STRONNICTWO.

• Swoboda mowy.

  Greckie słowo parresía może się odnosić do otwartego, nieskrępowanego mówienia o chrześcijańskiej wierze, a także oznaczać przekonanie, odwagę i śmiałość. Ma też związek ze swobodnym przystępowaniem do Boga, bez strachu przed Jego potępieniem. W szerszym znaczeniu opisuje ogólną postawę człowieka w relacjach z Bogiem.

• Sygnet.

  Rodzaj pieczęci wkładanej na palec albo zawieszanej na sznurze i prawdopodobnie noszonej na szyi. Sygnet władcy lub urzędnika był symbolem jego władzy (Rdz 41:42). (Zob. PIECZĘĆ).

• Syjon; góra Syjon.

  Inna nazwa miasta Jebus — twierdzy Jebusytów położonej na pd.-wsch. wzgórzu Jerozolimy. Kiedy król Dawid zdobył tę twierdzę, zbudował tam swoją siedzibę i zaczęto ją nazywać „Miastem Dawida” (2Sm 5:7, 9). Syjon stał się w oczach Bożych szczególnie święty, kiedy Dawid przeniósł tam Arkę Przymierza. Potem nazwa „Syjon” objęła również teren świątyni na górze Moria, a czasami określano tak całą Jerozolimę. W Chrześcijańskich Pismach Greckich nazwa ta często występuje w sensie symbolicznym (Ps 2:6; 1Pt 2:6; Obj 14:1).

• Sykl.

  Podstawowa hebrajska jednostka wagowo-pieniężna, której waga wynosiła 11,4 g. Określenie „święty sykl” być może wskazywało na konieczność dokładnego ważenia czy też używania odważnika zgodnego ze wzorcem przechowywanym w przybytku. Mógł także istnieć sykl królewski (różniący się od zwykłego) lub odważnik zgodny ze wzorcem przechowywanym w pałacu królewskim (Wj 30:13).

• Syn człowieczy.

  Określenie „Syn Człowieczy” zostało użyte w Ewangeliach jakieś 80 razy. Odnosi się do Jezusa Chrystusa i kieruje uwagę na fakt, że urodził się jako człowiek z krwi i kości, a nie był po prostu istotą duchową, która tylko przybrała ludzkie ciało. Sformułowanie to wskazuje też, że Jezus miał spełnić proroctwo z Księgi Daniela 7:13, 14. W Pismach Hebrajskich „synem człowieczym” nazwano Ezechiela oraz Daniela, żeby podkreślić różnicę między tymi śmiertelnymi posłańcami a Boskim Autorem ogłaszanego przez nich orędzia (Eze 3:17; Dn 8:17; Mt 19:28; 20:28).

• Syn Dawida.

  Określenie często odnoszone do Jezusa. Podkreśla jego rolę w przymierzu, zgodnie z którym dziedzic Królestwa miał pochodzić z linii rodowej Dawida (Mt 12:23; 21:9).

• Synagoga.

  Słowo to oznacza „sprowadzenie razem; zgromadzenie”. W większości wersetów odnosi się do budynku albo miejsca, gdzie zbierali się Żydzi, żeby czytać Pisma, przyjmować pouczenia, słuchać przemówień i się modlić. W czasach Jezusa synagoga znajdowała się w każdej większej miejscowości w Izraelu, a w dużych miastach było ich kilka (Łk 4:16; Dz 13:14, 15).

• Synowie Aarona.

  Potomkowie Aarona, prawnuka Lewiego. Po nadaniu Prawa Mojżeszowego Aaron został wybrany na pierwszego arcykapłana. Synowie Aarona wypełniali obowiązki kapłańskie w przybytku i w świątyni (1Kn 23:28).

• Syria; Syryjczycy.

  Zob. ARAM; ARAMEJCZYCY.

• Syrta.

  Dwie duże płytkie zatoki u wybrzeży dzisiejszej Tunezji i Libii na pn. Afryki. Starożytni żeglarze obawiali się ich z powodu zdradliwych mielizn, które przemieszczały się na skutek pływów (Dz 27:17). (Zob. Dodatek B13).

• System rzeczy.

