Wersety z Dziejów Apostolskich, w których imię Jehowa nie występuje jako część cytatu albo nawiązania

DZIEJE 1:24 „Jehowo, Ty znasz serca wszystkich”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu słowo Kýrios („Pan”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Pisma Hebrajskie często wspominają, że to Jehowa Bóg potrafi czytać w sercach (Powtórzonego Prawa 8:2; 1 Samuela 16:7; 1 Królów 8:39; 1 Kronik 28:9; Psalm 44:21; Jeremiasza 11:20; 17:10). Naturalne więc, że hebrajskojęzyczni Żydzi, wypowiadając w modlitwie słowa zapisane w Dziejach 1:24, użyli imienia Bożego. Greckie słowo kardiognòstes (dosł. „znawca serc”), przetłumaczone w tym wersecie na „znasz serca”, występuje tylko tutaj i w Dziejach 15:8, gdzie wyraźnie odniesiono je do Boga. Chociaż więc zachowane greckie manuskrypty Dziejów Apostolskich zawierają w Dziejach 1:24 słowo Kýrios („Pan”), to ze względu na kontekst, treść Pism Hebrajskich, jak również dla ujednoznacznienia terminu Kýrios w tym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Anchor Yale Bible (Joseph A. Fitzmyer, t. 31, 1998) na temat Dziejów 1:24 powiedziano: „Panie, Ty znasz serca wszystkich. Społeczność chrześcijańska zwraca się do Boga słowem Kyrie [forma słowa Kýrios], którego Łukasz używa w innych miejscach jako odpowiednika Jahwe ze ST [Starego Testamentu] (Łukasza 1:16, 32, 68; 4:8, 12; 10:27; 19:38; 20:37, 44; Dzieje 2:39; 3:22; 5:9)”. W związku ze słowem kardiognòstes (dosł. „znawca serc”), przetłumaczonym tu na „znasz serca”, w dziele tym przyznano, że „jest to tytuł Boga występujący tylko w pismach chrześcijańskich”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 1:24 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Companion Bible (z komentarzami E. W. Bullingera, wyd. 1999), w Dodatku 98, zatytułowanym „Imiona i tytuły Boga w Nowym Testamencie”, Dzieje 1:24 wymieniono pod nagłówkiem „PAN (...) użyte w odniesieniu do Jehowy” (s. 143).

• W dziele Aramaic English New Testament (Andrew Gabriel Roth, wyd. III, 2008) oddano ten werset tak: „Ty, Panie JHWH, wiesz, co jest w sercach wszystkich”. A w przypisie podano: „Wcześni talmidim wzywali w modlitwie Imienia JHWH; zaczęto je jednak pomijać, gdy wprowadzono ogólne greckie terminy, które zastąpiły osobiste Imię JHWH, Imię Przymierza. Było to naruszenie przykazań: Nie wolno wam niczego dodać do słów [które wam nakazałem] ani nic z nich ująć (Dwarim/​Pwt 4:2) i nie będziesz wypowiadał na próżno Imienia JHWH (Szemot [Wj] 20:7)”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 17, 22, 23, 29, 30, 32, 36, 44, 65, 66, 93, 96, 100, 106, 115, 125, 132, 138, 139, 145-147, 160, 164, 201, 310, 323, 324}

DZIEJE 2:39 „wszystkich, których wybierze sam Jehowa, nasz Bóg”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach występuje tu słowo Kýrios („Pan”). Warto jednak zwrócić uwagę, że — jak wynika z kontekstu (Dzieje 2:33-38) — „obietnica”, o której Piotr wspomina w omawianym wersecie, odnosi się do słów z Joela 2:28-32 dotyczących wylania ducha świętego. Sformułowanie „wszystkich, których wybierze [dosł. „wezwie”] sam Jehowa, nasz Bóg” przypomina końcowe słowa z Joela 2:32. W hebrajskim tekście Joela 2:32 imienia Bożego użyto trzy razy, przy czym wyraźnie zaznaczono, że to Jehowa jest Tym, który wzywa ludzi. Poza tym w cytatach z Pism Hebrajskich lub w nawiązaniach do nich często występuje połączenie wyrazów Kýrios („Pan”) i Theòs („Bóg”) z zaimkiem osobowym (w tym wersecie oddane jako „Jehowa, nasz Bóg”) (por. podobne wyrażenie w Łukasza 4:8, 12; 10:27 i Dziejach 3:22). Warto też zauważyć, że w Dziejach 2:39 przed słowem Kýrios brakuje rodzajnika, co oznacza, że termin ten pełni tu funkcję imienia własnego. Tak więc ze względu na zaskakujący brak rodzajnika i na to, że słowa z tego wersetu nawiązują do Pism Hebrajskich, jak również ze względu na niejednoznaczność terminu Kýrios użyto tutaj imienia Bożego (zob. wyjaśnienie do Łukasza 1:16).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Interpretation of the Acts of the Apostles (R. C. H. Lenski, 1934, s. 110) na temat tego wersetu powiedziano: „Κύριος ὁ Θεὸς [Kýrios ho Theòs] = Jahwe haʼElohím (...) ten Pan przymierza i wszechmogący Bóg sprawuje władzę na rzecz Izraela”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 2:39 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W opracowaniu ΙΗΣΟΥΣ ΚΥΡΙΟΣ [Iesoús Kýrios] Their Usage and Sense in Holy Scripture (Herman Heinfetter, 1857) Dzieje 2:39 wymieniono wśród wersetów, w których „pominięcie rodzajnika przed Κυριος [Kýrios] (...) wyraźnie wskazuje, że to określenie odnosi się do Wszechmocnego Boga”.

• W dziele The Anchor Yale Bible (Joseph A. Fitzmyer, t. 31, 1998) w komentarzu do Dziejów 1:24 wymieniono Dzieje 2:39 wśród wersetów, w których Łukasz używa tytułu Kýrios „jako odpowiednika Jahwe ze ST [Starego Testamentu]” (zob. wyjaśnienie do Dziejów 1:24).

• W przekładzie Complete Jewish Bible (David H. Stern, 1998) w tym wersecie użyto słowa „ADONAI” („ADONAJ”) zapisanego kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą. We wstępie do tej Biblii tłumacz wyjaśnił: „Słowo ‚ADONAJ’ występuje (...) wszędzie tam, gdzie jako tłumacz uznałem, że ‚kurios’ [‚kýrios’] jest greckim odpowiednikiem tetragramu”.

• W dziele The Companion Bible (z komentarzami E. W. Bullingera, wyd. 1999) w Dziejach 2:39 w tekście głównym słowo LORD („PAN”) zapisano kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą, żeby pokazać, że w tym wystąpieniu odnosi się do Jehowy. W Dodatku 98, zatytułowanym „Imiona i tytuły Boga w Nowym Testamencie”, Dzieje 2:39 wymieniono pod nagłówkiem „PAN (...) użyte w odniesieniu do Jehowy” (s. 143).

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (J. N. Darby, 1949) przypis do Dziejów 2:21 brzmi: „‚Jehowa’; tak samo [w wersecie] 39”.

• W dziele The Scofield Reference Bible (C. I. Scofield, 1909) uwaga marginesowa do Dziejów 2:39 brzmi: „Jehowa. Joela 2.32”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 17, 18, 22-24, 32-35, 37, 40, 41, 43, 44, 46, 48, 52, 61, 65, 66, 88, 90, 95, 100-102, 105, 106, 114, 115, 117, 125, 138, 144-147, 154, 163-167, 172, 181, 185-187, 201, 202, 223, 236, 243, 244, 271, 273, 275, 293, 306, 310, 323, 324}

DZIEJE 2:47 „Jehowa sprawiał, że codziennie przyłączali się do nich inni wchodzący na drogę wybawienia”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach w tym wersecie występuje określenie ho Kýrios („Pan”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W 2 rozdziale Dziejów Apostolskich słowo Kýrios pojawia się osiem razy. W dwóch miejscach wyraźnie odnosi się do Jezusa, dlatego zostało oddane jako „Pan” (Dzieje 2:34b, 36). Z pozostałych sześciu miejsc cztery to cytaty z Pism Hebrajskich (Dzieje 2:20, 21, 25, 34a), gdzie w tekście hebrajskim występuje imię Boże, dlatego słowo Kýrios zostało oddane jako „Jehowa”. Kolejne wystąpienie (Dzieje 2:39) to wyraźne nawiązanie do słów z Joela 2:32, gdzie imienia Bożego użyto trzy razy. A w Dziejach 2:47 to kontekst wskazuje, że słowo Kýrios odnosi się do Boga. Poza tym myśl o „wchodzących na drogę wybawienia” przypomina wypowiedź z Joela 2:32, której pierwszą część Piotr cytuje w Dziejach 2:21. Dlatego w Dziejach 2:47 ze względu na kontekst, treść Pism Hebrajskich, jak również dla ujednoznacznienia terminu Kýrios użyto imienia Bożego (zob. wyjaśnienie do Dziejów 2:39).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 2:47 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Companion Bible (z komentarzami E. W. Bullingera, wyd. 1999), w Dodatku 98, zatytułowanym „Imiona i tytuły Boga w Nowym Testamencie”, Dzieje 2:47 wymieniono pod nagłówkiem „PAN (...) użyte w odniesieniu do Jehowy” (s. 143).

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 31-33, 37, 41, 44, 48, 65, 94, 99-102, 115, 125, 144-147, 167, 172, 187, 201, 202, 250, 263, 265, 271, 310}

DZIEJE 3:19 „za sprawą Jehowy nastaną czasy wytchnienia”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu wyrażenie, które dosłownie znaczy „od oblicza Pana”. Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. Użyte w tym wersecie greckie słowo Kýrios („Pan”) pojawia się też w Dziejach 3:22 w cytacie z Powtórzonego Prawa 18:15, gdzie w tekście hebrajskim występuje tetragram (zob. komentarz do Dziejów 3:22). W Dziejach 3:17-22 Piotr wyjaśnia, że Żydzi, którzy z niewiedzy odrzucili Jezusa, ale okazali skruchę, mogą liczyć na przebaczenie Boga. A zatem kontekst omawianego wersetu wskazuje, że określenie „Pan” nie odnosi się tu do Jezusa, tylko do Jehowy Boga. W Pismach Hebrajskich wyrażenie „oblicze [lub „twarz”] Jehowy” jest połączeniem hebrajskiego słowa oznaczającego „oblicze; twarz” oraz tetragramu (Liczb 32:20, 21; 1 Królów 13:6, przyp.; Psalm 34:16). Chociaż dostępne kopie Septuaginty zawierają w tych wersetach słowo Kýrios, to badania manuskryptów potwierdzają, że wczesne kopie zawierały imię Boże. Tak więc zarówno kontekst Dziejów 3:19, jak i to, że omawiane wyrażenie pochodzi z Pism Hebrajskich, prowadzą do wniosku, że wyraz Kýrios zastępuje tutaj imię Boże.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Interpretation of the Acts of the Apostles (R. C. H. Lenski, 1934, s. 141) na temat tego wersetu powiedziano: „Pory orzeźwienia czy ochłody od Pana (Jahwe)”.

• W dziele The Anchor Yale Bible (Joseph A. Fitzmyer, t. 31, 1998) na temat tego wyrażenia z Dziejów 3:19 tak powiedziano w komentarzu do Dziejów 3:20: „Słowo Kyrios zostało użyte w odniesieniu do Jahwe, Boga ST [Starego Testamentu], podobnie jak w [Dziejach] 2:39; Łukasza 1:16, 32, 68; 4:12; 10:27; 20:37”.

