Wazazi​—Ninyi Mnaweza ‘Kujengaje’ Jamaa Yenu?

“Nyumba hujengwa kwa hekima, na kwa ufahamu [utambuzi, NW] huthibitika.”​—MITHALI 24:3.

 1. Ni jambo gani moja linalohitajiwa sana ili kuwa na jamaa yenye nguvu?

UCHUNGUZI wa karibuni uliuliza wataalamu zaidi ya 550 wanaosomea jinsi ya kusaidia jamaa za watu ni vitabia gani walivyopata-pata sana katika jamaa zenye nguvu. Mambo yaliyoorodheshwa kwanza kabisa yalikuwa ni: kupashana habari na kusikiliza. Mwenye kuchunga uchunguzi huo, Dolores Curran, alieleza sababu: “Hiyo ndiyo nishati inayoongeza moto wa kujaliana, kupana vitu, kushirikiana vitu, na kuthibitishiana mambo. Bila kusikiliza kikweli na kushirikiana sisi kwa sisi, hatuwezi kujuana. Tunakuwa jamaa ya watu wanaokaa katika chumba kimoja ambayo wanajibu mahitaji ya mtu na mwenzake badala ya kuyaitikia.” Ndiyo, mtiririko usio na kizuizi wa upashanaji habari ndio unaofanya jamaa iendelee kushikamana vizuri.

 2, 3. (a) Ni tatizo gani linaloonwa hata katika jamaa fulani za Kikristo? (b) Andiko la Mithali 24:3, 4, linafunua ni nini kinachoweza kusaidia kujenga jamaa yenye nguvu? (c) Ni maulizo gani yanayohitaji kujibiwa?

² Ingawa hivyo, ukosefu wa ukaribu unaweza kuwa na matokeo yenye msiba. Kwa mfano, moja ya matawi ya Sosaiti yetu katika Afrika liliulizwa ni sababu gani iliyofanya vijana fulani Wakristo waache kufuata maadili ya Biblia. Kulingana na jibu lililotolewa, “udhaifu ulio mkubwa uliohusiana na tatizo lote hilo,” ulikuwa ukosefu wa “wazazi kuwa wasikilizaji wema na kuweza kuzungumza na watoto wao kwa kuwapa sababu za mambo. Kwa hiyo wazazi wengi hawana uhusiano wa kindani kweli kweli pamoja na watoto wao.” Bila shaka, huo ni upande mmoja tu wa tatizo lenyewe​—ingawa upande ulio wa maana kufikiriwa, jambo lililo la kwanza ni utii na utawa wa vijana mmoja mmoja, sawa na vile ilivyo kwa kila mtu mwingine ye yote. (Warumi 14:12; 1 Timotheo 6:6) Fikiria, pia Mithali 24:3, 4. Inasomwa hivi: “Nyumba hujengwa kwa hekima, na kwa ufahamu [utambuzi], (NW) huthibitika, na kwa maarifa vyumba vyake hujazwa vitu vyote vya thamani na vya kupendeza.”

³ Lakini wewe unaweza kutumiaje hekima, utambuzi, na maarifa ili upate uhusiano ule wa kueleza maoni yako ya moyoni, na hasa unaposhughulika na vijana wanaoendelea kubalehe? Utaepukaje kufanyiza vizuizi vya upashanaji habari bila kujua? (Linganisha Mithali 14:1, 12.) Zaidi ya yote, unaweza kujengaje jamaa iliyo thabiti katika ibada ya kweli? Kwa sababu mambo ni mengi sana yanayodai wakati na fikira zako, huenda ukajiuliza utaanzia wapi. Ile sifa ya kwanza, hekima, inaweza kukusaidia uweke kwa imara mambo utakayotanguliza kwanza.

Weka kwa Hekima Mambo ya Kutangulizwa Kwanza

 4. Ni jambo gani kuu ambalo jamaa ya Kikristo inapaswa kutanguliza kwanza?

⁴ “Kumcha [Yehova] ndio mwanzo wa hekima,” akaandika mtunga zaburi. (Zaburi 111:10) Hofu yako mwenyewe inayofaa ya kutokutaka kuchukiza Mungu, pamoja na kutanguliza ibada yake, inahitajiwa sana. Mama mmoja alieleza jinsi yeye na mume wake walivyofanikiwa kulea wana wao wawili wamtumikie Yehova: “Sisi tulijaza maisha yetu ukweli​—kwenda kwenye mikusanyiko yote, kujitayarisha kwa ajili ya mikutano na kuihudhuria, na kufanya utumishi wa shambani uwe sehemu wa kawaida ya maisha zetu.” Mume wake aliongeza hivi: “Ukweli si sehemu ya maisha yetu, bali huo ndiyo maisha yetu. Kila jambo jinginelo lote linaendeshwa kwa kuutegemea huo.” Je! wewe pia unaweka ibada ya Yehova iwe ndiyo jambo la kwanza kabisa katika jamaa yako?

