Ni Nani Astahiliye Kuitwa Rabi?

MTALII ambaye hakutazamia msongamano wa magari barabarani hakuwa na uwezekano wa kufikia uwanja wa ndege kwa wakati. Mamia ya polisi yalijaribu kuelekeza magari huku yakiwalinda wale waombolezaji zaidi ya 300,000 waliojaza barabara za Yerusalemu. Gazeti la habari The Jerusalem Post liliita hali hiyo “andamano la maziko lenye ukubwa ambao kwa kawaida huwa tu wa rais, wafalme au madikteta wa kutawala kimabavu.” Ni nani aliyeweza kusababisha wonyesho huo mkubwa wa ujitoaji, uliosimamisha kazi zote katika jiji kuu la Israeli kwa muda wa saa nyingi? Rabi aliyestahiwa. Kwa nini wadhifa wa rabi unavuta staha na ujitoaji huo miongoni mwa Wayahudi? Neno “rabi” lilianza kutumiwa lini kwa mara ya kwanza? Linastahili kutumiwa kwa nani?

Je, Musa Alikuwa Rabi?

Jina linalostahiwa zaidi katika Dini ya Kiyahudi ni Musa, mpatanishi wa agano la Sheria la Israeli. Wayahudi wa kidini humwita “Musa ‘Rabi wetu.’” Hata hivyo, Musa harejezewi kwa jina la cheo “Rabi” mwomwote katika Biblia. Kwa kweli, neno “rabi” halionekani kamwe katika Maandiko ya Kiebrania. Basi, Wayahudi walianzaje kumrejezea Musa kwa njia hiyo?

Kulingana na Maandiko ya Kiebrania, daraka na mamlaka ya kufundisha na kueleza Sheria ilipewa wazao wa Haruni, kuhani wa kabila la Lawi. (Mambo ya Walawi 10:8-11; Kumbukumbu la Torati 24:8; Malaki 2:7) Hata hivyo, katika karne ya pili K.W.K., mabadiliko ya msingi ya kichinichini yalianza katika Dini ya Kiyahudi, yakiathiri mawazo ya Kiyahudi kwa kudumu, tangu wakati huo na kuendelea.

Kuhusu mgeuko huo wa kiroho, Daniel Jeremy Silver aandika hivi katika A History of Judaism: “Wakati huo jamii ya waandishi na wasomi wasio makuhani ilianza kupinga uhalali wa Torah [Sheria ya Kimusa] kufafanuliwa na makuhani pekee. Kila mtu alikubali kwamba makuhani walikuwa wafanyakazi wa Hekalu waliohitajika, lakini kwa nini wafanye uamuzi juu ya mambo yote yanayohusiana na Torah?” Ni nani waliokuwa wachochezi wa upinzani huo dhidi ya mamlaka ya jamii ya makuhani? Walikuwa kikundi kipya miongoni mwa Dini ya Kiyahudi kilichoitwa Mafarisayo. Silver aendelea hivi: “Mafarisayo walikubali watu katika vyuo vyao kwa msingi wa ustahili wao, si kwa msingi wa uzawa wao [nasaba ya kikuhani], nao wakaleta jamii mpya ya Wayahudi katika uongozi wa kidini.”

Kufikia karne ya kwanza W.K., wahitimu wa vyuo hivyo vya Kifarisayo wakapata kujulikana kuwa walimu, au mabwana-wakubwa, wa sheria ya Kiyahudi. Ikiwa ishara ya staha, Wayahudi wengine walianza kuwarejezea kuwa “mwalimu wangu,” au “bwana-mkubwa wangu,” rabi, katika Kiebrania.

Hakuna lolote ambalo lingeweza kuthibitisha jina hilo jipya la cheo zaidi kuliko kulitumia kwa yule aliyeonwa kuwa mwalimu mkubwa zaidi katika historia ya Wayahudi, Musa. Tokeo la hilo lingepunguza zaidi mkazo juu ya ukuhani huku likiimarisha maoni ya watu kwa ujumla juu ya uongozi wa Kifarisayo wenye uvutano uliozidi kuongezeka. Kwa njia hiyo, miaka zaidi ya 1,500 baada ya kifo chake, Musa aliitwa “Rabi” kwa sababu ya utendaji wake mbalimbali uliokumbukwa.

