Sura ya 14

Je! Unywe Vileo?

 1-4. (a) Je! vijana wo wote unaojuana nao wanakunywa vileo? (b) Watu walio katika eneo letu wanaonaje matumizi ya vileo? Je! kila mahali watu wana maoni mamoja juu ya vinywaji hivyo?

VIJANA wanazidi kuuliza hivyo. Kwa sababu gani? Kwa sababu vijana wenye umri wa kati ya miaka kumi na mitatu kufika kumi na tisa wamezidi kutumia vileo sana, wengi wao wakivitumia badala ya dawa za kulevya. Kwa sababu ya hayo, na tuchunguze mambo ya hakika ili tuone kama yanaweza kutusaidia tuwe na maoni yenye busara juu ya hili, ili tupate faida yetu inayoendelea.

² Kuna vileo vya namna mbalimbali. Vinywaji vingine, kama pombe, havina dawa nyingi ya kulevya. Vingine ni vikali zaidi, kama divai nyingi zinazotumiwa wakati wa chakula. Kisha kuna mvinyo au vileo vilivyo na dawa nyingi sana ya kulevya. Hivi ni kutia na brande, wiski, gin, chang’aa na vinginevyo.

³ Vilevile maoni na desturi za mahali ambako watu wanakaa zinatofautiana sana. Katika nchi fulani kama Ufaransa, Italia, Spania, Ugiriki na nchi nyingine, divai ndicho kinywaji kinachotumiwa kwa kawaida na jamaa wakati wa chakula. Labda imekuwa hivyo kwa sababu ya kukosa maji mazuri au kwa sababu ya desturi tu. Lakini maoni juu ya kutumia vileo yanatofautiana hata katika nchi hizo. Na si hilo tu, matokeo ya kutumia vileo yanatofautiana vilevile nchi na nchi na mtu na mtu. Ili usitawishe maoni yenye busara juu ya vileo hivyo, ni lazima ukumbuke hayo.

⁴ Basi, kwa vile kuna tofauti zote hizo, je! kuna kanuni yo yote iliyo imara na yenye kutegemeka, inayoweza kukuongoza juu ya shauri hilo? Ndiyo, Biblia inatoa kanuni hiyo. Ebu jaribu kusoma inayosema nawe utakubali kwamba ina shauri la hekima na lenye kusawazika.

MAONI YALIYOSAWAZIKA

 5-7. (a) Biblia yasemaje juu ya matumizi ya divai kati ya watu wa Mungu katika nyakati za zamani? (b) Je! waweza kutoa mfano unaoonyesha namna kitu kizuri kinavyoweza kuleta magumu mazito kikitumiwa vibaya au kikitumiwa mapema mno?

⁵ Biblia yaonyesha kwamba divai ilikuwa kinywaji cha kawaida kilichotumiwa pamoja na vyakula tangu nyakati za kale, nayo ilitumiwa na watu kama Ibrahimu, Isaka na wengine. Yesu aligeuza maji yawe divai itumiwe wakati wa arusi, naye mtume Paulo alimshauri Timotheo ‘atumie mvinyo kidogo, kwa ajili ya tumbo lake na magonjwa yaliyompata mara kwa mara.’—1 Timotheo 5:23.

⁶ Biblia inaitaja divai vizuri sana kuwa miongoni mwa vitu vilivyotolewa na Mungu na baraka alizowapa wanadamu wafurahie. Zaburi ya Biblia yasema: “Huyameesha majani kwa makundi, na maboga kwa matumizi ya mwanadamu; . . . na divai imfurahishe mtu moyo wake.” (Zaburi 104:14, 15) Biblia yaonyesha vilevile kwamba mara nyingine watu wa Mungu walitumia vileo vingine kutia na pombe.

⁷ Je! ina maana si lazima ujihadhari na unywaji wa vileo ? Sivyo. Maana Neno la Mungu laonyesha vilevile matokeo ya vileo. Kuna mambo mengi maishani yasiyo mabaya lakini yanayoweza kuleta matokeo mabaya yakitumiwa vibaya au yakitumiwa mapema mno. Mungu aliwapa wanadamu viungo vya uzazi, lakini vinapaswa vitumiwe katika ndoa yenye kuheshimika tu navyo vyaweza kuleta daraka zito la kutunza jamaa vikitumiwa. Moto, mvuke, umeme na vifaa mbalimbali vyaweza kuwa vyenye manufaa sana kwa wanaume na wanawake katika kazi yao, lakini vyaweza vilevile kuumiza sana vikitumiwa bila uangalifu. Kunywa vileo kwaweza kuleta matokeo mabaya vilevile, vikitumiwa bila uangalifu.