 5. Kwa sababu gani usawaziko unahitajiwa na wazazi Wakristo?

⁵ Kushiriki katika huduma ya shambani mkiwa jamaa kutafanya mkaribiane zaidi, hata hivyo mahitaji ya namna ya pekee ya watoto yanahitaji ujitie katika wajibu wa kutumia pamoja nao wakati wako wa faragha na nishati ya maoni yako ya moyoni. Basi, usawaziko unahitajiwa ili kuamua ni kiasi gani cha wakati unachoweza kutumia kwa kazi ya kuhubiri au wajibu mbalimbali wa kundi, na bado uwatunze kiroho, katika maoni ya moyoni, na kimwili ‘wale walio wako mwenyewe.’ Ni lazima ‘ujifunze kwanza kuzoea utawa katika jamaa yako mwenyewe.’ (1 Timotheo 5:4, 8, NW) Ili kusaidia akina baba, hasa, waone usawaziko ulio kati ya wajibu wa kijamaa na huduma, toleo la Septemba 15, 1959 la Mnara wa Mlinzi (Kiingereza) lilihimiza hivi: “Faida aa jamaa yako mwenyewe na zipewe uzito unaofaa. Kwa uhakika Yehova Mungu hangetazamia mwanamume atumie wakati wake wote katika utendaji wa kundi, katika kusaidia ndugu na jirani zake wapate wokovu, na bado asiutunze wokovu wa jamaa yake mwenyewe. Mke na watoto wa mwanamume ndio daraka lake la kwanza.”

 6. Ni hatari gani ambayo ni lazima iepukwe na wazazi, na jinsi gani?

⁶ Kutunza daraka hilo hakuamuliwi kwa lazima na wingi wa saa unazotumia ukiwa pamoja na watoto wako, bali linaloamua ni kama unatumia wakati huo kwa ukamili. Jambo la kusikitisha ni kwamba wazazi wengine wamejishughulisha sana katika kutunza mambo ya kundi, kazi ya kuajiriwa yenye madaraka mengi, au vitu vya kimwili, mpaka ikawa kwamba hata wanapokuwa pamoja na watoto wao akili zao zinakuwa zikifikiria jambo jingine. Mara nyingi, ni baada tu ya msiba kutokea ndipo wao wametambua uhitaji wa kurudia kukadiria waone ni mambo gani ya kutangulizwa. “Hekima kutoka juu ni . . . yenye kiasi, tayari kutii.” (Yakobo 3:17, NW) Hekima hiyo ya kimungu itakusaidia ugawanye inavyofaa wakati na maoni ya moyoni unayohusisha katika mambo ili utii amri zote za Yehova.

Fimbo na Karipio Vinatia Hekima

 7. Mithali 29:15 inaweza kutumiwaje kwa matokeo mazuri?

⁷ Uthabiti wa kufuata kanuni zinazofaa, ambao unaonyeshwa kwa fadhili. unaambia watoto wako kwamba wewe unajali. Wendekevu unazalisha kati ya watoto hali ya kuhisi kwamba hawana usalama na ya kutenda makosa. “Fimbo na karipio ndivyo vinavyotia hekima.” (Mithali 29:15; 22:15, NW) Ili “fimbo na karipio” viwe na matokeo mazuri, ni lazima viambatane na upendo. Nidhamu inayotumiwa bila kiasi au wakati maoni ya moyoni yamepanda na hasira inaweza kuvunja roho ya mtoto. “Ninyi akina baba, msiwachokoze watoto wenu, wasije wakakate tamaa.” (Wakolosai 3:21) “Fimbo ya nidhamu” inatia ndani adhabu inayofaa, lakini kutoa madai yasiyo ya kiasi, kulaumu-laumu kupita kadiri. na kumshushia mtoto heshima yake ni matumizi mabaya ya “fimbo” hiyo na mara nyingi kutavunja-vunja hali ya mtoto ya kujitumaini mwenyewe na kukutumaini wewe pia. Yeye ‘atakata tamaa.’

