“Cheqaq yachaymi callekunapi qaparin”

 1. ¿Imaynatan runakuna qhawarinku Bibliapi kaq yachachikuykunata? (Proverbios 1:20, 21).

ASKHA llaqtakunapin hermanonchiskunaqa kusisqa Diospa gobiernonmanta willashanku, paykunaqa callekunapin qelqanchiskunata runakunaman munachinku. Qanri, ¿yanapakurqankichu chhaynata Diosmanta willaypi? Yanapakurqanki chayqa repararqankichá chay ruwasqanchis Proverbios libropi “yachaymi callekunapi qaparishan” nispa nisqanwan tupasqanta (leey Proverbios 1:20, 21). Bibliapipas qelqanchiskunapipas cheqaq yachaymi tarikun, Jehová Diospa yachaynin. Chay yachachikuytan runakunaqa uyarikunanku wiñay kausay ñanpi purinankupaq. Noqanchisqa anchatan kusikunchis pillapas qelqanchiskunata chaskikuqtinqa. Ichaqa manan llapa runakunachu chaytaqa ruwanku. Wakinqa manan yachayta munankuchu Bibliaq nisqanta. Jujkunataq noqanchismanta asikuspa juj ladonta pasanku, paykunaqa piensanku Bibliapi nisqanqa ñaupa tiempo runakunapaq kasqanta. Jujkunataq mana allinpaqchu qhawarinku Bibliapi kaq kamachikuykuna kasukusqanchista. Ninkun: “Paykunapaqqa imapas Bibliallan, manan jujkunaq piensasqantaqa respetankuchu”, nispa. Chaywanpas Diosqa sumaqllatan munachishan cheqaq yachachikuyta llapa runakunaman. ¿Imaynatan chayta ruwashan?

 2. ¿Imatan ruwananchis cheqaq yachayta tarinanchispaq, imatan yaqa llapa runakuna ruwashanku?

² Jehová Diosqa cheqaq yachayta runakuna uyarinanpaqmi Bibliata qowarqanchis. Bibliataqa yaqa llapa runakunan jap’inku. ¿Imanisunmantaq qelqanchiskunamanta? Jehová Diospa yanapayninwanmi qelqanchiskunaqa waranqa más rimaykunapi kashan. Bibliatapas qelqanchiskunatapas leespa chayman jina ruwaqkunaqa allintan ruwashanku, chay ruwayqa vidankupin yanapan. Ichaqa yaqa llapa runakunan cheqaq yachayta mana uyarikuyta munankuchu. Paykunaqa imachus piensasqankupin confianku otaq juj runakunaq nisqanman jina ruwanku. Mayninpiqa pisichawanchisraq Bibliaq nisqanta kasukuqtinchis. Kaypin yachasun imarayku runakuna chayta ruwasqankuta. Ñaupaqta yachasun imatas ruwananchis Jehová Diospa yachayninta sonqonchispi jap’ikunanchispaq chayta.

 3. ¿Imatan ruwananchis cheqaq yachayniyoq kananchispaq?

³ Yachayniyoq runaqa manan yachayllachu yachan aswanpas chayman jinan kausan. Ichaqa cheqaq yachayta tarinapaqqa manan chayllatachu ruwananchis. Bibliapin nin: “Yachayniyoq kanapaqqa Jehová Diostaraqmi manchakuna, allin reparaq kanapaqqa ch’uyay-ch’uya Diostan reqsina”, nispa (Prov. 9:10). Chhaynaqa imatapas allinta ruwananchispaqqa Jehová Dios imaynatachus imatapas qhawarin chaytan allinta reparananchis. Chaypaqqa Bibliata qelqanchiskunata iman allinta t’aqwinanchis. Chayta ruwasunchis chayqa cheqaq yachayniyoq kasqanchistan rikuchisun (Prov. 2:5-7).

 4. ¿Imanaqtinmi Jehová Dioslla yanapawasunman cheqaq yachayniyoq kananchispaq?