MATOKEO YA VILEO

 8-11. (a) Kiasi kidogo cha kileo kinatokeza nini mwilini kikinywewa? Inakuwaje kiasi kikubwa zaidi kikinywewa? (b) Mithali 23:29-35 inaelezaje matokeo ya ulevi? Je! umepata kumwona ye yote akitenda hivyo?

⁸ Yafikirie matokeo ya kileo katika mwili wa mwanadamu. Kileo hakihitaji kuyeyushwa tumboni kama vitu vingine. Kinaanza kuenea katika damu yako mara kinapoingia tumboni, ijapokuwa kiasi kingi kinaenea katika utumbo mdogo. Kinapelekwa upesi kwenye ubongo wako, maini yako na sehemu nyingine za mwili. Kwa vile kileo kina kipimo cha joto linalotolewa na chakula, mwili wako unaanza kukitumia, yaani, unakigeuza kileo kuwa dawa inayoweza kutumiwa na mwili wako kama nguvu. Karibu kazi hii yote inafanywa na ini. Mapafu na figo zako zinafanya kazi iwe nyepesi kwa kuondoa kiasi fulani cha kileo kwa kupu-mua na kwa kukojoa.

⁹ Kileo kikiisha kuingia katika damu, kinamfanyia mtu nini? Kiasi kidogo kikitumiwa kinaleta utulivu. Lakini kiasi kikubwa zaidi kinapunguza uwezo wa ubongo. Huenda kikamfanya mtu kuwa mwenye maneno mengi mno, mwenye shughuli nyingi mno na hata kuwa mgomvi. Je! hujapata kuona watu wengine wakiwa hivyo ?

¹⁰ Kile kileo kingi zaidi kinapunguza sana nguvu ya ubongo. Vilevile, mishipa ya fahamu inazuiwa kufanya kazi zake vizuri. Halafu mtu anaanza kuona taabu ya kusawazisha miendo yake. Ndiyo sababu anatembea ovyoovyo asione na kusema sawasawa. Vilevile fikira zake zinavurugika. Inakuwa vigumu zaidi kwa vile kileo chamfanya mtu afikiri kwamba akili zake zinafanya kazi vizuri kuliko kawaida. Kwa hiyo, inachukua muda mrefu apate kufahamu ya kuwa amekunywa kupita kiasi. Na mara anapolewa inachukua muda mrefu apate kulevuka.

¹¹ Angalia namna hatari na masumbufu ya kunywa vileo kupita kiasi yanavyoonyeshwa kwa usahihi mwingi. Zinasimuliwa katika Biblia katika Mithali 23:29-35 hivi: “Ni nani apigaye, Yowe? Ni nani aliaye, Ole? Ni nani mwenye ugomvi? Ni nani mwenye mguno? ni nani aliye na jeraha zisizo na sababu? Ni nani aliye na macho mekundu? Ni wale wakaao sana kwenye mvinyo; waendao kutafuta divai iliyochanganyika. . . . Macho yako yataona mambo mageni; na moyo wako utatoa yaliyopotoka. Naam, utakuwa kama alalaye katikati ya bahari [ukitatizwa na kuwa bila msaada kama mtu anayekufa maji]; au kama yeye asinziaye juu ya mlingoti [mahali msukosuko wa meli unaposikiwa zaidi sana] Utasema, Wamenichapa wala sikuumia; wamenipiga wala sina habari [kwa maana mlevi hajui linalotukia na mara nyingi hana habari ya majeraha yake mpaka anapolevuka].” Jambo hilo si zuri sana, sivyo? Lakini ndivyo inavyokuwa wakati mtu anapolewa.

TATIZO (JAMBO GUMU) LINALOONGEZEKA

12-17. (a) Tatizo la utumiaji mbaya wa vileo ni kubwa kadiri gani miongoni mwa vijana? Wao wanaanza kunywa namna gani? (b) Mtu akitaka kukulazimisha unywe, huenda akawa na kusudi gani? (Habakuki 2:15)

¹² Lakini, je! vijana wako katika hatari ya kulewa au hata kuwa walevi? Ndiyo. Donald G. Phelps, msimamizi wa Chama cha Taifa Kinachochunguza Matumizi Mabaya ya Vileo na Ulevi katika Washington, D.C., alisema:

“[Hesabu ya] walevi miongoni mwa vijana ni karibu na ile ya watu wazima. Kadiri ya kumi kwa mia ya wavulana wote wenye umri wa miaka 13 (walioulizwa katika uchunguzi wa taifa wa vijana wenye umri wa kati ya miaka kumi na mitatu kufika kumi na tisa) wanalewa isivyopungua mara moja kila juma. Yaani, mara 52 kwa mwaka.”

