Kitabu Cha Biblia Namba 28—Hosea
Mwandikaji: Hosea
Mahali kilipoandikiwa:Samaria (Wilaya)
Uandikaji Ulikamilishwa: Baada ya 745 K.W.K.
Wakati Uliohusishwa:Kabla ya 804—baada ya 745 K.W.K.
1, 2. (a) Nyakati nyingine vitabu 12 vya mwisho vya Maandiko ya Kiebrania huitwaje? (b) Ni mambo gani yanayojulikana juu ya Hosea, na unabii wake wahusu nani?
VILE vitabu 12 vya mwisho vya Maandiko ya Kiebrania hurejezewa kwa kawaida kuwa “manabii wenye umaana mdogo.” Msemo unaotumiwa kwa kawaida katika Ujerumani, “manabii wadogo,” ungeelekea kuwa ndio unaofaa zaidi, kwa maana vitabu hivyo kwa uhakika si vya umaana mdogo, ingawa urefu wavyo vyote pamoja kwa ujumla ungali ni mdogo kuliko ule wa Isaya au Yeremia. Katika Biblia ya Kiebrania, vilionwa kuwa buku moja na kuitwa “Vile Kumi na Viwili.” Mkusanyo wavyo pamoja kwa njia hiyo labda ulikuwa kwa kusudi la kuvihifadhi, kwa kuwa kunjo moja tu lililo dogo lingaliweza kupotea kwa urahisi. Kama ilivyo kwa habari ya kila kimoja cha vitabu hivyo 12, cha kwanza kimepewa jina la mwandikaji wacho, Hosea, ambaye jina lake ni namna ya ufupizo ya Hoshia, maana yake “Akombolewa na Yah; Yah Amekomboa.”
2 Katika kitabu hicho chenye jina lake, ni machache yanayofunuliwa kuhusu Hosea isipokuwa kwamba yeye alikuwa mwana wa Beeri. Unabii mbalimbali wake ni kama wahusu Israeli tu, Yuda ikitajwa kwa kupita tu; na ingawa Yerusalemu halitajwi na Hosea, kabila mashuhuri zaidi la Israeli, Efraimu, lanenwa kwa jina mara 37 na mji mkuu wa Israeli, Samaria, mara 6.
3. Hosea alitoa unabii kwa muda gani, na ni nani wengine waliokuwa manabii wa kipindi hicho?
3 Mstari wa kwanza wa kitabu hicho watuambia kwamba Hosea alitumikia akiwa nabii wa Yehova kwa wakati mrefu isivyo kawaida, kuanzia karibu na mwisho wa utawala wa Yeroboamu 2 Mfalme wa Israeli na kuendelea mpaka utawala wa Hezekia wa Yuda. Hiyo ni kuanzia wakati fulani usio baada ya 804 K.W.K. hadi baada ya 745 K.W.K., miaka isiyopungua 59. Bila shaka wakati wa utumishi wake wa kiunabii ulipanuka miaka kadhaa mpaka ukaingia katika tawala za Yeroboamu wa 2 na Hezekia. Katika wakati huo Amosi, Isaya, Mika, na Odedi walikuwa manabii wengine waaminifu wa Yehova.—Amo. 1:1; Isa. 1:1; Mika 1:1; 2 Nya. 28:9.
4. Ni manukuu na matimizo gani ya kiunabii yanayothibitisha uasilia wa Hosea?
4 Uasilia wa unabii wenyewe wahakikishwa na kunukuliwa kwao mara kadhaa katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo. Yesu mwenyewe alinukuu Hosea 10:8 katika kutangaza hukumu juu ya Yerusalemu: “Ndipo watakapoanza kuiambia milima, Tuangukieni, na vilima, Tufunikeni.” (Luka 23:30) Kifungu icho hicho kimenukuliwa kwa sehemu kwenye Ufunuo 6:16. Mathayo yanukuu Hosea 11:1 katika kuonyesha utimizo wa unabii huu: “Kutoka Misri nalimwita mwanangu.” (Mt. 2:15) Unabii wa Hosea wa kurejeshwa kwa Israeli wote ulitimizwa kwa njia ya kwamba wengi kutoka ufalme wa makabila kumi walijiunga pamoja na Yuda kabla ya utekwa wayo na wazao wao walikuwa miongoni mwa wale waliorudi baada ya uhamisho. (Hos. 1:11; 2 Nya. 11:13-17; 30:6-12, 18, 25; Ezra 2:70) Kuanzia wakati wa Ezra, kitabu hicho kimechukua nafasi inayokifaa katika orodha ya Kiebrania kikiwa “neno la Yehova kupitia Hosea.”—Hos. 1:2, NW.