• W dziele The Companion Bible (z komentarzami E. W. Bullingera, wyd. 1999) w Dziejach 3:19 w tekście głównym słowo LORD (PAN) zapisano kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą, żeby pokazać, że w tym wystąpieniu odnosi się do Jehowy.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{14-18, 22, 23, 28-32, 34, 35, 38, 40, 41, 43, 44, 46, 47, 52, 65, 88, 93, 95, 96, 100-102, 105, 106, 114, 115, 138, 144-147, 154, 167, 172, 186, 187, 201, 202, 250, 265, 271, 273, 275, 295, 306, 310, 323, 324}

DZIEJE 4:29 „Jehowo, zwróć uwagę na ich groźby”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu słowo Kýrios („Pan”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. Słowa tego wersetu to część modlitwy skierowanej do „Wszechwładnego Pana” (Dzieje 4:24b). Tytuł ten jest tłumaczeniem greckiego słowa despòtes i występuje też w modlitwie zapisanej w Łukasza 2:29, gdzie został użyty w odniesieniu do Boga. Z kolei o Jezusie w omawianej modlitwie z Dziejów 4:24b-30 powiedziano: „Twój święty sługa”. To wskazuje, że słowo Kýrios nie odnosi się tu do Jezusa, tylko do Jehowy Boga. Uczniowie, modląc się do Wszechwładnego Pana, zacytowali Psalm 2:1, 2, gdzie występuje imię Boże (zob. komentarz do Dziejów 4:26). Poza tym prośba uczniów, żeby Jehowa ‛zwrócił uwagę na groźby’ Sanhedrynu, przypomina słowa modlitw zapisanych w Pismach Hebrajskich, np. w 2 Królów 19:16, 19 i Izajasza 37:17, 20, gdzie także występuje imię Boże (zob. wyjaśnienie do Dziejów 1:24).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Expositor’s Greek Testament (W. Robertson Nicoll, t. II, 2002, s. 68) do Dziejów 1:24 podano taki komentarz: „Prawdą jest, że w (...) [Dziejach 4:29] słowo Κύριος [Kýrios] zostało użyte w modlitwie wyraźnie skierowanej do Pana Jehowy”.

• W dziele The Anchor Yale Bible (Joseph A. Fitzmyer, t. 31, 1998) na temat Dziejów 4:29 powiedziano: „Porównaj 2 Król. 19:19. Chrześcijanie proszą Boga, żeby zwrócił uwagę na groźby Sanhedrynu skierowane przeciwko Piotrowi i Janowi, a tym samym przeciwko nim wszystkim. Błagają Go, żeby zajął się tymi groźbami”. W tekście hebrajskim 2 Królów 19:19 pojawia się imię Boże.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 4:29 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 29-36, 40, 41, 43, 46, 61, 65, 66, 88, 93, 100-102, 114, 115, 132, 145-147, 222, 237, 250, 265, 271, 275, 283, 295, 306, 310, 323, 324}

DZIEJE 5:9 „ducha Jehowy”

POWODY: Większość greckich manuskryptów wspomina w tym miejscu o „duchu Pana” (gr. to pneúma Kyríou), ale istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. To samo wyrażenie występuje w Łukasza 4:18 jako część cytatu z Izajasza 61:1, gdzie w oryginalnym tekście Pism Hebrajskich razem ze słowem „duch” użyto tetragramu (zob. komentarz do Łukasza 4:18). Wyrażenie „duch Jehowy” występuje wiele razy w Pismach Hebrajskich (m.in. w: Sędziów 3:10; 6:34; 11:29; 13:25; 14:6; 15:14; 1 Samuela 10:6; 16:13; 2 Samuela 23:2; 1 Królów 18:12; 2 Królów 2:16; 2 Kronik 20:14; Izajasza 11:2; 40:13; 63:14; Ezechiela 11:5; Micheasza 2:7; 3:8). W Pismach Hebrajskich połączenie słów oznaczających „duch” i „Pan” pojawia się tylko raz, ale nawet w tym wypadku występuje razem z tetragramem: „Wszechwładny Pan, Jehowa, dał mi swojego ducha” (Izajasza 61:1). Warto też zauważyć, że w omawianym wersecie (Dzieje 5:9) przed słowem Kýrios („Pan”) nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien tam być. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. A zatem treść Pism Hebrajskich oraz zaskakujący brak rodzajnika wskazują, że wyraz Kýrios zastępuje tu imię Boże.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Anchor Yale Bible (Joseph A. Fitzmyer, t. 31, 1998) na temat Dziejów 5:9 powiedziano: „O wystawianiu Boga na próbę mowa już w ST [Starym Testamencie] w Wj 17:2; Lb 20:13, 24 (robili to buntowniczy Izraelici na pustyni); Ps 106:32. Łukasz używa tego samego czasownika (peirazein), którego w odniesieniu do Izraelitów użyto w Pwt 33:8 (LXX [Septuaginta]). Kyrios odnosi się do Jahwe, którego Duch został wystawiony na próbę”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 5:9 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W książce A Critical and Exegetical Commentary on the Second Epistle to the Corinthians Margaret E. Thrall tak komentuje omawiane wyrażenie, które pojawia się też w 2 Koryntian 3:17: „Jest to jedyne miejsce, w którym Paweł używa w odniesieniu do Ducha wyrażenia πνεῦμα κυρίου [pneúma kyríou]. Najwyraźniej nawiązuje do ST [Starego Testamentu], ponieważ πνεῦμα κυρίου często występuje w LXX [Septuagincie] jako odpowiednik wyrażenia rúach jhwh, Duch Jahwe”.

• W opracowaniu ΙΗΣΟΥΣ ΚΥΡΙΟΣ [Iesoús Kýrios] Their Usage and Sense in Holy Scripture (Herman Heinfetter, 1857) Dzieje 5:9 wymieniono wśród wersetów, w których „pominięcie rodzajnika przed Κυριος [Kýrios] (...) wyraźnie wskazuje, że to określenie odnosi się do Wszechmocnego Boga”.

• W dziele The Companion Bible (z komentarzami E. W. Bullingera, wyd. 1999) w Dziejach 5:9 w tekście głównym słowo LORD (PAN) zapisano kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą, żeby pokazać, że w tym wystąpieniu odnosi się do Jehowy. W Dodatku 98, zatytułowanym „Imiona i tytuły Boga w Nowym Testamencie”, Dzieje 5:9 wymieniono pod nagłówkiem „PAN (...) użyte w odniesieniu do Jehowy” (s. 143).

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 22-24, 29-34, 40-43, 46, 47, 52, 61, 65, 66, 88, 93-96, 100-102, 106, 114, 115, 132, 145-147, 154, 187, 201, 222, 250, 265, 271, 273, 290, 293, 323, 324}

DZIEJE 5:19 „anioł Jehowy”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu wyrażenie „anioł Pana”, ale istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. To określenie wiele razy występuje w Pismach Hebrajskich — po raz pierwszy w Rodzaju 16:7 — jako połączenie hebrajskiego słowa oznaczającego „anioł” i tetragramu. We wszystkich tych miejscach we wczesnych kopiach Septuaginty po greckim słowie ággelos („anioł; posłaniec”) występuje imię Boże zapisane po hebrajsku. Właśnie tak oddano to określenie w Zachariasza 3:5, 6 w kopii Septuaginty znalezionej w grocie w Nachal Chewer na Pustyni Judzkiej (Izrael). Jest ona datowana na okres między 50 r. p.n.e. a 50 r. n.e. Warto zauważyć, że w późniejszych kopiach Septuaginty w tym i wielu innych wersetach imię Boże zastąpiono słowem Kýrios („Pan”), ale nie poprzedzono go rodzajnikiem, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki powinien się tam znajdować. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. Tak więc ze względu na treść Pism Hebrajskich oraz brak rodzajnika w Dziejach 5:19 użyto imienia Bożego. W pewnej liczbie innych przekładów Biblii też zachowano w tym miejscu imię Boże.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Interpretation of Luke’s Gospel (ss. 128, 129) R .C. H. Lenski, mając na uwadze wyrażenie „anioł Pana”, tak skomentował Łukasza 2:9: „Κύριος [Kýrios] jest greckim odpowiednikiem Jahwe i kiedy występuje w dopełniaczu razem z rzeczownikami niepoprzedzonymi rodzajnikami, tworzy z nimi jedno pojęcie: ‚anioł-Jehowy’, ‚chwała-Jehowy’. (...) To anioł Jehowy pojawił się przed nimi jak błyskawica”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, s. 329) Dzieje 5:19; 8:26; 12:7, 23 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w NT [Nowym Testamencie] w odniesieniu do Jahwe/​Boga”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 22-24, 28-35, 41, 43, 46, 47, 52, 61, 65, 66, 88, 93-95, 100-104, 106, 114, 115, 117, 128, 132, 138, 144-147, 154, 164, 165, 187, 201, 202, 237, 250, 265, 271, 273, 290, 310, 322-324}

DZIEJE 7:31 „głos Jehowy”

POWODY: W większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu wyrażenie foné Kyríou („głos Pana”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. Ta część przemówienia Szczepana (Dzieje 7:30-34) nawiązuje do relacji z Wyjścia 3:2-10. Z relacji tej wyraźnie wynika, że to Jehowa przemówił do Mojżesza za pośrednictwem swojego anioła. Zgodnie z Wyjścia 3:6 skierował do niego słowa zacytowane w Dziejach 7:32. W Pismach Hebrajskich wyrażenie „głos Jehowy” występuje wiele razy i jest połączeniem hebrajskiego słowa oznaczającego „głos” oraz tetragramu (m.in. w: Rodzaju 3:8; Powtórzonego Prawa 5:25; 13:18, przyp.; 18:16; 26:14, NŚ, 1997; 27:10; 28:1; 28:62, NŚ, 1997; 1 Samuela 12:15; 1 Królów 20:36; Psalmie 29:3-9; Izajasza 30:31; Daniela 9:10; Zachariasza 6:15). Warto zauważyć, że w pewnej kopii Septuaginty (z kolekcji papirus Fuad 266), datowanej na I w. p.n.e., w Powtórzonego Prawa 26:14; 27:10; 28:1, 62 w tym wyrażeniu w tekście greckim pojawia się imię Boże zapisane hebrajskim pismem kwadratowym. Wyrażenie „głos Jehowy” występuje też w Psalmie 29:3 w kodeksie znanym jako Ambrosiano O 39 sup., datowanym na koniec IX w. n.e. Ten rękopis jest przechowywany w Bibliotece Ambrozjańskiej w Mediolanie. Zawiera pięć kolumn z różnymi przekładami Pism Hebrajskich na język grecki. W Psalmie 29:3 we wszystkich kolumnach w tekście greckim występuje imię Boże w formie tetragramu zapisanego hebrajskim pismem kwadratowym (). Co godne uwagi, w Dziejach 7:31 przed słowem Kýrios („Pan”) nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien tam być. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. Tak więc biorąc pod uwagę kontekst Dziejów 7:31, treść Pism Hebrajskich, tłumaczenie omawianego wyrażenia we wczesnych przekładach oraz brak rodzajnika, w tym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Anchor Yale Bible (Joseph A. Fitzmyer, t. 31, 1998) na temat Dziejów 7:31 powiedziano: „Dosł. ‚rozległ się głos Pana’. Po raz kolejny wyraz Kýrios został użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 7:31 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele Word Pictures in the New Testament (Archibald Thomas Robertson, t. III, 1930) na temat tego wersetu powiedziano: „Anioł Jehowy, o którym mowa w wersecie 30, tutaj został utożsamiony z samym Jehową”. A w komentarzu do wersetu 30 zauważono: „W Wj 3:20 tym, który mówi, jest Jehowa”.

• W dziele The Expositor’s Greek Testament (W. Robertson Nicoll, t. II, 2002, s. 191) do Dziejów 7:30 podano taki komentarz: „Możemy tylko powiedzieć, że to sam Jehowa przemawia za pośrednictwem anioła”.

• W opracowaniu ΙΗΣΟΥΣ ΚΥΡΙΟΣ [Iesoús Kýrios] Their Usage and Sense in Holy Scripture (Herman Heinfetter, 1857) Dzieje 7:31 wymieniono wśród wersetów, w których „pominięcie rodzajnika przed Κυριος [Kýrios] (...) wyraźnie wskazuje, że to określenie odnosi się do Wszechmocnego Boga”.

• W dziele The Companion Bible (z komentarzami E. W. Bullingera, wyd. 1999) w Dziejach 7:31 w tekście głównym słowo LORD (PAN) zapisano kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą, żeby pokazać, że w tym wystąpieniu odnosi się do Jehowy. W Dodatku 98, zatytułowanym „Imiona i tytuły Boga w Nowym Testamencie”, Dzieje 7:31 wymieniono pod nagłówkiem „PAN (...) użyte w odniesieniu do Jehowy” (s. 143).

