Hati-kunjo Za Baharifu Lile Pato la Thamani Kubwa

KARIBU kilometa 24 kusini-mashariki mwa Yerusalemu, Wadi En-Nar, yenye ukiwa, kijito kilicho kikavu kinaelekea mashariki chini kwenye Baharifu. Uso wa magenge usio sawa unaenea nyuma ya ukingo wa bahari ulio tambarare. Mabedui Wata‘amireh huchunga makundi yao ya kondoo na mbuzi juu ya tambarare hiyo, katika siku zenye joto na masiku yaliyo tofauti yenye baridi ya masika.

Katika mwaka wa 1947, kijana mchungaji Mbedui mmoja alipokuwa akichunga makundi, alitupa jiwe kwenye kipenyo kidogo katika uso wa genge lenye kumumunyika. Alishtushwa na sauti lililofanya, labda kwa kuvunja-vunja mtungi wa udongo. Alikimbia kwa hofu, lakini siku mbili baadaye alirudi na akapanda meta 100 hivi aingie kupitia kipenyo kikubwa na kilicho juu zaidi. Macho yake yalipoanza kuzoea giza, aliona mitungi mirefu kumi iliyopangwa kwenye kuta za pango, na fungu la vyombo vya udongo vilivyovunjika miongoni mwa miamba iliyoanguka lilichafua sakafu.

Mitungi mingi ilikuwa mitupu, lakini mmoja ulikuwa na hati-kunjo tatu, miwili ya hiyo ikiwa imefunikwa kwa nguo. Alipeleka hati hizo kwenye kambi ya Mabedui na akaziacha huko kwa muda wa mwezi mmoja hivi, zikiwa zimeangikwa katika mfuko juu ya mti wa hema. Mwishowe, Mabedui wengine walipeleka hati-kunjo hizo Bethlehemu kuona wangepata pesa ngapi. Mabedui hao waliondoshwa bila heshima kutoka nyumba moja ya watawa-waume, wakiambiwa kwamba hati-kunjo hizo hazikuwa na faida yoyote. Mfanya biashara mmoja alisema kwamba hati-kunjo hizo hazikuwa na ustahili wowote wa kiakiolojia, naye alishuku kwamba zilikuwa zimeibwa kutoka kwa sinagogi fulani la Kiyahudi. Lo, alikosea jinsi gani! Hatimaye, wakiwa na wakili aliye mtengenezaji viatu Msiria, thamani yazo ilithibitishwa kihaki. Katika muda mfupi, hati nyinginezo zilikadiriwa thamani zazo.

Mengine ya maandishi hayo ya kale yalifungua mwono-ndani mzima mpya ndani ya utendaji wa vikundi vya kidini vya Wayahudi karibu ya wakati wa Kristo. Lakini hati ya Biblia ya unabii wa Isaya ndiyo iliyosisimua ulimwengu. Kwa nini?

Thamani Kubwa

Hati-kunjo ya Isaya iliyovumbuliwa karibuni ilikuwa ya urefu wa meta 7.5 hivi hapo mwanzo. Ilifa-nyizwa kwa kurasa 17 za ngozi za wanyama zilizotayarishwa kwa uangalifu, karibu kuwa kama ngozi zilizotengenezwa kama karatasi zilizosafishwa. Ikiwa imeandikwa katika safu 54 kila moja ikiwa na wastani wa mistari 30, ilikuwa imepigwa mstari kwa uangalifu. Juu ya mistari hiyo mwandikaji mwenye ustadi alikuwa ameandika herufi ya maandishi katika mafungu.—Ona picha.

Hati-kunjo haikuwa imefingirishwa kuzunguka vijiti, na ilikuwa nyeusi zaidi katikati ambapo mikono mingi ilikuwa imeishikilia kwa ajili ya kusoma. Ilikuwa imetumika sana, ushuhuda wa hiyo ikiwa onyesho la kuwa ilirekebishwa kwa ustadi na kutiwa nguvu. Kuhifadhiwa kwayo kuzuri kulikuwa kwa sababu ya kufungwa kwa uangalifu katika mtungi. Ina thamani gani kwa mwanachuo, na, hata zaidi, kwa sisi sote?

Hati hiyo ya nabii Isaya ni ya zamani kwa miaka elfu moja hivi kuliko nakala nyingineyo yote ambayo imebaki, hata hivyo yaliyomo ndani hayatofautiani sana. Profesa Millar Burrows, mhariri wa mwandiko uliotangazwa kwa kuchapishwa katika 1950 alisema hivi: “Mwandiko wa Isaya katika hati hii, pamoja na tofauti za maana katika maendelezo ya maneno na sarufi na usomaji mwingi ulio tofauti wa kadiri ya upendezi na umaana, kwa kweli ni ule ule uliotolewa baadaye sana katika MT [Mwandiko wa Kiebrania wa Kimasoreti].”a Kinachostahili kuangaliwa pia ni utimizo wayo wenye kupatana wa Tetragramatoni, יהרה, jina takatifu la Mungu, Yehova, katika Kiebrania.

Hati Nyingine Zenye Thamani

Jina la kimungu linatokea pia katika hati nyingine kutoka pango hili hili, linalojulikana kuwa Pango 1. Katika maelezo ya kitabu cha Habakuki, Tetragramatoni inatokea mara nne katika herufi za kale za Kiebrania, mtindo wa zamani unaotofautiana na ule unaojulikana zaidi wa herufi za Kiebrania zenye mfano wa mraba.—Ona kielezi-chini cha Habakuki 1:9, Reference Bible.

Pango hilo lilitokeza sehemu za hati-kunjo nyingine ya Isaya, pamoja na vijipande vya ngozi kutoka kitabu cha Biblia cha Danieli. Kimoja cha hivyo kinahifadhi badiliko kutoka Kiebrania hadi Kiaramu katika Danieli 2:4, kama vile inavyopatikana katika hati za miaka elfu ya baadaye.

Sehemu ndogo za hati-kunjo hizo ambazo zimehifadhiwa vizuri sasa zinaonyeshwa katika Yerusalemu, katika nyumba ya kuhifadhi inayojulikana kuwa Mahali Patakatifu pa Kitabu [Shrine of the Book]. Nyumba ya kuhifadhi hiyo iko chini ya ardhi, kwa hiyo unapozuru huko, una maoni ya kuwa unaingia katika pango. Sehemu ya juu ya nyumba ya kuhifadhi hiyo ina umbo la funiko la mtungi wa udongo ambamo hati-kunjo ya Baharifu ya Isaya ilivumbuliwa. Hata hivyo, unaona nakili tu ya hati ya Isaya. Ile ya kwanza yenye thamani sana imewekwa salama katika ghala iliyo karibu.

[Maelezo ya Chini]

[Hisani ya Picha katika ukurasa wa 10]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

Kwa hisani ya The British Museum

[Hisani ya Picha katika ukurasa wa 11]

Israel Department of Antiquities and Museums; The Shrine of the Book, Israel Museum; D. Samuel and Jeanne H. Gottesman Center for Biblical Manuscripts