5. Ni kwa sababu ya kutoaminika gani Yehova aliadhibu Israeli?
5 Kwa nini Yehova akatuma Hosea akiwa nabii wake kwa Israeli? Ilikuwa kwa sababu ya kutoaminika kwa Israeli na kuchafuliwa na ibada ya Baali, kwa kuvunja agano la Yehova. Katika Bara Lililoahidiwa, Israeli ilikuwa imekuwa jamii ya wakulima, lakini kwa kufanya hivyo ilichagua kufuata si njia ya maisha tu ya Wakanaani bali pia dini yao ikiwa pamoja na ibada yao ya Baali, mungu aliyekuwa ufananishi wa nguvu za asili za kuzaana. Katika siku ya Hosea Israeli ilikuwa imegeuka kabisa kutoka kwenye ibada ya Yehova kuja kwenye usherehe wa fujo-fujo na ulevi ambao ulitia ndani ngono zisizo za kiadili pamoja na malaya wa hekaluni. Israeli ilimhesabia Baali ufanisi. Haikuwa na ushikamanifu kwa Yehova, haikustahiki kuwa yake, na kwa hiyo ilipaswa kutiwa nidhamu. Yehova angeionyesha kwamba mali zake za kimwili hazikutoka kwa Baali, na kwa hiyo alituma Hosea akaonye Israeli ni nini kingemaanishwa na kutotubu. Baada ya Yeroboamu 2 kufa, Israeli ilikabili kipindi chayo kilicho kibaya kushinda vyote. Utawala wa maogofyo, pamoja na kuuawa kwa watawala kadhaa, uliendelea mpaka wakati wa utekwa wa Kiashuri katika 740 K.W.K. Katika wakati huo pande mbili zenye kuzozana zilipigana, mmoja ukitaka kufanya mapatano ya kirafiki pamoja na Misri, na ule mwingine, pamoja na Ashuru. Hakuna chochote cha vikundi hivyo kilichomtegemea Yehova.
6. Ni nini kinachofunuliwa na mtindo wa uandikaji wa Hosea?
6 Mtindo wa uandikaji wa Hosea ni wenye kufunua. Mara nyingi anatumia maneno mororo na ya kujali watu na akazia-kazia fadhili za upendo na rehema ya Yehova. Yeye akazia kila ishara ndogo ya toba anayoona. Nyakati nyingine usemi anaotumia ni wa maneno machache na wa misisimuko ya ghafula. Ukosefu alio nao katika utaratibu wa mpangilio wa maneno yake, wajaziwa na usemi wenye mkazo na nguvu. Yeye aeleza hisia kali sana, naye abadili kutoka kwenye fikira moja hadi nyingine kwa haraka sana.
7. Ni nini kinachotolewa kielezi katika kutoaminika kwa Gomeri na kurudia kwake hali nzuri baadaye?
7 Kwenye mwanzo wa kazi-maisha yake ya kiunabii, Hosea aliamriwa akatwae “mke wa uzinzi.” (1:2) Kwa uhakika Yehova alikuwa na kusudi fulani katika jambo hilo. Israeli walikuwa wamekuwa kwa Yehova kama mke ambaye alikuwa amekuja kuwa asiyeaminika, mwenye kufanya uasherati. Hata hivyo yeye angeonyesha upendo wake kwa mke huyo na kujaribu kumrejesha. Gomeri, mke wa Hosea, angeweza kutoa kielezi sahihi juu ya jambo hilo. Yaeleweka kwamba baada ya kuzaliwa kwa mtoto wa kwanza, alikuja kuwa asiyeaminika na yaonekana kuwa alizaa watoto wale wengine katika uzinzi. (2:5-7) Hiyo yaonyeshwa na taarifa ya maandishi hayo kwamba mke huyo “akamzalia [Hosea] mtoto mwanamume” lakini bila kurejezea nabii huyo inapotaja juu ya kuzaliwa kwa watoto wale wengine wawili. (1:3, 6, 8) Sura ya 3, mistari 1-3, yaelekea kuwa yamnena Hosea kuwa akirejesha Gomeri, akimnunua kama kwamba ni mtumwa, na jambo hilo lahusiana vizuri na Yehova kurejesha watu wake baada ya wao kutubu kutoka kwenye mwendo wao wa uzinzi.