• W przekładzie Complete Jewish Bible (David H. Stern, 1998) w tym wersecie użyto słowa „ADONAI” („ADONAJ”) zapisanego kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą. We wstępie do tej Biblii tłumacz wyjaśnił: „Słowo ‚ADONAJ’ występuje (...) wszędzie tam, gdzie jako tłumacz uznałem, że ‚kurios’ [‚kýrios’] jest greckim odpowiednikiem tetragramu”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (J. N. Darby, 1949) w przypisie do Dziejów 7:31 powiedziano: „W tym zdaniu nie ma rodzajnika, co sprawia, że jest o wiele bardziej dobitne. ‚Pan’ to uroczysty tytuł. Wyrażenie to zasadniczo więc oznacza ‚oświadczył Jehowa’”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{11, 12, 14-18, 22-24, 28-36, 38, 40-44, 46, 47, 52, 61, 65, 66, 80, 88-90, 93-96, 100-103, 105, 106, 114, 115, 117, 125, 130, 132, 144, 146, 152, 154, 160, 167, 172, 181, 185-187, 199, 201, 217, 222, 243, 244, 246, 250, 265, 268, 271, 273, 275-277, 283, 290, 293, 295-297, 306, 310, 323, 324}

DZIEJE 7:33 „Jehowa powiedział do niego”

POWODY: W większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu słowo ho Kýrios („Pan”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. Wypowiedź Szczepana zapisana w Dziejach 7:30-34 nawiązuje do Wyjścia 3:2-10, skąd wyraźnie wynika, że to Jehowa mówił za pośrednictwem swojego anioła. Chociaż większa część wypowiedzi Szczepana z Dziejów 7:33 jest cytatem z Wyjścia 3:5, to słowa, którymi wprowadził ten cytat, odpowiadają słowom wstępnym z Wyjścia 3:7, gdzie tekst hebrajski dosłownie brzmi: „I Jehowa powiedział”. Tak więc kontekst Dziejów 7:33, treść Pism Hebrajskich, jak również niejednoznaczność terminu Kýrios wyraźnie przemawiają za tym, że Kýrios zastępuje tutaj imię Boże.

DODATKOWE ARGUMENTY: Zob. wyjaśnienie do Dziejów 7:31.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 7:33 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• Nowa Biblia króla Jakuba (I wyd. w 1979 r.) w tekście głównym Dziejów 7:33 zawiera określenie „LORD” („PAN”) zapisane kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą. We wstępie do tego wydania wyjaśniono: „W Biblii króla Jakuba w Starym Testamencie imię przymierza, imię Boga, było zwykle tłumaczone z hebrajskiego na ‚LORD’ [‚PAN’] (jak tu pokazano, zapisane kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą). Ta tradycja zostaje podtrzymana. W obecnym wydaniu za każdym razem, gdy w Nowym Testamencie imię przymierza pojawia się w cytacie ze Starego Testamentu, jest tak samo wyróżnione”.

• Przekład NLT Study Bible (wyd. II, 2008) w tekście głównym Dziejów 7:33 zawiera określenie „LORD” („PAN”) zapisane kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą. We „Wprowadzeniu do New Living Translation” podano takie wyjaśnienie: „Greckie słowo kurios [kýrios] konsekwentnie tłumaczymy na ‚Pan’. (...) Wyjątkowo piszemy ‚PAN’ w bezpośrednich cytatach ze Starego Testamentu — w miejscach, gdzie słowo to zapisano tam kapitalikami”. W tym wprowadzeniu dodano też: „Zazwyczaj tetragram (JHWH) konsekwentnie tłumaczymy na ‚PAN’ zapisane kapitalikami, co jest częstą praktyką w wersjach anglojęzycznych”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{11, 12, 14-18, 22, 23, 27-36, 38, 40-44, 46, 47, 52, 61, 65, 66, 80, 88, 93-95, 100-102, 105, 106, 114, 115, 117, 130, 132, 144, 146, 152, 154, 160, 164-167, 172, 181, 185-187, 199, 201, 217, 222, 243, 244, 246, 250, 265, 271, 273, 275-277, 283, 290, 293, 295-297, 300, 306, 323, 324}

DZIEJE 7:60 „Jehowo, nie rozliczaj ich z tego grzechu”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu słowo Kýrios („Pan”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. To, co mówi tu Szczepan, przypomina słowa z Łukasza 23:34, którymi Jezus zwrócił się do swojego Ojca, Jehowy: „Ojcze, wybacz im, bo nie wiedzą, co robią”. W przemówieniu Szczepana zanotowanym w Dziejach 7:2-53 słowo Kýrios występuje trzy razy. Za każdym razem jest to cytat z Pism Hebrajskich albo nawiązanie do nich i wyraźnie odnosi się do Boga (zob. wyjaśnienia do Dziejów 7:31, 33 i komentarz do Dziejów 7:49). Wielu tłumaczy i komentatorów biblijnych zgadza się z tym, że w tych trzech miejscach słowo Kýrios odnosi się do Jehowy. Potem pojawia się ono w Dziejach 7:59, ale tam Szczepan mówi konkretnie: „Panie Jezusie”. Nie znaczy to jednak — jak twierdzą niektórzy — że również w następnym wersecie (Dzieje 7:60) używa słowa Kýrios w odniesieniu do Jezusa. Między słowami Szczepana z wersetu 59 i tymi z wersetu 60 jest wyraźna przerwa. Wcześniej stał. Kiedy więc padł na kolana, najprawdopodobniej zrobił to, by zwrócić się w modlitwie do Jehowy (por. Łukasza 22:41; Dzieje 9:40; 20:36; 21:5, gdzie padnięcie na kolana powiązano z modlitwą do Boga). Dlatego wygląda na to, że ostatnie słowa Szczepana były modlitwą do Wszechmocnego Boga, Jehowy. W Dziejach 7:56 powiedziano, że Szczepan zobaczył „otwarte niebiosa i Syna Człowieczego stojącego po prawej stronie Boga”, zrozumiałe więc, że w wersecie 59 mógł zwrócić się do Jezusa, a w wersecie 60 do Jehowy. W pewnej liczbie przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski w wersecie 60 użyto tetragramu, ale nie użyto go w wersecie 59, gdzie występuje wyrażenie „Pan Jezus”.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Expositor’s Greek Testament (W. Robertson Nicoll, t. II, 2002, s. 204) tak skomentowano całe przemówienie Szczepana: „Przemówienie to zaczyna się od zwrócenia uwagi na boski majestat Jehowy”.

• Otto Bauernfeind w opracowaniu Kommentar und Studien zur Apostelgeschichte (Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament, 22, 1980) tak napisał o użyciu w Dziejach 7:59, 60 greckiego terminu Kýrios („Pan”): „W wersecie 59 κύριος [Kýrios] to Jezus; w wersecie 60 — prawdopodobnie Bóg” (s. 120).

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{17, 18, 22, 23, 41, 46, 95, 96, 100, 101, 132, 145, 147, 310, 323, 324}

DZIEJE 8:22 „błagaj Jehowę”

POWODY: W wielu greckich manuskryptach podano, że Szymon miał błagać „Pana” (gr. tou Kyríou), a w innych — „Boga”. Jednak istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Tutaj kontekst wskazuje, że tym, którego miał błagać Szymon, był Bóg. Szymon próbował kupić coś, co było „darem Bożym” (Dzieje 8:20). Piotr mu wtedy powiedział: „Bóg widzi, że twoje serce nie jest szczere” (Dzieje 8:21). Poza tym grecki czasownik oznaczający „błagać” w Septuagincie jest używany w związku z modlitwami i gorącymi prośbami skierowanymi do Jehowy. W tekście hebrajskim w takich miejscach często występuje imię Boże (Rodzaju 25:21; Wyjścia 32:11; Liczb 21:7; Powtórzonego Prawa 3:23; 1 Królów 8:59; 13:6). W omawianym wersecie niektóre wczesne przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich zawierają słowo „Bóg” (por. też Biblię brzeską, Biblię gdańską, Współczesny przekład), a niektóre przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski — tetragram. Tak więc zarówno kontekst Dziejów 8:22, jak i treść Pism Hebrajskich prowadzą do wniosku, że określenie tou Kyríou w tym wersecie odnosi się do Boga, i można uznać, że zastępuje imię Boże (zob. wyjaśnienie do Dziejów 8:24).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) wymieniono Dzieje 8:22 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{18, 22, 23, 36, 43, 46, 48, 65, 94, 95, 100, 101, 125, 132, 146, 275, 306, 323, 324}

DZIEJE 8:24 „Błagajcie za mną Jehowę”

POWODY: W wielu greckich manuskryptach w tym miejscu jest mowa o „Panu” (gr. ton Kýrion), a w innych — o „Bogu”. Jednak istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Tutaj kontekst wskazuje, że odnosi się do Boga (zob. wyjaśnienie do Dziejów 8:22). Niektóre wczesne przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich zawierają w tym wersecie słowo „Bóg”, a niektóre przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski — tetragram. Tak więc zarówno kontekst Dziejów 8:24, jak i treść Pism Hebrajskich prowadzą do wniosku, że określenie ton Kýrion odnosi się tu do Boga i można uznać, że zastępuje imię Boże.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 8:24 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W opracowaniu ΙΗΣΟΥΣ ΚΥΡΙΟΣ [Iesoús Kýrios] Their Usage and Sense in Holy Scripture (Herman Heinfetter, 1857) do Dziejów 8:24 podano taki komentarz: „Kontekst nie potwierdza przypuszczenia, że Szymon mógł sądzić, że zgrzeszył przeciwko Jezusowi lub że miał modlić się do Jezusa (zob. w. 22) o przebaczenie tego, czego pragnął w sercu”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 22, 23, 36, 43, 46, 65, 94, 95, 100, 101, 132, 201, 237, 250, 310, 323, 324}

DZIEJE 8:25 „słowo Jehowy”

POWODY: W wielu greckich manuskryptach występuje w tym miejscu wyrażenie ton lògon tou Kyríou, czyli „słowo Pana”, a w kilku sformułowanie, które znaczy „słowo Boga”. Jednak istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. W Dziejach Apostolskich występuje też synonimiczne wyrażenie „słowo Boże”, co sugeruje, że w Dziejach 8:25 Kýrios odnosi się do Boga (Dzieje 4:31; 6:2, 7; 8:14; 11:1; 13:5, 7, 46; 17:13; 18:11). Oba wyrażenia pochodzą z Pism Hebrajskich. Jednak o wiele częściej niż „słowo Boga” pojawia się tam wyrażenie „słowo Jehowy” jako połączenie hebrajskiego terminu oznaczającego „słowo” oraz tetragramu. W tekście oryginalnym występuje w jakichś 200 wersetach (m.in. w: 2 Samuela 12:9; 24:11; 2 Królów 7:1; 20:16; 24:2; Izajasza 1:10; 2:3; 28:14; 38:4; Jeremiasza 1:4; 2:4; Ezechiela 1:3; 6:1; Ozeasza 1:1; Micheasza 1:1; Zachariasza 9:1). Jeśli chodzi o Zachariasza 9:1, w pewnej wczesnej kopii Septuaginty znalezionej w Nachal Chewer na Pustyni Judzkiej (Izrael), niedaleko Morza Martwego, po greckim wyrazie lògos („słowo”) występuje imię Boże zapisane literami starohebrajskimi (). Ten pergaminowy zwój jest datowany na okres między 50 r. p.n.e. a 50 r. n.e. W Dziejach 8:25 pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera tetragram. Tak więc biorąc pod uwagę treść Pism Hebrajskich, wspomniany manuskrypt, jak również niejednoznaczność terminu Kýrios i kontekst, w jakim się on pojawia, w omawianym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, s. 329) Dzieje 8:25 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w NT [Nowym Testamencie] w odniesieniu do Jahwe/​Boga”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 17, 18, 32, 41, 43, 46, 61, 65, 66, 95, 100, 101, 106, 114, 115, 132, 145-147, 167, 187, 201, 271, 310, 323, 324}

DZIEJE 8:26 „anioł Jehowy”

POWODY: To określenie wiele razy występuje w Pismach Hebrajskich — po raz pierwszy w Rodzaju 16:7. We wszystkich tych miejscach we wczesnych kopiach Septuaginty po greckim słowie ággelos („anioł; posłaniec”) występuje imię Boże zapisane po hebrajsku. Warto zauważyć, że w późniejszych kopiach Septuaginty w tym i wielu innych wersetach imię Boże zastąpiono słowem Kýrios („Pan”), ale nie poprzedzono go rodzajnikiem, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki powinien się tam znajdować. Ten brak rodzajnika w Dziejach 8:26 i w innych wersetach może być kolejnym argumentem przemawiającym za tym, że Kýrios zastępuje tutaj imię Boże.