 8. Eleza ni kwa nini “karipio” linamaanisha mengi zaidi ya kutoa adhabu.

⁸ Lakini “fimbo na karipio” vinahitajiwa vyote viwili. Karipio linahitaji mengi zaidi ya kutoa adhabu tu; linatia ndani kutokeza mambo ya uhakika ili kusadikisha mtu mwingine.a Neno la Kiebrania la “karipio” linatafsiriwa pia kuwa ‘hoja ya kupinga.’ (Zaburi 38:14, NW) Basi, kukaripia. kweli kweli kunamaanisha kuwa na nia ya kutokeza mambo ya uhakika na kuweza kufanya hivyo ili mtoto aweze kuona sababu za kitendo chako. Vichapo vya Sosaiti vina habari zinazoweza kukusaidia utokezee mtoto wako sababu timamu zinazofanya miendo fulani iwe mibaya. Vingine kati yavyo vimeandikwa hasa kwa ajili ya vijana. Je! wewe unatumia kwa ukamili vichapo hivyo?

Utambuzi Unafanyiza Hisia-mwenzi

 9. Utambuzi ni nini, na kwa sababu gani ni wa maana?

⁹ Utambuzi ni ustadi unaohitajiwa sana pia katika upashanaji habari. Neno la awali la Kiebrania linalotokana na neno lenye asili linalomaanisha ‘kutambua kati ya,’ ‘kutofautisha.’ Ujuzi huo wa kuona mambo unachunguza mambo kwa ndani bila kuyatazama juu juu tu, na basi unafanana na ufahamu, hisia-mwenzi (kujisikia kama mwenzako anavyojisikia), na huruma.​—1 Petro 3:8.

10. Kuchunguza mambo ya ndani zaidi kuliko yale yanayoonekana kwa nje tu kulizuiaje matendo ya uadui wakati wa kisa kimoja katika nyakati za Biblia?

¹⁰ Mfano wa Biblia unaoonyesha ubora wa utambuzi umeandikwa kwenye Yoshua 22:9-34. Makabila ya Reubeni, Gadi, na nusu ya Manase, ambayo yalipewa urithi wa nchi mashariki wa Mto Yordani, yalijenga madhabahu kubwa sana katika nchi yao. Makabila yale mengine, kwa kufikiria kitendo hicho kuwa uasi-imani, yakajitayarisha kutoa adhabu ya kile kilichoonekana kana kwamba ni kuvunja sheria ya Mungu kwa makusudi. (Mambo ya Walawi 17:8, 9) Kabla ya kuchukua hatua, walipeleka ujumbe wa watu wakaongee na hayo makabila mawili na nusu. (Mithali 13:10) Mazungumzo yalifunua kwamba madhabahu hiyo haikujengwa iwe ya kutolea dhabihu bali ilifanywa “kwa sababu ya wasiwasi wa kujihadhari.” (NW) Kwa sababu ya kuwa yametenganishwa na makabila yale mengine na Mto Yordani, makabila yale mawili na nusu yalihangaikia sana uwezekano wa kwamba vizazi vyayo vya wakati ujao vingekatiliwa mbali na ibada ya Yehova. Madhabahu hiyo ingetumika kuwa kikumbusho cha daima, “ushahidi,” cha kwamba wao, pia, walikuwa watu wa Mungu. Lo, jinsi maelezo hayo yalileta badiliko la maoni! Maoni tofauti yakaonyesha wazi maana ya jambo ambalo lilionekana kama kwamba ni dhambi ya kutokujali. Utambuzi ulionyeshwa pamoja na bidii kwa ajili ya uadilifu, ‘ikapunguza haraka ya kukasirika,’ na kufanyiza ufahamu.​—Mithali 14:29, NW.

11. Mzazi mmoja alionyeshaje utambuzi?

¹¹ Tatizo linapotokea kuhusu mtoto wako, je! wewe unajaribu kuwa mwenye utambuzi? Kwa mfano, mmoja wa wana wa Wakristo fulani waliooana alianza kurudi nyumbani baada ya shule akiwa amenuna kweli kweli. “Alikataa kusema sababu yake ya kukasirika sana,” baba akaeleza. “Hapo kwanza mimi nilifikiri alikuwa mwasi tu, lakini ndipo nikaona kwamba alinyamaza nilipomwuliza habari za shule. Basi, tulizungumza kirefu, nami nikagundua kwamba watoto kule shuleni walikuwa wakimwonea kwa sababu alikuwa mdogo kwa umri wake. Baada ya kumfariji ya kwamba nilielewa jinsi kutendwa hivyo kulivyomletea magumu, nilimpa madokezo fulani yenye mafaa yamsaidie kushughulika na jambo hilo.” Mvulana huyo alifanya maendeleo ya haraka katika nia yake.