  Tłumaczenie greckiego wyrazu aiòn, gdy oznacza on bieżącą sytuację, stan rzeczy wyróżniający pewien okres, wiek czy epokę. Biblia mówi o „obecnym systemie rzeczy”, czyli o istniejącym na świecie stanie rzeczy i świeckim stylu życia (2Tm 4:10, przyp.). Ustanawiając przymierze Prawa, Bóg dał początek systemowi rzeczy, który można by nazwać epoką izraelską lub żydowską. Po złożeniu ofiary okupu Bóg wprowadził za pośrednictwem Jezusa Chrystusa inny system rzeczy, obejmujący przede wszystkim zbór chrześcijan namaszczonych duchem. Zapoczątkował w ten sposób nową epokę, w której miały się urzeczywistnić prorocze symbole z przymierza Prawa. Gdy określenie „system rzeczy” użyte jest w liczbie mnogiej, oznacza różne systemy czy też stany rzeczy, które istniały, istnieją i będą istnieć. W niektórych kontekstach może odnosić się do ogółu dzieł stwórczych, takich jak słońce, księżyc, gwiazdy i sama ziemia (Mt 24:3; Mk 4:19; Rz 12:2; 1Ko 10:11; Heb 11:3).

• Szabat.

  Pochodzi od hebrajskiego słowa, które znaczy „odpoczywać; ustać; zaprzestać”. Jest to siódmy dzień żydowskiego tygodnia (od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę). Szabatem nazywano również inne świąteczne dni w roku oraz co siódmy i co 50 rok. W szabat nie wolno było wykonywać żadnej pracy oprócz obowiązków związanych ze służbą kapłańską w sanktuarium. Podczas roku szabatowego ziemia leżała odłogiem, a Izraelici nie zmuszali swoich rodaków do spłaty długów. Przepisy dotyczące szabatu podane w Prawie Mojżeszowym były rozsądne, ale przywódcy religijni stopniowo dodawali własne i w czasach Jezusa przestrzeganie ich stało się dla ludzi ciężarem (Wj 20:8; Kpł 25:4; Łk 13:14-16; Kol 2:16).

• Szarańcza.

  Owad z nadrodziny szarańczaków, który wędruje w wielkich stadach. Prawo Mojżeszowe zaliczało szarańczę do stworzeń czystych, nadających się do jedzenia. Chmary szarańczy, pochłaniające wszystko na swojej drodze i powodujące ogromne spustoszenie, były uważane za plagę (Wj 10:14; Mt 3:4).

• Szatan.

  Hebrajskie słowo satán znaczy „przeciwnik”. Jeśli w językach oryginału występuje z przedimkiem, odnosi się do Szatana Diabła, największego wroga Bożego (Hi 1:6; Mt 4:10; Obj 12:9).

• Szczypce.

  Narzędzia ze złota lub z miedzi używane w przybytku i świątyni. Mogły przypominać nożyce i służyły do przycinania knotów lamp (2Kl 25:14).

• Szebat.

  Po niewoli babilońskiej nazwa 11 miesiąca w żydowskim kalendarzu religijnym i piątego w kalendarzu świeckim. Miesiąc ten trwał od połowy stycznia do połowy lutego (Za 1:7). (Zob. Dodatek B15).

• Szeminit.

  Termin muzyczny, który dosłownie znaczy „ósma” i może się odnosić do rejestru niskiego. W wypadku instrumentów przypuszczalnie dotyczył takich, które wydawały dźwięki basowe. W wypadku pieśni mógł oznaczać, że ułożono do nich muzykę w niskiej skali (1Kn 15:21; Ps 6:nagł.; 12:nagł.).

• Szeol.

  Hebrajskie słowo szeʼòl (Szeol) znaczy to samo co grecki wyraz háides (Hades). Tłumaczone jest na „grób” i odnosi się do wspólnego grobu ludzkości, a nie do pojedynczego miejsca pochówku (Rdz 37:35, przyp.; Ps 16:10, przyp.; Dz 2:31, przyp.).

Ś

• Ślub.