DODATKOWE ARGUMENTY: Zob. wyjaśnienia do Mateusza 1:20; Łukasza 1:11 i Dziejów 5:19; 12:11.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 22-24, 28-36, 40-43, 46, 47, 61, 65, 66, 88, 90, 93, 95, 100-103, 106, 114, 115, 117, 125, 128, 132, 144-147, 187, 201, 250, 263, 265, 271, 273, 290, 310, 322-324}

DZIEJE 8:39 „duch Jehowy”

POWODY: W większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu wyrażenie pneúma Kyríou („duch Pana”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. To samo wyrażenie pojawia się w Łukasza 4:18 jako część cytatu z Izajasza 61:1, gdzie w tekście hebrajskim razem ze słowem duch występuje tetragram (zob. komentarz do Łukasza 4:18). W Pismach Hebrajskich wyrażenie „duch Jehowy” pojawia się wiele razy (m.in. w: Sędziów 3:10; 6:34; 11:29; 13:25; 14:6; 15:14; 1 Samuela 10:6; 16:13; 2 Samuela 23:2; 1 Królów 18:12; 2 Królów 2:16; 2 Kronik 20:14; Izajasza 11:2; 40:13; 63:14; Ezechiela 11:5; Micheasza 2:7; 3:8). Połączenie hebrajskich słów oznaczających „duch” i „Pan” występuje w Pismach Hebrajskich tylko raz, ale nawet w tym wypadku pojawia się razem z tetragramem: „Wszechwładny Pan, Jehowa, dał mi swojego ducha” (Izajasza 61:1). Warto też zauważyć, że w omawianym wersecie (Dzieje 8:39) przed słowem Kýrios nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien tam być. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. A zatem treść Pism Hebrajskich oraz zaskakujący brak rodzajnika wskazują, że Kýrios zastępuje tutaj imię Boże.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 8:39 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W opracowaniu ΙΗΣΟΥΣ ΚΥΡΙΟΣ [Iesoús Kýrios] Their Usage and Sense in Holy Scripture (Herman Heinfetter, 1857) Dzieje 8:39 wymieniono wśród wersetów, w których „pominięcie rodzajnika przed Κυριος [Kýrios] (...) wyraźnie wskazuje, że to określenie odnosi się do Wszechmocnego Boga” (por. też przekład Wujka, 1599).

• W dziele The Scofield Reference Bible (C. I. Scofield, 1909) uwaga marginesowa do Dziejów 8:39 brzmi: „Jehovah”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{15-18, 22-24, 28-34, 36, 40-42, 46, 47, 52, 61, 65, 66, 88, 93-96, 100-102, 106, 114, 115, 125, 128, 132, 145-147, 187, 201, 202, 222, 236, 237, 243, 250, 263, 265, 271, 273, 322-324}

DZIEJE 9:31 „bojaźni przed Jehową”

POWODY: W większości greckich manuskryptów występuje tu wyrażenie toi fòboi tou Kyríou („bojaźń przed Panem”). W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem w tym wersecie imienia Bożego. W oryginalnym tekście Pism Hebrajskich wyrażenie „bojaźń przed Jehową” pojawia się wiele razy jako połączenie hebrajskiego słowa oznaczającego „bojaźń” oraz tetragramu (m.in. w: 2 Kronik 19:7, 9; Psalmie 19:9; 111:10; Przysłów 2:5; 8:13; 9:10; 10:27; 19:23; Izajasza 11:2, 3). Nigdy jednak nie występuje tam sformułowanie „bojaźń przed Panem”. Wczesne kopie Septuaginty odwzorowywały tekst hebrajski i zawierały imię Boże, ale w późniejszych kopiach często zastępowano je słowem Kýrios. Wskazuje to, że Kýrios zaczęto uważać za substytut imienia Bożego. Co ciekawe, pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski zawiera tutaj imię Boże.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Anchor Yale Bible (Joseph A. Fitzmyer, t. 31, 1998) na temat Dziejów 9:31 powiedziano: „Do opisu kościoła chrześcijańskiego zostaje wprowadzony nowy element: znana ze ST [Starego Testamentu] idea ‚bojaźni przed Panem’ (Prz 1:7, 29; 2:5; 9:10; 19:23; Ps 19:9)”. W każdym z podanych wersetów w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15, 16, 18, 22, 32, 40-43, 65, 66, 96, 100, 101, 106, 114, 115, 132, 144-147, 172, 187, 271, 293, 306, 310, 322-324}

DZIEJE 10:33 „Jehowa nakazał ci powiedzieć”

POWODY: Większość greckich manuskryptów podaje, że ten nakaz został wydany przez „Pana” (gr. tou Kyríou), ale istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. Kontekst wskazuje, że w tym wersecie Kýrios („Pan”) odnosi się do Boga. W Dziejach 10:31 anioł mówi Korneliuszowi, że to ‛Bóg przypomniał sobie jego dary miłosierdzia’. Z kolei Piotr wyjaśnia: „Bóg mi pokazał, że żadnego człowieka nie powinienem nazywać skalanym ani nieczystym” (Dzieje 10:28). Również sam Korneliusz przyznaje: „Wszyscy (...) jesteśmy zebrani tu przed Bogiem, żeby wysłuchać wszystkiego” (Dzieje 10:33). To, że w omawianym wersecie Kýrios odnosi się do Boga, potwierdza też część greckich manuskryptów, w których w tym miejscu użyto słowa Theòs („Bóg”). Co ciekawe, niektóre przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski zawierają tutaj tetragram. Tak więc ze względu na kontekst i dla ujednoznacznienia słowa Kýrios w Dziejach 10:33 użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Anchor Yale Bible (Joseph A. Fitzmyer, t. 31, 1998) na temat Dziejów 10:33 powiedziano: „Kyrios może odnosić się do zmartwychwstałego Chrystusa, ale ponieważ te słowa padają z ust Korneliusza, który nie słyszał jeszcze chrześcijańskiego orędzia, jest bardziej prawdopodobne, że odnoszą się do Jahwe; zob. KOMENTARZE do 2:20, 36”. Komentarz do Dziejów 2:20 brzmi: „Kýrios został użyty w odniesieniu do Jahwe, tak jak w LXX [Septuagincie]”.

• W dziele The Interpretation of the Acts of the Apostles (R. C. H. Lenski, 1934, s. 417) na temat tego wersetu powiedziano: „Obecni zamierzają być posłuszni temu, co Pan (chodzi o Boga) przekaże im przez Piotra” (por. też Biblię brzeską, Biblię gdańską, Współczesny przekład).

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 10:33 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{17, 18, 23, 33, 40, 43, 48, 65, 94, 95, 100, 101, 125, 132, 145-147, 163, 167, 275, 323, 324}

DZIEJE 11:21 „ręka Jehowy”

POWODY: Wyrażenie „ręka Jehowy” często występuje w Pismach Hebrajskich, gdzie jest połączeniem hebrajskiego wyrazu oznaczającego „ręka” i tetragramu (m.in. w: Liczb 11:23; Sędziów 2:15; Rut 1:13, przyp.; 1 Samuela 7:13; 1 Królów 18:46, przyp.; Ezdrasza 7:6, przyp.; Hioba 12:9; Izajasza 19:16; 40:2; Ezechiela 1:3, przyp.). Dostępne greckie manuskrypty Dziejów Apostolskich zawierają w omawianym wersecie słowo Kýrios („Pan”), ale treść Pism Hebrajskich dostarcza ważnych argumentów przemawiających za użyciem tu imienia Bożego. Bibliści zauważyli, że w tym wersecie w tekście greckim przed słowem Kýrios brakuje rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki powinien się tam znajdować. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. Warto zauważyć, że wczesne kopie Septuaginty zawierały imię Boże, a kiedy w późniejszych kopiach zastępowano je słowem Kýrios, to w wielu miejscach również nie poprzedzono go rodzajnikiem, chociaż wymagałyby tego zasady gramatyki (tak właśnie jest w wypadku wymienionych wyżej wersetów). Ten nieoczekiwany brak rodzajnika przed słowem Kýrios jest kolejnym argumentem przemawiającym za tym, że w Dziejach 11:21 Kýrios zastępuje imię Boże. Greckie wyrażenie oddane tu jako „ręka Jehowy” występuje też w Łukasza 1:66 i Dziejach 13:11 (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6, 66).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Interpretation of the Acts of the Apostles (R. C. H. Lenski, 1934, s. 451) na temat tego wersetu powiedziano: „Spowodowała to ‚ręka Pana’; Κύριος [Kýrios] bez rodzajnika oznacza tu Jahwe, którego Łukasz odróżnia od Κύριος [Kýrios] z rodzajnikiem, występującego w tekście wcześniej i później”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, s. 329) Dzieje 11:21 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w NT [Nowym Testamencie] w odniesieniu do Jahwe/​Boga”.

• W dziele A Translator’s Handbook on the Acts of the Apostles (Barclay M. Newman i Eugene A. Nida, United Bible Societies, 1972) do Dziejów 11:21 podano taki komentarz: „Wyrażenie moc Pana jest tłumaczeniem starotestamentowego wyrażenia ‚ręka Pana’ i prawdopodobnie odnosi się raczej do Boga Ojca niż do Jezusa. Natomiast w sformułowaniu nawrócili się do Pana słowo ‚Pan’ oznacza Jezusa”.

• W opracowaniu ΙΗΣΟΥΣ ΚΥΡΙΟΣ [Iesoús Kýrios] Their Usage and Sense in Holy Scripture (Herman Heinfetter, 1857) Dzieje 11:21 wymieniono wśród wersetów, w których „pominięcie rodzajnika przed Κυριος [Kýrios] (...) wyraźnie wskazuje, że to określenie odnosi się do Wszechmocnego Boga”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 22, 23, 28, 29, 32, 34, 41, 47, 65, 93, 95, 96, 100-102, 106, 115, 132, 146, 187, 201, 310, 322-324}

DZIEJE 12:7 „anioł Jehowy”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu wyrażenie ággelos Kýriou („anioł Pana”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. Określenie „anioł Jehowy” wiele razy występuje w Pismach Hebrajskich — po raz pierwszy w Rodzaju 16:7 — jako połączenie hebrajskiego słowa oznaczającego „anioł” oraz tetragramu. We wszystkich tych miejscach we wczesnych kopiach Septuaginty po greckim słowie ággelos („anioł; posłaniec”) występuje imię Boże zapisane po hebrajsku. Właśnie tak oddano to określenie w Zachariasza 3:5, 6 w pewnej kopii Septuaginty znalezionej w grocie w Nachal Chewer na Pustyni Judzkiej (Izrael). Ten manuskrypt jest datowany na okres między 50 r. p.n.e. a 50 r. n.e. Warto zauważyć, że w późniejszych kopiach greckiej Septuaginty w tym i wielu innych wersetach imię Boże zastąpiono słowem Kýrios („Pan”), ale nie poprzedzono go rodzajnikiem, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki powinien się tam znajdować. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. Co ciekawe, w Dziejach 12:7 pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski zawiera tetragram. Tak więc biorąc pod uwagę treść Pism Hebrajskich i brak rodzajnika, w omawianym wersecie użyto imienia Bożego. Pewna liczba innych przekładów Biblii też zawiera tu imię Boże (zob. poniżej).

DODATKOWE ARGUMENTY: Zob. wyjaśnienia do Mateusza 1:20; Łukasza 1:11 i Dziejów 5:19; 12:11.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 22-24, 28-34, 36, 41-43, 47, 61, 65, 66, 88, 90, 93, 95, 100-102, 104, 106, 114, 115, 117, 125, 128, 132, 139, 144-147, 185, 187, 201, 202, 250, 265, 271, 273, 290, 306, 310, 322-324}

DZIEJE 12:11 „Jehowa posłał swojego anioła”

POWODY: W większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu słowo Kýrios („Pan”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. Po pierwsze, jak wynika z wyjaśnienia do Dziejów 12:7, słusznie można uznać, że tam słowo Kýrios zastępuje imię Boże. Skoro więc w Dziejach 12:11 Kýrios pojawia się w tym samym kontekście i opisuje to samo wydarzenie, logiczne jest, że też zastępuje imię własne Boga. Po drugie, sformułowanie „posłał swojego anioła” przywodzi na myśl relacje z Pism Hebrajskich mówiące o tym, jak Jehowa ratował swoich sług. Na przykład w Daniela 3:28; 6:22 o Bogu powiedziano, że „posłał anioła” (lub „posłał swojego anioła”), żeby uratować Daniela i jego towarzyszy (por. Psalm 34:7). Po trzecie, w części wczesnych wiarygodnych greckich manuskryptów w Dziejach 12:11 przed słowem Kýrios nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien tam być. To dodatkowy argument przemawiający za tym, że w tym wersecie Kýrios zastępuje imię Boże. Poza tym pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera tu imię Boże. Dlatego biorąc pod uwagę kontekst, treść Pism Hebrajskich, jak również niejednoznaczność terminu Kýrios, w omawianym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Interpretation of the Acts of the Apostles (R. C. H. Lenski, 1934, s. 475) na temat tego wersetu powiedziano: „W rzeczywistości to Κύριος [Kýrios] (Jahwe) posłał swojego anioła”.