Kumwiga Bwana-Mkubwa

Ingawa nyakati nyingine neno “rabi” (“bwana-mkubwa wangu”) lilitumiwa na watu wengi kurejezea walimu wengine waliowastahi, kwa kawaida neno hilo lilitumiwa kwa walimu mashuhuri miongoni mwa Mafarisayo, “wale wenye hekima.” Uharibifu wa hekalu katika 70 W.K. ulipokomesha kabisa mamlaka ya ukuhani, marabi walio Mafarisayo wakawa viongozi wasiopingwa wa Dini ya Kiyahudi. Wadhifa wao usiokuwa na upinzani ulichochea ukuzi wa namna ya madhehebu iliyokazia maoni ya marabi wenye hekima.

Akizungumzia kipindi hiki cha mabadiliko cha karne ya kwanza W.K., Profesa Dov Zlotnick aeleza hivi: “‘Kuwasikiliza Wenye Hekima kwa uangalifu,’ kukawa jambo la maana zaidi kuliko kujifunza Torah.” Msomi Myahudi Jacob Neusner aendelea kueleza hivi: “‘Mwanafunzi wa wale wenye hekima’ ni mwanafunzi ambaye amejishikamanisha na rabi fulani. Anafanya hivyo kwa sababu anataka kujifunza ‘Torah.’ . . . [Mtu] hafunzwi Torah kupitia sheria, bali kupitia kuiona sheria katika taratibu na vitendo vya wale wenye hekima walio hai. Wanafundisha sheria kwa yale wanayofanya, si kwa yale wanayosema tu.”

Msomi wa Talmud Adin Steinsaltz athibitisha hilo, akiandika hivi: “Wenye hekima wenyewe walisema ‘Mazungumzo, ucheshi, au taarifa za kistarehe za ujumla za wenye hekima zapaswa kuchunguzwa.’” Hilo liliweza kufanywa kwa kadiri gani? Steinsaltz aonyesha hivi: “Kielelezo cha kupita kiasi cha hilo kilikuwa cha yule mwanafunzi aliyeripotiwa kuwa alijificha chini ya kitanda cha mwalimu wake mkubwa ili apate kujua jinsi [mwalimu huyo] alivyojiendesha na mkeye. Alipoulizwa maswali juu ya udadisi wake, yule mwanafunzi mchanga alijibu: ‘Ni [jambo lihusulo] Torah na lastahili kuchunguzwa,’ hayo ni maoni yanayokubaliwa kuwa halali na marabi na pia wanafunzi.”

Kwa sababu ya kukaziwa zaidi kwa rabi kuliko Torah—kujifunza Torah kupitia rabi—tangu karne ya kwanza W.K. na kuendelea Dini ya Kiyahudi ikawa dini yenye kukazia maoni ya marabi. Mtu hakumkaribia Mungu kupitia Neno lililopuliziwa lenye kuandikwa, bali kupitia kielelezo cha mtu, bwana-mkubwa, yaani, rabi. Basi, matokeo yakawa kwamba sheria ya mdomo na mapokeo yaliyofundishwa na marabi hao yakakaziwa badala ya Andiko. Kutoka wakati huo na kuendelea, fasihi za Kiyahudi, kama Talmud, hukazia sanasana mazungumzo, masimulizi, na mienendo ya marabi kuliko matamko ya Mungu.

Fungu la Marabi Katika Karne Ambazo Zimepita

Ingawa walikuwa na mamlaka na uvutano mkubwa sana, marabi wa mapema hawakuchuma riziki kutokana na utendaji wao wa kidini. Encyclopaedia Judaica yataarifu hivi: “Rabi wa Talmud alikuwa . . . tofauti kabisa na wale wenye jina hilo la cheo leo. Rabi wa talmud alikuwa mfafanuzi na mfasiri wa Biblia na wa Sheria ya Mdomo, na karibu sikuzote alipata riziki yake kupitia kazi fulani. Ni katika Enzi za Kati tu kwamba rabi alikuwa . . . mwalimu, mhubiri, na kichwa cha kiroho cha kutaniko au jumuiya ya Kiyahudi.”