⁴ Jehová Diosllan cheqaq yachayniyoq kananchispaqqa yanapawasunman (Rom. 16:27). ¿Imanaqtinmi chayta ninchis? Ñaupaq kaq, kamaqninchis kasqanraykun payqa allintapuni llapa kamasqanta reqsin (Sal. 104:24). Iskay kaq, tukuy ima ruwasqanpas yachayniyoq kasqantan rikuchin (Rom. 11:33). Kinsa kaq, yuyaychayninkunaqa allintan yanapan uyarikuq runakunata (Prov. 2:10-12). Chhaynaqa cheqaq yachayniyoq kanapaqqa chaykunatan umanchispi jap’inanchis, chayman jinataq imatapas ruwananchis.

 5. ¿Imaynan runakuna kashanku Jehová Diospa yachayninta mana uyarikusqankurayku?

⁵ Askha runakunan reparanku kay pachapi imaymanakuna kasqanqa allin ruwasqa kasqanta, munay rikukusqantapas. Ichaqa paykunaqa ninkun: “Diosqa manan kanchu, chaykunaqa kikillankumantan rijurimurqan”, nispa. Jujkunaqa creenkun Diospi, ichaqa ninkun: “Bibliapi kaq kamachikuykunaqa ñaupa runakunallapaqmi karqan, noqaqa munasqayman jinan imatapas ruwayta munani”, nispa. Chhaynata piensasqankurayku, ¿allintachu kunan runakuna kausashanku? ¿Kusisqachu kashanku, piensankuchu qhepaman aswan sumaqraq kay pachapi kausay kananpi? Rikusqanchis jina runakunaqa aswan llakipin tarikushanku. Bibliapin nin: “Jehová Diospa ñaupanpiqa manan ima yachaypas, reparaypas, yuyaychaypas valenchu”, nispa (Prov. 21:30). Chayta yachaymi kallpachawanchis Jehová Diosmanta cheqaq yachayta mañakushanallanchispaq. Ichaqa yaqa llapa runakunan mana chayta ruwankuchu. ¿Imarayku?

 6. Proverbios 1:22-25 nisqanman jina, ¿pikunan mana uyarikuyta munankuchu cheqaq yachayta?

⁶ Askha runakunan mana uyariyta munankuchu callekunapi cheqaq yachay qaparisqanta. Bibliapin willashan kinsa clase runakunamanta, chay runakunaqa manan uyarikuyta munankuchu. Chay ukhupin kashanku “mana yachayniyoqkuna”, “asipayakuqkuna”, “mana yuyayniyoqkuna” ima (leey Proverbios 1:22-25). Qhawarisun imaraykuchus chay runakuna Diospa yachayninta mana uyarikuyta munankuchu chayta, imatas ruwananchis ama paykuna jina kananchispaq chaytawan.

 7. ¿Imanaqtinmi wakin runakuna mana yachayniyoq kayta munanku?

⁷ “Mana yachayniyoqkuna” nispaqa nikun facil-llata engañachikuqkunatan (Prov. 14:15). Askha runakunatan chhaynata tarinchis Diosmanta willashaspa. Askha runakunatan religionpi umalliqkuna político runakuna ima engañanku. Wakinqa llakikunkun engañasqa kashasqankuta yachaspanku. Ichaqa Proverbios 1:22 textopi nin mana yachayniyoq runakunaqa jinallan engañasqa kay munasqankuta (Jer. 5:31). Paykunaqa munasqallankutan ruwayta munanku, manataqmi Bibliapi kaq kamachikuykunata uyarikuytapas kasukuytapas munankuchu. Askha runakunan Canadá nacionpi Quebec llaqtayoq señora jina piensanku. Paymi juj kutipi juj iñiqmasinchista nisqa: “Sichus sacerdoteyku engañawanku chayqa, paymi juchayoqqa kanqa manan noqaykuchu”, nispa. Noqanchismi ichaqa mana munasunmanchu yuyaypipuni engañachikuytaqa (Prov. 1:32; 27:12).

 8. ¿Iman yanapawasun yachayniyoq kananchispaq?

