Kitabu Cha Biblia Namba 21—Mhubiri
Mwandikaji: Sulemani
Mahali Kilipoandikiwa: Yerusalemu
Uandikaji Ulikamilishwa: Kabla 1000 K.W.K.
1. Mhubiri kiliandikwa kwa kusudi gani bora?
KITABU cha Biblia cha Mhubiri kiliandikwa kwa ajili ya kusudi bora. Sulemani, akiwa kiongozi wa kundi la watu walio wakfu kwa Yehova, alikuwa na daraka la kuwaunganisha pamoja katika uaminifu kwa wakfu wao. Yeye alitafuta kutimiza daraka hilo kupitia shauri la hekima la Mhubiri.
2. Kusudi hilo laelezwaje katika jina la Kiebrania la Mhubiri, hivyo kulifanya hilo lifae zaidi ya majina ya Kigiriki na Kiswahili?
2 Katika Mhubiri 1:1, NW, ajirejezea kuwa “mkutanishi.” Neno hilo katika lugha ya Kiebrania ni Qo·he’leth, na katika Biblia ya Kiebrania, kitabu hicho chapewa jina hilo. Septuagint ya Kigiriki yatoa kichwa kuwa Ek·kle·si·a·stesʹ, maana yake “mshiriki wa ecclesia (kutano; kusanyiko),” ambapo latolewa jina la Kiingereza Ecclesiastes. Hata hivyo, Qo·he’leth latafsiriwa kwa kufaa zaidi kuwa “Mkutanishi,” na huo pia ni mtajo unaomfaa zaidi Sulemani. Unaonyesha kusudi la Sulemani katika kuandika kitabu hicho.
3. Sulemani alikuwa mkutanishi katika maana gani?
3 Mfalme Sulemani alikuwa mkutanishi kwa maana gani, naye alikutanisha kwenye nini? Yeye alikuwa mkutanishi wa watu wake, Waisraeli, na wa wenzi wao, wakazi wa muda. Yeye alikutanisha wote hao kwenye ibada ya Mungu wake, Yehova. Hapo awali alikuwa amejenga hekalu la Yehova katika Yerusalemu, na kwenye kuwekwa wakfu kwalo alikuwa ameita pamoja, au kukutanisha, wote kwenye ibada ya Mungu. (1 Fal. 8:1) Sasa, kupitia Mhubiri, alitafuta kukutanisha watu wake kwenye kazi zenye kustahili na kuwaondoa kwenye kazi za ubatili, zisizo na matunda za ulimwengu huu.—Mhu. 12:8-10.
4. Inathibitishwaje Sulemani ndiye mwandikaji?
4 Ingawa Sulemani hatajwi waziwazi, vifungu kadhaa vinakata shauri kabisa katika kumthibitisha kuwa mwandikaji. Mkutanishi ajitanguliza mwenyewe kuwa “mwana wa Daudi” aliyekuwa “mfalme wa Israeli katika Yerusalemu.” Hilo laweza kuhusu Mfalme Sulemani peke yake, kwa maana waandamizi wake katika Yerusalemu walikuwa wafalme juu ya Yuda peke yake. Zaidi ya hayo, kama aandikavyo mkutanishi: “Nimejipatia hekima nyingi kupita wote walionitangulia katika Yerusalemu; naam, moyo wangu umeona kwa wingi hekima na maarifa.” (1:1, 12, 16) Hilo lafaa Sulemani. Mhubiri 12:9 hutuambia kwamba ‘alitafakari, akatafuta-tafuta, akatunga mithali nyingi.’ Mfalme Sulemani alinena mithali 3,000. (1 Fal. 4:32) Mhubiri 2:4-9 hutuambia juu ya programu ya ujenzi ya mwandikaji huyo; mashamba ya mizabibu, mashamba na bustani; mfumo wa unyunyizaji maji; mpango wa watumishi wa kiume na wajakazi; kurundika fedha na dhahabu; na mambo mengine yaliyotimizwa. Yote hayo yalifanywa na Sulemani. Wakati malkia wa Sheba alipoona hekima na fanaka ya Sulemani, yeye alisema: “Sikuambiwa nusu.”—1 Fal. 10:7.
