Kitabu Cha Unabii

Watu wanapendezwa na wakati ujao. Wanatafuta matabiri yenye kutegemeka kuhusu habari nyingi, kuanzia matabiri ya halihewa hadi ishara za kitakwimu za hali ya kiuchumi. Hata hivyo, watendapo kulingana na matabiri hayo, mara nyingi wanatamauka. Biblia ina matabiri, au unabii mwingi. Unabii huo mbalimbali ni sahihi kadiri gani? Je, ni historia iliyoandikwa kabla ya kutukia? Au ni historia iliyoandikwa baada ya kutukia inayofanywa ionekane tu kuwa unabii?

MWANASIASA Mroma Cato (234-149 K.W.K.) aripotiwa kuwa alisema hivi: “Nashangaa kwamba mtabiri hacheki amwonapo mtabiri mwingine.”¹ Kwa kweli, hadi siku hii watu wengi hutilia shaka wabashiri, wanajimu, na watabiri wengine. Mara nyingi maneno ya matabiri yao si dhahiri na yaweza kufasiriwa kwa njia mbalimbali.

Lakini, namna gani unabii mbalimbali wa Biblia? Je, kuna sababu ya kutia shaka? Au kuna msingi wa kuwa na uhakika?

Si Makisio Tu ya Baada ya Kuarifiwa

Watu wenye ujuzi huenda wakajaribu kutumia mielekeo wanayoona ili kukisia kwa usahihi kuhusu wakati ujao, lakini wao si sahihi sikuzote. Kitabu Future Shock, chasema hivi: “Kila jamii haikabili tu mfuatano wa wakati ujao uwezekanao, bali pia inakabili wakati ujao mwingi uwezekanao, na hitilafiano kati ya wakati ujao mbalimbali ambao ungependwa zaidi.” Chaongezea hivi: “Bila shaka, hakuna awezaye ‘kujua’ wakati ujao kikamili kabisa. Twaweza tu kutumia utaratibu fulani na kuongezea makisio yetu na kujaribu kukata maneno juu ya matokeo yawezekanayo zaidi.”²

Lakini waandikaji wa Biblia ‘hawakukata maneno tu juu ya matokeo yawezekanayo zaidi’ kulingana na “makisio” juu ya wakati ujao. Wala matabiri yao hayawezi kupuuzwa kuwa taarifa zisizo dhahiri zinazoruhusu unamna-namna mwingi wa fasiri. Kinyume cha hilo, mwingi wa unabii wao ulisemwa kwa uwazi usio wa kawaida na ulikuwa wa kimahususi isivyo kawaida, mara nyingi ukitabiri kinyume tu cha mambo ambayo huenda yakatarajiwa. Kikiwa kielelezo chukua yale ambayo Biblia ilisema kimbele juu ya jiji la kale la Babiloni.

‘Lingefagiliwa Mbali na Ufagio wa Maangamizi’

Babiloni la kale lilipata kuwa “kito cha falme.” (Isaya 13:19, The New American Bible) Jiji hili kuu lenye kuenea lilikuwa mahali muhimu penye njia ya biashara kutoka Ghuba ya Uajemi hadi Bahari ya Mediterania, likitumika likiwa depo ya biashara ya barani na pia ya baharini kati ya Mashariki na Magharibi.

Kufikia karne ya saba K.W.K., Babiloni lilionekana kuwa jiji kuu lisiloshindika la Milki ya Kibabiloni. Jiji hilo lilitagaa Mto Eufrati, na maji ya huo mto yalitumiwa kufanyiza mtaro mpana, wenye kina na mfumo wa mifereji. Kwa kuongezea, hilo jiji lilikingwa na mfumo mkubwa mno wa kuta maradufu, zilizoegemezwa na minara kadhaa ya ulinzi. Si ajabu kwamba wakaaji walo walihisi kuwa salama.

Hata hivyo, katika karne ya nane K.W.K., kabla ya Babiloni kufikia upeo wa utukufu walo, nabii Isaya alitabiri kwamba Babiloni ‘lingefagiliwa mbali kwa ufagio wa maangamizi.’ (Isaya 13:19; 14:22, 23, BHN) Isaya alifafanua pia njia yenyewe ambayo Babiloni lingeanguka. Washambulizi ‘wangekausha’ mito yalo—chanzo cha ulinzi walo wenye mfano wa mtaro—wakilifanya jiji liwe rahisi kushambulika. Isaya aliandaa hata jina la huyo mshindi—“Koreshi [“Sairasi,” NW],” mfalme mkuu wa Uajemi, ‘ambaye milango ingefunguliwa mbele yake.’—Isaya 44:27–45:2.

Hayo yalikuwa matabiri yenye ujasiri. Lakini je, yalitimia? Historia hutoa jibu.