• W dziele The Expositor’s Greek Testament (W. Robertson Nicoll, t. II, 2002, s. 275) do Dziejów 12:11 podano taki komentarz: „Κύριος [Kýrios], zob. komentarze krytyczne, jeśli bez rodzajnika (...) Bóg, Jehowa”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 12:11 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W opracowaniu ΙΗΣΟΥΣ ΚΥΡΙΟΣ [Iesoús Kýrios] Their Usage and Sense in Holy Scripture (Herman Heinfetter, 1857) Dzieje 12:11 wymieniono wśród wersetów, w których „pominięcie rodzajnika przed Κυριος [Kýrios] (...) wyraźnie wskazuje, że to określenie odnosi się do Wszechmocnego Boga”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15, 16, 18, 23, 28-34, 36, 41, 42, 47, 61, 65, 66, 88, 93, 95, 96, 100-102, 106, 115, 132, 139, 144-147, 187, 201, 202, 250, 265, 271, 306, 310, 323, 324}

DZIEJE 12:17 „Jehowa wyprowadził go z więzienia”

POWODY: W większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu określenie ho Kýrios („Pan”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. Jak wynika z wyjaśnienia do Dziejów 12:7, słusznie można uznać, że tam słowo Kýrios zastępuje imię Boże. Skoro więc w Dziejach 12:17 Kýrios pojawia się w tym samym kontekście i opisuje to samo wydarzenie, logiczne jest, że też zastępuje imię własne Boga. Niektóre przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski również zawierają tu imię Boże. Dlatego biorąc pod uwagę kontekst, treść Pism Hebrajskich, jak również niejednoznaczność terminu Kýrios, w omawianym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 12:17 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 28-32, 41, 65, 93, 100-102, 106, 115, 132, 144-147, 187, 201, 310}

DZIEJE 12:23 „anioł Jehowy”

POWODY: To określenie wiele razy występuje w Pismach Hebrajskich — po raz pierwszy w Rodzaju 16:7. We wszystkich tych miejscach we wczesnych kopiach Septuaginty po greckim słowie ággelos („anioł; posłaniec”) występuje imię Boże zapisane po hebrajsku. Warto zauważyć, że w późniejszych kopiach Septuaginty w tym i wielu innych wersetach imię Boże zastąpiono słowem Kýrios, ale nie poprzedzono go rodzajnikiem, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki powinien się tam znajdować. Brak rodzajnika w tym i w innych miejscach również może przemawiać za tym, że Kýrios zastępuje tutaj imię Boże.

DODATKOWE ARGUMENTY: Zob. wyjaśnienia do Mateusza 1:20 i Łukasza 1:11.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 22-24, 28-36, 41-43, 47, 48, 65, 66, 88, 90, 93, 95, 96, 100-102, 104, 106, 114, 115, 117, 125, 128, 132, 138, 144-147, 163, 167, 187, 201, 250, 265, 271, 273, 275, 293, 310, 322-324}

DZIEJE 12:24 „słowo Jehowy”

POWODY: Niektóre wczesne manuskrypty i tłumaczenia zawierają w tym miejscu wyrażenie „słowo Pana”, a inne „słowo Boga”, ale istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. Oba wyrażenia pochodzą z Pism Hebrajskich. Jednak o wiele częściej niż „słowo Boga” pojawia się tam wyrażenie „słowo Jehowy” jako połączenie hebrajskiego terminu oznaczającego „słowo” oraz tetragramu. W tekście oryginalnym występuje w jakichś 200 wersetach (m.in. w: 2 Samuela 12:9; 24:11; 2 Królów 7:1; 20:16; 24:2; Izajasza 1:10; 2:3; 28:14; 38:4; Jeremiasza 1:4; 2:4; Ezechiela 1:3; 6:1; Ozeasza 1:1; Micheasza 1:1; Zachariasza 9:1). Jeśli chodzi o Zachariasza 9:1, w pewnej wczesnej kopii Septuaginty znalezionej w Nachal Chewer na Pustyni Judzkiej (Izrael), niedaleko Morza Martwego, po greckim wyrazie lògos („słowo”) występuje imię Boże zapisane literami starohebrajskimi (). Ten pergaminowy zwój jest datowany na okres między 50 r. p.n.e. a 50 r. n.e. W Dziejach 12:24 pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera tetragram. Tak więc biorąc pod uwagę treść Pism Hebrajskich, wspomniany manuskrypt, jak również niejednoznaczność terminu Kýrios i kontekst, w jakim się on pojawia, w omawianym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, s. 329) Dzieje 12:24 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w NT [Nowym Testamencie] w odniesieniu do Jahwe/​Boga”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 23, 32, 33, 37, 48, 65, 94, 100, 101, 115, 125, 132, 144, 146, 163, 310}

DZIEJE 13:2 „pełnili służbę dla Jehowy”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach wspomniano w tym miejscu o służbie „dla Pana” (gr. toi Kyríoi), ale istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich w zależności od kontekstu słowo Kýrios („Pan”) może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Jeśli chodzi o greckie słowo leitourgéo, w tym wersecie oddane jako „pełnili służbę”, trzeba wziąć pod uwagę Pisma Hebrajskie. W Septuagincie pojawia się ono w opisach służby pełnionej przez kapłanów i Lewitów w przybytku i świątyni (Wyjścia 28:35; Liczb 8:22; 1 Królów 8:11) — często w tłumaczeniu fragmentów, w których tekst hebrajski zawiera imię Boże. Na przykład w 2 Kronik 13:10 leitourgéo występuje jako odpowiednik hebrajskiego sformułowania przetłumaczonego na „pełnią służbę dla Jehowy”. W 2 Kronik 35:3 to samo greckie słowo jest odpowiednikiem hebrajskiego sformułowania oddanego jako „służcie Jehowie” (zob. też 1 Samuela 2:11; 3:1; Ezechiela 45:4; Joela 2:17). Warto zauważyć, że w pewnej kopii Septuaginty (z kolekcji papirus Fuad 266), datowanej na I w. p.n.e., w Powtórzonego Prawa 18:5 ten hebrajski zwrot oddano jako „żeby pełnili służbę w imieniu Jehowy”. Tekst grecki zawiera w tym miejscu imię Boże zapisane hebrajskim pismem kwadratowym. Tak więc ze względu na treść Pism Hebrajskich, tłumaczenie omawianego sformułowania we wczesnych przekładach, jak również dla ujednoznacznienia terminu Kýrios w Dziejach 13:2 użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 13:2 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W książce Did the First Christians Worship Jesus? (James D. G. Dunn, 2010) na temat tego wersetu powiedziano: „Czy wspomniany tu ‚Pan’ to Jezus (jak to często jest w Dziejach Apostolskich)? Czy też Łukasz mówi tu o pełnieniu służby dla Pana Boga? Trudno rozstrzygnąć, chociaż — podobnie jak w innych miejscach Dziejów Apostolskich, gdzie ‚Pan’ = Bóg — wpływ Starego Testamentu sugeruje, że Łukasz miał tu na myśli służbę dla Boga”.

• W dziele The Acts of the Apostles​—A Commentary (Ernst Haenchen, 1971) na temat tego zwrotu powiedziano: „‚Pełnili służbę dla Pana’ — Łukasz zapożyczył ten szczególnie podniosły zwrot z LXX [Septuaginty], przede wszystkim mając na myśli modlitwę”. W przypisie do tego komentarza wymieniono następujące wersety: „II Kron. 5.14, 13.10 i 35.3; (...) Joela 1.13 i 2.17; Ezech. 40.46, 44.16 i 45.4; Dan. 7.10”.

• W dziele The Anchor Yale Bible (Joseph A. Fitzmyer, t. 31, 1998) na temat tego zwrotu z Dziejów 13:2 powiedziano: „Ponownie wyraz Kyrios został użyty w odniesieniu do Boga Izraela, a nie do zmartwychwstałego Jezusa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 22, 23, 32, 34, 41, 43, 65, 95, 100, 101, 106, 115, 125, 132, 145-147, 201, 219, 250, 310, 322-324}

DZIEJE 13:10 „słusznych dróg Jehowy”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu słowo Kýrios („Pan”). Istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. Bibliści zauważyli, że odpowiedź Pawła skierowana do Bar-Jezusa, Żyda, który uprawiał czary (zanotowana w wersetach 10 i 11) zawiera sformułowania pochodzące z Pism Hebrajskich. Na przykład w Septuagincie grecki zwrot oddany w wersecie 10 jako „wypaczać (...) drogi” pojawia się w Przysłów 10:9 („wykrzywia swoje drogi”), a wyrażenie oddane jako „słuszne drogi Jehowy” występuje w Ozeasza 14:9. W tym ostatnim wersecie tekst hebrajski też zawiera imię Boże („drogi Jehowy są sprawiedliwe”). Bibliści zauważyli również, że w Dziejach 13:10 pewna liczba wiarygodnych greckich manuskryptów przed słowem Kýrios nie zawiera rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien się tam znajdować. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. Poza tym w następnym wersecie (Dzieje 13:11) Kýrios pojawia się w sformułowaniu, które pochodzi z Pism Hebrajskich (oddanym jako „Jehowa wyciąga [...] rękę”), można więc uznać, że zastępuje imię Boże. Co ciekawe, w Dziejach 13:10 pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski również zawiera imię Boże. Tak więc biorąc pod uwagę kontekst tego wersetu (słowa skierowane do Żyda) i treść Pism Hebrajskich, użyto tu imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele Kritisch exegetischen Handbuch über die Apostel-geschichte (Heinrich August Wilhelm Meyer, 1835) na temat Dziejów 13:10 powiedziano: „Κυρίου [Kyríou, forma słowa Kýrios] nie odnosi się do Chrystusa, tylko do Boga, któremu syn diabła się przeciwstawia; potwierdza to w. 11”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, s. 329) Dzieje 13:10 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w NT [Nowym Testamencie] w odniesieniu do Jahwe/​Boga”.

• W przekładzie The NET Bible, New English Translation (1996) do wyrażenia „drogi Pana” w Dziejach 13:10 zamieszczono taki komentarz: „Ta nagana przypomina wypowiedzi proroków ze ST [Starego Testamentu]: Jer 5:27; Rdz 32:11; Prz 10:7; Oz 14:9. (...) Retoryczne pytanie na końcu w. 10 („Czy nie przestaniesz…?”) pokazuje, jak bardzo [Elimas] sprzeciwiał się drodze Boga”.

• W dziele The Anchor Yale Bible (Joseph A. Fitzmyer, t. 31, 1998) do Dziejów 13:10 podano taki komentarz: „Kyrios: Bóg lub zmartwychwstały Chrystus; prawdopodobnie ten pierwszy, jak w w. 11”.