¹³ Kwa muda mrefu nchi ya Ufaransa imesumbuliwa sana na tatizo la ulevi miongoni mwa watoto, na watu wengine wakionyesha ishara za ugonjwa wa ini katika umri wa mapema. Katika nchi ya Hungary (iliyo na hesabu kubwa zaidi ya watu wanaojiua) , hospitali zimekuwa zikitibu maelfu ya watoto kila mwaka kwa sababu ya ulevi, mnamo miaka ya karibuni.

¹⁴ Ni kwa sababu gani vijana wanaingia katika hali hiyo? Mara nyingi ni kwa vile mmoja katika jamaa yao ni mlevi. Katika vituko vingine vingi, ni kwa sababu vijana wengine wanawahimiza waanze kunywa. Nyakati nyingine kivulana analazimishwa na vijana wenzake ‘aonyeshe yeye ni mwanamume’ kwa kunywa sana kileo, au kisichana anapewa maoni ya kwamba kama hanywi kileo ni mmashamba asiye na maendeleo.

¹⁵ Lakini jiulize mwenyewe, je! kweli kunywa kileo kunaonyesha wewe ni mtu fulani? Sivyo, kwa kuwa hata wanyama wanaweza kunyweshwa wakalewa. Watu wanaotaka wakulazimishe unywe kileo, wanataka nini hasa? Je! wanakutakia jambo jema, litakalokupa faida? Au wanajaribu kukufanya uwe kundi moja nao tu? Labda wanataka wafurahie kuona ukitenda kama kitoto kisichoweza kutembea, na kusema mambo kipumbavu kama mtoto mdogo?

¹⁶ Angalia alivyosema mwandikaji mmoja, Dakt. Giorgio Lolli:

“Mlevi anaacha kuwa mtu mzima, anatenda kama kitoto kichanga katika mwili na akili. Fahamu zake na matendo yake hayapambanuliki. Anakuwa hoi na kutaka kutunzwa kama kitoto kichanga.”

Zaidi ya hayo, huenda vilevile watu wanaotaka kufanya uasherati wakamtia mwenzao moyo anywe kileo ili alewe.

¹⁷ Bila shaka kushindwa na mikazo hiyo kungeonyesha kwamba mtu huyo ni dhaifu na hana nguvu za kujizuia na mabaya. Mithali 20:1 inatoa onyo lenye sababu nzuri kwamba “mvinyo hudhihaki, kileo huleta ugomvi; na akosaye kwa vitu hivyo hana hekima.” Si lazima ujaribu ulevi ili ujue jinsi ulivyo mbaya—kama vile usivyoona lazima ya kuvunja mguu ili ujue maumivu yanavyoweza kuwa.

18, 19. Ijapo huenda mtu asiwe mlevi, kunaweza kutukia nini kwa kujaribu kulewa mara moja tu?

¹⁸ Inakupasa ujihadhari na vileo, si kwa sababu tu ya kuepuka kuwa mlevi wa kupindukia. Kujaribu kulewa mara moja tu kwaweza kuleta hasara isiyo na mwisho. Huenda ukagongana na gari jingine, labda kujipotezea mwenyewe au mtu mwingine asiye na hatia uhai au kiungo cha mwili. Au huenda maisha yako yote yakachafuliwa na uasherati na kuleta matata mengi. Au huenda ukawa mwenendo fulani wenye jeuri ambao utasikitikia kwa muda mrefu. Kwa nini ujitie bure katika hatari?

¹⁹ Inaonekana wazi kwamba hatari hizo zaweza kutokea kwa sababu, kati ya watu 50,000 wanaokufa barabarani kila mwaka katika United States, zaidi ya nusu ya vifo vinavyotokea, vinaletwa na ulevi. Nalo gazeti New York Times latoa taarifa kwamba “mauaji na mashambulio makali zaidi ya kiasi cha 80 kwa mia, yanafanywa na walevi.”