5. Lazima Mhubiri kiwe kiliandikwa lini na wapi?
5 Kitabu hicho chatambulisha Yerusalemu kuwa mahali kilipoandikiwa kikisema kwamba mkutanishi alikuwa mfalme “katika Yerusalemu.” Lazima wakati huo uwe ulikuwa kabla ya mwaka 1000 K.W.K., muda mrefu wa utawala wa miaka 40 wa Sulemani ukiwa umepita, baada ya yeye kuwa amejiingiza katika kufuatia mambo mengi yanayorejezewa katika kitabu hicho lakini kabla ya kuanguka kwake katika ibada ya sanamu. Kufikia hapo angekuwa amepata maarifa mapana ya shughuli za ulimwengu huu na kufuatia kwao faida za kimwili. Wakati huo angali angekuwa katika kibali cha Mungu na chini ya upulizio Wake.
6. Ni vipingamizi gani vimetokezwa juu ya Mhubiri kupuliziwa na Mungu, lakini vyaweza kukanushwaje?
6 Twawezaje kuwa na uhakika kwamba Mhubiri ‘kina pumzi ya Mungu’? Huenda wengine wakatilia shaka kupuliziwa kwacho na Mungu kwa kuwa hakitaji hata safari moja jina la kimungu, Yehova. Hata hivyo, bila shaka kinatetea ibada ya kweli ya Mungu, na kwa kurudia-rudia kinatumia usemi ha·’Elo·himʹ, “Mungu wa kweli.” Kipingamizi kingine chaweza kutolewa kwa sababu hakuna manukuu ya moja kwa moja kutoka Mhubiri katika vitabu vinginevyo vya Biblia. Hata hivyo, mafundisho yanayotolewa na kanuni zilizowekwa katika kitabu hicho yote hayo yapatana kabisa na sehemu inayobaki ya Maandiko. Commentary ya Clarke, Buku 3, ukurasa 799, yaeleza hivi: “Kitabu hiki, chenye kichwa Koheleth, au Ecclesiastes, daima kimepokewa, na Wayahudi na Kanisa la Kikristo, kuwa kimeandikwa chini ya upulizio wa Mweza Yote; na kilichukuliwa kuwa sehemu ya kufaa ya andiko takatifu.”
7. Ni nini katika habari ya msingi ya Sulemani kilichomfanya astahili sana kuandika kitabu cha Mhubiri?
7 “Wachambuzi wa Biblia” wenye hekima ya kilimwengu wamedai kwamba Mhubiri si maandishi ya Sulemani wala si sehemu halisi ya “kila andiko,” wakisema kwamba lugha yacho na falsafa yacho ni ya tarehe ya baadaye. Wanapuuza hazina ya habari ambayo Sulemani angelikusanya kupitia usitawi wake wenye kuendelea wa biashara na viwanda vya kimataifa, na pia kutoka kwa waheshimiwa wenye kusafiri na mawasiliano mengine pamoja na ulimwengu wa nje. (1 Fal. 4:30, 34; 9:26-28; 10:1, 23, 24) Ni kama anavyoandika F. C. Cook katika Bible Commentary yake, Buku 4, ukurasa 622: “Shughuli za kila siku na mifuatio iliyochaguliwa ya mfalme mkuu huyo Mwebrania lazima viwe vilimfikisha mbali sana kutoka kizio cha maisha, wazo na lugha ya kawaida ya Kiebrania.”
8. Ni nini iliyo hoja yenye nguvu zaidi ya Mhubiri kuwa sehemu ya maandiko?
8 Hata hivyo, je! kweli kweli vyanzo vya nje vyahitajiwa ili kutoa hoja ya Mhubiri kuwa sehemu ya andiko? Uchunguzi wa kitabu hicho chenyewe utafunua si upatani wacho wa kindani tu bali pia upatani wacho na Maandiko mengine, ambayo hicho ni sehemu yayo.