Marabi walipoanza kubadili wadhifa wao kuwa kazi yenye mshahara, baadhi yao walipinga sana jambo hilo. Maimonides, yule rabi maarufu wa karne ya 12 aliyechuma riziki yake akiwa tabibu, aliwapinga vikali marabi hao. “[Wao] walijipangia madai ya kifedha kutoka kwa watu mmoja-mmoja na jumuiya mbalimbali wakawafanya watu wafikiri, kwa njia ya kipumbavu kabisa, kwamba ni wajibu na jambo lifaalo kuwasaidia [kifedha] wale wenye hekima na wasomi na watu wanaojifunza Torah, kwa njia hiyo Torah yao ni kazi yao. Lakini hayo yote ni kosa. Hakuna hata neno moja, ama katika Torah ama katika semi za wenye hekima, linalounga mkono hilo.” (Commentary on the Mishnah, Avot 4:5) Lakini shutumu la Maimonides halikusikilizwa na vizazi vya baadaye vya marabi.

Dini ya Kiyahudi ilipoingia katika enzi ya kisasa, iligawanyika kuwa vikundi vya itikadi za reform, conservative, na orthodox. Kwa Wayahudi wengi itikadi na zoea la kidini likawa jambo la pili baada ya mahangaiko mengine. Likiwa tokeo, wadhifa wa rabi ukaacha kuungwa mkono. Rabi akawa hasa, kichwa kiagizwa-rasmi cha kutaniko, akitenda akiwa mwalimu na mshauri stadi, mwenye kulipwa mshahara, kwa washiriki wa kikundi chake. Hata hivyo, miongoni mwa vikundi vya Kihasidiki vilivyo vya othodox ya kupita kiasi, wazo la rabi kuwa bwana-mkubwa na kielelezo lilikuwa na maendeleo hata zaidi.

Ona maelezo ya Edward Hoffman katika kitabu chake kuhusu harakati ya Kihasidiki ya Chabad-Lubavitch: “Uhasidimu wa mapema ulikazia pia kwamba katika kila kizazi kuna kiongozi mmoja pekee wa Kiyahudi, zaddik [aliye mwadilifu], ambaye ndiye ‘Musa’ wa wakati wake, ambaye usomi wake, na utoaji kwa wengine hauna kifani. Kupitia uchaji wacho wenye kutisha, kila kikundi cha Uhasidimu kilihisi, Rebe [“rabi” katika Kiyidi] wacho angeweza hata kuwa na uvutano juu ya amri za Mweza Yote. Aliheshimiwa sana akiwa kielelezo kupitia hotuba zake zenye mafunuo, na pia maisha yake mwenyewe (‘jinsi afungavyo kamba za viatu vyake,’ kama ilivyoelezwa) yalionwa kuwa yenye kutukuza jamii ya binadamu na kutoa maonyesho yenye nguvu ya kijia cha kimungu.”

“Ninyi Msiitwe Rabi”

Yesu, yule Myahudi wa karne ya kwanza aliyeanzisha Ukristo, aliishi wakati wazo la Kifarisayo la rabi lilipokuwa likianza kuipata Dini ya Kiyahudi. Yeye hakuwa Farisayo, wala hakuwa amezoezwa katika vyuo vyao, hata hivyo yeye pia aliitwa Rabi.—Marko 9:5; Yohana 1:38; 3:2.

Akishutumu mwelekeo wa kirabi katika Dini ya Kiyahudi, Yesu alisema hivi: “Waandishi na Mafarisayo wameketi katika kiti cha Musa. Hupenda viti vya mbele katika karamu, na kuketi mbele katika masinagogi, na kusalimiwa masokoni, na kuitwa na watu, Rabi. Bali ninyi msiitwe Rabi, maana mwalimu wenu ni mmoja, nanyi nyote ni ndugu.”—Mathayo 23:2, 6-8.