8. Ni majina gani yanayotumiwa kwa kubadilishanishwa katika kitabu hiki?
8 Ufalme wa kaskazini wa Israeli wenye makabila kumi, ambao ndio hasa umeelekezewa maneno ya unabii wa Hosea, ulijulikana pia kuwa Efraimu, kwa kulingana na jina la kabila lile mashuhuri zaidi katika ufalme huo. Majina haya, Israeli na Efraimu, yatumiwa kwa kubadilishanishwa katika kitabu hicho.
YALIYOMO KATIKA HOSEA
9. Majina ya watoto wa Gomeri yaonyesha nini juu ya jinsi Yehova angeshughulika pamoja na Israeli?
9 Mwendo wa uzinzi wa Israeli wafanyiwa kielezi (1:1–3:5). “Mke wa uzinzi” wa Hosea amzalia nabii huyo mwana, Yezreeli. Baadaye mke huyo apata watoto wengine wawili, binti, Lo-ruhama, ikimaanisha “[Yeye] Hakuonyeshwa Rehema,” na mwana, Lo-ami, ikimaanisha “Si Watu Wangu.” Yehova aliwapa majina hayo mawili kuonyesha kwamba yeye ‘hangerehemu nyumba ya Israeli tena’ na ili kukazia kuwakataa wao kwa ujumla wasiwe watu wake. (1:2, 6, 9) Hata hivyo, wana wa Yuda na Israeli, wakiwa “wana wa Mungu aliye hai,” watakusanywa katika muungamano chini ya kichwa kimoja, “kwa maana siku ya Yezreeli itakuwa kuu sana.” (1:10, 11) Kwa kuondoshewa ibada ya Baali iliyo ya uzinzi, watu wa Mungu watamrudia Yehova na kumkubali yeye kuwa mume wao. (2:16) Yehova atawapa Israeli usalama na kuwaposa kwake kwa wakati usiojulikana katika uadilifu, katika haki, katika fadhili za upendo, katika rehema nyingi, na katika uaminifu. Kwa kupatana na jina Yezreeli (ambalo lamaanisha “Mungu Atapanda Mbegu”), Yehova aahidi hivi: “Nami nitampanda [kama mbegu, NW] katika nchi kwa ajili yangu mwenyewe; . . . nami nitawaambia wale wasiokuwa watu wangu, Ninyi ndinyi watu wangu; nao watasema, Wewe ndiwe Mungu wangu.” (2:23) Kama mke mwenye kutubu kutoka uzinzi wake, “Israeli watarejea, na kumtafuta BWANA [Yehova, NW], Mungu wao, na Daudi, mfalme wao.”—3:5.
10. Tokeo la kukataa maarifa kwa taifa litakuwa nini?
10 Hukumu za kiunabii juu ya Efraimu (na Yuda) (4:1–14:9). Mstari wa kwanza wa sura ya 4 waweka habari ya msingi kwa ajili ya maonyo ya kiunabii yanayofuata: “BWANA [Yehova, NW] ana mateto nao wakaao katika nchi, kwa sababu hapana kweli, wala fadhili, wala kumjua Mungu katika nchi.” Ni nini kitakachotokana na hali hiyo? “Kwa kuwa wewe umeyakataa maarifa, mimi nami nitakukataa wewe, usiwe kuhani kwangu mimi; kwa kuwa umeisahau sheria ya Mungu wako, mimi nami nitawasahau watoto wako,” asema Yehova. (4:1, 6) Roho ile ile yenyewe ya uasherati imesababisha Israeli kutanga-tanga kwenda mbali. Kutakuwa na mhesabiano kwa Israeli na Yuda zilizo kama kahaba, lakini wao watatafuta Yehova wakati wajipatapo “katika taabu.”—5:15.