‘Bila Pigano’

Karne mbili baada ya Isaya kurekodi unabii wake, usiku wa Oktoba 5, 539 K.W.K., majeshi ya Umedi na Uajemi chini ya amri ya Sairasi Mkuu yalikuwa yamepiga kambi karibu na Babiloni. Lakini Wababiloni walikuwa na uhakika. Kulingana na mwanahistoria Mgiriki Herodotus (karne ya tano K.W.K.), walikuwa na maandalizi ya kutosha yaliyokuwa yamewekwa akiba ili kudumu miaka kadhaa.³ Pia walikuwa na Mto Eufrati na kuta za Babiloni zenye uweza za kuwakinga. Hata hivyo, usiku uo huo, kulingana na Masimulizi ya Matukio ya Nabonido, “jeshi la Sairasi liliingia Babiloni bila pigano.”⁴ Hilo liliwezekanaje?

Herodotus afafanua kwamba ndani ya jiji, watu walikuwa “wakicheza dansi na kujifurahisha kwenye sikukuu.”⁵ Hata hivyo, huko nje, Sairasi alikuwa amegeuza njia ya maji ya Eufrati. Kiwango cha maji kilipokuwa kikipungua, jeshi lake lilitembea majini katika bonde la mto, maji yakiwa yamefika kwenye mapaja yao. Walitembea hadi kupita zile kuta za juu sana, wakaingia kupitia yale yaliyoitwa na Herodotus “malango yaliyofunguka kuelekea mto,” malango yaliyokuwa yameachwa wazi kizembe.⁶ (Linganisha Danieli 5:1-4; Yeremia 50:24; 51:31, 32.) Wanahistoria wengine, kutia na Xenophon (karibu 431–karibu 352 K.W.K.), pamoja na mabamba ya kikabari yaliyopatikana na waakiolojia, wanathibitisha anguko la ghafula la Babiloni kwa Sairasi.⁷

Hivyo unabii wa Isaya juu ya Babiloni ulitimizwa. Au je, yawezekana kwamba huo haukuwa unabii uliotimizwa? Je, yawezekana kwamba huo haukuwa utabiri bali ulikuwa umeandikwa baada ya Babiloni kuanguka? Kwa kweli, swali lilo hilo lingeweza kuulizwa juu ya unabii mwingine mbalimbali wa Biblia.

Historia Inayofanywa Ionekane Tu Kuwa Unabii?

Ikiwa manabii wa Biblia—kutia ndani Isaya—waliandika upya historia ionekane tu kuwa unabii, basi wanaume hao walikuwa wapunjaji werevu tu. Lakini kusudi lao la kufanya ujanja huo lingekuwa nini? Manabii wa kweli walijulisha bila kusita kwamba wasingeweza kuhongwa. (1 Samweli 12:3; Danieli 5:17) Na tumechunguza tayari uthibitisho wenye nguvu wa kwamba waandikaji wa Biblia (wengi wao waliokuwa manabii) walikuwa wanaume wenye kutumainika waliokuwa tayari hata kufunua makosa yao wenyewe yenye kuaibisha. Haionekani yamkini kwamba wanaume wa aina hiyo wangekuwa na mbetuko wa kutenda upunjaji wenye kupangwa kwa uangalifu sana, wakifanya historia ionekane kuwa unabii.

Kuna jambo jingine la kufikiria. Unabii mwingi wa Biblia ulikuwa na mashutumu makali ya hadharani dhidi ya taifa la manabii hao wenyewe, lililotia ndani makuhani na watawala. Kwa kielelezo, Isaya alilaumu hali mbaya ya kiadili ya Waisraeli—watawala na pia watu kwa ujumla —katika siku yake. (Isaya 1:2-10) Manabii wengine walifunua kwa nguvu dhambi za makuhani. (Sefania 3:4; Malaki 2:1-9) Ni vigumu kuelewa ni kwa nini wangebuni tu unabii uliotia ndani mashutumu makali zaidi yawezavyo kuwazika dhidi ya watu wao wenyewe na kwa nini makuhani wangeshirikiana na ujanja huo.

Kwa kuongezea, manabii—ikiwa wangekuwa walaghai tu —wangaliwezaje kutimiza ubuni huo? Kujua kusoma na kuandika kulitiwa moyo katika Israeli. Kutoka umri wa mapema, watoto walifundishwa jinsi ya kusoma na kuandika. (Kumbukumbu la Torati 6:6-9) Usomaji wa kibinafsi wa Maandiko ulisihiwa sana. (Zaburi 1:2) Katika masinagogi wakati wa Sabato ya kila juma, kulikuwa na usomaji wa hadharani wa Maandiko. (Matendo 15:21) Laonekana kuwa jambo lisilowezekana kwamba taifa zima lililojua kusoma na kuandika, lenye kuyajua Maandiko vizuri, lingaliweza kudanganywa na hila ya aina hiyo.