YALIYOMO KATIKA MHUBIRI
9. Mkutanishi aona nini juu ya shughuli za wana wa watu?
9 Ubatili wa njia ya maisha ya binadamu (1:1–3:22). Maneno ya ufunguzi yatoa kichwa cha habari kuu ya kitabu hiki: “Ubatili mtupu, ubatili mtupu, mambo yote ni ubatili.” Kuna faida gani kwa ainabinadamu kusumbuka na kazi na kutaabika? Vizazi huja na kwenda, marudio ya asili hujirudia-rudia duniani, “wala jambo jipya hakuna chini ya jua.” (1:2, 3, 9) Mkutanishi amekaza moyo wake kwenye kutafuta na kuvumbua hekima kuhusiana na shughuli zenye msiba za wana wa watu, lakini akuta kwamba katika hekima na katika upumbavu, katika kutimiza makubwa na katika kazi ngumu, katika kula na katika kunywa, “mambo yote ni ubatili na kujilisha upepo.” Aja ‘kuchukia uhai,’ maisha ya msiba na mifuatio ya vitu vya kimwili.—1:14; 2:11, 17.
10. Zawadi ya Mungu ni nini, lakini ni nini kinachopata binadamu mwenye dhambi mwishowe?
10 Kwa ajili ya kila jambo kuna wakati uliowekwa—ndiyo, Mungu ‘amefanya kila kitu kizuri kwa wakati wake.’ (NW) Yeye ataka viumbe vyake vifurahie maisha duniani. “Mimi najua ya kwamba hakuna jema kwao kupita kufurahi, na kufanya mema maadamu wanaishi. Tena ni karama ya Mungu kila mtu apate kula na kunywa, na kujiburudisha kwa mema katika kazi yake yote.” Lakini, ole! kwa ainabinadamu wenye dhambi mwisho ni ule ule kama kwa wanyama: “Anavyokufa huyu ndivyo anavyokufa huyu; naam, wote wanayo pumzi [roho, NW] moja; wala mwanadamu hana kitu cha kumpita mnyama; kwa maana wote ni ubatili.”—3:1, 11-13, 19.
11. Mkutanishi anampa mtu anayehofu Mungu shauri gani lenye hekima?
11 Shauri lenye hekima kwa ajili ya wale wanaohofu Mungu (4:1–7:29). Sulemani awasifu wafu, kwa maana wako huru na “madhalimu yote yanayotendeka chini ya jua.” Kisha aendelea kueleza kazi za ubatili na zenye msiba. Pia ashauri kwa hekima kwamba “afadhali kuwa wawili kuliko mmoja” na kwamba “kamba ya nyuzi tatu haikatiki upesi.” (4:1, 2, 9, 12) Atoa ushauri mzuri juu ya kukutanika kwa watu wa Mungu: “Jitunze mguu wako uendapo nyumbani kwa Mungu; maana ni heri kukaribia ili usikie.” Usifanye haraka-haraka katika kunena mbele ya Mungu; acha ‘maneno yako yawe machache,’ na ulipe unachotoa kuwa nadhiri kwa Mungu. “Umche Mungu.” maskini wanapodhulumiwa, kumbuka kwamba “Aliye juu kuliko walio juu huangalia; tena wako walio juu kupita hao.” Mtumishi mnyonge, asema, atapata usingizi mtamu, lakini tajiri ana wasiwasi mwingi asiweze kulala. Hata hivyo, ameingia ulimwenguni akiwa uchi, na kwa ajili ya kazi ngumu yake yote, hawezi kuchukua chochote kutoka ulimwenguni.—5:1, 2, 4, 7, 8, 12, 15.
12. Ni ushauri gani unaotolewa juu ya masuala mazito ya uhai, na juu ya faida ya hekima kuliko fedha?
12 Mtu aweza kupokea utajiri na utukufu, lakini kuna faida gani kuishi “miaka elfu mara mbili” ikiwa hajaona yaliyo mema? Ni afadhali kutwaa moyoni masuala mazito ya uhai na kifo kuliko kushirikiana na mpumbavu “nyumbani mwa furaha”; ndiyo, afadhali kupokea kemeo la mwenye hekima, kwa maana kama “mlio wa miiba chini ya sufuria, ndivyo kilivyo kicheko cha mpumbavu.” Hekima ina faida. “Kwa maana hekima ni ulinzi, kama vile fedha ilivyo ulinzi; na ubora wa maarifa ni ya kwamba hekima humhifadhi yeye aliye nayo.” Basi, ni kwa nini njia ya ainabinadamu imekuwa yenye msiba? “Mungu amemfanya mwanadamu mnyofu, lakini wamebuni mavumbuzi mengi.”—6:6; 7:4, 6, 12, 29.