11. Hosea awasihi sana watu jinsi gani, lakini kwa nini ni ole wao?
11 Hosea awasihi sana watu hao hivi: “Tumrudie BWANA [Yehova, NW]; maana . . . yeye atatufunga jeraha zetu.” Yehova apendezwa na fadhili za upendo na maarifa ya kimungu kuliko na dhabihu na matoleo ya kuteketeza, lakini fadhili za upendo za Efraimu na Yuda ni “kama umande utowekao mapema.” (6:1, 4) Efraimu ni “kama njiwa mpumbavu, asiye na fahamu.” Watu hao waenda Misri na Ashuru wakapate msaada badala ya kumwendea Yehova. (7:11) Ole ni wao. Kwa nini? Wao wakaa-kaa kilofa, wakitunga njama ya mambo mabaya, wakiruka agano la Yehova, na kuruka mipaka sheria yake. “Kwa maana wao hupanda upepo, nao watavuna tufani.” (8:7) Yehova atakumbuka kosa lao na kuelekeza fikira kwenye dhambi zao. “Watakuwa watu wa kutanga-tanga kati ya mataifa.” (9:17) Israeli ni mzabibu wenye kuzorota ambao moyo wao umekuwa wa kinafiki. Badala ya kupanda mbegu katika uadilifu na kuvuna kulingana na fadhili za upendo, Israeli imetumia plau (jembe) kulima uovu na ikavuna ukosefu wa uadilifu. ‘Nilimwita mwanangu atoke Misri,’ Yehova awakumbusha. (11:1) Ndiyo, Yeye alipenda Israeli kuanzia uvulana wayo, lakini Israeli imemzungushia Yeye kusema uwongo na kudanganya. Yehova ashauri hivi: “Mrudie Mungu wako; shika fadhili na hukumu; ukamngojee Mungu wako daima.”—12:6.
12. (a) Hosea ajumlisha nini kwa muhtasari katika sura ya 13? (b) Ni mrejesho gani unaoahidiwa?
12 Katika sura ya 13, Hosea ajumlisha kwa muhtasari yote ambayo yametangulia kuhusu ahadi ya mapema ya Israeli na utunzaji mwororo wa Yehova, na pia usahaulifu wa Israeli na taifa hilo kumgeuka Yehova hatimaye. Yehova ajulisha rasmi hivi: “Nimekupa mfalme katika hasira yangu, nikamwondoa katika ghadhabu yangu.” (13:11) Lakini, hata hivyo, kutakuwa na mrejesho: “Nitawakomboa na nguvu za kaburi; nitawaokoa na mauti; ewe mauti, ya wapi mapigo yako? ewe kaburi, ku wapi kuharibu kwako?” (13:14) Hata hivyo, yatakayopata Samaria yenye uasi yatakuwa mabaya kweli kweli.
13. Ni ombi gani linalomalizia kitabu hicho, na ni nani atatembea katika njia za Yehova?
13 Kitabu hiki chamalizia kwa ombi hili lenye kupasua moyo: ‘Ee Israeli, mrudie BWANA [Yehova, NW], Mungu wako; maana umeanguka kwa sababu ya uovu wako. Ondoa maovu yote [mkatafute radhi, NW], mtoe sadaka za midomo yenu kana kwamba ni ng’ombe. Yehova atawaonyesha rehema na upendo. Yeye atakuwa kama umande kwenu, nanyi mtachanua maua kama nyinyoro na mzeituni.’ Wenye hekima na akili wataelewa mambo haya: “Kwa maana njia za BWANA [Yehova, NW] zimenyoka, nao wenye haki watakwenda katika njia hizo; bali waasio wataanguka ndani yake.”—14:1-6, 9.