• W opracowaniu ΙΗΣΟΥΣ ΚΥΡΙΟΣ [Iesoús Kýrios] Their Usage and Sense in Holy Scripture (Herman Heinfetter, 1857) Dzieje 13:10 wymieniono wśród wersetów, w których „pominięcie rodzajnika przed Κυριος [Kýrios] (...) wyraźnie wskazuje, że to określenie odnosi się do Wszechmocnego Boga”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (J. N. Darby, 1949) w przypisie do wyrażenia „słuszne drogi Pana” w Dziejach 13:10 powiedziano: „Możliwe też ‚Jehowy’”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 22, 23, 28-34, 42, 43, 47, 65, 66, 93-96, 100-102, 106, 114, 115, 132, 144-147, 154, 163, 167, 172, 187, 201, 250, 273, 293, 310, 323, 324}

DZIEJE 13:11 „Jehowa wyciąga (...) rękę”

POWODY: Dostępne greckie manuskrypty zawierają w tym miejscu słowo Kýrios („Pan”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Pismach Hebrajskich często występuje wyrażenie oddawane jako „ręka Jehowy”, będące połączeniem hebrajskiego słowa oznaczającego „ręka” i tetragramu (m.in. w: Liczb 11:23; Sędziów 2:15; Rut 1:13, przyp.; 1 Samuela 7:13; 1 Królów 18:46, przyp.; Ezdrasza 7:6, przyp.; Hioba 12:9; Izajasza 19:16; 40:2; Ezechiela 1:3, przyp.). Tak więc ze względu na to, że sformułowanie z Dziejów 13:11 — oddane jako „Jehowa wyciąga (...) rękę” — pochodzi z Pism Hebrajskich, słusznie użyto w tym wersecie imienia Bożego. Poza tym bibliści zauważyli, że przed słowem Kýrios nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien tam być. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. Co godne uwagi, najwcześniejsze kopie Septuaginty zawierały imię Boże, a kiedy w późniejszych kopiach zastępowano je słowem Kýrios, to w wielu miejscach również nie poprzedzono go rodzajnikiem, chociaż wymagałyby tego zasady gramatyki (tak właśnie jest w wypadku wymienionych wyżej wersetów). Ten nieoczekiwany brak rodzajnika przed słowem Kýrios jest kolejnym argumentem przemawiającym za tym, że w Dziejach 13:11 zastępuje ono imię Boże. Greckie wyrażenie oddawane jako „ręka Jehowy” pojawia się też w Łukasza 1:66 i w Dziejach 11:21.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu ΙΗΣΟΥΣ ΚΥΡΙΟΣ [Iesoús Kýrios] Their Usage and Sense in Holy Scripture (Herman Heinfetter, 1857) Dzieje 13:11 wymieniono wśród wersetów, w których „pominięcie rodzajnika przed Κυριος [Kýrios] (...) wyraźnie wskazuje, że to określenie odnosi się do Wszechmocnego Boga”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 13:11 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (J. N. Darby, 1949) w przypisie do wyrażenia „ręka Pana” w Dziejach 13:11 powiedziano: „Możliwe też ‚Jehowy’”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 22-24, 28-34, 36, 42, 43, 47, 65, 66, 93-96, 100-102, 104, 114, 115, 132, 144-147, 154, 172, 187, 201, 219, 250, 273, 293, 310, 322-324}

DZIEJE 13:12 „tym, czego dowiedział się o Jehowie”

POWODY: Większość greckich manuskryptów zawiera w tym miejscu wyrażenie tei didacheí tou Kyríou („tym, czego dowiedział się o Panu” lub „nauką Pana”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. W dwóch wcześniejszych wersetach Kýrios występuje dwa razy. W obu wypadkach odnosi się do Boga i można uznać, że zastępuje imię Boże (zob. wyjaśnienia do Dziejów 13:10, 11). Sformułowanie „to, czego dowiedział się o Jehowie” lub „nauka Jehowy” jest synonimem określenia „słowo Boże” użytego w Dziejach 13:5. Werset ten mówi, że kiedy Paweł i jego współpracownicy przybyli na Cypr, „zaczęli głosić słowo Boże w synagogach żydowskich”. Prokonsul Sergiusz Paweł „bardzo chciał posłuchać słowa Bożego” (Dzieje 13:7). Nasuwa się oczywisty wniosek: słowa i czyny apostoła Pawła sprawiły, że Sergiusz Paweł był zdumiony tym, czego dowiedział się o Jehowie Bogu. Niektóre przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski w Dziejach 13:12 też zawierają imię Boże. Tak więc ze względu na kontekst i sposób użycia omawianego wyrażenia, jak również dla ujednoznacznienia terminu Kýrios w tym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 13:12 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W przekładzie Holy Bible From the Ancient Eastern Text​—George M. Lamsa’s Translation From the Aramaic of the Peshitta użyto określenia „LORD” („PAN”) zapisanego kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą, a w przypisie podano: „Dzieje 13:10, 11, 12, 49 — syryjska i aramejska forma imienia Bożego, ‚Mar-Jah’ lub ‚Mor-Jah’, dosłownie znaczy ‚Pan Jah’, (...) ‚Jahwe’, ‚JHWH’”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 29-31, 41, 43, 93, 100, 101, 106, 132, 144, 146, 187, 201, 250, 310}

DZIEJE 13:44 „słowa Jehowy”

POWODY: W wielu wczesnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu wyrażenie ton lògon tou Kyríou, czyli „słowo Pana”, a w niektórych ton lògon tou Theoú, czyli „słowo Boga”. Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. W Dziejach Apostolskich, np. w Dziejach 13:46, występuje też synonimiczne wyrażenie „słowo Boże”, co przemawia za tym, że Kýrios w wersecie 44 odnosi się do Boga (inne przykłady: Dzieje 4:31; 6:2, 7; 8:14; 11:1; 13:5, 7; 17:13; 18:11). Oba wyrażenia pochodzą z Pism Hebrajskich. Jednak o wiele częściej niż „słowo Boga” pojawia się tam wyrażenie „słowo Jehowy” jako połączenie hebrajskiego terminu oznaczającego „słowo” oraz tetragramu. W tekście oryginalnym występuje w jakichś 200 wersetach (m.in. w: 2 Samuela 12:9; 24:11; 2 Królów 7:1; 20:16; 24:2; Izajasza 1:10; 2:3; 28:14; 38:4; Jeremiasza 1:4; 2:4; Ezechiela 1:3; 6:1; Ozeasza 1:1; Micheasza 1:1; Zachariasza 9:1). Jeśli chodzi o Zachariasza 9:1, w pewnej wczesnej kopii Septuaginty znalezionej w Nachal Chewer na Pustyni Judzkiej (Izrael), niedaleko Morza Martwego, po greckim wyrazie lògos („słowo”) występuje imię Boże zapisane literami starohebrajskimi (). Ten pergaminowy zwój jest datowany na okres między 50 r. p.n.e. a 50 r. n.e. W Dziejach 13:44 niektóre przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawierają imię Boże. Tak więc biorąc pod uwagę treść Pism Hebrajskich, wspomniany manuskrypt, jak również niejednoznaczność terminu Kýrios i kontekst, w jakim się on pojawia, w omawianym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 13:44 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{17, 22, 32, 33, 37, 48, 65, 94, 100, 101, 115, 125, 146, 167, 322, 324}

DZIEJE 13:47 „Jehowa nakazał to nam”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu określenie ho Kýrios („Pan”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. Cytat, który występuje w tym wersecie, pochodzi z Izajasza 49:6, gdzie w tekście hebrajskim kontekst wyraźnie wskazuje, że to Jehowa wypowiada te słowa (Izajasza 49:5; por. Izajasza 42:6). Spełnienie tego proroctwa ma związek z działalnością, jaką miał prowadzić „sługa” Jehowy, czyli Jezus Chrystus i jego naśladowcy (Izajasza 42:1; zob. komentarz do Łukasza 2:32). Dlatego w Dziejach 13:47 Kýrios musi odnosić się do Boga. Tak więc ze względu na kontekst i na to, że omawiane sformułowanie pochodzi z Pism Hebrajskich, dla uniknięcia dwuznaczności użyto tu imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Interpretation of the Acts of the Apostles (R. C. H. Lenski, 1934, s. 551) na temat tego wersetu powiedziano: „[Żydzi] muszą najpierw rozliczyć się z wielkim ‚Ebed Jahwe’ — Sługą Jehowy, który sam mówi tu, co Jehowa mu oświadczył (...). I teraz posłańcy Jezusa postępują zgodnie z tą wolą Jehowy”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 13:47 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Acts of the Apostles Explained (Joseph Addison Alexander, wyd. trzecie, 1872) na temat tego wersetu powiedziano: „Pan, zgodnie z użyciem w Nowym Testamencie, może oznaczać Pana Jezusa Chrystusa (...) Ponieważ jednak dalsze słowa [omawianego wersetu] są skierowane do Mesjasza, można przyjąć, że Pan jest tutaj zwyczajowym tłumaczeniem słowa Jehowa”.

• W dziele Commentary on the Book of the Acts (F. F. Bruce, 1954, s. 283) na temat tego wersetu i cytatu z Izajasza 49:6 powiedziano: „Warto zauważyć, że jak wynika z kontekstu tego proroctwa (druga Pieśń Sługi), określenie ‚sługa Jehowy’ odniesiono najpierw do narodu izraelskiego (...) Ale Izrael jako całość był nieposłusznym sługą i proroctwo to szczególnie spełniło się na Mesjaszu”.

• W przekładzie Complete Jewish Bible (David H. Stern, 1998) w tym wersecie użyto słowa „ADONAI” („ADONAJ”) zapisanego kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą. We wstępie do tej Biblii tłumacz wyjaśnił: „Słowo ‚ADONAJ’ występuje (...) wszędzie tam, gdzie jako tłumacz uznałem, że ‚kurios’ [‚kýrios’] jest greckim odpowiednikiem tetragramu”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 17, 22, 23, 32, 35, 41, 43, 65, 68, 94, 100, 101, 106, 114, 115, 117, 132, 138, 144, 146, 201, 251, 256, 257, 293}

DZIEJE 13:48 „słowo Jehowy”

POWODY: W większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu wyrażenie ton lògon tou Kyríou, czyli „słowo Pana”, a w innych ton lògon tou Theoú, czyli „słowo Boga”. Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Tutaj kontekst wskazuje, że odnosi się do Boga. W poprzednim wersecie słowo Kýrios zostało użyte w odniesieniu do Tego, który dał proroczy nakaz zapisany w Izajasza 49:6, czyli do Jehowy (zob. wyjaśnienie do Dziejów 13:47). Poza tym jak wynika z wyjaśnienia do Dziejów 13:44, są jeszcze inne argumenty przemawiające za tym, żeby to wyrażenie przetłumaczyć na „słowo Jehowy”. W Dziejach 13:48 pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera tutaj tetragram.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, s. 329) Dzieje 13:48 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w NT [Nowym Testamencie] w odniesieniu do Jahwe/​Boga”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-17, 22, 23, 32, 33, 37, 41, 42, 65, 66, 94, 96, 100, 101, 106, 114, 115, 125, 132, 144, 146, 163, 167, 201, 250, 310, 323, 324}

DZIEJE 13:49 „słowo Jehowy”

POWODY: W większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu wyrażenie ho lògos tou Kyríou („słowo Pana”). Ale jak wynika z wyjaśnień do Dziejów 13:44, 48, istnieją ważne powody przemawiające za tym, żeby również w omawianym wersecie użyć imienia Bożego. Pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera tutaj tetragram.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, s. 329) Dzieje 13:49 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w NT [Nowym Testamencie] w odniesieniu do Jahwe/​Boga”.

• W przekładzie Holy Bible From the Ancient Eastern Text​—George M. Lamsa’s Translation From the Aramaic of the Peshitta użyto określenia „LORD” („PAN”) zapisanego kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą, a w przypisie podano: „Dzieje 13:10, 11, 12, 49 — syryjska i aramejska forma imienia Bożego, ‚Mar-Jah’ lub ‚Mor-Jah’, dosłownie znaczy ‚Pan Jah’, (...) ‚Jahwe’, ‚JHWH’”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 22, 23, 28-32, 41, 65, 66, 93-95, 100, 101, 106, 114, 115, 125, 132, 144, 146, 167, 201, 250, 293, 310, 323, 324}

DZIEJE 14:3 „w imieniu Jehowy”

POWODY: (Dosł. „w Panu; z powodu Pana”). W dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu słowo Kýrios („Pan”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Tutaj kontekst wskazuje, że odnosi się do Boga. W Dziejach Apostolskich wyrażenie „niezasłużona życzliwość” najczęściej ma związek z Bogiem (Dzieje 11:23; 13:43; 14:26; 20:24). W Dziejach 20:32 wspomniano o Bogu i „słowie o Jego niezasłużonej życzliwości”. A w Dziejach 15:12 wprost powiedziano, że to Bóg dokonywał „znaków i cudów” (zob. też Dzieje 2:19; 19:11). Z kontekstu Dziejów 14:3 można wywnioskować, że w tym wersecie przyimek epí („w”) wskazuje, na jakiej podstawie uczniowie Jezusa odważnie głosili. Jak wynika z dalszej części tego wersetu, Bóg potwierdzał, że naprawdę głoszą Jego słowo i że On to aprobuje i ich wspiera (por. Dzieje 4:29-31). Omawiane greckie wyrażenie pojawia się też w Septuagincie — często w wersetach, w których tekst hebrajski zawiera myśl o poleganiu na Jehowie i w których występuje tetragram (Psalm 31:6 [30:7, LXX]; Jeremiasza 17:7). Biorąc to pod uwagę, niektórzy sugerują, że w tym wyrażeniu kryje się również myśl, że uczniowie przemawiali, polegając na Jehowie. Dlatego ze względu na kontekst Dziejów 14:3, jak również na kontekst, w jakim pojawia się termin Kýrios, użyto tutaj imienia Bożego.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 23, 29-31, 41, 93-95, 100, 101, 106, 132, 146, 201, 310, 323, 324}