  Uroczysta obietnica dana Bogu, a dotycząca zrobienia czegoś, złożenia ofiary lub daru, rozpoczęcia jakiejś służby czy też powstrzymania się od czegoś, co samo w sobie nie jest złe. Ślub był równie wiążący jak przysięga (Lb 6:2; Kzn 5:4; Mt 5:33).

• Świadectwo.

  Termin „Świadectwo” zazwyczaj odnosi się do Dziesięciu Przykazań spisanych na dwóch kamiennych tablicach, które Bóg dał Mojżeszowi (Wj 31:18).

• Świątynia.

  Budynek w Jerozolimie, który był dla Izraelitów ośrodkiem wielbienia Boga; zastąpił przenośny przybytek. Pierwszą świątynię, zbudowaną przez Salomona, zburzyli Babilończycy. Drugą wzniósł Zerubbabel po powrocie z niewoli babilońskiej, a później przebudował Herod Wielki. W Biblii świątynię często nazywa się po prostu „domem Jehowy” (Ezd 1:3; 6:14, 15; 1Kn 29:1; 2Kn 2:4; Mt 24:1). (Zob. Dodatek B8 i B11).

• Święta służba.

  Służba lub praca mająca święty charakter, bezpośrednio związana z oddawaniem czci Bogu (Rz 12:1; Obj 7:15).

• Święta tajemnica.

  Element zamierzenia Boga skrywany do wyznaczonego przez Niego czasu i wyjawiony jedynie tym, których On postanowił z nim zapoznać (Mk 4:11; Kol 1:26).

• Święte miejsce.

  Zależnie od kontekstu może oznaczać: 1) w sensie ogólnym obóz izraelski albo Jerozolimę i znajdujące się tam święte miejsca, 2) cały namiot spotkania, czyli przybytek, a później świątynię, 3) Miejsce Najświętsze, czyli najskrytsze pomieszczenie w przybytku, a potem w świątyni, 4) Miejsce Święte, czyli pierwsze pomieszczenie w przybytku, a potem w świątyni (Wj 38:24; Kpł 16:2; Pwt 23:14).

• Święto Poświęcenia.

  Doroczne święto upamiętniające oczyszczenie świątyni po tym, jak zbezcześcił ją Antioch Epifanes. Zaczynało się 25 kislew i trwało osiem dni (Jn 10:22).

• Święto Przaśników.

  Pierwsze z trzech najważniejszych dorocznych świąt w Izraelu. Rozpoczynało się 15 nisan, nazajutrz po Passze, i trwało siedem dni. Można wtedy było jeść tylko przaśny chleb, żeby upamiętniać wyjście z Egiptu (Wj 23:15; Mk 14:1).

• Święto Szałasów.

  Znane też jako Święto Namiotów lub Święto Zbiorów. Trwało od 15 do 21 etanim. Organizowano je z okazji żniw na koniec roku rolniczego w Izraelu. Był to czas radości i dziękowania Jehowie za pobłogosławienie zbiorów. Podczas tego święta ludzie mieszkali w szałasach, czyli zadaszonych schronieniach, żeby upamiętniać wyjście z Egiptu. Było to jedno z trzech świąt, na które mężczyźni mieli udawać się do Jerozolimy (Kpł 23:34; Ezd 3:4).

• Święto Tygodni; Święto Żniw.

  Zob. PIĘĆDZIESIĄTNICA.

• Świętość; święty.

  Nieodłączna cecha Jehowy; stan absolutnej czystości moralnej (Wj 28:36; 1Sm 2:2; Prz 9:10; Iz 6:3). W odniesieniu do ludzi (Wj 19:6; 2Kl 4:9), zwierząt (Lb 18:17), rzeczy (Wj 28:38; 30:25; Kpł 27:14), miejsc (Wj 3:5; Iz 27:13), okresów (Wj 16:23; Kpł 25:12) oraz czynności (Wj 36:4) hebrajskie słowo nasuwa myśl o oddzieleniu, odłączeniu lub uświęceniu dla Boga, który jest święty, o wyodrębnieniu do służby dla Jehowy. W Chrześcijańskich Pismach Greckich terminy tłumaczone na „święty” oraz „świętość” wskazują na oddzielenie dla Boga. Odnoszą się też do czystości czyjegoś postępowania (Mk 6:20; 2Ko 7:1; 1Pt 1:15, 16).