13. Mkutanishi atoa ushauri na sifa gani, naye asema nini kuhusu mahali ambapo binadamu aelekea?
13 Mwisho mmoja wa wote (8:1–9:12). “Uishike amri ya mfalme,” ashauri mkutanishi; lakini asema kwamba ni kwa sababu hukumu juu ya kazi mbaya haikutekelezwa mbiombio kwamba “mioyo ya wanadamu huthibitishwa ndani yao ili kutenda mabaya.” (8:2, 11) Yeye mwenyewe asifu kufurahia, lakini kuna jambo jingine lenye msiba! Watu wa aina zote huendea njia iyo hiyo—kwenye kifo! Fahamu ya walio hai ni kwamba watakufa, “lakini wafu hawajui neno lo lote . . . Lo lote mkono wako utakalolipata kulifanya, ulifanye kwa nguvu zako; kwa kuwa hakuna kazi, wala shauri, wala maarifa, wala hekima, huko kuzimu [Sheoli, NW] uendako wewe.”—9:5, 10.
14. (a) Ni hekima gani itumikayo ambayo mkutanishi akazia? (b) Ni nini jumla ya maneno?
14 Hekima inayotumika na wajibu wa binadamu (9:13–12:14). Mkutanishi anena juu ya misiba mingine, kuwa “upumbavu . . . mahali pa juu sana.” Pia atoa mithali nyingi zenye hekima itumikayo, naye ajulisha rasmi kwamba hata “ujana ni ubatili, na utu uzima pia”—isipokuwa hekima ya kweli ikifuatwa. Yeye aeleza hivi: “Mkumbuke Muumba wako siku za ujana wako.” Ama sivyo, uzee utafanya kumrudisha mtu tu kwenye mavumbi ya ardhi, kwa kufuatana na maneno ya mkutanishi: “Ubatili mtupu; mambo yote ni ubatili!” Yeye mwenyewe amefundisha watu maarifa kwa uendelevu, kwa maana “maneno yao wenye hekima huwa mfano wa michokoo,” yakichochea kwenye kazi zinazofaa, lakini kuhusu hekima ya kilimwengu aonya hivi: “Hakuna mwisho wo wote wa kutunga vitabu vingi; na kusoma sana [ujitoaji mwingi kwavyo, NW] huuchosha mwili.” Kisha mkutanishi afikisha kitabu hicho kwenye upeo wacho mtukufu, akijumlisha yote aliyozungumza juu ya ubatili na hekima: “Hii ndiyo jumla ya maneno; yote yamekwisha sikiwa; mche Mungu, nawe uzishike amri zake, maana kwa jumla ndiyo impasayo mtu. Kwa maana Mungu ataleta hukumuni kila kazi, pamoja na kila neno la siri, likiwa jema au likiwa baya.”—10:6; 11:1, 10; 12:1, 8-14.
KWA NINI NI CHENYE MAFAA
15. Sulemani apambanuaje kati ya shughuli zenye msiba na kazi zenye kustahili?
15 Tofauti na kuwa kitabu cha kutazamia mabaya tu, Mhubiri kimejaa johari zenye kung’aa za hekima ya kimungu. Anapoeleza juu ya mengi yaliyotimizwa ambayo ayapa kibandiko cha ubatili, Sulemani hatii ndani ujenzi wa hekalu la Yehova juu ya Mlima Moria katika Yerusalemu, wala ibada yenye kutakata ya Yehova. Yeye haelezi zawadi ya Mungu ya uhai kuwa ubatili, bali aonyesha kwamba ilikuwa kwa ajili ya kusudi la binadamu kuona shangwe na kufanya mema. (3:12, 13; 5:18-20; 8:15) Shughuli zenye msiba ni zile zinazopuuza Mungu. Baba aweza kuwekea akiba mwana wake utajiri, lakini afa huharibu kila kitu na hakuna kinachobaki kwa ajili yake. Ni afadhali zaidi kutoa urithi wa kudumu wa utajiri wa kiroho. Ni msiba kuwa na wingi na usiufurahie. Msiba huwapata wote wenye utajiri wa kilimwengu ‘waendapo’ katika kifo, bila kitu mkononi mwao.—5:13-15; 6:1, 2.