KWA NINI NI CHENYE MAFAA
14. Ni utimizo gani mbalimbali ulio sahihi wa unabii wa Hosea unaopasa kuangaliwa?
14 Kitabu cha Hosea chaimarisha imani katika unabii mbalimbali wa Yehova uliopuliziwa na Mungu. Kila jambo alilotabiri Hosea kuhusu Israeli na Yuda lilitimia. Israeli iliachwa na wapenzi wake miongoni mwa mataifa jirani yenye kuabudu sanamu na ikavuna tufani ya uharibifu kutoka kwa Ashuru katika 740 K.W.K. (Hos. 8:7-10; 2 Fal. 15:20; 17:3-6, 18) Hata hivyo, Hosea alikuwa ametabiri kwamba Yehova angeonyesha Yuda rehema na kuikomboa, lakini si kwa uweza wa kijeshi. Hilo lilitimizwa wakati malaika wa Yehova alipochinja 185,000 ya Waashuri wenye kutisha Yerusalemu. (Hos. 1:7; 2 Fal. 19:34, 35) Hata hivyo, Yuda ilitiwa ndani ya hukumu ya Hosea 8:14: “Nitapeleka moto juu ya miji yake, nao utaziteketeza ngome zake,” utabiri ambao ulipata utimizo wa kuogofya wakati Nebukadreza alipofanya ukiwa Yuda na Yerusalemu, 609-607 K.W.K. (Yer. 34:6, 7; 2 Nya. 36:19) Unabii mwingi wa Hosea juu ya mrejesho ulitimizwa wakati Yehova alipokusanya pamoja Yuda na Israeli, nao ‘walikwea kutoka nchi’ ya uhamisho wao katika 537 K.W.K.—Hos. 1:10, 11; 2:14-23; 3:5; 11:8-11; 13:14; 14:1-9; Ezra 2:1, 3:1-3.
15. Waandikaji wa Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo watumiaje manukuu kutoka kitabu cha Hosea?
15 Marejezo ya unabii wa Hosea na waandikaji wa Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo ni yenye mafaa sana pia kwa ajili ya ufikirio wetu leo. Kwa kielelezo, Paulo aonyesha matumizi yenye nguvu ya Hosea 13:14 katika kuzungumza juu ya ufufuo: “Ku wapi, ewe mauti, kushinda kwako? U wapi, ewe mauti, uchungu wako?” (1 Kor. 15:55) Katika kukazia fadhili-zisizostahiliwa za Yehova kama zilivyoonyeshwa kuelekea vyombo vya rehema, Paulo anukuu Hosea 1:10 na 2:23: “Ni kama vile alivyosema katika Hosea, Nitawaita watu wangu wale wasiokuwa watu wangu, na mpenzi wangu yeye asiyekuwa mpenzi wangu. Tena itakuwa mahali pale walipoambiwa, Ninyi si watu wangu, hapo wataitwa wana wa Mungu aliye hai.” (Rum. 9:25, 26) Petro afupiza vifungu vivyo hivyo vya kutoka Hosea kwa kusema: “Ninyi mliokuwa kwanza si taifa, bali sasa ni taifa la Mungu; mliokuwa hamkupata rehema, bali sasa mmepata rehema.”—1 Pet. 2:10.
16. Yesu alirudia maneno gani ya Hosea yenye kuonyesha matakwa ya Yehova kwa ibada?
16 Kwa hiyo, yaonekana unabii wa Hosea ulitimizwa si kwa kurudi kwa baki katika siku ya Zerubabeli tu, bali pia kwa ukusanyaji wenye rehema wa Yehova wa baki la kiroho ambalo likawa ‘wana wapenzi wa Mungu aliye hai.’ Kwa kupuliziwa na Mungu Hosea aliona matakwa kwa hao. Si sura ya ibada ya sherehe rasmi, bali katika maneno ya Hosea 6:6 (ambayo Yesu alirudia katika Mathayo 9:13 na 12:7): “Maana nataka fadhili wala si sadaka; na kumjua Mungu kuliko sadaka za kuteketezwa.”
17. (a) Ni nini la lazima kwa wowote wanaojikwaa na kuingia katika uzinzi wa kiroho? (b) Ni ahadi gani ya Ufalme yenye shangwe iliyomo katika Hosea?
17 Kile kielezi cha mke mzinzi kilichoigizwa waziwazi katika maisha ya Hosea mwenyewe chaonyesha kwamba Yehova achukia sana wale wanaompa kisogo na kufuata njia za ibada ya sanamu na ya bandia, hivyo kufanya uzinzi wa kiroho. Wowote ambao wamejikwaa wakaingia kwenye kosa lazima wamrudie Yehova wakiwa na toba ya kweli na kisha ‘watoe ng’ombe za midomo yao.’ (Hos. 14:2; Ebr. 13:15) Wao waweza kuona shangwe pamoja na baki la wana wa Israeli wa kiroho katika utimizo wa ahadi ya Ufalme ya Hosea 3:5: “Baada ya hayo wana wa Israeli watarejea, na kumtafuta BWANA [Yehova, NW], Mungu wao, na Daudi, mfalme wao; nao watamwendea BWANA [Yehova, NW] na wema wake kwa kicho siku za mwisho.”