12. Kwa sababu gani miaka ya utineja ni migumu kwa vijana walio wengi, na ni nini kinachohitajiwa na wazazi?

¹² Je! wewe ungalionyesha subira iyo hiyo na mtoto wako? Vijana, hasa matineja, wana wasiwasi wa kujihadhari juu ya mambo kama vile shule, sura ya kimwili, tamaa za ngono, na kupendwa na wengi. “Kati ya hali zote za ukuzi wa mwanadamu, kile kipindi cha kubalehe ndicho kigumu zaidi,” likasema jarida Adolescence. “Kwa sababu ni wenye kujilaumu-laumu na hawana ujuzi, vijana wanaoendelea kubalehe wanajisika wakiwa wamepungukiwa katika ulimwengu ulio na mashindano na usiojali maoni ya watu. Wanapopatwa na hali ya kuwashushia heshima na kukosa mafanikio, wao wanatenda mambo wakiwa na uchungu wa kuchukizwa na kuhangaika.” Maoni hayo ya moyoni yenye kusumbua yanaweza kuharibu tabia ya mtoto. (Linganisha Mhubiri 7:7a, NW.) Ni kwa kusitawisha upashanaji habari wa karibu tu pamoja na mtoto wako utakavyoweza kuelewa tatizo lililopo hasa na kuweza kutambua njia iliyo bora zaidi ya kusaidia.

13. (a) Eleza mambo fulani inayozuia upashanaji habari. (b) Kwa sababu gani imewapasa wazazi wazidi tu kutumia Mithali 20:5 bila kuchoka? Toa mfano.

¹³ Ni vigumu kwa vijana wengi kueleza kwa maneno ni mambo gani yanayowahangaisha. Basi, mtoto wako anapoanza kufungulia yaliyo ndani yake, epuka maneno yasiyofikiriwa vizuri ambayo ‘yanachoma kama upanga,’ kama vile: ‘kumbe ni hilo tu? Nilifikiri una jambo la maana.’ ‘Ubaya wako ni kwamba . . . ’ ‘Ungewezaje kunitenda hivi?’ ‘Ala-a, kwani unatazamia kutendewaje? Wewe ni mtoto tu.’ (Mithali 12:18) Nyakati nyingine itahitajiwa kumchunguza-chunguza mtoto kwa kumwuliza sana maulizo, hasa ikiwa tatizo linalohusika ni la jambo lisilo rahisi kuzungumzia. “Mwanamume [au, mwanamke] wa utambuzi” atazidi tu kujitahidi ‘kuyateka’ maoni hayo ya ndani. (Mithali 20:5, NW) Wakristo fulani waliooana waliona kwamba binti yao alielekea kukaa kando asiwe katika utendaji mbalimbali wa jamaa. Wazazi hao walimchunguza-chunguza kwa maulizo mengi lakini wapi. Wao walizidi tu kumwuliza. “Mwishowe, siku moja mimi niliketi kitandani pamoja naye, nikamzungushia mkono, halafu nikauliza tena tatizo lilikuwa nini,” mama yule anaeleza. “Huku akitokwa na machozi binti aliniambia kwamba yeye alihisi kuwa sisi na wengine hatukutaka kamwe ushirika wake, basi yeye akatuondokea kwa kadiri ambavyo aliweza. Msisimuko wangu wa kwanza ulikuwa kusema, ‘Huo ni upuzi,’ lakini nikajizuia na kuendelea kusikiliza tu huku yeye akimwaga yaliyokuwa moyoni mwake.” Wazazi wake walimhakikishia jinsi walivyomjali na baada ya hapo wakaazimia kumtia ndani katika mwingi zaidi wa utendaji wao. Binti huyo alishinda tatizo lile na sasa anatumikia akiwa mweneza evanjeli wa wakati wote mwenye kuonyesha watu urafiki.

14. Kwa sababu gani kuwa na jamaa yenye uhusiano wa karibu katika maoni ya moyoni tu hakutoshi?

¹⁴ Kujenga jamaa yenye kuunganishwa na uhusiano wa karibu ni jambo la maana, na hata jamaa fulani za kilimwengu zimefanya hivyo. Lakini ni jambo tofauti kujenga jamaa yenye kufikiria mambo ya kiroho ambayo inashikamana na Yehova na pia kubaki ikiwa umoja. Ili kufanya hivyo, mengi yanahitajiwa kuliko kuendeleza uhusiano wa karibu tu wa kuelezeana maoni ya moyoni na watoto wako.