DZIEJE 14:23 „powierzyli ich Jehowie”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach wspomniano w tym miejscu o powierzeniu starszych „Panu” (gr. toi Kyríoi), ale istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Tutaj kontekst wskazuje, że odnosi się do Boga. W Dziejach 14:26 występuje podobne sformułowanie — „powierzyli ich niezasłużonej życzliwości Bożej”. Grecki czasownik użyty Dziejach 14:23 pojawia się też w Dziejach 20:32 w zwrocie „powierzam was Bogu”. W pewnym leksykonie tak zdefiniowano ten zwrot: „powierzyć kogoś czyjejś opiece lub oddać pod ochronę (...) [chodzi o] ochronę Bożą (...) Dz 14:23; por. 20:32”. Ten sam czasownik występuje również w Łukasza 23:46 w słowach Jezusa: „Ojcze, w Twoje ręce powierzam swojego ducha”. Te słowa Jezusa są cytatem z Psalmu 31:5, gdzie w Septuagincie (30:6, LXX) użyto tego samego greckiego wyrazu (oznaczającego „powierzyć”) i gdzie tekst hebrajski zawiera w bezpośrednim kontekście imię Boże. Myśl o powierzaniu siebie Jehowie występuje w Pismach Hebrajskich też w innych miejscach (Psalm 22:8; 37:5 i przyp.; Przysłów 16:3). Tak więc ze względu na kontekst Dziejów 14:23, treść Pism Hebrajskich, jak również dla ujednoznacznienia terminu Kýrios w tym wersecie użyto imienia Bożego. Pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera tutaj imię Boże.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15, 16, 41, 65, 100, 101, 106, 132, 163, 167, 201}

DZIEJE 15:17a „żeby pozostali z tego narodu pilnie szukali mnie, Jehowy”

POWODY: W większości greckich manuskryptów wspomniano w tym miejscu o szukaniu „Pana” (gr. ton Kýrion), ale istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. W Dziejach 15:14 Jakub wspomina, że Symeon zrelacjonował, „jak Bóg (...) zwrócił uwagę na inne narody”, a w wersecie 19 mówi o „ludziach z innych narodów, którzy się nawracają do Boga”. W Dziejach 15:17 cytuje Amosa 9:11, 12, gdzie w tekście hebrajskim raz pojawia się imię Boże — w zwrocie „oświadcza [lub „mówi”] Jehowa”. Tak więc ze względu na kontekst oraz fakt, że przytoczona wypowiedź pochodzi z Pism Hebrajskich, a także na to, w jaki sposób używa się słowa Kýrios w Septuagincie, w omawianym wersecie również w pierwszym wystąpieniu słowa Kýrios użyto imienia Bożego, chociaż w tekście hebrajskim nie ma bezpośredniego odpowiednika.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 15:17a wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele Kritisch exegetischen Handbuch über die Apostel-geschichte (Heinrich August Wilhelm Meyer, 1835) do Dziejów 15:14-17 podano taki komentarz: „Amos zapowiada, [że] (...) obce narody przyłączą się do niej [teokracji Dawida] i nawrócą się, żeby wielbić Jehowę. (...) Jehowa odrzucił swój lud; ale teraz obiecuje za pośrednictwem proroka: Wrócę i odbuduję upadły przybytek Dawidowy”.

• W dziele The Jerome Biblical Commentary (red. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer i Roland E. Murphy, 1968) na temat Dziejów 15:17 powiedziano: „To sformułowanie ze ST [Starego Testamentu] (zob. 2 Kn 6:35 [6:33]; 7:14) kryje w sobie myśl o poświęceniu się Jahwe; Amos mówił więc o narodach należących do Boga”.

• Nowa Biblia króla Jakuba (I wyd. w 1979 r.) w głównym tekście Dziejów 15:17 zawiera określenie „LORD” („PAN”) zapisane kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą. W przedmowie wyjaśniono: „W Biblii króla Jakuba w Starym Testamencie imię przymierza, imię Boga, było zwykle tłumaczone z hebrajskiego na ‚LORD’ [‚PAN’] (jak tu pokazano, zapisane kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą). Ta tradycja zostaje podtrzymana. W obecnym wydaniu za każdym razem, gdy w Nowym Testamencie imię przymierza pojawia się w cytacie ze Starego Testamentu, jest tak samo wyróżnione”.

• Przekład NLT Study Bible (wyd. II, 2008) w Dziejach 15:17 dwa razy zawiera określenie „LORD” („PAN”) zapisane kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą. We „Wprowadzeniu do New Living Translation” podano takie wyjaśnienie: „Greckie słowo kurios [kýrios] konsekwentnie tłumaczymy na ‚Pan’. (...) Wyjątkowo piszemy ‚PAN’ w bezpośrednich cytatach ze Starego Testamentu — w miejscach, gdzie słowo to zapisano tam kapitalikami”. W tym wprowadzeniu dodano też: „Zazwyczaj tetragram (JHWH) konsekwentnie tłumaczymy na ‚PAN’ zapisane kapitalikami, co jest częstą praktyką w wersjach anglojęzycznych”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{11, 12, 14-18, 22, 23, 28-31, 34, 35, 38, 41-43, 47, 59, 61, 65, 66, 88, 90, 93, 94, 96, 100-102, 104-106, 114, 115, 126, 132, 145-147, 149, 154, 164, 178, 186, 187, 201, 228, 236, 244, 250, 265, 267, 271, 273, 275, 283, 290, 293, 295-297, 300, 306, 310, 322-324}

DZIEJE 15:35 „słowo Jehowy”

POWODY: W większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu wyrażenie ton lògon tou Kýriou, czyli „słowo Pana”. Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. W Dziejach Apostolskich występuje też synonimiczne wyrażenie „słowo Boże”, co sugeruje, że w Dziejach 15:35 Kýrios odnosi się do Boga (Dzieje 4:31; 6:2, 7; 8:14; 11:1; 13:5, 7, 46; 17:13; 18:11). Oba wyrażenia pochodzą z Pism Hebrajskich. Jednak o wiele częściej niż „słowo Boga” pojawia się tam wyrażenie „słowo Jehowy” jako połączenie hebrajskiego terminu oznaczającego „słowo” oraz tetragramu. W tekście oryginalnym występuje w jakichś 200 wersetach (m.in. w: 2 Samuela 12:9; 24:11; 2 Królów 7:1; 20:16; 24:2; Izajasza 1:10; 2:3; 28:14; 38:4; Jeremiasza 1:4; 2:4; Ezechiela 1:3; 6:1; Ozeasza 1:1; Micheasza 1:1; Zachariasza 9:1). Jeśli chodzi o Zachariasza 9:1, w pewnej wczesnej kopii Septuaginty znalezionej w Nachal Chewer na Pustyni Judzkiej (Izrael), niedaleko Morza Martwego, po greckim wyrazie lògos („słowo”) występuje imię Boże zapisane literami starohebrajskimi (). Ten pergaminowy zwój jest datowany na okres między 50 r. p.n.e. a 50 r. n.e. W Dziejach 15:35 pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera tetragram. A w syryjskiej Peszitcie występuje wyrażenie „słowo Boga”. Tak więc biorąc pod uwagę treść Pism Hebrajskich, wspomniany manuskrypt, jak również niejednoznaczność terminu Kýrios i kontekst, w jakim się on pojawia, w omawianym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, s. 329) Dzieje 15:35 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w NT [Nowym Testamencie] w odniesieniu do Jahwe/​Boga”.

• W przekładzie The New Testament in Basic English (1946) występuje tu wyrażenie „słowo Boże”. (Takie samo rozwiązanie zastosowano we Współczesnym przekładzie).

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{17, 18, 22, 23, 31, 32, 41, 65, 66, 94, 95, 100, 101, 106, 115, 132, 146, 201, 310, 323, 324}

DZIEJE 15:36 „słowo Jehowy”

POWODY: W większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu wyrażenie ton lògon tou Kyríou, czyli „słowo Pana”. Ale jak wynika z wyjaśnienia do Dziejów 15:35, istnieją ważne powody przemawiające za tym, żeby użyć tu imienia Bożego. Kontekst Dziejów 15:36 wskazuje, że chodzi o słowo Jehowy. Pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera tutaj tetragram. A w syryjskiej Peszitcie występuje tu wyrażenie „słowo Boga”.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, s. 329) Dzieje 15:36 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w NT [Nowym Testamencie] w odniesieniu do Jahwe/​Boga”.

• W przekładzie The New Testament in Basic English (1946) występuje tu wyrażenie „słowo Boże”. (Takie samo rozwiązanie zastosowano w Biblii poznańskiej i we Współczesnym przekładzie).

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 17, 18, 22, 23, 32, 41, 65, 66, 94, 95, 100, 101, 106, 115, 132, 146, 201, 310, 323, 324}

DZIEJE 15:40 „niezasłużonej życzliwości Jehowy”

POWODY: W wielu greckich manuskryptach wspomniano w tym miejscu o niezasłużonej życzliwości „Pana” (gr. tou Kyríou), a w innych — „Boga”. Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Tutaj kontekst wskazuje, że odnosi się do Boga. W Dziejach Apostolskich wyrażenie „niezasłużona życzliwość” najczęściej ma związek z Bogiem (Dzieje 11:23; 13:43; 20:24). W Dziejach 14:26 występuje podobne sformułowanie: „powierzyli ich niezasłużonej życzliwości Bożej”. Również w Dziejach 15:40 niektóre wczesne manuskrypty i przekłady na inne języki zawierają słowo Theòs („Bóg”), a nie Kýrios („Pan”), co sugeruje, że chodzi o „niezasłużoną życzliwość” Boga (por. też Biblię brzeską, Biblię gdańską, przekład Wujka, Biblię warszawską, Biblię poznańską). Pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski zawiera tutaj imię Boże. Dlatego ze względu na kontekst, treść Pism Hebrajskich, jak również niejednoznaczność terminu Kýrios i kontekst, w jakim się on pojawia, w omawianym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 15:40 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• Przekład The Orthodox Jewish Bible (2011) w Dziejach 15:40 zawiera słowo „Hashem” („Haszem”, czyli „Imię”), które zastępuje tu imię Boże. Słowo to pochodzi od hebrajskiego określenia haszém, często używanego przez Żydów zamiast JHWH.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{17, 18, 22, 32, 48, 65, 94, 95, 100, 101, 115, 125, 132, 144, 146, 167, 322-324}

DZIEJE 16:14 „Jehowa szeroko otworzył jej serce”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu określenie ho Kýrios („Pan”). Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. W tym wersecie kontekst wskazuje, że odnosi się do Jehowy Boga. W tekście greckim znajduje się tu sformułowanie, które można oddać jako „czcicielka Boga”, co sugeruje, że była żydowską prozelitką (por. Dzieje 13:43). W szabat ona i inne kobiety zgromadzały się nad rzeką poza miastem, w miejscu modlitwy (Dzieje 16:13). Lidia przypuszczalnie usłyszała o Jehowie w swoim rodzinnym mieście, Tiatyrze, gdzie mieszkała liczna społeczność żydowska posiadająca własną synagogę. Tak więc ze względu na kontekst i na to, że Lidia prawdopodobnie była żydowską prozelitką, jak również dla ujednoznacznienia terminu Kýrios w omawianym wersecie użyto imienia Bożego. Pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera tutaj tetragram.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 16:14 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• Przekład The Orthodox Jewish Bible (2011) w Dziejach 16:14 zawiera słowo „Hashem” („Haszem”, czyli „Imię”), które zastępuje tu imię Boże. Słowo to pochodzi od hebrajskiego określenia haszém, często używanego przez Żydów zamiast JHWH.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 17, 18, 23, 32, 33, 48, 65, 94, 95, 100, 101, 105, 106, 115, 125, 130, 144, 146, 163, 167, 201, 250, 310, 323, 324}

DZIEJE 16:15 „wierzącą w Jehowę”