16. Qo·he’leth, au Mhubiri, chapatanaje na mafundisho ya Yesu?
16 Kwenye Mathayo 12:42, Kristo Yesu alijirejezea mwenyewe kuwa “aliye mkuu kuliko Sulemani.” Kwa kuwa Sulemani alifananisha Yesu, je! twaona maneno ya Sulemani katika kitabu Qo·he’leth yakiwa yanapatana na mafundisho ya Yesu? Twaona ulingani mwingi! Kwa kielelezo, Yesu alikazia mweneo mkubwa wa kazi ya Mungu kwa kusema, “Baba yangu anatenda kazi hata sasa, nami ninatenda kazi.” (Yn. 5:17) Pia Sulemani arejezea kazi za Mungu: “Basi, niliiona kazi yote ya Mungu, ya kuwa haitafutikani na mwanadamu kazi inayofanyika chini ya jua; kwa sababu mwanadamu na akijisumbua kadiri awezavyo kuitafuta, hata hivyo hataiona; naam, zaidi ya hayo, mwenye hekima ajapodhania ya kuwa ataijua, lakini hataweza kuiona.”—Mhu. 8:17.
17. Ni ulingani gani mwingine unaopatikana katika maneno ya Yesu na ya Sulemani?
17 Yesu na Sulemani pia walitia moyo waabudu wa kweli wakutane. (Mt. 18:20; Mhu. 4:9-12; 5:1) Maelezo ya Yesu juu ya “umalizio wa mfumo wa mambo” na “nyakati zilizowekwa za mataifa” yapatana na taarifa ya Sulemani kwamba “kila jambo kuna majira yake, na wakati kwa kila kusudi chini ya mbingu.”—Mt. 24:3; Luka 21:24, NW; Mhu. 3:1.
18. Ni katika kutoa maonyo gani Yesu na wanafunzi wake wanajiunga na Sulemani?
18 Zaidi ya yote, Yesu na wanafunzi wake wajiunga na Sulemani katika kuonya juu ya mitego ya kupenda mali. Hekima ndiyo ulinzi wa kweli, kwa maana ‘huhifadhi mwenyewe,’ asema Sulemani. “Endeleeni, basi, kutafuta kwanza ufalme na uadilifu wake, na vitu vingine vyote hivi vitaongezwa kwenu,” asema Yesu. (Mhu. 7:12; Mt. 6:33, NW) Kwenye Mhubiri 5:10 imeandikwa hivi: “Apendaye fedha hatashiba fedha, wala apendaye wingi hatashiba maongeo [mapato, NW]. Hayo pia ni ubatili.” Lenye kufanana sana na hilo ni shauri analotoa Paulo kwenye 1 Timotheo 6:6-19 kwamba “shina moja la mabaya ya kila namna ni kupenda fedha.” Kuna vifungu vyenye ulingani huo juu ya mambo yale mengine ya maagizo ya Biblia.—Mhu. 3:17—Mdo. 17:31; Mhu. 4:1—Yak. 5:4; Mhu. 5:1, 2—Yak. 1:19; Mhu. 6:12—Yak. 4:14; Mhu. 7:20—Rum. 3:23; Mhu. 8:17—Rum. 11:33.
19. Twaweza kukutanika katika ibada ya Yehova leo tukiwa na taraja gani lenye furaha?
19 Utawala wa Ufalme wa Mwana mpendwa wa Mungu, Yesu Kristo, ambaye akiwa katika mnofu (mwili) alikuwa mzao wa Mfalme Sulemani mwenye hekima, utasimamisha jamii mpya ya kidunia. (Ufu. 21:1-5) Aliyoandika Sulemani kwa ajili ya uongozi wa raia zake katika ufalme wake halisi ni yenye upendezi muhimu kwa wote wanaoweka sasa tumaini lao katika Ufalme wa Mungu chini ya Kristo Yesu. Chini ya utawala wao ainabinadamu wataishi kwa kanuni zilezile za hekima ambazo mkutanishi aliweka na wataonea shangwe kwa umilele zawadi ya Mungu ya uhai wenye furaha. Sasa ndio wakati wa kukutanika katika ibada ya Yehova, kwa kusudi la kuona kwa ukamili shangwe za uhai chini ya Ufalme wake.—Mhu. 3:12, 13; 12:13, 14.