Kukaza Maarifa Kikiki

15. Ni maarifa ya aina gani yaliyo ya maana sana, na kwa sababu gani?

¹⁵ “Kwa maarifa vyumba vyake [vya ndani-ndani, NW] hujazwa vitu vyote vya thamani na vya kupendeza.” (Mithali 24:4) Vitu hivyo vya thamani si hazina za kimwili bali ni kutia ndani usalama wa kiroho, upendo wa kujidhabihu, woga wa kimungu, na imani inayotokana na maarifa ya kumjua Mungu. Mambo hayo yanafanyiza maisha ya jamaa yaliyo na utajiri. (Mithali 2:5; 15, 16, 17; 1 Petro 1:7) Maarifa hayo yatawapa watoto nguvu za ndani ili waweze kupinga mbinu za Shetani, hata zile zisizoonekana waziwazi, kwa maana Mithali 24:5 inasema: “Mtu mwenye hekima ana nguvu; naam, mtu wa maarifa huongeza uwezo.” Lakini ni lazima uyakaze kikiki maarifa hayo ndani ya mioyo yao.​—Kumbukumbu la Torati 6:6, 7, NW; 1 Yohana 2:14.

16. Ni jambo gani lililo la lazima ili kuingiza maarifa ya kumjua Mungu ndani ya moyo wa mtoto wako? (b) Ili watoto wafaidike kweli kweli, ni nini kinachohitajiwa sana?

¹⁶ Mmoja ya misaada hiyo mizuri zaidi ya kukaza kikiki Neno la Mungu ndani ya watoto wako ni kuongoza funzo la jamaa la ukawaida linalowatia moyo waufanye ukweli uwe wao wenyewe. “Funzo la jamaa linaweka mtoto katika hali ya moyoni inayofaa, hivi kwamba akili yake inaitikia maagizo,” anaeleza mzazi wa watoto wanne mwenye mafanikio. Yeye anaongeza hivi: “Unapoanza kusahihisha watoto, pale pale wanakuwa wasikilizaji wasio na urafiki. Lakini unapoweza kuzungumza habari hizo katika wakati ambao kuna urafiki, kama vile kwenye funzo la jamaa, kuna uwezekano zaidi wa kwamba mambo utakayotaja yatapenya ndani yao.” Lakini ili watoto wafaidike kweli kweli, unahitaji kuiga mtume Paulo, aliyeandika hivi: “Mimi ninatamani sana kuona ninyi ili mimi nipate kuwapokeza ninyi zawadi ya kiroho ili ninyi mwimarishwe.” (Warumi 1:11, NW) Zawadi inathaminiwa sana wakati inapokuwa kitu ambacho mpokeaji anaweza kutumia na ni chenye ubora kweli kweli kwake. Kwa hiyo tokeza katika habari mnazojifunza jambo fulani linalogusa maisha ya mtoto yule.

17. (a) Ni jambo gani linaloweza kufanya funzo la jamaa liwe lenye kupendeza na pia lenye kuarifu? (b) Je! wewe una mapendekezo ya ziada?

¹⁷ Inawapasa wazazi pia wahakikisha kwamba wote katika jamaa wanajua wakati wa funzo, vilevile habari zitakazozungumzwa. Wengine wanatumia misaada yenye kuonekana na macho, kama vile ramani na orodha zenye michoro, ili kuongezea ubora wa habari. Wazazi wengine wanatia ndani viburudisho ama kabla ama baada. Wakati wa baada ya funzo huenda wakazungumzia matatizo ya siku au juma hilo. (Ona sanduku linaloambatana na makala hii ili upate madokezo mengine.) Zaidi ya yote. fanyeni funzo hilo kwa ukawaida! Wazazi wengi wanatia jitihada kubwa kuwatolea watoto wao chakula na mahali pa kukaa, ni jambo la muhimu zaidi kuwatolea “maziwa yasiyochanganywa kitu ambayo ni lile neno, ili kupitia kwalo [watoto wetu wapate] kukua kwenye wokovu.”​—1 Petro 2:2, NW; Yohana 17:3.