POWODY: (Lub „wierną Jehowie”). W większości greckich manuskryptów w tym miejscu jest mowa o „Panu” (gr. toi Kyríoi), a w kilku — o „Bogu”. Istnieją jednak ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Tutaj kontekst wskazuje, że odnosi się do Jehowy Boga. Jak wynika z wyjaśnienia do Dziejów 16:14, Lidia prawdopodobnie była żydowską prozelitką, jest zatem logiczne, że wypowiadając słowa z omawianego wersetu, miała na myśli Jehowę. Dopiero co usłyszała od Pawła o Jezusie Chrystusie, nie miała więc jeszcze okazji udowodnić wiary w niego. Dlatego rozsądny wydaje się wniosek, że mówiła o swojej wierze w Jehowę, wierności wobec Boga, któremu już oddawała cześć. Tak więc ze względu na kontekst i na to, że Lidia prawdopodobnie była żydowską prozelitką, jak również dla ujednoznacznienia terminu Kýrios w Dziejach 16:15 użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 16:15 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• Przekład The Orthodox Jewish Bible (2011) w Dziejach 16:15 zawiera słowo „Hashem” („Haszem”, czyli „Imię”), które zastępuje tu imię Boże. Słowo to pochodzi od hebrajskiego określenia haszém, często używanego przez Żydów zamiast JHWH.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 32, 41, 65, 94, 100, 101, 106, 115, 144-147, 172, 201, 250, 310}

DZIEJE 16:32 „słowo Jehowy”

POWODY: W większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu wyrażenie ton lògon tou Kyríou („słowo Pana”). W Chrześcijańskich Pismach Greckich określenie Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Chociaż poprzedni werset (Dzieje 16:31) wspomina o „Panu Jezusie” (gr. ton Kýrion Iesoún), istnieją ważne powody przemawiające za tym, żeby w omawianym wersecie użyć imienia Bożego. W kilku greckich manuskryptach występuje tu wyrażenie ton lògon tou Theoú („słowo Boga”). W Dziejach Apostolskich wyrażenia „słowo Pana” i „słowo Boga” są używane jako synonimy, co sugeruje, że w Dziejach 16:32 Kýrios odnosi się do Boga (Dzieje 4:31; 6:2, 7; 8:14; 11:1; 13:5, 7, 46; 17:13; 18:11). Oba wyrażenia pochodzą z Pism Hebrajskich. Jednak o wiele częściej niż „słowo Boga” pojawia się tam wyrażenie „słowo Jehowy” jako połączenie hebrajskiego terminu oznaczającego „słowo” oraz tetragramu. W tekście oryginalnym występuje w jakichś 200 wersetach (m.in. w: 2 Samuela 12:9; 24:11; 2 Królów 7:1; 20:16; 24:2; Izajasza 1:10; 2:3; 28:14; 38:4; Jeremiasza 1:4; 2:4; Ezechiela 1:3; 6:1; Ozeasza 1:1; Micheasza 1:1; Zachariasza 9:1). Jeśli chodzi o Zachariasza 9:1, w pewnej wczesnej kopii Septuaginty znalezionej w Nachal Chewer na Pustyni Judzkiej (Izrael), niedaleko Morza Martwego, po greckim wyrazie lògos („słowo”) występuje imię Boże zapisane literami starohebrajskimi (). Ten pergaminowy zwój jest datowany na okres między 50 r. p.n.e. a 50 r. n.e. W Dziejach 16:32 pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera imię Boże. Tak więc biorąc pod uwagę treść Pism Hebrajskich, wspomniany manuskrypt, jak również niejednoznaczność terminu Kýrios i kontekst, w jakim się on pojawia, w omawianym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 16:32 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 17, 18, 22, 23, 28-30, 32, 41, 65, 66, 93-95, 100, 101, 106, 115, 146, 163, 167, 310, 323, 324}

DZIEJE 18:21 „Jeśli Jehowa zechce”

POWODY: Dostępne greckie manuskrypty zawierają w tym miejscu zwrot, który dosłownie znaczy „[jak] Bóg da”; zwrot ten jest też tłumaczony na „jeśli taka jest wola Boża” lub „jeśli Bóg pozwoli”. W Chrześcijańskich Pismach Greckich w takich sformułowaniach pojawia się zarówno termin Kýrios („Pan”), jak i Theòs („Bóg”) (Dzieje 21:14; 1 Koryntian 4:19; 16:7; Hebrajczyków 6:3; Jakuba 4:15). W Septuagincie grecki czasownik, który w Dziejach 18:21 oddano jako „zechce”, oraz grecki rzeczownik, który znaczy „wola”, często pojawiają się we fragmentach, w których w Pismach Hebrajskich występuje imię Boże. W omawianym wersecie niektóre przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawierają tetragram. Tak więc biorąc pod uwagę treść Pism Hebrajskich i podobne sformułowania występujące w Pismach Greckich, słusznie użyto w tym wersecie imienia Bożego (zob. wyjaśnienie do Dziejów 21:14).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele A Handbook on the Letter From James (I-Jin Loh i Howard A. Hatton, United Bible Societies, 1997) do sformułowania „jeśli Jehowa zechce” występującego w Jakuba 4:15 podano taki komentarz: „Jeśli Jehowa zechce (...) nie jest tylko zwykłą formułką, ale stanowi wyraz przekonania i uznania, że Bóg ma ostateczne słowo w każdej sprawie i że przyszłość jest w Jego rękach (...) Pan nie odnosi się tu do Jezusa, jak w 2.1, ale do Boga” (por. też Biblię warszawską, Biblię Tysiąclecia, Biblię poznańską, Edycję Świętego Pawła, Komentarz żydowski do Nowego Testamentu).

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{17, 32, 33, 37, 48, 65, 94, 100, 101, 115, 125, 144-147, 163, 167, 323, 324}

DZIEJE 18:25 „drodze Jehowy”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach wspomniano w tym miejscu o „drodze Pana” (gr. ten hodòn tou Kyríou), ale istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Tutaj kontekst wskazuje, że odnosi się do Boga. W Dziejach 18:26 użyto synonimicznego wyrażenia „droga Boża”. Z Dziejów Apostolskich wynika, że życie chrześcijanina koncentruje się na wielbieniu jedynego prawdziwego Boga, Jehowy, i na okazywaniu wiary w Jego Syna, Jezusa Chrystusa. W odniesieniu do takiego stylu życia używa się w tej księdze po prostu określenia „Droga” lub „ta Droga” (Dzieje 19:9, 23; 22:4; 24:22; zob. komentarz do Dziejów 9:2). Co ciekawe, imię Boże w kontekście „drogi” występuje cztery razy w Ewangeliach — w cytacie z Izajasza 40:3 — i we wszystkich tych miejscach przed słowem Kýrios brakuje rodzajnika (zob. komentarze do Mateusza 3:3; Marka 1:3; Łukasza 3:4; Jana 1:23). W Izajasza 40:3 w tekście hebrajskim występuje tetragram. Wyrażenie „droga Jehowy” pojawia się też w Sędziów 2:22 i Jeremiasza 5:4, 5. W Dziejach 18:25 pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera w tym wyrażeniu imię Boże albo jakiś odpowiednik tetragramu. Tak więc ze względu na kontekst oraz treść Pism Hebrajskich w omawianym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, s. 329) Dzieje 18:25 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w NT [Nowym Testamencie] w odniesieniu do Jahwe/​Boga”.

• W przekładzie Holy Bible From the Ancient Eastern Text​—George M. Lamsa’s Translation From the Aramaic of the Peshitta użyto określenia „LORD” („PAN”) zapisanego kapitalikami z wyróżnioną pierwszą literą, a w przypisie podano: „Syryjska i aramejska forma imienia Bożego, ‚Mar-Jah’ lub ‚Mor-Jah’, dosłownie znaczy ‚Pan Jah’, (...) ‚Jahwe’, ‚JHWH’”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15, 16, 24, 29, 30, 32, 41, 42, 48, 65, 93, 94, 96, 100, 101, 115, 125, 132, 144, 146, 172, 201, 310}

DZIEJE 19:20 „słowo Jehowy”

POWODY: W większości greckich manuskryptów wspomniano w tym miejscu o słowie „Pana” (gr. tou Kyríou), ale istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. W Dziejach Apostolskich występuje też synonimiczne wyrażenie „słowo Boże”, co sugeruje, że w Dziejach 19:20 Kýrios odnosi się do Boga (Dzieje 4:31; 6:2, 7; 8:14; 11:1; 13:5, 7, 46; 17:13; 18:11). Oba wyrażenia pochodzą z Pism Hebrajskich. Jednak o wiele częściej niż „słowo Boga” pojawia się tam wyrażenie „słowo Jehowy” jako połączenie hebrajskiego terminu oznaczającego „słowo” oraz tetragramu. W tekście oryginalnym występuje w jakichś 200 wersetach (m.in. w: 2 Samuela 12:9; 24:11; 2 Królów 7:1; 20:16; 24:2; Izajasza 1:10; 2:3; 28:14; 38:4; Jeremiasza 1:4; 2:4; Ezechiela 1:3; 6:1; Ozeasza 1:1; Micheasza 1:1; Zachariasza 9:1). Jeśli chodzi o Zachariasza 9:1, w pewnej wczesnej kopii Septuaginty znalezionej w Nachal Chewer na Pustyni Judzkiej (Izrael), niedaleko Morza Martwego, po greckim wyrazie lògos („słowo”) występuje imię Boże zapisane literami starohebrajskimi (). Ten pergaminowy zwój jest datowany na okres między 50 r. p.n.e. a 50 r. n.e. W Dziejach 19:20 pewna liczba przekładów Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawiera tetragram. A w łacińskiej Wulgacie i syryjskiej Peszitcie występuje tu wyrażenie „słowo Boga” (por. też przekład Wujka, przekład Kowalskiego). Tak więc biorąc pod uwagę treść Pism Hebrajskich, wspomniany manuskrypt, jak również niejednoznaczność terminu Kýrios i kontekst, w jakim się on pojawia, w omawianym wersecie użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, s. 329) Dzieje 19:20 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w NT [Nowym Testamencie] w odniesieniu do Jahwe/​Boga”.

• Przekład The Orthodox Jewish Bible (2011) w Dziejach 19:20 zawiera słowo „Hashem” („Haszem”, czyli „Imię”), które zastępuje tu imię Boże. Słowo to pochodzi od hebrajskiego określenia haszém, często używanego przez Żydów zamiast JHWH.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 15-18, 23, 31, 32, 41, 48, 65, 94-96, 100, 101, 115, 125, 146, 323, 324}

DZIEJE 21:14 „Niech się stanie wola Jehowy”

POWODY: W większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu wyrażenie, które można przetłumaczyć na „wola Pana”, ale istnieją ważne powody przemawiające za użyciem tu imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios („Pan”) w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Grecki termin thélema, tłumaczony na „wola”, w Chrześcijańskich Pismach Greckich najczęściej odnosi się do woli Bożej (Mateusza 7:21; 12:50; Marka 3:35; Rzymian 12:2; 1 Koryntian 1:1; Hebrajczyków 10:36; 1 Piotra 2:15, przyp.; 4:2; 1 Jana 2:17). Dlatego logicznie rzecz biorąc, w omawianym wyrażeniu Kýrios też odnosi się do Boga. W Septuagincie termin ten często jest odpowiednikiem hebrajskich określeń dotyczących woli Boga lub tego, co sprawia Mu przyjemność. W takich fragmentach w tekście hebrajskim pojawia się też imię Boże (Psalm 40:8, 9 [39:9, 10, LXX]; 103:21 [102:21, LXX]; 143:9-11 [142:9-11, LXX]; Izajasza 44:24, 28; Jeremiasza 9:24 [9:23, LXX]; Malachiasza 1:10). Tak więc biorąc pod uwagę to, jak greckie słowo tłumaczone na „wola” jest używane w Biblii, oraz treść Pism Hebrajskich, jak również niejednoznaczność terminu Kýrios i kontekst, w jakim się on pojawia, w omawianym wersecie użyto imienia Bożego. Niektóre przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski też zawierają tu imię Boże.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele The Anchor Yale Bible (Joseph A. Fitzmyer, t. 31, 1998) do Dziejów 21:14 podano taki komentarz: „W tym wypadku Kyrios odnosi się do Boga Ojca”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (t. 2, 1991, ss. 329, 330) Dzieje 21:14 wymieniono wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W przekładzie The New Testament in Basic English (1946) tak oddano omawiany fragment: „Niech spełni się zamiar Boga”.

• Przekład The Orthodox Jewish Bible (2011) w Dziejach 21:14 zawiera słowo „Hashem” („Haszem”, czyli „Imię”), które zastępuje tu imię Boże. Słowo to pochodzi od hebrajskiego określenia haszém, często używanego przez Żydów zamiast JHWH.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10, 17, 18, 23, 32, 43, 65, 94-96, 100, 101, 115, 132, 144-147, 167, 187, 201, 310, 323, 324}