• Święty pal.

  Hebrajski wyraz ʼaszeráh oznacza: 1) święty pal będący symbolem Aszery, kananejskiej bogini płodności, lub 2) wizerunek samej bogini. Pale najprawdopodobniej stały pionowo i przynajmniej częściowo były wykonane z drewna. Mogły to być nieociosane pnie, a nawet drzewa (Pwt 16:21; Sdz 6:26; 1Kl 15:13).

• Święty słup.

  Pionowy słup, zazwyczaj kamienny, najwyraźniej falliczny symbol Baala lub innych fałszywych bóstw (Wj 23:24).

• Święty znak oddania dla Boga.

  Lśniąca płytka ze szczerego złota, na której wygrawerowano hebrajski napis: „Jehowa jest święty”; była przymocowana z przodu zawoju arcykapłana (Wj 39:30). (Zob. Dodatek B5).

T

• Talent.

  Największa hebrajska jednostka wagowo-pieniężna. Ważył 34,2 kg. Talent grecki był mniejszy — ważył 20,4 kg (1Kn 22:14; Mt 18:24). (Zob. Dodatek B14).

• Tammuz.

  1) Bóstwo opłakiwane przez odstępcze Izraelitki w Jerozolimie. Istnieje pogląd, że Tammuz był pierwotnie królem, którego po śmierci wyniesiono do rangi bóstwa. W mitach sumeryjskich jest przedstawiany pod imieniem Dumuzi jako mąż lub kochanek bogini płodności Inany (babilońskiej Isztar) (Eze 8:14). 2) Po niewoli babilońskiej nazwa czwartego miesiąca w żydowskim kalendarzu religijnym i 10 w kalendarzu świeckim. Miesiąc ten trwał od połowy czerwca do połowy lipca. (Zob. Dodatek B15).

• Tartar.

  W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowem tym określono przypominający uwięzienie stan poniżenia, do którego Bóg za dni Noego „wtrącił” nieposłusznych aniołów. Użycie w 2 Liście Piotra 2:4 greckiego czasownika tartaròo („wtrącić do Tartaru”) nie oznacza, że „aniołowie, którzy zgrzeszyli”, zostali wrzuceni do Tartaru z pogańskiej mitologii (czyli podziemnego, mrocznego miejsca, gdzie więziono mniej ważnych bogów). Wskazuje raczej na to, że Bóg pozbawił ich dotychczasowej pozycji w niebie i związanych z nią zaszczytów, przez co znaleźli się w gęstej umysłowej ciemności i nie są w stanie dostrzegać Jego wspaniałych zamierzeń. Mroczny będzie również ich koniec, ponieważ Biblia zapowiada im oraz ich władcy, Szatanowi Diabłu, wieczną zagładę. Tak więc Tartar oznacza stan największego poniżenia, w którym znajdują się zbuntowani aniołowie. Nie jest tym samym, co „otchłań” wspomniana w Objawieniu 20:1-3.

• Tebet.

  Po niewoli babilońskiej nazwa 10 miesiąca w żydowskim kalendarzu religijnym i czwartego w kalendarzu świeckim. Miesiąc ten trwał od połowy grudnia do połowy stycznia. Zazwyczaj jest po prostu nazywany „miesiącem dziesiątym” (Est 2:16). (Zob. Dodatek B15).

• Terafim.

  Bożki rodzinne, którymi niekiedy posługiwano się do wróżenia (Eze 21:21). Niektóre miały kształt i wielkość człowieka, a inne były znacznie mniejsze (Rdz 31:34; 1Sm 19:13, 16). Z odkryć archeologicznych w Mezopotamii wynika, że od posiadania terafim zależało, komu przypadnie w udziale rodzinne dziedzictwo (może właśnie dlatego Rachela zabrała ze sobą terafim swojego ojca), choć nie wydaje się, żeby było tak w Izraelu. Jednak zarówno w czasach sędziów, jak i królów Izraelici używali terafim do celów bałwochwalczych. Terafim znalazły się wśród przedmiotów, które zniszczył wierny król Jozjasz (Sdz 17:5; 2Kl 23:24; Oz 3:4).