Isitoshe, unabii wa Isaya unatia ndani zaidi kuliko anguko la Babiloni. Linalotiwa ndani ya unabii huo ni jambo dogo ambalo lisingaliweza hata kidogo kuandikwa baada ya utimizo.

‘Halitakaliwa na Watu Tena Kabisa’

Babiloni lingepatwa na nini baada ya anguko lalo? Isaya alitabiri hivi: “[Halitakaliwa] na watu tena kabisa, wala watu hawatakaa ndani yake tangu kizazi hata kizazi. Mwarabu hatapiga hema yake huko, wala wachungaji hawatalaza makundi yao huko.” (Isaya 13:20) Bila kutia chumvi, huenda ikawa lilionekana kuwa jambo la ajabu kutabiri kwamba jiji lililokuwa mahali pafaapo hivyo lingekuwa lisilokaliwa daima. Je, maneno ya Isaya yangaliweza kuwa yaliandikwa baada ya yeye kuona Babiloni likiwa ukiwa?

Baada ya Sairasi kuliteka, Babiloni lenye kukaliwa—ingawa halikuwa lenye ukuu sana—liliendelea kwa karne kadhaa. Kumbuka kwamba Hatikunjo za Bahari Iliyokufa zinatia ndani nakala ya kitabu kamili cha Isaya iliyopewa tarehe ya karne ya pili K.W.K. Karibu na wakati ambapo hatikunjo hiyo ilikuwa ikinakiliwa, Waparthia walitwaa utawala wa Babiloni. Katika karne ya kwanza W.K., kulikuwa na kijiji kidogo cha Wayahudi katika Babiloni, na mwandikaji wa Biblia Petro alizuru huko. (1 Petro 5:13) Kufikia wakati huo, Hatikunjo ya Bahari Iliyokufa ya Isaya ilikuwa imekamilishwa kwa muda wa karibu karne mbili. Kwa hiyo kufikia karne ya kwanza W.K., bado Babiloni halikuwa ukiwa kikamili, hata hivyo kitabu cha Isaya kilikuwa kimekuwako kwa muda mrefu kabla ya wakati huo.a

Kama ilivyotabiriwa, hatimaye Babiloni lilipata kuwa “magofu.” (Yeremia 51:37) Kulingana na yule msomi Mwebrania Jerome (karne ya nne W.K.), kufikia siku yake Babiloni lilikuwa mahali pa uwindaji ambapo “mahayawani wa kila aina” walizurura.⁹ Babiloni limeendelea kuwa ukiwa hadi siku hii.

Isaya hakupata kamwe kuishi kuona Babiloni likiwa bila kukaliwa na watu. Lakini magofu ya jiji hilo lililokuwa lenye nguvu wakati mmoja, yaliyo karibu kilometa 80 kusini mwa Baghdad, katika Iraki ya kisasa, yanatoa ushuhuda wa kimya wa utimizo wa maneno yake: “[Halitakaliwa] na watu tena kabisa.” Kurudishwa kokote kwa Babiloni kuwa mahali pa kuvutia watalii huenda kukavutia wageni, lakini “mwana na mjukuu” wa Babiloni wametoweka milele.—Isaya 13:20; 14:22, 23.

Hivyo nabii Isaya hakutoa matabiri yasiyo dhahiri ambayo yangeweza kutumiwa kuhusu tukio lolote lile la wakati ujao. Wala hakuandika upya historia kuifanya ionekane kuwa unabii. Ebu fikiria hili: Kwa nini mlaghai athubutu “kutoa unabii” juu ya jambo ambalo asingaliweza kudhibiti hata kidogo—kwamba Babiloni lenye uweza lisingekaliwa tena kamwe?

Unabii huo juu ya anguko la Babiloni ni kielelezo kimoja tu kutoka katika Biblia.b Watu wengi huona katika utimizo wa unabii wayo mbalimbali wonyesho wa kwamba ni lazima Biblia iwe inatoka kwenye chanzo cha juu zaidi kuliko mwanadamu. Labda ungekubali kwamba kitabu hiki cha unabii chastahili kuchunguzwa, angalau. Jambo moja ni la hakika: Kuna tofauti kubwa kati ya matabiri yasiyo dhahiri au ya ajabu ya watabiri wa siku ya kisasa na ule unabii mbalimbali ulio wazi, wa makini, na wa kimahususi wa Biblia.

[Maelezo ya Chini]

[Blabu katika ukurasa wa 28]

Je, waandikaji wa Biblia walikuwa manabii walio sahihi au wapunjaji werevu?

[Picha katika ukurasa wa 29]

Magofu ya Babiloni la kale