KULIFIKIRIA JAMBO HILI KWA HEKIMA

20, 21. (a) Ni kwa sababu gani watu wengine hawapendelei hata kidogo kunywa vileo vyo vyote? (Hosea 4:11) (b) Ni kwa sababu gani ni upumbavu kujaribu kuepuka (magumu) matatizo?

²⁰ Wakati wa kufikiria jambo hili, kumbuka kwamba ili mtu aishi si lazima anywe vileo kama ilivyo lazima kutumia hewa, chakula na maji. Unaweza kuishi bila vileo, na watu wengi wanapendelea zaidi kuishi bila kunywa vileo. Kumbuka vilevile kwamba, mtu anayetaka kuwa na kibali ya Yehova Mungu, Mpaji-Uzima, yampasa amtumikie kwa ‘moyo wake wote, nafsi yote, akili zote na nguvu zote.’ (Luka 10:27) Matumizi mabaya ya vileo yanaweza kumfanya mtu akose fikira nzuri, kujihadhari, nguvu za mwili na hata kumnyang’anya uwezo wa kufikiri vizuri na wa kuwa mwangalifu na kuharibu moyo wake, asitawishe makusudi mabaya.

²¹ Kweli, Biblia inasema kunywa divai kwa kiasi. Lakini namna gani kama mtu anatumia vileo hivyo ili aepuke matatizo (magumu) au kuchoshwa na maisha? Au kama anavitumia ili aondoe haya au woga? Huenda hali hiyo ikazidi kuwa mbaya badala ya kuwa bora. Ikiwa fedha ni za kubandia (za kuiga au za uongo) tu, zina faida gani? Tena kuna faida gani ya kuona furaha au uhodari wa uongo tu?

22. Kama taarifa moja inavyosema, ni wakati gani inapoelekea kuonekana kwamba matumizi ya vileo yatatokeza (magumu) matatizo?

²² Taarifa yenye kuelimisha iliyotolewa na Chama cha Taifa cha Magonjwa ya Akilia inaonyesha kwamba hatari za kutumia vileo kwa njia mbaya hazikuelekea kutokea ikiwa hali hizi zilikuwako: (1) Ikiwa mtu alianza kutumia vileo vipole (kama divai au pombe) katika jamaa yenye nguvu au katika kikundi cha kidini, wakati wa kula. (2) Ikiwa matumizi ya vinywaji pamoja na hivyo yalionwa kuwa si uhodari wala si dhambi, na kuvinywa hakukuonwa kwamba fulani ni mtu mzima wala amekuwa mwanamume kweli kweli. (3) Ikiwa mtu hakulazimishwa na ikiwa kutokunywa hakukudharauliwa tena kama vile kukataa kipande cha mkate. (4) Ikiwa ulevi ulikatazwa sana, ukionwa kuwa si uungwana wala si jambo la kuchekwa wala la kuvumiliwa. Na labda jambo la maana zaidi, (5) ikiwa wazazi walipatana pamoja bila kugeuka, wakiweka mfano mwema na wa kiasi kuonyesha kufaa na kutofaa kwa kutumia vinywaji hivyo.

23, 24. (a) Biblia inakupa uongozi gani juu ya kutumia vileo? (Mithali 23:20; 6:20; 1 Wakorintho 6:9, 10) (b) Unawezaje kutumia shauri linalotolewa katika Warumi 14:13-17, 21 juu ya jambo hilo?

²³ Bila shaka, Neno la Mungu ndio uongozi bora na ulio salama zaidi. Kama tulivyokwisha kuona, linatoa mifano ya matumizi yanayofaa ya vileo na kuonya sana juu ya kuvitumia vibaya. Linashauri vijana waheshimu uamuzi wa wazazi wao. Basi uwe na hekima, sikiliza wanayokuambia juu ya kama yakufaa unywe vileo au haifai, au wakati unapoweza kufanya hivyo. Vilevile utaonyesha hekima ukiepuka kutumia vinywaji hivyo wakati wale wanaovitumia ni vijana watupu, na wazazi wala watu wa ukoo hawapo ili watoe uongozi.

²⁴ Ili upate faida tote za ujana wako, na kupata furaha yenye kuendelea, inakupasa utegemee uongozi wa Neno la Mungu. Basi ‘ulapo, au unywapo, au utendapo neno lo lote, fanya yote kwa utukufu wa Mungu.’—1 Wakorintho 10:31.

[Maelezo ya Chini]