• Tiszri.

  Zob. ETANIM i Dodatek B15.

• Tłocznia.

  Urządzenie, które zwykle składało się z dwóch zbiorników (kadzi) wykutych w skale wapiennej na różnej wysokości i połączonych kanalikiem. Winogrona ugniatano w wyższym zbiorniku, a sok spływał do kadzi położonej niżej. W tłoczniach wyciskano też oliwę z oliwek. W sensie symbolicznym tłocznia odnosi się do wyroków Bożych (Iz 5:2; Obj 19:15).

• Trąba.

  Metalowy instrument dęty używany jako instrument sygnałowy lub muzyczny. Jak informuje Księga Liczb 10:2, Jehowa polecił wykonać dwie srebrne trąby, których sygnały miały zwoływać zgromadzenie, nakazywać zwinięcie obozu lub ogłaszać wojnę. Trąby te były prawdopodobnie proste w odróżnieniu od zakrzywionych rogów — instrumentów wykonywanych z rogów zwierząt. Trąby, których wyglądu nie sprecyzowano, należały do instrumentów używanych w świątyni. W sensie symbolicznym dźwięk trąb często towarzyszy ogłaszaniu wyroków Jehowy albo innym ważnym wydarzeniom, których inicjatorem jest Bóg (2Kn 29:26; Ezd 3:10; 1Ko 15:52; Obj 8:7 do 11:15).

• Trąd; trędowaty.

  Ciężka choroba skóry. Trąd opisywany w Biblii nie odnosi się jedynie do choroby znanej dzisiaj pod tą nazwą, ponieważ oprócz ludzi dotykał także odzież i domy. Człowieka cierpiącego na trąd nazywa się trędowatym (Kpł 14:54, 55; Łk 5:12).

• Trzcina.

  Ogólne określenie odnoszące się do różnych gatunków trzcin powszechnie występujących na terenach podmokłych. Zazwyczaj chodzi o trzcinę laskową (Arundo donax) (Hi 8:11; Iz 42:3; Mt 27:29; Obj 11:1). (Zob. TRZCINA MIERNICZA).

• Trzcina miernicza.

  Miała długość 6 łokci. Jeśli chodziło o zwykły łokieć, to mierzyła 2,67 m, a jeśli o długi łokieć — 3,11 m (Eze 40:3, 5; Obj 11:1). (Zob. Dodatek B14).

U

• Uczony w piśmie.

  Przepisywacz Pism Hebrajskich. W czasach Jezusa uczeni w piśmie tworzyli grono znawców Prawa. Sprzeciwiali się Jezusowi (Ezd 7:6, przyp.; Mk 12:38, 39; 14:1).

• Urim i tummim.

  Przedmioty, których arcykapłan używał podobnie jak losów, żeby się upewnić, co jest wolą Jehowy, gdy wyłaniały się kwestie dotyczące całego narodu. Arcykapłan miał urim i tummim w napierśniku, kiedy wchodził do przybytku. Wydaje się, że przestano ich używać po zburzeniu Jerozolimy przez Babilończyków (Wj 28:30; Neh 7:65).

• Urzędnicy.

  W imperium babilońskim cywilnymi przedstawicielami władzy w poszczególnych prowincjach byli urzędnicy sądowi, którzy znali prawo i dysponowali ograniczoną władzą sądowniczą. W koloniach rzymskich wysocy urzędnicy odpowiadali za utrzymywanie porządku, zarządzanie finansami, sądzenie przestępców i nakazywanie wymierzenia kary (Dn 3:2; Dz 16:20).

W

• Wadi.

  Dolina lub koryto potoku, które zazwyczaj wypełnia się wodą tylko w porze deszczowej; słowo „wadi” może się też odnosić do samego potoku. Niektóre potoki wymienione w Biblii były stale zasilane wodą ze źródeł (Rdz 26:19; Lb 34:5; Pwt 8:7; 1Kl 18:5; Hi 6:15).

• Wątek.