Yesu alionya dhidi ya tofauti za makasisi na wasio makasisi zilizokuwa zikisitawi katika Dini ya Kiyahudi. Alishutumu kuwapa watu umashuhuri huo wasioustahili. “Mwalimu wenu ni mmoja,” akatangaza kwa ujasiri. Mmoja huyo alikuwa nani?

Musa, “ambaye BWANA alimjua uso kwa uso” na ambaye aliitwa “Rabi wetu” na wenye hekima wenyewe, alikuwa mtu asiye mkamilifu. Hata yeye alifanya makosa. (Kumbukumbu la Torati 32:48-51; 34:10; Mhubiri 7:20) Badala ya kumkazia Musa kuwa kielelezo bora, Yehova alimwambia hivi: “Mimi nitawaondokeshea nabii miongoni mwa ndugu zao mfano wako wewe, nami nitatia maneno yangu kinywani mwake, naye atawaambia yote nitakayomwamuru. Hata itakuwa, mtu asiyesikiliza maneno yangu atakayosema yule kwa jina langu, nitalitaka kwake.”—Kumbukumbu la Torati 18:18, 19.

Unabii mbalimbali wa Biblia unathibitisha kwamba Yesu, Mesiya, ndiye anayetimiza maneno hayo.a Yesu hakuwa “mfano” wa Musa tu; alikuwa mkubwa zaidi kuliko Musa. (Waebrania 3:1-3) Andiko hufunua kwamba Yesu alizaliwa akiwa mtu mkamilifu, na tofauti na Musa alimtumikia Mungu “bila kufanya dhambi.”—Waebrania 4:15.

Mfuate Kielelezo

Kuchunguza sana kila tendo na neno la rabi hakutawaleta Wayahudi karibu zaidi na Mungu. Ingawa mtu asiye mkamilifu huenda akawa kielelezo cha uaminifu, tukichunguza na kuiga kila tendo analofanya, tutaiga makosa yake na kutokamilika kwake mbalimbali na pia sifa zake nzuri. Tungekuwa tukitoa utukufu usiostahili kwa mwenye kuumbwa badala ya kumtolea Muumba.—Warumi 1:25.

Lakini Yehova kwa kweli aliwaandalia wanadamu Kielelezo. Kulingana na Andiko, Yesu alikuwako kabla ya kuwa binadamu. Kwa kweli, anaitwa “Mfano wa Mungu asiyeonekana, mzaliwa wa kwanza wa viumbe vyote.” (Wakolosai 1:15) Akiwa ametumikia mbinguni kwa mileani nyingi sana akiwa “stadi wa kazi” wa Mungu, Yesu yumo katika hali bora zaidi kuweza kutusaidia kupata kumjua Yehova.—Mithali 8:22-30; Yohana 14:9, 10.

Kwa hiyo, Petro aliweza kuandika: “Kristo naye aliteswa kwa ajili yenu, akawaachia kielelezo, mfuate nyayo zake.” (1 Petro 2:21) Mtume Paulo aliwatia moyo Wakristo “[wamkazie] macho Wakili Mkuu na Mkamilishaji wa imani yetu, Yesu.” (NW) Alieleza pia kwamba “ndani yake yeye hazina zote za hekima na maarifa zimesitirika.” (Waebrania 12:2; Wakolosai 2:3, linganisha NW.) Hakuna binadamu mwingine yeyote—wala Musa wala rabi yeyote mwenye hekima—anayestahili uangalifu huo. Ikiwa kuna yeyote apaswaye kuigwa kwa ukaribu, huyo ni Yesu. Watumishi wa Mungu hawana uhitaji wa jina la cheo kama rabi, hasa kulingana na maana yalo ya siku ya kisasa, lakini ikiwa yeyote alistahili kuitwa Rabi, huyo alikuwa Yesu.

[Maelezo ya Chini]

[Hisani ya Picha katika ukurasa wa 28]

© Brian Hendler 1995. Haki Zote Zimehifadhiwa