⁸ Chaychá Bibliapiqa niwanchis ama mana yachayniyoq runakuna jina kananchispaq. Aswanpas niwanchismi: “Yuyayniyoq runakuna jina imatapas piensaychis”, nispa (1 Cor. 14:20). Yachayniyoq runa kananchispaqqa Bibliapi yachachikuykunaman jinan kausananchis. Jinan noqanchispuni reparasun Bibliapi kaq yachachikuykuna allinta decidinanchispaq yanapawasqanchista ima sasachakuykunamantapas ayqekunanchispaq yanapawasqanchista. Chaymi qhawarikunanchis decidisqanchis allinchus kashan manachus chayta. Sichus unayña Bibliata estudiashanki, juñunakuykunamanpas rishanki, ichaqa manaraqchus bautizakunaykipaq decidikurqanki chayqa, tapukuwaqmi: “¿Iman jark’ashawan chayta ruwanaypaq?”, nispa. Bautizasqaña kashanki chaypas tapukuwaqmi: “¿Allintañachu jujkunaman Diosmanta willashanipas yachachishanipas? ¿Sut’itachu jujkunapas rikunku Bibliapi kaq yachachikuykunaman jina kausashasqayta? ¿Jesús jinachu jujkunata khuyapayani?”, nispa. Imapipas allinyananchista reparakunchis chayqa, Jehová Diospa nisqantan kasukunanchis, jinan Diosqa “mana yachayniyoqta yachayniyoqman tukuchiwasun” (Sal. 19:7).

 9. ¿Imaynatan “asipayakuq” runakuna cheqaq yachayta mana uyarikuyta munankuchu?

⁹ Chaymantapas Diospa yachayninta mana uyarikuyta munaqkunaqa“asipayakuqkunan” kanku. Mayninpin chhayna runakunata Diosmanta willashaspa tarinchis. Paykunaqa jujkunata asipayaspan kusikunku (Sal. 123:4). Bibliaqa willarqanñan tukukuy p’unchaykunapi millay asipayakuq runakuna rijurimunanta (2 Ped. 3:3, 4). Kay tiempopi runakunaqa Lotpa tiemponpi jinan Diospa nisqanta mana uyarikuyta munankuchu (Gén. 19:14). Askha runakunan asikunku Bibliapi kaq yachachikuykunaman jina kausasqanchista rikuspanku. Chay millay asipayakuq runakunaqa “munasqankuman jinan imatapas ruwanku” (Jud. 7, 17, 18). Chhayna asipayakuq runakunaqa Jehová Dios contra llaqtan contra rimaq runakuna jinan kanku.

10. Salmos 1:1 textopi nisqanman jina, ¿imatan ruwasunman millay asipayakuq runakuna jina ama kananchispaq?

¹⁰ ¿Imatan ruwasunman millay asipayakuq runakuna jina ama kananchispaq? Manan juñukunanchischu tukuy imamanta quejakuqkunawanqa (leey Salmos 1:1). Chaymi mana uyarinanchischu nitaq leenanchischu apóstata runakunaq rimasqankuta qelqasqankutapas. Chaymantapas noqanchis kikinchistan allinta qhawarikunanchis mana jinaqa facil-llatan imamantapas rimapakuyta qallarisunman. Chaymantapas mana reparakuspallan iskayayta qallarisunman Jehová Diosmantapas, kamachikuyninkunamantapas, Diospa llaqtanta pusariq iñiqmasinchiskunamantapas. Chaymi tapukunanchis: “¿Imaynatan qhawarini Diospa llaqtanpi ima yachachikuypas cambiakuqtin? ¿Imaynatan qhawarini ima mosoq kamachikuypas kaqtin? ¿Umalliqkunaq pantasqankutachu astawan qhawashani?”, nispa. Chhayna kasqanchista reparakuspa usqhayta cambiasunchis chayqa kusisqan Jehová Diosqa qhawariwasun (Prov. 3:34, 35).

11. ¿Imaynatan “mana yuyayniyoqkuna” Diospa kamachikuyninkunata qhawarinku?