  Układ nitek biegnących w poprzek tkaniny. Nici te przeplatały się z nićmi osnowy, które biegły wzdłuż tkaniny (Kpł 13:48, przyp.).

• Widzący.

  Człowiek obdarzony przez Boga zdolnością zrozumienia Jego woli, który niejako przejrzał na oczy i potrafił dostrzec lub pojąć coś, co jest zakryte dla ogółu. Hebrajskie słowo pochodzi od czasownika oznaczającego „widzieć” — w sensie dosłownym lub przenośnym. Ludzie zwracali się do widzącego o mądrą radę, gdy napotykali trudności (1Sm 9:9).

• Wieczerza Pańska.

  Posiłek składający się z przaśnego chleba oraz wina, będących symbolami ciała i krwi Chrystusa; uroczystość upamiętniająca śmierć Jezusa, którą zgodnie z Biblią chrześcijanie mają obowiązek obchodzić. Słusznie więc jest nazywana „Pamiątką” (1Ko 11:20, 23-26).

• Wielki ucisk.

  Greckie słowo tłumaczone na „ucisk” oznacza udrękę lub cierpienie wywołane warunkami zewnętrznymi. Jezus mówił o niespotykanym „wielkim ucisku” czekającym Jerozolimę, a w szczególności o tym, który miał spaść na ludzkość w przyszłości w związku z jego ‛przyjściem w chwale’ (Mt 24:21, 29-31). Paweł opisał ten ucisk jako uzasadnione działanie Boga przeciwko tym, ‛którzy Go nie znają, i tym, którzy nie są posłuszni dobrej nowinie’ o Jezusie Chrystusie. W 19 rozdziale Objawienia ukazano, jak Jezus prowadzi niebiańskie wojska przeciw „bestii oraz ziemskim królom i ich wojskom” (2Ts 1:6-8; Obj 19:11-21). Pokazano też, że ten ucisk przeżyje „wielka rzesza ludzi” (Obj 7:9, 14). (Zob. ARMAGEDON).

• Wizjoner.

  Człowiek, który naprawdę lub rzekomo otrzymywał od Boga wizje dotyczące przyszłości albo spraw zakrytych przed innymi (2Sm 24:11; Mi 3:7).

• Wkładanie rąk.

  Poprzez wkładanie rąk wyznaczano kogoś do szczególnego zadania, udzielano błogosławieństwa, uzdrawiano lub przekazywano dar ducha świętego. Czasem kładziono ręce na zwierzętach przed złożeniem ich w ofierze (Wj 29:15; Lb 27:18; Dz 19:6; 1Tm 5:22).

• Wolny; wyzwolony.

  W imperium rzymskim człowiek wolny od urodzenia posiadał pełne prawa obywatelskie. Natomiast człowiekiem wyzwolonym nazywano kogoś, kto został uwolniony z niewoli. Wyzwolenie formalne zapewniało uzyskanie obywatelstwa rzymskiego, chociaż wyzwoleniec nie mógł sprawować urzędów politycznych. Wyzwolenie nieformalne dawało wolność, ale nie gwarantowało praw obywatelskich (1Ko 7:22).

• Wór.

  Tradycyjna szata żałobna (włosiennica) wykonana z szorstkiej tkaniny, zazwyczaj z ciemnej sierści koziej. Szyto ją z tego samego materiału co np. worki do przechowywania ziarna. Często ubierali się w nią prorocy w związku z ogłaszanym ostrzeżeniem. Noszono ją też w ciężkich czasach albo na wieść o jakimś nieszczęściu (Rdz 37:34; 2Kl 19:2; Ps 35:13; Dn 9:3; Łk 10:13).

• Wróżbita.

  Człowiek przypisujący sobie zdolność przewidywania przyszłości. Biblia zalicza do takich osób m.in. kapłanów zajmujących się magią i astrologów (Kpł 19:31; Pwt 18:11; Dz 16:16).

• Wygnanie.