18. Ni jambo gani litakalosaidia ‘kujenga’ jamaa yako?

¹⁸ Kujenga jamaa yenye nguvu kiroho kunahitaji ustadi na wakati. Upige moyo konde ili usitawishe ustadi mbalimbali wa kupashana habari kunakohitajiwa ili uendelee kukaribiana na watoto katika maoni ya moyoni. Usiruhusu jambo lo lote likuzuie kutumia wakati unaohitajiwa kabisa ili kutia nguvu jamaa yako kupitia hekima, utambuzi, na maarifa. Sali kwa ajili ya watoto wako na pia pamoja nao, ukijua kwamba ni Yehova peke yake anayeweza kukupa mafanikio baada ya jitihada zako za ‘kujenga.’​—Zaburi 127:1.

[Maelezo ya Chini]

Je! Wewe unakumbuka?

◻ Jamaa inatiwaje nguvu na hekima, na ni jambo gani linaloweza kusaidia watoto waisitawishe?

◻ Kwa sababu gani utambuzi unasaidia kufanyiza upashanaji habari wa jamaa ulio mzuri?

◻ Kwa sababu gani maarifa ya kumjua Mungu yanahitajiwa sana?

◻ Funzo la jamaa linaweza kufanywaje liwe lenye kupendeza na la kuarifu?

[Sanduku katika ukurasa wa 24]

FUNZO LA JAMAA LENYE MATOKEO

Funzo linapasa kuongozwaje?

Endeleza hali yenye kustarehesha, lakini yenye heshima. Epuka kushikilia mno njia fulani rasmi ya kuongoza, bila kubadilikana. Uliza maulizo ya ziada, tumia mifano ili kuamsha kufikiri, na kuendelea kuwahusisha wote. Rahishisha habari wakati kunapokuwa na uhitaji. Ni vizuri zaidi kutokutumia kipindi hicho kugombeza watoto Labda karipio lo lote linalohitajiwa linaweza kufanywa kwa faragha.

Ni nini kinachopasa kutumiwa kwa funzo?

Chagua kulingana na mahitaji ya jamaa. Uwe mwenye kubadilikana Mara nyingi huenda ukawa unatayarisha somo la kila juma katika Mnara wa Mlinzi. Huenda kukawa na masuala au matatizo fulani ya wazi yanayohitaji kuzungumzwa, kama vile matatizo ambayo vijana wanakabili shuleni, matembezi ya wavulana na wasichana, utendaji wa ziada baada ya yale masomo ya kawaida, michezo, na maelekeo ya kuwa na ukosefu wa adili, na mambo kama hayo Tumia makala au vichapo vinavyoshughulika na mambo hayo. Ungeweza kugawanya wakati wa funzo ili mzungumze habari tofauti-tofauti.

Linapasa kufanywa wakati gani na kwa muda gani?

Linapasa kufanywa wakati gani na kwa muda gani? Kichwa wa jamaa anaweza kuamua baada ya kuzungumza ni mambo gani ambayo washiriki wajamaa wamepanga katika ratiba zao na pia kufikiria hali zao za kupungukiwa Anahitaji kupima umri wa watoto na urefu ambao wanaweza kusikiliza kabla akili hazijaanza kufikiria mambo mengine. Labda anaweza kupanga vipindi vifupi-vifupi mara kadha wakati wa juma ikiwa watoto ni wachanga. Wengine wamekuwa na vipindi kama hivyo wanapokuwa bado mezani baada ya chakula cha jioni. Jambo la maana si urefu wa funzo bali ni ubora wa wakati unaotumiwa mkiwa pamoja.

Unaweza kuhakikishaje kwamba unafikia moyo wa mtoto?

Tia mtoto moyo aeleze majibu kwa maneno yake mwenyewe. Tumia kwa busara ya kutafuta maoni ili uone jinsi mtoto anavyohisi kweli kweli juu ya jambo linalohusika. Ungeweza kuuliza hivi: “Watoto shuleni wanahisije juu ya jambo hili? Je! wewe unahisi kwamba wao wako sawasawa?” Au, “Wewe ungeelezaje mwanadarasa mwenzako sababu ya sisi kutokufanya uasherati? Je! wewe unahisi kwamba unapata faida kweli kweli usipofanya hivyo? Kwa sababu gani?” Uwe mwangalifu usifanye haraka-haraka ya kuchukulia mtoto hatua anapotoa majibu kwa maulizo ya maoni, ili ajisikie yuko huru kueleza maoni yake mwenyewe kwa unyofu Mpe kila mmoja nafasi ya kutosha ya kusema, ili uhakikishe kwamba anaelewa mambo ya maana kwa usahihi.