¹¹ Chaymantapas Diospa yachayninta mana uyarikuqkunaqa “mana yuyayniyoqkunan” kanku. Paykunaqa manan munankuchu Diospa kamachikuyninkunaman jina kausaytaqa. Aswanpas imatachus paykuna allinpaq otaq mana allinpaq qhawarinku chayman jinan kausanku (Prov. 12:15). Manan Jehová Diospa nisqanta uyarikuyta munankuchu (Sal. 53:1). Chay runakunaqa pisichawanchismi Diospa kamachikuyninkunaman jina kausasqanchista rikuspa. Ichaqa paykunaq nisqanqa manan yanapawasunmanchu allinta kausananchispaqqa. Bibliapin nin: “Cheqaq yachayqa mana aypay atinan mana yuyayniyoqpaqqa, manan payqa llaqta punkupi imaniytapas atinmanchu”, nispa (Prov. 24:7). Mana yuyayniyoqkunaqa manan imatapas allintaqa yuyaychayta atiwasunmanchu. Chaymi Jehová Diosqa niwanchis: “Mana yuyayniyoq runamanta karunchakuy”, nispa (Prov. 14:7).

12. ¿Imatan ruwasunman mana yuyayniyoq runakuna jina ama kananchispaq?

¹² Noqanchisqa manan Diospa yachayninta cheqnikuq runakuna jinachu kanchis, aswanpas kallpachakunchismi Jehová Diospa yachachisqanta allinta entiendenanchispaq, kamachikuyninkunata kasukunanchispaqpas. Diospa yuyaychasqanta astawan valoranapaqqa comparasunmanmi kasukuq runakunaq vidanta mana kasukuq runakunaq vidanwan. Qhawarisunmanmi ima sasachakuykunapichus Jehová Diospa yuyaychasqanta mana kasukuq runakuna tarikusqankuta. Chaymantapas qhawarisunmanmi Diosta kasukusqanchisrayku imaynachus vidanchis kashasqanta (Sal. 32:8, 10).

13. ¿Obligawanchischu Jehová Dios yuyaychawasqanchista kasukunanchispaq?

¹³ Jehová Diosqa llapa runamanmi yachayninta uyarichiyta munan, ichaqa manan pitapas obliganmanchu chayta kasukunanpaqqa. Ichaqa sut’itan willan yachayninta mana uyarikuqkunata imachus pasananta (Prov. 1:29-32). Jehová Diospa nisqanta mana kasukuqkunaqa llakipin tarikunqaku, imaymana sasachakuykunapin tarikunqaku, qhepamantaq wiñaypaq wañupunqaku. Jehová Diospa yachayninta uyarikuqkunan ichaqa sumaq kausayta tarinqaku, Jehová Diosmi nin: “Uyariwaqniymi ichaqa thaj kaypi kausanqa, manan ñak’ariyta manchakuypas thaj kaynintaqa qechunqachu”, nispa (Prov. 1:33).

14, 15. ¿Imatan yachasunman Proverbios 4:23 textopi nisqanmanta?

¹⁴ Jehová Diospa yuyaychayninkunaman jina kausayqa allinninchispaqpunin. Yachamusqanchis jina Jehová Diosqa munanmi llapa runakuna yachayninta uyarikunankuta. Proverbios libropin sumaq yuyaychaykuna kashan, chayqa yanaparqanmi runakunata ima tiempopiña kausarqanku chaypas. Qatimuqpi tawa yuyaychaykunata qhawarisun.

¹⁵ Sonqonchistan waqaychananchis. Bibliapin nin: “Imamantapas astawanqa sonqoykita waqaychay, chaymantan kausayqa paqarimun”, nispa (Prov. 4:23). Sonqonchista cuidanapaqqa allintan mijunanchis, ejerciciotan ruwananchis, manataqmi viciokunapi purinanchischu. Chhaynatan sonqonchis ukhupi imayna runa kasqanchistapas cuidananchis. Chaymi sapa p’unchay Bibliata leenanchis, juñunakuykunaman rinanchis, jinaspa chaypi tapuykunaman kutichinanchis. Chaymantapas sapa kutillanmi jujkunaman Diosmanta willananchis, chayqa ejerciciota ruway jinan. Chaymantapas mana allin ruwaykunamantan cuidakunanchis, chaykunaqa yuyayninchistan qhellichan; chaykunan kanman mana allin kusirikuykunata qhaway, mana allin amigokunawan juñukuy ima.