  Wydalenie kogoś z ojczystego kraju lub własnego domu, często z nakazu najeźdźców. Hebrajski wyraz dosłownie znaczy „odejście”. Naród izraelski spotkały dwa wielkie wygnania. Północne, dziesięcioplemienne królestwo zostało uprowadzone do Asyrii, a później południowe, dwuplemienne królestwo trafiło do niewoli w Babilonie. Część wygnańców powróciła do swojej ziemi za panowania perskiego króla Cyrusa (2Kl 17:6; 24:16; Ezd 6:21).

• Wzniesienie.

  Miejsce kultu znajdujące się zazwyczaj na szczycie wzgórza, góry lub na podwyższeniu wykonanym przez człowieka. Chociaż wzniesienia wykorzystywano czasami do wielbienia prawdziwego Boga, to najczęściej były związane z pogańskim kultem fałszywych bóstw (Lb 33:52; 1Kl 3:2; Jer 19:5).

Z

• Zakończenie systemu rzeczy.

  Okres, który poprzedza i obejmuje koniec tego systemu rzeczy, czyli stanu rzeczy podległego władzy Szatana. Trwa równocześnie z obecnością Chrystusa. Pod kierownictwem Jezusa aniołowie „oddzielą niegodziwych od prawych” i ich zgładzą (Mt 13:40-42, 49). Uczniowie Jezusa chcieli wiedzieć, kiedy nastąpi to zakończenie (Mt 24:3). Przed powrotem do nieba Jezus im obiecał, że będzie z nimi aż do tego czasu (Mt 28:20).

• Zakwas.

  Substancja dodawana do ciasta lub płynów w celu wywołania fermentacji; zwłaszcza porcja fermentującego ciasta zachowana z poprzedniego wypieku. W Biblii często symbolizuje grzech i zepsucie; może też wskazywać na ukryty, niepowstrzymany wzrost (Wj 12:20; Mt 13:33; Gal 5:9).

• Zaraza.

  Jakakolwiek choroba zakaźna, która szybko się rozprzestrzenia, może przybrać rozmiary epidemii i powodować śmierć. Często ma związek z wykonaniem wyroku wydanego przez Boga (Lb 14:12; Eze 38:22, 23; Am 4:10).

• Zasłona.

  Misternie utkany kawałek materiału z wyhaftowanymi postaciami cherubów, który zarówno w przybytku, jak i w świątyni oddzielał Miejsce Święte od Miejsca Najświętszego (Wj 26:31; 2Kn 3:14; Mt 27:51; Heb 9:3). (Zob. Dodatek B5).

• Zastaw.

  Przedmiot należący do dłużnika oddany wierzycielowi jako gwarancja przyszłej spłaty długu. Przepisy Prawa Mojżeszowego dotyczące zastawu chroniły biednych i bezbronnych członków narodu (Wj 22:26; Eze 18:7).

• Zawój.

  Kawałek materiału owinięty wokół głowy i noszony jako jej nakrycie. Zawój arcykapłana wykonany był z lnu wysokiej jakości, a z przodu niebieskim sznurkiem przymocowano do niego złotą płytkę. Król na zawoju nosił koronę. Hiob wspomniał o zawoju w sensie przenośnym, przyrównując do niego swoją sprawiedliwość (Wj 28:36, 37; Hi 29:14; Eze 21:26).

• Zbór.

  Grono osób zebranych w określonym celu. W Pismach Hebrajskich zborem nazywano zazwyczaj naród izraelski. W Chrześcijańskich Pismach Greckich określenie to odnosi się do poszczególnych zborów chrześcijańskich, ale częściej do ogółu chrześcijan (1Kl 8:22; Dz 9:31; Rz 16:5).

• Zbroja.

  Okrycie ochronne noszone przez żołnierzy, składające się z hełmu, pancerza, pasa, nagolenic i tarczy (1Sm 31:9; Ef 6:13-17).

• Zeus.

  Najwyższy z bogów czczonych przez politeistycznych Greków. W Listrze za Zeusa błędnie uznano Barnabasa. Starożytne inskrypcje odkryte w pobliżu tego miasta wspominają o „kapłanach Zeusa” i „Zeusie, bogu słońca”. Statek, którym Paweł odpłynął z Malty, miał figurę dziobową „Synowie Zeusa”; chodziło o bliźniaczych braci — Kastora i Polluksa (Dz 14:12; 28:11).

• Zgromadzenie.

  Grupa osób przybyłych na umówione spotkanie. W Pismach Hebrajskich słowo to często odnosi się do zgromadzeń narodu izraelskiego z okazji świąt religijnych lub innych wydarzeń o doniosłym znaczeniu (Pwt 16:8; 1Kl 8:5).

• Ziw.

  Pierwotna nazwa drugiego miesiąca w żydowskim kalendarzu religijnym i ósmego w kalendarzu świeckim. Miesiąc ten trwał od połowy kwietnia do połowy maja. W żydowskim Talmudzie i innych dziełach powstałych po niewoli babilońskiej nazywany jest ijar (1Kl 6:37). (Zob. Dodatek B15).

• Zmartwychwstanie.

  Powstanie z martwych, powrót do życia. Grecki wyraz anástasis znaczy dosłownie „podniesienie; powstanie”. W Biblii opisano dziewięć przypadków zmartwychwstania, w tym wskrzeszenie Jezusa przez Jehowę Boga. Chociaż pozostałych wskrzeszeń dokonali Eliasz, Elizeusz, Jezus, Piotr i Paweł, cuda te zostały wyraźnie przypisane mocy Bożej. Zmartwychwstanie „zarówno prawych, jak i nieprawych” do życia na ziemi odgrywa istotną rolę w zamierzeniu Bożym (Dz 24:15). Biblia mówi też o zmartwychwstaniu do życia w niebie, które określane jest jako „wcześniejsze” lub „pierwsze” i obejmuje namaszczonych duchem braci Jezusa (Flp 3:11; Obj 20:5, 6; Jn 5:28, 29; 11:25).

• Znak.

  Przedmiot, czyn, sytuacja lub niezwykłe zjawisko wskazujące na coś znamiennego w teraźniejszości lub w przyszłości (Rdz 9:12, 13; 2Kl 20:9; Mt 24:3; Obj 1:1).

• Zwój.

  Długi pas pergaminu lub papirusu zapisany z jednej strony i zazwyczaj nawijany na drążek. Treść Pisma Świętego zapisywano i kopiowano na zwojach, które w okresie spisywania Biblii były typową formą utrwalania dłuższych tekstów (Jer 36:4, 18, 23; Łk 4:17-20; 2Tm 4:13).

Ż

• Żałoba.

  Zewnętrzne przejawy żalu z powodu czyjejś śmierci lub z powodu innego nieszczęścia. W czasach biblijnych żałoba zwyczajowo obejmowała pewien okres. Żałobnicy głośno zawodzili, zakładali specjalny strój, posypywali głowę popiołem, rozdzierali szaty i bili się w piersi. Czasami na pogrzeby zapraszano zawodowe płaczki (Pwt 34:8; Est 4:3; Iz 60:20).

• Żarna.

  Dwa okrągłe kamienie młyńskie ułożone jeden na drugim i używane do mielenia ziarna na mąkę. Górny kamień obracał się na trzpieniu umocowanym w środku dolnego kamienia. W czasach biblijnych żarna znajdowały się w większości domów i były obsługiwane przez kobiety. Ponieważ od posiadania żaren zależało to, czy rodzina będzie miała chleb na dany dzień, Prawo Mojżeszowe zakazywało brania w zastaw żaren lub ich górnego kamienia. Większe urządzenia o podobnej budowie były obracane przez zwierzęta (Pwt 24:6; Mk 9:42, przyp.).

• Żyd.

  Określenie używane po upadku dziesięcioplemiennego królestwa izraelskiego w odniesieniu do członka plemienia Judy (2Kl 16:6). Po niewoli babilońskiej zaczęto tak nazywać Izraelitów z różnych plemion, którzy powrócili do ojczyzny (Ezd 4:12), a w końcu wszystkich Hebrajczyków, żyjących gdziekolwiek na świecie, dla odróżnienia ich od narodów pogańskich (Est 3:6). Apostoł Paweł używa tej nazwy w znaczeniu przenośnym, gdy wykazuje, że w zborze chrześcijańskim narodowość nie odgrywa żadnej roli (Rz 2:28, 29; Gal 3:28).