16. ¿Imanaqtinmi kay tiempopi Proverbios 23:4, 5 textopi nisqanta kasukunanchis?

¹⁶ Kusisqan kashananchis kapuqninchiswan. Bibliapin niwanchis: “Ama kallpaykita usuchiychu qhapaq kayta maskhaspa [...]. Qhawariqtiyki jinan chaykunaqa chinkaripunqa, rafranmi wiñarunqa jinaspa phalarispa anka jina ripunqa”, nispa (Prov. 23:4, 5). Ima kaqninchispas ratullan chinkarapunman. Chhaynaña kaqtinpas kay tiempopiqa qhapaq runakunapas wajcha runakunapas imaymanatan ruwanku askha qolqeyoq kanankupaq. Qhapaq kayta munaspan wakinqa imaymana mana allinkunata ruwanku, familiankuwan phiñachinakunku, onqopunku imaraq (Prov. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10). Yachaywan kausaq runakunan ichaqa qolqeta allin yuyaywan qhawarinanchis. Chaymi mana ambiciosochu kananchis, aswanpas imanchischus kan chayllawanmi kusisqa kananchis (Ecl. 7:12).

17. Proverbios 12:18 textopi nisqanman jina, ¿imatan ruwananchis yachaywan rimananchispaq?

¹⁷ Manaraq rimashaspan allinta piensaykuna. Manachus cuidakusun chayqa imachus nisqanchiswanmi jujkunata k’irisunman. Bibliapin nin: “Comunta rimasqa simikunaqa espada jinan k’irikun, yachayniyoqpa rimasqanmi ichaqa jampi jina”, nispa (Prov. 12:18). Sichus kallpachakusun ama cuento q’epi kananchispaq chayqa sumaqtan jujkunawan kausasun (Prov. 20:19). Rimayninchis jampi jina kananpaqqa, sonqonchispin waqaychananchis Bibliapi kaq yuyaychaykunata (Luc. 6:45). Bibliapi kaq yuyaychaykunapi piensaymi yanapawasun rimasqanchis simikuna ch’akiyta thasnuq unu jina kananpaq (Prov. 18:4).

18. ¿Imaynatan Proverbios 24:6 textopi nisqan yanapawanchis Diosmanta allinta willananchispaq?

¹⁸ Diospa llaqtanpi kamachikuykunatan kasukunanchis. Bibliapin niwanchis: “Allin yuyaychayta maskhaspan guerrataqa ruwanki, atipanapaqqa askha yuyaychaqkunan kanan”, nispa (Prov. 24:6). Chay textopi nisqanman jina ruwasqanchismi allinta yanapawashanchis Diosmanta willaqtinchispas Bibliamanta yachachiqtinchispas. Noqanchisqa manan munasqanchisman jinachu jujkunamanqa Diosmanta willanchis, aswanpas Diospa llaqtanpi niwasqanchisman jinan ruwanchis. Chay yanapaykunataqa juñunakuyninchiskunapin uyarinchis. Chaymantapas Diospa llaqtanqa askha qelqakunata videokunata iman qowanchis runakunaman Bibliamanta allinta yachachinanchispaq. ¿Allintachu chaykunawan yanapachikushanki?

19. ¿Imaninkin Jehová Diospa yachayninta qowasqanchismanta? (Proverbios 3:13-18).

¹⁹ (Leey Proverbios 3:13-18). ¡Maytan Diosta agradecekunanchis sumaq yuyaychaykunata Bibliapi qowasqanchismanta! ¡Manachus chaykuna kanman chayqa imachá noqanchismanta kanman! Kay yachachikuypin yacharqanchis Proverbios libromanta wakin sumaq yuyaychaykunata. Ichaqa Jehová Diospa yuyaychayninkunaqa llapa Bibliapin kashan. Chhaynaqa tukuy atisqanchistan kallpachakunanchis chayman jina kausananchispaq. Askha runakunaña Diospa yachayninta mana allinpaq qhawarinku chaypas, noqanchisqa manan iskayanchischu Diospa yachayninman k’askakuqtinchisqa kusisqa kausananchista.